Ստեֆան Ցվայգ «Զգացմունքների խռովք»

► Որքան անթափանց է յուրաքանչյուր մարդ արարածի ճակատագրում նրա բուն էության միջուկը, նրա ցողունային բջիջը, որից ծնունդ է առնում ամենայն ինչ։ Մենք ապրում ենք բյուրավոր վայրկյաններ, բայց դրանցից լոկ մեկը, մեն-միակն է եռքի մեջ դնում մեր ամբողջ ներքին աշխարհը, այն վայրկյանը (Ստենդալը նկարագրել է դա), երբ հյութերով գերհագեցած ծաղիկը կայծակնային արագությամբ բյուրեղանում է. մոգական վայրկյան՝ հար և նման սաղմնավորման վայրկյանին և դրա պես սեփական կյանքի ջերմ ընդերքում պահված՝ աներևույթ, անշոշափելի, անընկալելի, բացառիկ ապրված գաղտնիք։ Ոգու ոչ մի թվաբանություն ի զորու չէ հաշվարկել այն, կանխազգացման ոչ մի ալքիմիա՝ գուշակել, և հազվադեպ է այն բացվում սեփական զգայությանը։

► Բնությունը, հավատարիմ արարող ուժը պահպանելու իր առեղծվածային խնդրին, մշտապես զավակի մեջ խայթիչ ծաղր է ներարկում հոր հակումների հանդեպ: Նա ընդդիամոնւմ է հանդարտ, անուժ ժառանգելուն, սերնդից սերունդ պարզ շարունակությանը. նա մշտապես պայքար է պահանջում միատեսակ ստեղծված արարածների միջև և միայն տառապալից ու արգասաբեր թափառումներից հետո է թույլ տալիս ուշացած վերադարձ նախնյաց ուղի:

► Երբեմն ինձ թվում է, որ երբեք որևէ երիտասարդ իր ժամանակն ավելի անիմաստ չի անցկացրել, որքան ես այն ամիսներին: Գիրք չէի կարդում, վստահ եմ՝ գեթ մեկ խելացի բառ չեմ արտաբերել, որևէ ողջամիտ միտք գլխովս չի անցել. բնազդորեն խուսափում էի կիրթ միջավայրից, ուշքումիտքս նոր ու մինչ այս արգելված պտղի դառը քաղցրությունը արբունքի հասած մարմնովս ավելի, էլ ավելի կրքոտորեն ճաշակելն էր: Սեփական հյութերով այս արբեցումը, այս աննպատակ ինքնաոչնչացնող մոլեգնությունը, կարծում եմ, անխուսափելիորեն հատուկ են ուժեղ և կապանքներից ձերբազատված երիտասարդությանը, բայց իմ առանձնակի մոլեհակությունը սպառնում էր վտանգավոր դարձնել վիճակախաղը, և բացառված չէր, որ վերջնականապես խորտակվեի կամ առնվազն բթացման մի վիճակի հասնեի, եթե մի դիպված անսպասելիորեն չպահպաներ ինձ բարոյական անկումից․․․

► Կան անսպասելի ցնցումներ, ներքին պայթյուններ, որ վերապատմելիս, թերևս, զգայացունց հնչեն, բառեր, որ անկեղծորեն արտաբերվում են միայն մեկ անգամ, աչք աչքի, զգացմունքների անսպասելի խռովքի պահին:

► Ոգու բարձրաբերձ թագավորությունում խիզախ միտքը մշտապես հանդիպում է արկածների ու վտանգների:

► Աշխարհն ընդարձակվում է, և հոգին ևս ակամա ձգվում է նրա հետևից, կամենում հավասարվել նրան, ինքն էլ է կամենում անեզր դառնալ, կամենում է ճանաչել բարին և չարը ամբողջ խորությամբ,  կամենում է հայտնագործել, նվաճել, ինչպես կոնկիստադորները, նա կարիք ունի նոր լեզվի, նոր ուժի:

► Բանասիրությունն անկարելի է հասկանալ առանց վերապրելու, չկա զուտ քերականական բառ առանց դրա նշանակության իմացության, և դուք՝ երիտասարդներդ, պարտավոր եք տեսնել երկիրը, լեզուն, որը ցանկանում եք նվաճել, ամենից առաջ յուր գեղեցկության բարձրագույն ծաղկման, յուր ջահել ուժի, յուր կրքերի ծայրահեղ լարվածության վիճակում։ Ամենից առաջ լեզուն պետք է լսեք բանաստեղծների շուրթերից, նրանցից, ովքեր ստեղծում ու կատարելագործում են լեզուն, պետք է սրտով զգաք ու վերապրեք պոեզիան՝ նախքան այն կսկսենք հերձել:

► Ամեն երևույթ, ամեն մարդ միշտ ճանաչելի է դառնում միայն այրվելիս, միայն կրքի պահին: Քանզի ոգին ծնվում է արյունից, միտքը՝ կրքից, կիրքը՝ ոգեշնչումից:

► Երաժշտության մեջ ևս երբեմն դադար է պահանջվում:

► Չկա ավելի զորեղ կիրք, քան պատանեկան պաշտամունքն է, ավելի ամոթխած, ավելի քնքուշ բան, քան նրա հուզախռով երկչոտությունը։

► Ես օտար մի մարդու առջև հաստատեցի գաղտնի երդումս՝ ամենայն լրջությամբ նվիրվել ուսմանը։ «Ոչ միայն լրջությամբ, տղաս,- ասաց նա,- այլ ամենից առաջ կրքով։ Ով կրքոտորեն չի տրվում, լավագույն դեպքում վարժապետ է դառնում․ ամբողջ էությամբ պետք է մոտենալ իրերին՝ միշտ, միշտ կիրք գործադրելով»։

► Առաջին անգամ սիրահարված պատանին չի հանդգնում մտքում անգամ մերկացնել իր պաշտելի էակին և նայել նրան այնպես, ինչպես շրջազգեստ հագած հազարավոր ուրիշ քնքուշ արարարծներին։

► Ոչինչ ընդունակ չէ առավել բորբոքելու երիտասարդ մարդու երևակայությունը, որքան նյարդերը խտղտող անորոշ ենթադրությունների խաղը, սովորաբար աննպատակ թրևող երևակայությունը անսպասելիորեն որսահալած նպատակ է գտնում և ահա արդեն զոհին հետապնդելուց անծանոթ վայելքի տենդագին  սարսուռով համակվում։

► Երիտասարդի զգայարանի վրա ոչինչ առավել հզոր ազդեցություն չի գործում, որքան այրական վսեմ մռայլությունը․ Միքելանջելոյի մտածողը, որ իր սեփական խորքերն է նայում, Բեթհովենի՝ դառնությամբ սեղմած շուրթերը․ համաշխարհային վշտի այս ողբերգական դիմակներն ավելի  ուժեղ են հուզում չձևավորված հոգիները, քան Մոցարտի արծաթահունչ մեղեդիներն ու Լեոնարդոյի կերպարների շուրջ սփռված լույսը։

► Երիտասադրությունն ինքնին գեղեցիկ է, այդ պատճառով բացատրության կարիք չունի․ կենսական ուժերի ավելցուկը նրան դրդում է առ ողբերգականը, և նա հաճույքով թույլ է տալիս տրտմությանը ըմբոշխնել իր անփորձ արյունը․ այստեղից էլ, ահա, երիտասարդությանը մշտապես բնորոշ խիզախելու և ամեն մի տառապյալ հոգուն եղբայրաբար ձեռք մեկնելու պատրաստակամությունը։

► Բանականությունն անզոր է այրող կրքի դեմ:

► Միայն երիտասարդությունն է խիզախ ծրագրեր կազմում:

► Երիտասարդությունը միշտ ճիշտ է: Խելոք է նա, ով զիջում է նրան:

► Կրքոտ երկրպագումը, թող որ մաքուր ձևով, եթե ուղղված է կնոջը, անգիտակցորեն ձգտում է մարմնին տիրանալուն՝ ամենասերտ միավորման այս բնական օրենքին, ոգու կիրքը սակայն, որ մոտեցնում-դեպի միմյանց է ձգում երկու արանց (տղամարդկանց), ինչպիսի՞ ելք է փնտրում այս անիրականալին: Հանգիստը կորցրած թափառում է նա երկրպագելի օբյեկտի շուրջը՝ էքստազի նորանոր պոռթկումներ առաջացնելով, և երբեք չի խաղաղվում անձնվիրության բարձրագույն դրսևորումով: Մշտապես հորձանք է տալիս, և սակայն երբեք չի չորանում նրա ակունքը, երբեք չի հագենում, ինչպես մշտնջենական ոգին:

► Թերևս, իմ հիվանդագին գրգռված զգացողությունն էր վիրավորանք տեսնում այնտեղ, որտեղ դրա նշույլն իսկ չկար, բայց մի՞թե ողջամիտ փաստարկներն օգնում են, երբ քո հոգում շփոթ ու աններդաշնակություն է:

► Ոչինչ մեր հոգին այդքան խորը չի խռովում, որքան բոցավառ ցանկության իրականացումը:

►  Ամուսնական դավաճանությանը միշտ իմ մեջ նողկանք է առաջացրել, բայց ոչ ի սեր բարոյական անզիջում հայացքների, ոչ բարեպաշտությունից ու առաքինությունից դրդված, նույնիսկ ոչ այն պատճառով, որ ամուսնական անհավատարմությունը գողություն է, օտար մարմնի սեփականում, այլ այն պատճառով, որ այդպիսի պահերին յուրաքանչյուր կին մատնում է իր ամուսնու գաղտնիքը, յուրաքանչյուրը դառնում է մի Դալիլա, որ խաբվածից կորզում է նրա ուժի կամ թուլության գաղտնիքը՝ հանձնելու համար նրան թշնամուն։ Դավաճանությունը ինձ համար կնոջ ինքնակամ տրվելը չէ, այլ այն, որ, հարդարացում իրեն, ամուսնու վրայից բարձրացնում է ամոթի թաշկինակը և դավաճանության մասին չկասկածողին, կարծես թե քնածին օտար հետաքրքրասիրության հեգնալից ծաղրի առարկա դարձնում։

► Որքան սարսափելի է միտքը, որ նա՝ խաբվածը, դավաճանվածը, ցանկանում է մեղքն ի՛ր վրա վերցնել։

► Ա՜հ, այդ ձայնը մթության մեջ, այդ ձայնը մթության մեջ, ինչպե՜ս էր այն թափանցում կրծքիս ամենանվիրական խորքերը։ Այնպիսի հնչերանգ կար նրանում, որ նախկինում երբեք, երբեք, հետո էլ երբեք չեմ լսել, խորունկ խորքերից եկող հնչերանգ, որ միջակ ճակատագրին երբեք հասու չէ։ Մարդ իր կյանքում միայն մեկ անգամ է մեկ այլ մարդու հետ այսպես խոսում և ապա ընդմիշտ լռում, ինչպես կարապը, որ, առասպելի համաձայն, միայն մեկ անգամ մահից առաջ խռպոտ ձայնը բարձրացնում է երգելու համար։ Եվ ես իմ մեջ առա այս ջերմորեն մեղանչող, այս կիզող ձայնը, սարսուռով և ցավով, ինչպես կինն է իր մեջ ընդունում տղամարդուն․․․

► Այլևս երբեք չտեսա նրան։ Երբեք նրանից նամակ չստացա կամ որևէ տեղեկություն։ Նրա երկը երբեք լույս չտեսավ, անունը մոռացության տրվեց, ոչ ոք չգիտի նրա մասին ինձնից բացի։ Բայց այսօր էլ, ինչպես այն ժամանակ, երբ անփորձ երիտասարդ էի, զգում եմ՝ հայրս ու մայրս նրանից առաջ, կինս ու զավակներս նրանից հետո, ոչ մեկին ավելի երախտապարտ չեմ նրանից ավելի։ Ոչ մեկին ավելի շատ չեմ սիրել, քան նրան։

Հ.Գ. Եթե դուք ունեք մեջբերումներ՝ դուրս բերված այս գրքից, ապա կարող եք ուղարկել մեզ հետադարձ կապով: