Անտուան դը Սենտ-Էքզյուպերի «Փոքրիկ իշխանը»

► Չէ՞ որ բոլոր մեծահասակները առաջ երեխա են եղել, միայն թե նրանցից քչերն են այդ բանը հիշում:

► Մեծահասակները իրենք երբեք և ոչինչ չեն հասկանում, իսկ երեխաների համար շատ է հոգնեցուցիչ, երբ ստիպված են լինում ամեն ինչ նրանց բացատրել ու գլուխները մտցնել:

► Իմ կյանքում ես շատ եմ հանդիպել զանազան լուրջ մարդկանց: Մեծահասակների շրջանում ես շատ եմ ապրել: Ես նրանց բոլորովին մոտիկից եմ տեսել, բայց այդ բանն ինձ ամենևին էլ չի ստիպել, որ նրանց մասին ավելի լավ կարծիք ունենամ:

► ...Այսպես ես ապրում էի մենության մեջ, և մեկը չկար, որ հետը սրտանց խոսեի...

► Այդպես են մեծահասակները: Չարժե նրանցից նեղանալ: Երեխաները մեծահասակների նկատմամբ պետք է ներողամիտ լինեն:

► Առավոտյան հենց որ արթնանաս, լվացվես ու քեզ կարգի բերես, պետք է կարգի բերես նաև քո մոլորակը:

► Երբ մարդ շատ է ուզում սրամտել, ակամայից մի սխալ բան կասի:

► Միայն երեխաները գիտեն, թե ինչ են փնտրում…

► Ես փորձում եմ պատմել նրա մասին, որպեսզի հանկարծ չմոռանամ նրան:

► - Մի օր ես քսաներեք անգամ տեսա, թե ինչպես է մայր մտնում արևը: - Գիտես...երբ շատ ես տխուր լինում, լավ է վերջալույսին նայելը: - Ուրեմն այն օրը,երբ դու քսաներեք անգամ տեսար վերջալույսը շատ էիր տխուր:

► - Փշերը որ մի բանի էլ պետք չեն, ծաղիկները չարությունից են փուշ հանում:

► Հիմարություն է սուտ ասելը, մանավանդ որ հեշտությամբ կարող ես բռնվել:

► Չէ՞ որ երբ կարմրում ես, այդ նշանակում է «այո»…

► Խոսքերը միայն խանգարում են իրար լավ հասկանալուն:

► Մարդիկ արդեն ժամանակ չունեն որևէ բան իմանալու համար: Նրանք հիմա իրերն էլ պատրաստի են գնում խանութներում: Բայց չէ՞ որ չկան այնպիսի խանութներ, որտեղ հնարավոր լինի բարեկամներ վաճառել, և հենց դրա համար էլ մարդիկ այլևս բարեկամներ չունեն: Եթե ուզում ես բարեկամ ունենալ, ընտելացրու ինձ:

► Ես նրա մասին ուզում եմ պատմել, որպեսզի չմոռանամ նրան: Շատ տխուր բան է, երբ բարեկամներին մոռանում են: Բոլորը չէ, որ բարեկամ ունեն: Եվ ես վախենում եմ, թե կդառնամ մեծահասակների նման, իսկ նրանք թվերից բացի ոչնչով չեն հետաքրքրվում:

► - Էլ մի ձգձգիր...դա անտանելի է...Եթե որոշել ես գնալ՝ գնա...

► Միայն սիրտն է սրատես: Ամենագխավորը աչքով չես տեսնի:

-Ամենագլխավորը աչքով չես տեսնի,- կրկնեց Փոքրիկ իշխանը, որպեսզի լավ հիշի:

► Կանթեղը պետք է պահպանել. քամու պոռթկումից այն կարող է հանգչել:

► Ես սիրում եմ, երբ իմ ձախորդություններին լուրջ են վերաբերվում:

► - Եթե ուղիղ գնալու լինես, հեռուն չես գնա…

-Քո վարդը քեզ համար այդքան թանկ է, որովհետեվ դու նրան տվել ես քո ամբողջ հոգին:

-Որովհետեվ ես նրան տվել եմ իմ ամբողջ հոգին,- կրկնեց Փոքրիկ իշխանը, որպեսզի լավ հիշի:

► Մարդիկ մոռացել են այն ճշմարտությունը: Բայց դու մի մոռացիր, որ հավիտյան պատասխանատու ես նրա համար, ում ընտելացրել ես: Դու պատասխանատու ես քո վարդի համար:

► Մեծահասակները թվեր շատ են սիրում: Երբ նրանց պատմում ես, որ դու նոր բարեկամ ես ձեռք բերել, նրանք երբեք չեն հարցնում ամենագլխավորի մասին: Երբեք նրանք չեն ասի. «Իսկ ինչպիսի՞ ձայն ունի նա: Ինչպիսի՞ խաղեր է սիրում խաղալ: Թիթեռներ բռնո՞ւմ է, թե՞ ոչ»: Նրանք հարցնում են. «Քանի՞ տա- րեկան է նա: Քանի՞ եղբայր ունի: Քաշն ինչքա՞ն է: Ինչքա՞ն է վաստակում նրա հայրը»: Եվ դրանից հետո երևակայում են, թե ճանաչեցին մարդուն: Երբ մեծահասակներին ասում ես՝ «Ես տեսա վարդագույն աղյուսից մի տուն, որի պատուհաններին խորդենի կար, իսկ կտուրին՝ աղավնիներ», նրանք երբեք չեն պատկերացնի այդ տունը: Նրանց պետք է ասել. «Ես տեսա մի տուն, որ արժե հարյուր հազար ֆրանկ»: Եվ միայն այդ ժամանակ նրանք կբացականչեն. «Ինչպիսի՜ գեղեցկություն»:

► Ամեն մեկից պետք է խնդրել այն, ինչ նա կարող է տալ:

► - Իսկ ինչպե՞ս են ընտելացնում,- հարցրեց Փոքրիկ Իշխանը - Դա վաղուց մոռացված հասկացողություն է,- բացատրեց աղվեսը:- Դա նշանակում է՝ կապվել մեկի հետ... - Կապվե՞լ... - Հենց բանն էլ այդ է,- ասաց աղվեսը:- Դու ինձ համար առայժմ միայն մի փոքրիկ տղա ես, այնպես, ինչպես մյուս հարյուրհազարավոր տղաները: Եվ դու ինձ պետք չես: Ես էլ քեզ պետք չեմ: Ես քեզ համար ընդամենը մի սովորական աղվես եմ, այնպես, ինչպես մյուս հարյուրհազարավոր աղվեսները: Բայց եթե դու ինձ ընտելացնես, մենք անհրաժեշտ կդառնանք մեկս մյուսի համար: Դու ինձ համար ամբողջ աշխարհում միակը կդառնաս, ես էլ քեզ համար ամբողջ աշխարհում կդառնամ միակը...

► Ինքդ քեզ դատիր: Դա ամենադժվար բանն է: Իրեն դատելը ուրիշներին դատելուց դժվար է: Եթե դու կարողանաս ինքդ քեզ ճիշտ դատել, նշանակում է, հիրավի, իմաստուն ես:

► Եթե դու մի ծաղիկ ես սիրում` միակը, որի անունը միլլիոնավոր աստղերից և ոչ մեկի վրա չկա, դա արդեն բավական է: Դու նայում ես երկնքին ու քեզ երջանիկ ես զգում: Եվ դու ասում ես քեզ. «Այնտեղ` ինչ-որ մի տեղ, ապրում է իմ ծաղիկը…»

 ► Այնտեղ է լավ, որտեղ մենք չկանք:

► «Եթե ես իմ գեներալին հրամայեմ ճայ դառնալ,-ասում էր թագավորը,- ու եթե գեներալը չկատարի հրամանը, դա ոչ թե նրա, այլ իմ հանցանքն է»:

► Միայն սիրտն է սրատես: Ամենակարևորը աչքով չես տեսնի: Լինի դա տուն, աստղ կամ անապատ, դրանց ամենագեղեցիկն այն է, որ աչքով չես տեսնի:

► - Իսկ որտե՞ղ են մարդիկ,- վերջապես խոսեց Փոքրիկ իշխանը:- Անապատում, այնուամենայնիվ, մարդ մենակ է զգում իրեն: - Մարդկանց մեջ նույնպես մարդ մենակ է զգում իրեն,- նկատեց օձը:

► - Գնա, մի անգամ էլ նայիր մյուս վարդերին: Դու կհասկանաս, որ ՔՈ վարդը աշխարհում միակն է:

► Չէ՞ որ սնապարծ մարդկանց միշտ թվում է, թե բոլորը հիացած են իրենցով: Նրանք, բացի գովեստից, մնացած ամեն ինչի նկատմամբ խուլ են:

► Երբ թողնում ես, որ քեզ ընտելացնեն, հետո դրա համար կարող է և լաս:

► Գիտես ինչու՞ է  անապատը լավ . նրա մեջ ինչ-որ տեղում աղբյուրներ են թաքնված:

►- Կուզեի իմանալ, թե աստղերը ինչու են փայլում,- մտածեց նա: - Այդ երևի նրա համար է, որ վաղ թե ուշ ամեն մարդ իր աստղը գտնի:

► Ծաղիկները թույլ են ու բարի: Եվ նրանք աշխատում են իրենց քաջ ցույց տալ: Կարծում են, որ եթե փուշ ունենան, բոլորը իրենցից կվախենան:

► - Սրտին էլ է ջուր պետք:

► Թագավորները աշխարհին շատ հասարակ հայացքով են նայում: Նրանց համար բոլոր մարդիկ հպատակներ են:

► Հարկավոր է ոչ թե խոսքերով, այլ գործերով դատել:

► - Մարդիկ ճեպընթաց գնացքներ են նստում, բայց իրենք էլ չեն հասկանում, թե ինչ են փնտրում,- ասաց Փոքրիկ իշխանը:- Դրա համար էլ նրանք հանգիստ չունեն և մեկ այս, մեկ այն կողմ են նետվում...

► - Ամեն մարդ իր աստղն ունի: Պանդուխտներին նրանք ճանապարհ են ցույց տալիս: Մյուսների համար դրանք ուղղակի փոքրիկ կրակներ են: Գիտնականների համար դրանք խնդիրներ են, որ պետք է լուծվեն: Այն գործարար մարդու համար դրանք ոսկի էին: Իսկ մյուս բոլոր մարդկանց համար դրանք համր են: Բայց քեզ համար բոլորովին ուրիշ կլինեն աստղերը...

► - Եվ երբ դու մխիթարվես (վերջիվերջո բոլորն էլ մխիթարվում են), ուրախ կլինես, որ ինձ ճանաչել ես երբևէ: Դու միշտ իմ բարեկամը կլինես: Դու կուզենաս ինձ հետ ծիծաղել: Երբեմն, ա՛յ այսպես, պատուհանդ կբացես, ու քեզ համար հաճելի կլինի...Եվ քո բարեկամները կզարմանան, երբ տեսնեն, որ նայում ես երկնքին ու ծիծաղում...Իսկ դու նրանց կասես. «Այո, այո, ես միշտ ծիծաղում եմ, երբ նայում եմ երկնքին»: Եվ նրանք կկարծեն, թե դու խելքդ թռցրել ես: Ա՜յ թե ինչ խաղ կխաղամ ես քո գլխին...

► Իշխանությունը նախ և առաջ պետք է խելացի լինի: Եթե դու քո ժողովրդին հրամայես ծովը նետվել, նա հեղափոխություն կանի:

► Շատ խորհրդավոր ու առեղծվածային է արցունքների աշխարհը...

► Մարդիկ էլ երևակայություն չունեն...Նրանք միայն կրկնում են այն, ինչ լսում են...

► Աշխարհում կատարյալ ոչինչ չի լինում...

► Եթե դու ինձ ընտելացնես, իմ կյանքը, ոնց որ արևից, կլուսավորվի: Քո ոտնաձայները ես հազարավոր ոտնաձայներից կտարբերեմ: Մարդկանց ոտնաձայները լսելով՝ ես միշտ փախչում եմ և թաքնվում գետնի տակ: Բայց քո քայլվածքը երգի պես ինձ կկանչի, և ես դուրս կգամ իմ թաքստոցից: Եվ հետո նայիր... Տեսնո՞ւմ ես, այնտեղ՝ արտերի մեջ, հասնում է ցորենը: Ես հաց չեմ ուտում: Հասկերն ինձ պետք չեն: Ցորենի արտերը ինձ ոչինչ չեն հիշեցնում: Եվ դա շատ տխուր բան է: Բայց դու ոսկե մազեր ունես: Եվ ինչքան լավ կլինի, որ դու ինձ ընտելացնես: Ոսկե ցորենը կհիշեցնի ինձ քո մասին: Եվ ես կսկսեմ սիրել քամուց օրորվող հասկերի շրշյունը...

► - Դուք գեղեցիկ եք, բայց դատարկ,- շարունակեց Փոքրիկ իշխանը: - Ձեզ համար ոչ ոք չի ուզենա մեռնել: Իհարկե, պատահական անցորդը, նայելով իմ վարդին, կասի, որ նա ճիշտ և ճիշտ ձեզ նման է: Բայց ինձ համար մենակ նա ավելի թանկ է, քան դուք բոլորդ: Չէ՞ որ նրա՛ն և ոչ թե ձեզ էի ես ամեն օր ջրում: Նրա՛ն և ոչ թե ձեզ էի ամեն օր ապակիով ծածկում: Քամուց պաշտպանվելու համար նրան էի շիրմայով առանձնացնում: Նրա համար ես սպանեցի թրթուրներին և միայն երկու-երեք հատ թողեցի, որ թիթեռներ դուրս գան: Ես լսում էի, թե ինչպես է նա տրտնջում և ինչպես է պարծենում, ես լսում էի նրան նույնիսկ այն ժամանակ, երբ նա լռում էր: Նա իմն է:

► - Նույնիսկ երբ պետք է մեռնել, լավ է, երբ բարեկամ կա:

► - Ավելի լավ է միշտ նույն ժամին արի,- խնդրեց աղվեսը:- Ա՜յ, օրինակ, եթե դու գաս ժամը 4-ին, ես ժամը 3-ից արդեն ինձ երջանիկ կզգամ: Ժամը 4-ին ես արդեն կսկսեմ հուզվել և անհանգստանալ: Ես կսկսեմ զգալ երջանկության գինը: Իսկ եթե դու ամեն անգամ տարբեր ժամի գաս, ես չեմ իմանա, թե որ ժամի համար նախապատրաստեմ իմ սիրտը…Անհրաժեշտ է պահպանել ծիսակատարությունը:

► Իսկ ի՞նչ է նշանակում «վաղանցիկ»,-հարցրեց Փոքրիկ իշխանը, որը երբ մի հարց էր տալիս, էլ չէր հանգստանում, մինչև պատասխանը չստանար: - Այդ նշանակում է այն, ինչը շուտով պիտի անհետանա: - Իմ ծաղի՞կն էլ շուտով պիտի անհետանա: - Հասկանալի է: «Իմ ուրախությունն ու գեղեցկությունը հավիտենական չեն,- ինքն իրեն ասաց փոքրիկ իշխանը,- և նա ոչինչ չունի պաշտպանվելու համար, նրա ունեցածը չորս փուշ է: Իսկ ես նրան լքեցի ու նա մեն-մենակ մնաց իմ մոլորակի վրա»: «Մանուկներին ուղղված մի սովորական հեքիաթ է թվում «Փոքրիկ իշխանը», թեև իր ընդգրկումներով ու խորությամբ, համամարդկային գաղափարներով դուրս է գալիս սովորական ու պարզ հեքիաթի սահմաններից և դրանով էլ դառնում ավելի շատ մեծահասակների, քան մանուկների համար գրված մի գործ: Սակայն այդ չի խանգարում, որ երեխաները հասկանան ու սիրեն «Փոքրիկ իշխանը»:Այդ նրանից է, որ Անտուան դը Սենտ-Էքզյուպերին ամեն ինչի նայում է երեխայի խոշոր ու խորը աչքերով և այդ աչքերով էլ ընկալում է ամեն ինչ: «Ես եկել եմ իմ մանկությունից: Ես մանկությունից եկել եմ այնպես, ինչպես մի որևէ երկրից են գալիս»,-ասում էր Սենտ Էքզյուպերին:-Սաղաթել Հարությունյան 

Հ.Գ. Եթե դուք ունեք մեջբերումներ` դուրս բերված այս գրքից, ապա կարող եք ուղարկել մեզ հետադարձ կապով: