ԲԱՆ✎ Հայկ Համբարձումյան

Գրականությունը

Գրականության էության վերաբերյալ տարբեր մոտեցումներ կարելի է ունենալ. ինձ համար այս հարցի ամենաընդգրկուն պատասխանը տվել է Հրանտ Մաթևոսյանը՝ «Գրականությունը մարդկության կարոտն է կյանքին»: Իհարկե, հարց է առաջանում՝ ի՞նչ կյանքի կարոտ, երբ մենք ապրում ենք, կյանքի մեջ ենք: Բայց թերևս մեկ այլ տեղ, կամ գուցե բազմաթիվ տեղերում ինչ-որ այլ կյանքեր կան, որոնք մենք անմիջապես չենք ապրում, բայց կարող ենք ապրել գրականության միջոցով: Կարող ենք լինել կամ հենց լինում էլ ենք Դոն Քիշոտ ու Փոքր Մհեր, Ռասկոլնիկով ու Աբու-Լալա-Մահարի, Գիքոր ու Փոքրիկ Իշխան, և երբեմն չգիտենք այդ մասին: Այսինքն՝ գրականությունը բացում, մերն է դարձնում կյանքը, աշխարհն ու մարդկանց՝ իրենց բազմազանությամբ, ողբերգականությամբ ու գեղեցկությամբ, ճանաչելի ու սիրելի դարձնում հեռավորն ու անծանոթը, սիրելի դարձնում մարդուն, մշակույթը, հայրենիքը: Եվ այստեղից էլ գրականության նկատմամբ հետաքրքրության նվազումը բերում է անհանդուրժողականության, բռնության աճի, պատերազմների:

Գրականությունն, իհարկե, այդ ամենը չի կարող միանգամից կանխել, սակայն ունակ է մղել այդ ամենի մասին մտածելու՝ հասկանալով հետևանքները: Եվ այդ դեպքում գուցե Դոն Քիշոտը հողմաղացների դեմ չկռվեր, Փոքր Մհերը քարայր չմտներ, Դոստոևվսկու հերոսը խնայեր տատիկին, Գիքորն էլ ողջ մնար... թերևս կշահեր կյանքը, բայց կկորցներ գրականությունը:

Անորակ գրականություն

Չկա գրականության ընտրության ու գնահատման հստակ բանաձև: Իհարկե, գրականագիտության միջոցներով ու գործիքներով հնարավոր է որակյալ ու անորակ բնագրերը տարբերել, սակայն ընթերցողները գրականագետներ չեն, ավելին, ունեն իրենց կարծրացած պատկերացումները գրականության մասին, հոգեմտավոր իրենց յուրահատկությունները, ճաշակը, գրքերի ընտրության սկզբունքներն ու մղումները: Ընթերցանությունը առանձնահատուկ մշակույթ է, որով պետք է դաստիարակել: Լավ գրականության ընտրությունը սկսվում է մանկական գրականության ընթերցանությունից, ապա շարունակվում պատանեկան արկածային ու ֆենթզի վեպերով, հայկական հրաշալի պատմավեպերով, ապա հոգեբանական ու փիլիսոփայական ավելի բարդ գործերով, պոեզիայով և այլն: Գրականության լավն ու վատը տարբերակելու համար, պետք է անցնել այս աստիճաններով, բայց սա էլ բավարար չէ: Եթե դու չես սիրում գեղանկարչություն, չես դիտում լավ ֆիլմեր, չես լսում որակյալ երաժշտություն, երբևէ չես կարող ընտրել ու հասկանալ գրականությունը: Այդ դեպքում քեզ կմնա միայն կորսված ժամանակն ու ինստագրամի կամ ֆեյսբուքի նկարդ՝ մոդայիկ գրքի հետ՝ դեմքի խորիմաստ արտահայտությամբ:

Ժամանակակից գրականությունը

Գրականության ասելիքը, այսինքն՝ հիմնական գաղափարները բոլոր ժամանակներում էլ նույնն են: Փոխվում են պատկերվող իրականությունը, արտաքին հարդարանքներն ու որոշ չափով պատկերման եղանակները, սակայն գլխավորը նույնն է: Ջորջ Օրուելն ու Մովսես Խորենացին գրեթե նույն բանն են ասում, Հովհաննես Թումանյանն ու Հովհաննես Գրիգորյանը՝ նույնպես: Գրականությունը բոլոր ժամանակներում մարդուն է փնտրում: Ուզում է նրան արդար, ազնիվ, ճշմարիտ, մտածող ու զգացող տեսնել, այսինքն՝ արարած, որ ստեղծվել է Արարչի նմանությամբ: Բայց մարդը խախտում է տիեզերական հավասարակշռությունը, իրեն Արարչի տեղը դնում, կորցնում իրեն ու ավերում աշխարհը: Հատկապես ժամանակակից աշխարհը պատկերող հեղինակները տարբեր կերպ խոսում են այս ամենի մասին: Իհարկե, այլ ենթաթեմաներ ևս կան. անհատի կայացում ու զարգացում, սերունդների բախում, առճակատում իրականության հետ, սիրո պակաս և այլն: Սակայն հիմնական ասելիքը, իմ ընկալմամբ, միշտ նույնն է: Ժամանակակից գրականությունը, փոքր-ինչ հարմարվելով ընթերցողական ավելի պարզ պահանջների, երբեմն տուրք տալով մոդային, այդուհանդերձ շոշափում է գրականության հավերժական թեմաները և ամենագլխավորը՝ մարդու՝ մարդ մնալու գաղափարը:

Սիրել կարդալ

Եթե դու տանը ծնողներիդ ձեռքին գիրք չես տեսել, գիրքը ընդհանրապես արժեք չէ քո միջավայրում, դժվար կլինի սիրել ընթերցանությունը: Իրականում կարդալ սիրելու համար այսօր գլխավոր պայմանը սոցցանցերից ու լրատվությունից կտրվելն է: Պետք է քնելիս ու արթնանալիս ֆեյսբուք մտնելու փոխարեն գիրք կարդալ: Իսկ որպես ընթերցանության նյութ՝ սկզբի համար ընտրել ֆանտաստիկ ու արկածային վեպերը, սիրային ռոմանները, հոգեբանական ու մոտիվացիոն գրքերը, նաև դասական ու ժամանակակից պոեզիա:

Անպայման պետք է կարդալ...

Սիրելի գրքեր շատ կան, որոնց ընթերցանությունը գուցե այնքան էլ պարտադիր չէ: Ես մեծ սիրով յուրաքանչյուր ամառ արդեն 15-րդ անգամ վերընթերցում եմ Ժյուլ Վեռնի «Խորհրդավոր կղզին», քանի որ այն խելացի մարդկանց, նրանց սխրանքների, բնական տարերքի հետ անհավասար պայքարի, տևական տառապանքների ու փոքրիկ ուրախությունների մասին է: Նաև՝ սիրում եմ այս գիրքը որովհետև այն ընթերցելիս մանկություն եմ վերադառնում:

Պարտադիր ընթերցելիք գրքերից են Աստվածաշունչը, հայ պատմիչների, հատկապես Ագաթանգեղոսի, Բուզանդի, Խորենացու երկերը, Նարեկը, «Սասնա ծռեր» ազգային դյուցազներգությունը, Խ. Աբովյանի «Վերք Հայաստանին», Րաֆֆու վեպերը, Հրանտ Մաթևոսյանի ստեղծագործությունները, և ընդհանրապես, հայ դասական գրականությունը: Արտասահմանյան գրականությունից Դոստոևսկու ու Տոլստոյի վեպերը, Հեմինգուեյ ու Սարոյան, Մարկես ու Բորխես: Ցանկը էլի կարելի է շարունակել: Գրքերն ինձ սովորեցրել են սիրել աշխարհն ու մարդկանց, ճանաչել, սիրել մեր չքնաղ հայրենիքը, հպարտանալ մեր պատմությամբ ու մշակույթով, գնահատել հայ մարդուն՝ իր հերոսության, խենթության, անկումների ու վերելքների մեջ:

Երբեք չկարդաք

Բոլոր գրքերն էլ գտնում են իրենց ընթերցողին և ինչ-որ բան փոխում նրա մեջ: Ըստ այդմ էլ՝ երբեք չեմ կարող ասել երբեք:

5 գիրք, որոնք կօգնեն մուտք գործել գրականության աշխարհ

1. Հովհաննես Թումանյան - հեքիաթներ ու պատմվածքներ
2. Հրանտ Մաթևոսյան «Մեր վազքը» ժողովածուն
3. Ժյուլ Վեռն «Նավապետ Գրանտի որդիները»
4. Վիլյամ Սարոյան «Մարդկային կատակերգություն»
5. Ջերոմ Դեյվիդ Սելինջեր «Փրկիչը տարեկանի արտում»

Հարցազրույցը՝ Արև Թովմասյանի