ԲԱՆ✎ Անուշ Սարգսյան

Գրականությունը

Գրականությունը գործիք է, որով մարդը ուսումնասիրել և ուսումնասիրելու է իր կյանքը այնքան ժամանակ, քանի դեռ կլինի մոլորակի երեսին։ Գրականություն են քարանձավների պատերին նախամարդու գծած պատկերներից, մեզ հասած և հայտնի համաշխարհային գրական գործերից մինչև մերօրյա համացանցային գրառումները. կախված դրանց արժևորումից և պահանջարկից։

Մարդու զարգացմանը զուգահեռ կարևորվում է կյանքի կողմերի հետազոտումը, նորանոր պահանջներ են ծագում՝ գիտատեխնիկականից մինչև հոգևոր-բարոյական արժեքներ. գրականությունը այդ ամենի արտապատկերումն է, տեղեկությունների, կուտակված փորձի կրողն ու փոխանցողը։ Գեղարվեստական գրականությունն այդ ամենի բարձրագույն փուլն է։ Չեմ պատկերացնում, թե ինչ կլինի, եթե չլինի կամ չլիներ գրականությունը։ Հավասար կլիներ, երևի, մարդու գոյությունը ժխտելուն։ Գիրքը, գրականությունը իմ կյանքում ժառանգական, ձեռքբերովի և կոնստանտ մեծություններ են (հեղ. -ժպտում է)։

Անորակ գրականություն

Անշուշտ, կա նաև որակ չունեցող գրականություն։ Բայց ո՞վ է գնահատողը, ճիշտ այն հարցի պես, թե «իսկ ո՞վ է դատավորը»։ Կախված է ընթերցողի մտաբարոյական կրթվածությունից, պահանջմունքներից, ճաշակից։ Որովհետև «ռաբիս» կրթյալներ էլ կան, ցավոք։ Կարևոր է գրականագիտական արժևորումը, որակյալ գրականության պահանջարկի ձևավորումը, որոնք հեշտ լուծելի խնդիրներ չեն։ Տարբեր պատճառներով։ Խորհրդային ժամանակներում ամեն ինչ դասակարգված էր, բայց չկար տեղեկությունների ստացման այն ազատությունը, որն այսօր կա։ Սակայն դա էլ իր հետ բերել է ամենաթողություն։ Ասելիք ունեցող բերանը չես փակի։ Չես փակի նաև առանց ասելիքի բացվող-փակվող բերանը։ Երբ համացանցում փքուն-ճոռոմ գրառումներ ես տեսնում, հասկանում ես, որ մի ստվար զանգված ուզում է կարդալ նման բաներ։ Համանման երևույթները կան երաժշտության, կերպարվեստի, թատրոնի ու կինոյի մեջ։ Մեթոդաբանություն պիտի գործի, «ինչու, ինչպես» հարցերի վերլուծություն լինի։ Մասնագետները պիտի զբաղվեն։ Գրողը պատասխանատու չէ լսարանի մակարդակի համար։

Ժամանակակից գրականությունը

Նաբոկովի դասախոսություններն էի կարդում վերջերս, ասում է. «Մարդկային զարգացման ողջ պատմությունը ուսումնասիրություն է կյանքի ավելի ու ավելի խորը հիմքերի մասին։ Բոլորովին անհնար է պատկերացնել, որ Հոմերոսը մ.թ.ա 9֊րդ դարում ու Սերվանտեսը մ.թ. 17֊րդ դարում այնպիսի մանրամասնություններով կնկարագրեին այն ամբողջ գործընթացը, թե ինչպես է մարդուց երեխա ծնվում»։ Անշուշտ, կյանքի ինտիմ կողմերն է նկատի ունեցել, և ասելիքը հասել է նուրբ շերտերի։ Ապագայում, երևի, գրողները կսկսեն գրել մոլեկուլյար և միջուկային մակարդակներով (հեղ.֊ ժպտում է)։ Կյանքի հետազոտություն, մարդը՝ իր խնդիրներով. ահա գրականության ասելիքը բոլոր ժամանակներում։ Ժամանակակից գրողներին վերապահված է, թերևս, ամենից դժվարը՝ կարողանալ ստեղծել նոր արժեքներ և մնայուն տեղ զբաղեցնել արդեն ստեղծվածների կողքին։ Կենսական շերտերի խորությունը բացահայտելու համար գրողից այսօր մաքսիմալ հմտություններ, նորարարություններ, գիտելիք և գիտակցական հոսքեր են պահանջվում։ Կարողանալ լինել հետաքրքիր, ինքնատիպ և նորարար՝ հեշտ գործ չէ։ Այդուհանդերձ, գրականությունը հաջողությամբ շարունակվում է, և հայ գրականությունը՝ նույնպես։ Վկան՝ ժամանակակից հեղինակների գրքերի մատենաշարերը, որ հրատարակչությունները չեն վախենում տպագրել ռիսկային լինելու պատճառով, նաև փաստը, որ տարեցտարի ավելի շատ հայերեն գրքեր են թարգմանվում և հրատարակվում արտասահմանում։ Այդ թվում՝ կին գրողներ, ինչն ինձ համար կրկնակի ուշագրավ է, քանի որ դարերով ոչ միայն հայ, այլև համաշխարհային գրականության մեջ կին հեղինակները տեղ չեն ունեցել։ Ու շատ կարևորում եմ այս գործում պետության նախաձեռնած թարգմանական ծրագրերը՝ ի աջակցություն ժամանակակից հեղինակների։

Սիրել կարդալ

Սիրելու համար մի տարիք կա, որը չպիտի բաց թողնել։ Մանուկ հասակից դեռ, իր առաջին գիտակցական օրերից գիրքը երեխային պիտի ուղեկցի։ Ինչպես ճաշի նստելը ծնողների հետ, գիշերաշապիկ հագնելն ու ատամները լվանալը քնելուց առաջ և այլն. երեխան պիտի բնականորեն իր կյանքում տեսնի, ցանկանա բացել գիրքը, ավելի մեծ հասակում՝ ձգտի կարդալ։ Ընտանիքի, ապա դաստիարակների և ուսուցիչների դերը շատ մեծ է։ Թոռնուհիս մեկ տարեկան է, արդեն գրքեր կան իր դարակում, խաղալիքների հետ հավասար։ Մատը դնում է նկարներին, թարս դրված պատկերն ուղղում է, ձեռքից ընկավ՝ անմիջապես բարձրացնում է. դաստիարակության հետ եկող հարցերից է։ Թող չզարմանան գիրք չբացած ծնողները, թե ինչո՞ւ իրենց երեխաները անհետաքրքրասեր մնացին գրքի հանդեպ։

Անպայման պետք է կարդալ...

Երևի ավելորդ է ասել, որ, այո՛, անպայման պետք է կարդալ։ Ուրիշ որտեղի՞ց այդքան ինֆորմացիա, հույզ ու պատկերացում ստանալ։ Ես խորհրդային դպրոցի մոլի ընթերցասեր աշակերտներից եմ եղել։ Մենք գրքերը ձեռքից ձեռք էինք խլում. բառացիորեն։ Քույրս ու ես մի անգամ մենամարտում գիրքը վնասեցինք, երկար վշտանալուց հետո դողդողալով նորոգեցինք։ Գրադարանի գիրք էր, այնպես սոսնձեցինք, որ նույնիսկ չնկատեցին։ Դա էլ մի ուրիշ փորձառություն էր: Ճիշտ է, հիմա համացանցը ինչ-որ առումով գերազանցում է տեղեկատվության արագությամբ, բայց բազային, ստուգված և վստահելի աղբյուր շարունակում է մնալ միայն գիրքը։ Այն անփոխարինելի է։ Ես շատ գրքերից եմ տպավորվել։ Այս պահին երեք գիրք կնշեմ՝ դպրոցական տարիքում կարդացածս «Կոմս Մոնտե Քրիստոն», միջին տարիքում վերջապես ավարտին հասցրած ու ինձ իրենով հմայած «Ծերունին և ծովը» և վերջերս կարդացած Շլինկի «Ընթերցողը»։ Առաջինը սովորեցնում է երազել ու հավատալ արդարության հնարավորությանը, երկրորդը՝ չհանձնվել, և երրորդը՝ չբացառել, որ կարդալն ավելի բարոյական կարող է դարձնել մարդուն, եթե նրա մեջ դրա ծիլերը կան։

Երբեք չկարդաք

Մտածողներից մեկն ասել է, որ մարդուն ամբողջ կյանքում հարկավոր է ընդամենը մի քանի գիրք։ Բայց որպեսզի հասկանա, թե որոնք են դրանք, նա պիտի կարդա հազարավորները։ Ավելի լավ չես ձևակերպի։ Շատ անհատական փորձառություն է՝ ըստ կրթական ցենզի, մտավոր, հոգևոր-բարոյական և տարիքային պահանջմունքի։ Իմ ընթերցած, իմ բացած, իմ կիսատ թողած և իմ՝ միայն ավարտական մասը կարդացած բոլոր գրքերը իմաստ են ունեցել։ Բացի այդ՝ պատանուն, որը խժռում է էրոտիկ գրականությունը, կամ առողջապահական գրքեր փնտրող տարեցին, կամ փիլիսոփայական գրականությամբ տարված ընթերցողին նույն խորհուրդը չես կարող տալ։ Իրենք շատ լավ կողմնորոշվում են։ Նաև հիշեցնեմ, որ համացանցում այսօր «կարդա֊կիսվիր» հեշթեգով հետաքրքիր նախաձեռնություն է պտտվում, հետաքրքրվողներն անպայման գտնում են թե պետք եկածը, թե՝ անպիտանը։

5 գիրք, որոնք կօգնեն մուտք գործել գրականության աշխարհ

Որպեսզի բանաձևային չլինի պատասխանս, ասեմ, որ շատ տպավորված եմ հրատարակչությունների՝ մեկը մյուսից ընտիր գրքերի ու մատենաշարերի հրատարակմամբ։ Աչքդ չես հասցնում թարթել՝ նորանոր թողարկումներ են հայտնվում դարակներին։ Անշուշտ, բոլորը հնարավոր չէ կարդալ։ Իմ բախտը նրանով է բերել, որ այսպես ասած թրենդային գրքեր մեր տուն շատ են մտնում, քանի որ դուստրս ուսանող է, նվեր է ստանում կամ փոխանակում են ընկերներով։ Ոչ միայն հայ, հայերեն թարգմանված, այլև օտար լեզուներով։ Սեղանին նկատել և աչքադրել եմ Սվետլանա Ալեքսիևիչի «Время секонд хенд»-ը, նաև Յուվալ Նոյ Հարարիի «Համառոտ պատմությունները» և «Դասերը», որոնք ամենևին համառոտ չեն և շատ լուրջ նպատակասլացություն են պահանջում ընթերցողից։ Զուգահեռ պոեզիա եմ վայելում. վերջին ձեռքբերումներս Անահիտ Հայրապետյանի, Կարեն Անտաշյանի և Գևորգ Թումանյանի բանաստեղծական ժողովածուներն են։ Ցանկությունս է, որ Սարոյանի ու Դովլաթովի վերջերս թարգմանված և տպագրված գրքերը սեղանի գիրք դառնան, քանի որ մեր ոչ հեշտ ժամանակներում մենք բոլորս պարզ մարդկային բաների մասին շատ քիչ ենք խոսում։ Եվ վերջապես, կարդանք ժամանակակիցներին՝ հասկանալու, թե ի՞նչն է հուզում, և ի՞նչ է ասում գրողն այսօր։

Հարցազրույցը՝ Արև Թովմասյանի