Գրիգոր Գևորգյան «Տոմս՝ դեպի տուն»

Ու այսուհետ քեզ հետ կասոցացվի հունական ամենագեղեցիկ քաղաքներից մեկը Էգեյան ծովով, որին անթարթ նայում էիր դու, մեծ ու կանաչ այգիներով, որի նստարաններին նստած էիր դու և գեղեցիկ ու ազատատենչ աղջիկներով, որոնց ես այդպես էլ չնայեցի, քանի որ իմ կյանքում արդեն կայիր ԴՈւ․․․

Եվ ոչինչ հարկավոր չէր ինձ,
Հերիք էր լինելդ։

Համո Սահյան

Ինքնաթիռն արդեն պատրաստ է թռիչքի։ Կապույտ համազեստով գեղեցիկ ուղեկցորդուհին ստուգում է ուղևորների նստարանները, ցուցումներ տալիս նրանց, ովքեր նստած են վթարային դռների մոտ։
— Ներեցե՛ք,— մոտենում է նա տասներկուերորդ շարքի պատուհանի մոտ նստած տղային,— օդաչուն արդեն հայտարարել է հեռախոսները անջատելու մասին։
Տղան լուռ ուղղում է հայացքը ուղեկցորդուհուն։ Վերջինս լայն ժպիտ ունի, չափից շատ սպիտակ ատամներ։
— Ժպտալիս փոսիկներ չեն գոյանում ձեր այտերին,— ասես հիասթափված նկատում է տղան։
— Անջատե՛ք բջջայինը, խնդրում եմ,— աշխատանքային կեղծ ժպիտը անհետացավ ուղեկցորդուհու երեսից։ Ասես չէր էլ եղել։
Տղան նայեց հեռախոսին։ Էկրանից այն կողմ նրան էր ժպտում մի մեծ ու գեղեցիկ աչքերով աղջիկ, որի այտերի վրա փոսիկներ կային։ Անցած գիշեր հեռախոսի աղջիկը հանկարծ սկսեց լաց լինել։ Տղան ձևացրեց, թե քնած է։
«Լևո՛ն, արի՛ թող ամեն ինչ, մի՛ գնա, խնդրում եմ․․․»,— արցունքների միջից լուռ հեկեկում էր աղջիկը՝ հուսալով, որ տղան իրեն չի լսում։ Իսկ առավոտյան ուրախ-ուրախ օգնում էր հավաքել Լևոնի ճամպրուկը՝ թաքցնելով գիշերային լացից ուռչած աչքերը։
Լևոնն անջատեց հեռախոսն ու թաքցրեց գրպանում։
— Շնորհակալություն,— նորից կեղծ ժպտաց ուղեկցորդուհին։
Ինքնաթիռի օվալաձև, փոքր պատուհանից այն կողմ թափառում էր գիշերը։ Աստղերը երկնքում քիչ էին, իսկ կիսալուսինն, ասես, կախվել էր երկնքում աներևույթ մի թելից։ Մի անհասկանալի տխրություն կար կապույտ գիշերվա մեջ։ Ինքնաթիռը սկսեց արագանալ ու մի ակնթարթում կտրվեց գետնից։ Լևոնը հասցրեց վերջին անգամ տեսնել օդանավակայանը, ուր, երևի, ինչ-որ մի նստարանի վրա կուչ եկած լալիս է փոսիկներով ժպիտ ունեցող աղջիկը․․․
Լևոնը համալսարանում էր, երբ առաջին անգամ տեսավ Մերիին։ Նա Լևոնից քիչ ցածրահասակ, բարեկազմ, գեղեցիկ ու ինքնավստահ աղջիկ էր։ Նրանք երկար նայեցին իրար, ժպտացին, ու ամեն ինչ այդքանով էլ կվերջանար, եթե մյուս օրը աղջիկը չբարևեր Լևոնին։ Օտար երկրում սովորելու ժամանակ ընկեր գտնելը շատ ուրախալի է։ Լևոնը տարվեց աղջկա համարձակ կերպարով։ Նրանք երկուսն էլ դուր եկան միմյանց առաջին իսկ զրույցից։
— Ներեցե՛ք, պարո՛ն,— լսվեց աղջկական մի ձայն։
Լևոնն անտարբեր պտտվեց դեպի ձայնը։ Ուղեկցորդուհին էր․
— Կցանկանա՞ք ինչ-որ բան խմել։
— Հյութ, առանց գազի, խնդրում եմ։
Սառը խնձորի հյութը թարմացնող հատկություն ունի ինքնաթիռում, ինչպես սև դառը սուրճը՝ առավոտյան։ Լևոնը բաժակը դրեց բացվող սեղանիկի վրա ու մի քանի վայրկյան անթարթ նայեց բաժակին․
«Ես գազավորված ըմպելիքներ չեմ խմում, նախընտրում եմ բնական հյութեր»,— ասաց Մերին, երբ առաջին անգամ հյուր էր եկել Լևոնին։ Սեղանին ֆրանսիական կիսաքաղցր գինի կար, քաղցրավենիք, մրգեր ու երկու լեցուն գինու բաժակ։ Զրույցը հաճելի էր ու վարակիչ, իսկ Մերին՝ անկրկնելի։ Դատարկվեց առաջին բաժակը, երկրորդը, հետո դատարկվեց շիշը․․․ Իսկ զրույցն ավելի էր հետաքրքրանում։ Սկսեցին խոսել երազանքներից, բանավիճեցին, համաձայնվեցին, ծիծաղեցին, լրջացան․․․
«Ի՞նչ կցանկանայիր դու հենց հիմա, Մերի՛»,— հարցրեց Լևոնը՝ չսպասելով պատասխանի․ նա հույս ուներ, որ աղջիկն էլ իրեն կհարցնի, բայց վստահ չէր, որ կհամարձակվի անկեղծ պատասխանել։
«Իսկ դո՞ւ»,— աղջիկը, առանց պատասխան տալու, հարցրեց Լևոնին։
«Թույլ կտա՞ս քեզ գրկել»,— թռավ տղայի բերանից, ու մի պահ նա փոշմանեց։
Ու առաջին անգամ նա հպվեց Մերիի ջերմ մարմնին, մատներով զգաց նրա սև, երկար մազերի փափկությունը, իսկ հետո․․․հյութեղ ու տաք շուրթերը․․․Առավոտյան, երբ Լևոնն արթնացավ, Մերին դեռ քնած էր։ Նա երկա՜ր նայեց աղջկան, ասես նկարիչը՝ բնորդուհուն, որին նկարելու համար այդքան իդեալական գույներ չկան։ Լևոնը հիանում էր աղջկա կերպարով։ Մերին ասես սիրելի երգ լիներ, թանկարժեք կտավ, անձեռակերտ քանդակ, որի մերկությունը կուրացնող էր։ Հետո պայմանավորվեցին մնալ ընկերներ։ Տղան չհավատաց ընկերությանը, աղջիկը՝ տղային․
«Խաղում էր, ավարտվեց»,— մտածեց Լևոնը։
«Օգտագործեց, դեն կնետի»,— մտածեց Մերին։
Տնից դուրս եկան, «ընկերական» հրաժեշտ տվեցին ու գնացին տարբեր ճանապարհներով՝ գլխի չընկնելով, որ նրանց ուղիներն էլի խաչվելու են։
— Պարո՛ն, կարո՞ղ եմ վերցնել բաժակը,— կրկին ուղեկցորդուհին էր։
— Ասացե՛ք, խնդրեմ, քանի՞ ժամից կլինենք Երևանում,— դեռ բաժակին նայելով՝ հարցրեց Լևոնը։
— Երկու ժամից տանը կլինեք,— այս անգամ անկեղծ ժպտաց ուղեկցորդուհին։
Տեսնես ուղեկցորդուհիներն է՞լ են զգում դառնացնող այդ կորստի զգացումը ամեն թռիչքի ժամանակ։ Խելագարվել կարելի է․․․ Կորցնել ամեն օր, կորցնել ինչ-որ անհասկանալի մի բան, կորցնել՝ առանց իմանալու, թե ինչ ես կորցնում։ Հավանաբար՝ ոչ։ Ուղեկցորդուհիները դա չեն զգում․․․ Նրանք շուտով վերադառնում են տուն, իսկ Լևոնը կորցրել է, գուցե, հենց տունը։
— Երկու ժամից տանը կլինեմ,— հոգնած ձայնով կրկնեց Լևոնը,— տանը․․․
— Իսկ ինչո՞վ էիք զբաղվում Հունաստանում,— հետաքրքրվեց ուղեկցորդուհին։
— Փորձում էի ինձ գտնել,— Լևոնն առաջին անգամ նայեց նրա աչքերին։ Դրանք բաց կապույտ էին, ինչպես Էգեյան ծովը ադամամութին, երբ երկինքն, ասես, ձուլվում է ծովի ալիքների հետ։
«Մի այնպիսի մեծ ցանկություն ունեմ ջուրը ցատկելու»,— մի անգամ ասաց Մերին, երբ Լևոնը նրան ուղեկցում էր տուն։
«Արի զբոսնենք նավահանգստում»,— առաջարկեց Լևոնը։ Աղջիկը չմերժեց։ Նրանք երկար քայլեցին նավահանգստում, որտեղ այդ գիշերային ժամին միայն առափնյա անվտանգության մի քանի մեքենա կար։ Ժամանակն անցնում էր, գիշերն ավելի թունդ էր դառնում, իսկ նրանք քայլում էին՝ կորցրած ժամանակի զգացումը։ Ասես լույսն էլ երբեք չէր բացվելու, ասես աշխարհը կանգ էր առել, ու նավահանգստի դարպասներից այն կողմ եռացող քաղաքն էլ կարևոր չէր։ Հսկա նավեր էին հանգրվանել նավահանգստում, որոնցով անհետանալ կարելի էր։ Նստել դրանցից ինչ-որ մեկն ու գնալ հեռու, երկուսով, ուրիշ էլ ոչ-ոք․․․ Գիշերային երկնքի արտացոլանքը ծովի մակերևույթին ասես մի արահետ էր ծնում, որով քայլել կարելի էր, եթե շատ հավատայիր, քայլել, գնալ դեպի․․․ երկի՞նք։ Նավահանգստում պատահեց, թե ինչ-որ այլ տեղում, դժվար է ասել, բայց Լևոնը սիրահարվեց աղջկա քնքշությանը, մինչդեռ Մերին փորձում էր Լևոնին հեռու պահել։ Երևի վախենում էր զգացմունքներից, կամ խաբվելուց, ի՞նչ իմանաս․․․
Ինքնաթիռի պատուհանից դուրս ամպերը փայլատակում են անդադար, կայծակն ուժգնանում է։ Ծերացած ինքաթիռը, որը, երևի հազար անգամ արդեն անցել է այս նույն ուղղով, դժվարությամբ ճեղքում է օդը, առաջ ընթանում՝ ավելի հեռվացնելով ուղևորներից յուրաքանչյուրին ինչ-որ սիրելի մեկից։ Այս մտքից սեղմվեց Լևոնի կոկրդը, սարսռաց մարմինը, չնայած որ երկաթե թռչունի ներսում բավական տաք էր։
— Ջուր կարելի՞ է, խնդրում եմ։
Մի ակնթարթ անց ուղեկցորդուհին վերադարձավ ջուրը ձեռքին։ Լևոնը խմեց այն, ինչպես վերջին անգամ կխմեր։
— Ձեզ լավ չե՞ք զգում,— հոգատար հարցրեց ուղեկցորդուհին։
— Ամեն ինչ կարգին է, շնորհակալ եմ,— ժպտաց Լևոնն ու բաժակը տվեց աղջկան։
— Չգիտեմ՝ Հունաստանում ձեզ գտել եք, թե ոչ, բայց նրան հաստատ գտել եք։
Լևոնը չհասցրեց հասկանալ՝ ում նկատի ուներ ուղեկցորդուհին, երբ աղջիկն անհետացավ ինքնաթիռի առաջամասի վարագույների ետևում։ Մյուս ուղևորները լուռ նայում էին պատուհանից։ Դիմացի նստարանի աղջիկը երաժշտություն էր լսում՝ ականջակալներն ականջները խոթած, մի ծեր կին ինչ-որ գիրք էր թերթում, հետևում մայրը փորձում էր հանգստացնել լացող երեխային։ Տարօրինակ բան է ինքնաթիռը․ երբեմն թվում է՝ ահռելի մի փոփոխություն է մտցնելու կյանքումդ, երբեմն էլ կարծում ես՝ ավտոբուս ես նստել, կսեղմես կոճակն ու վարորդը կկանգնեցնի մեքենան քո կանգառում։ Մերիի տան դիմացի կանգառում․․․ Որքան անգամներ Լևոնը, նստած այդ նույն կանգառում, սպասել է նրան ու որքան անգամներ՝ զուր։ Որքան հարազատ էր դարձել նրան այդ կանգառը, փողոցը, մոտակա սրճարանը՝ ուր Լևոնին ճանաչում էին բոլորն ու մտածում, թե մոտակայքում է ապրում։ Երբեմն դասերն ավարտելուց հետո Լևոնն ուղեկցում էր աղջկան տուն, հետո երկար նստում այդ սրճարանում, սրճում, մտմտում, երբեմն երազում, երբեմն էլ՝ անիծում սեփական զգացմունքներն ու բախտը։ Հետո ինչպես եղավ ու փոխվեց ամեն բան։ Ու մի օր էլ նրանք սկսեցին միասին ապրել։ Նրանք լավ հարևաններ էին այնքան ժամանակ, երբ մի օր, երբ Լևոնը քնած էր, աղջիկը մեղմ հպվեց նրա մեջքին, գրկեց ու անուշ քնեց։ Այդ օրը Լևոնը հասկացավ, որ ամեն բան զուր չէր, ու աղջիկն էլ զգում է նույնը նրա հանդեպ։
— Պարոն, հավի՞ մսով սենդվիչ, թե՞ բեկոնով,— ուղեկցորդուհին հարազատացած ժպիտով դիմում է Լևոնին։ Միասին ճանապարհ գնալը զարմանալիորեն մտերմացնում է լրիվ անծանոթ մարդկանց։
— Հավի, խնդրում եմ,— ժպտաց Լևոնը։
Թռիչքին մեկ շաբաթ էր մնացել։ Ու նրանք լուռ ընթրում էին։ Տխուր էր երաժշտությունն ու այն ավելի էր խորացնում կորստի անանց զգացումը նրանց երկուսի միջև։ Նրանք լուռ էին, նրանք լռում էին նույն տխրության մասին, որ պատել էր երկուսին էլ, որն անուն չունի, որը վախ է առ ավարտը, նախապատրաստություն՝ կորցնելու․․․ Ու երբ Մերիի աչքերն արցունքոտվեցին, Լևոնն ամուր գրկեց նրան, իսկ աղջիկը դեռ լալիս էր։ Երևի հիմա էլ լալիս է․․․ Ու ամեն անգամ աղջկա աչքերից հորդում էին ցավի գետակները, երբ խոսք էր բացվում մեկնելուց։ Սիրու՜մ էր։ Կսիրի՞ հետո, երբ Լևոնը նորից ինքնաթիռ կնստի՝ վերադառնալու։ Ո՞վ իմանա․․․ Ու հանկարծ Լևոնին պատեց անհագ մի ցանկություն՝ հայտնվելու այն նույն այգում, նույն այն խաղահրապարակում, ուր Մերին, իբրև մանուկ, ճոճվում էր ճոճանակին նստած։ Այդ պատկերը թմրեցնող էր այնչափ, որ մի պահ Լևոնին թվաց, թե ճոճանակի պարանները կապված չէին ժանգոտած ու մի փոքր ծուռ երկաթի կտորից, այլ գիշերային երկնքի աստղերն էին ամուր բռնել պարանները, որպեսզի նա օրորվեր։ Հետո այնտեղ հայտնվելու ցանկությանը փոխարինեց անտանելի զղջման մի զգացում․ զղջաց, որովհետև նա, մոտ կանգնած, նայում էր, ոչ թե օրորվում նրա հետ միասին։ Զղջում ու կորստի զգացում։ Ամենացավալի զգացմունքներն են աշխարհում, որ հաճախ են հանդիպում ինքնաթիռում։ Ու Լևոնը սկսեց ատել ինքնաթիռ կոչվող փոխադրամիջոցը։ Վերցնել ու ջնջել բոլոր օդանավակայաններից «մեկնում» ցուցանակը, մնար միայն «ժամանում» հասկացությունը։ Ու անընդհատ վերադառնային․․․ սիրելի մարդիկ, հուշեր, պահեր։
— Կապեք ամրագոտին, պարոն, քիչ անց կսկսենք վայրեջք կատարել,— ուղեկցորդուհին էր։
— Ես չհամբուրեցի նրան այս գրողի տարած ինքնաթիռը նստելուց առաջ․․․
Նստարանների արանքում եղած նեղ միջանցքի հատակը զգալի տաքացավ ուղևորների վայրի եռուզեռից, երբ օդաչուն հայտարարեց․ «Երևանը ողջունում է ձեզ, տեղական ժամը չորսն անց երեսուն, օդի ջերմաստիճանը քսանյոթ աստիճան ըստ Ցելսիուսի»։ Ասես ինքնաթիռը նորից հետ կգնար, ու չէին հասցնի իջնել։ Լևոնը սպասեց, մինչև գազազած ամբոխը հանդարտվի, վերցրեց սև, դասական պայուսակը։ Դռան առաջ նույն ուղեկցորդուհին հրաժեշտ էր տալիս ուղևորներին։ Այս անգամ Լևոնն աղջկա աչքերում կարեկցանք նկատեց, երբ հերթը հասավ իրեն հրաժեշտ տալուն։ Ասես աղջիկն ինչ-որ հույսի մի կտոր էր փորձում փոխանցել տղային, աներևույթ մի դեղահաբ՝ կարոտի ու կորստի դեմ։ Այ թե գոյություն ունենար այդպիսի մի հաբ․․․ Գնայիր բժշկի, բժիշկն այդ հաբը նշանակեր․ «Ընդունեք օրը չորս կոճակ․ առավոտյան՝ մեկը, ցերեկը՝ ևս մեկը, իսկ քնելուց առաջ՝ երկու կոճակ․ գիշերը, երբ մենակ ես ինքդ քո դեմ, հիվանդությունն առավել ագրեսիվ է, գուցե շնչահեղձություն սկսվի, ինչ-որ մի բան սեղմի կոկորդդ, կամ պատկերներ տեսնես, որոնք այլևս անիրական են»։
Երևանն իր հյուրասեր տարերքի մեջ էր։ Հաճելիորեն տաք էր գիշերը, որը մայրաբար գրկեց Լևոնին, փաթաթվեց նրա պարանոցին, իբրև կարոտած հարսնացու։ Մինչ Լևոնը նայում էր շուրջբոլորն ու հարազատ մի բան փնտրում, սև երկնքից սկսեցին արցունքի պես կաթալ անձրևի կաթիլները։ Դանդա՜ղ անձրև է սկսվում։ Ամպերը լալիս են Լևոնի փոխարեն, քանի որ նա այդպես էլ հարազատ ոչինչ չգտավ Զվարթնոց օդանավակայանի հսկա թռիչքուղու վրա։ Կամ, գուցե, չգտավ իր փնտրած հարազատին։
Այն օրն էլ անձրևեց։ Անձրևը դադարում էր տասը րոպեով, ասես շունչ էր քաշում ու նորից հորդում ավելի ու ավելի առատորեն։ Արդեն երեկո էր, երբ Լևոնն առաջարկեց Մերիին դուրս գալ զբոսնելու։ Մի քանի րոպե անց նրանք արդեն դրսում էին։
«Այնքան եմ սիրում անձրևի հոտը»,— ասաց Մերին ու փակեց անձրևանոցը։ Նրա սև, երկար մազերն անմիջապես թրջվեցին։ Ու աղջիկը սկսեց պարել անձրևի երգի ներքո, իսկ տղան նայո՜ւմ էր, սիրահարվում կրկին, հետո․․․ հետո նորից սիրահարվում, անվե՜րջ։ Հետո թաց ճամփան նրանց տարավ նավահանգիստ։ Նրանք նստեցին ջրի ափին, ու աղջիկն իր մեծ ու անեզր աչուկներով անթարթ նայում էր ալեկոծ Էգեյան ծովին։ Ու թե մի փոքր թեքությամբ նայեիր նրա աչքերին, կթվար, թե ալիքներն այնտեղ են, ներսում, նրա գիշերվա պես սև աչքերի հատակին։ Ու մի պահ նա Լևոնին այնքան փոքր թվաց, այնքան քնքուշ, փետուրի պես թեթև, առաջին ձնծաղիկի պես նուրբ ու թիթեռի պես ազատ, թևավոր։ Ու երեկոն դարձավ գիշեր, գիշերը՝ լուսաբաց, իսկ նրանք դեռ նավահանգստում էին։ Ադամամութը դանդա՜ղ քսվում էր շենքերի տանիքներին, ներս մտնում բաց պատուհաններից, հասնում ու գրկում սառած հողը։ Անձրև չկար, միայն այդ բույրը, որ Լևոնն էլ երբեք չի մոռանա, որը զգում է հենց հիմա՝ կանգնած օդանավակայանի դռների առաջ։
— Պարոն, ճամպրուկները ստանալու համար այս կողմ,— օդանավակայանի աշխատողը մոտեցավ Լևոնին։
— Այո, շնորհակալ եմ,— ուշքի եկավ Լևոնը,— հիշողությունը հետաքրքիր մի աշխարհ է, այնպես չէ՞։
— Տան մասի՞ն էիք մտածում, արդեն տանն եք, բարի գալուստ,— ժպտաց օդանավակայանի աշխատակիցը։
— Այո՛, տան մասին էի մտածում,— Լևոնն էլ ժպտաց։
Անձնագրային անցակետի դիմաց մեծ բազմություն կար։ Բոլորը վերդառնում են տուն։ Աստիճանների վերնամասում մեծ-մեծ տառերով գրված է «Բարի գալուստ Տուն»։ Չորս կողմից տուն, տուն, տուն։ Հասավ և Լևոնի հերթը։
— Ձեր անձնագիրը խնդրում եմ։
Լևոնը մեկնեց անձնագիրը։
— Այցի նպատակը։
Լևոնը կպատասխաներ․ «Տուն եմ եկել», բայց ինչ-որ մի բան նրա ներսում, ասես, դեմ քվեարկեց այդ պատասխանին։
— Արձակուրդս այստեղ եմ անցկացնելու․․․ — պատասխանեց հայերենով։
— Կներեք, չկարծեցի թե հայ եք,— կարմրեց ապակուց այն կողմ նստած աղջիկը,— բարի գալուստ տուն։
Տո՞ւն, բայց, գրողը տանի, արդյո՞ք։ Տունն այնտեղ մնաց, հեռու, շա՜տ հեռու, հազարավոր սարեր ու քաղաքներ այն կողմ։ Տունը նավահանգիստն էր, սրճարանը, որտեղից ամեն անգամ Լևոնը երկու կապուչինո էր գնում՝ մեկը քաղցր, մյուսն՝ առաց շաքարավազի, ծաղկի խանութը, որից առաջին անգամ Մերիի համար ծաղիկ էր գնել, այգին, որտեղ որքան ոտնահետքեր թողեցինք նրանք երկուսով, խաղահրապարակն էր տունը, ուր օրորվում էր Մերին, պիցցերիան, որտեղից պիցցա էին գնում ամեն երեկո ֆիլմ նայելու համար։ Մերին էր տունը, որ մնաց օդանավակայանում․․․
— Մոտակա հետադարձ տոմսն ի՞նչ արժե․․․
— Ներեցե՞ք, ի՞նչ տոմս,— կարկամեց անձնագրեր ստուգող աղջիկը։
Լևոնը ժպտաց։ Նա ժպտաց ոչ սովորական մի ժպիտով։ Ժպիտով, որ նշանակում էր «էվրիկա», որն, ասես, կանթեղ լիներ մթության մեջ կորած հսկա մի քաղաքում։
— Տոմս՝ դեպի տուն․․․

05․09․2023
Սալոնիկի, Հունաստան

Հեղինակ` © Գրիգոր Գևորգյան