ԲԱՆ✎ Լիլիթ Բաղդասարյան

Գրականությունը

Գրականությունն աշխարհն է մարդու միջով: Այն ամենը, ինչ կատարվել, կատարվում և դեռ կատարվելու է, անցնում է մեկ մարդու` գրողի անգիտակցական, ենթագիտակցական և գիտակցական-վերլուծական շերտերով ու հասնելով թղթին ասում մի քիչ ավելին, քան հայտնի իրականությունն է: Այսպես կարելի էր սահմանել արվեստն առհասարակ, բայց ի տարբերություն արվեստի այլ ճյուղերի, գրականությունը բառերով է սահմանում զգացողությունները, այսինքն` տանում է երևույթի բացարձակ գիտակցման:

Մյուս կողմից գրականությունը առօրյային զուգահեռ ընթացք է, որ հավասարակշռում է անձը և ընթերցողին փոքր-ինչ անձեռնմխելի դարձնում կյանքի համար: Եթե նկատել եք, ընթերցասերները՝ նրանք, ովքեր ոչ միայն կարդում են, այլև գրականություն են կրում իրենց մեջ, առավել հաճախ ընդգրկողական հայացքով են նայում կյանքի իրավիճակներին և հազվադեպ են տրվում համընդհանուր ալիքին, այսինքն` մասշտաբային և վերլուծողական են մոտենում երևույթներին` այդպիսով կարողանալով հաղթահարել դրանք` գոնե գիտակցորեն: Ոչ ոք ազատագրված չէ մարդ, մահկանացու լինելուց. գրականությունը հնարավորություն է տալիս մարդուն դուրս գալ իր եռաչափ տարածությունից և ձուլվել հավերժությանը: 

Ռաբինդրանաթ Թագորն իր բանախոսություններից մեկում նշում է` «Մենք ճանաչում ենք ճշմարտությունը, երբ մեր մտքերն ուղղում ենք դեպի անսահմանություն»: Գրականությունը կարող է լինել հենց այդ անսահմանությունը:

Գրականությունն ամբողջապես սահմանել հնարավոր է նույնքան, որքան հնարավոր է տեսնել գունդը բոլոր կողմերից միաժամանակ: 

Անորակ գրականությունը

Կարող եմ միայն համեմատականներ անցկացնել, բայց գրականությունը որակելն իմ իրավասությունը չէ: Իհարկե, ես ունեմ «իմ հեղինակներին», և նրանց, որոնց գործերն ընթերցելու համար ժամանակ չեմ ծախսի (այլևս), բայց դա խիստ անհատական է` կախված արդեն իսկ կարդացած գրքերից և մտահորիզոնից, որը երբեմն անկախ է ընթերցված գեղարվեստական գրականությունից: Ինչ-որ առիթով գրել էի, որ գրականության մեջ ընթերցողը փնտրում է իրեն, լավ գրականության մեջ՝ գտնում ավելին, քան ինքն է: Եվ ուրեմն ամեն ինչ կախված է ընթերցողից, ու թե որքանով է տվյալ ընթերցողին բավարարում կարդացածը:

Կարող եմ հավելել, որ «որակով» գիրն ի սկզբանե զգացնել է տալիս: Առնվազն խոսքի կառուցվածքն ու գրողի լեզուն կմատնեն գրքի որակը, եթե նույնիսկ գիրքը բացելուն պես ձեզ հետ չխոսեն մտքերի խորությունը կամ դեպքերի զարգացումը: Բացի դրանից, որպես կանոն՝ լավ գիրը դեպի իրեն է կանչում, և երբեմն ինքներդ էլ չեք հասկանա` ինչու, կամ ինչպես եք վերադառնում տարիներ առաջ ընթերցած գրքին, կամ որևէ մտքի, որ տպավորել է ձեզ՝ մի բան, որն իմ կարծիքով չի կարող անել «անորակ» գրականությունը:

Ժամանակակից գրականությունը

Գրականությունը ժամանակ չի ճանաչում: Տարիները չեն կարող փոխել օրինակ «Համլետ»-ի ասելիքը, կամ անտարբերության փոշով ծածկել Դոստոևսկուն: Գրվեին դրանք վերածննդի շրջանում, մեր օրերում, թե հեռավոր ապագայում, ընթերցվելու էին նույն կրքով: Որովհետև իրական գիրը հավերժությանն է պատկանում, անժամանակ է, այլ կերպ ասված` լավ գրականությունը միշտ ժամանակակից է` չհաշված որոշակի պատմական և կենցաղային հարցեր, որոնք հատուկ են տվյալ ժամանակին:

Մեր օրերում ստեղծվող գրականությունն արդեն ու բազմիցս ասվածի հետ բախման և ամենաթող շատության խնդիր ունի:

Ասելիքը վաղուց չի փոխվում, ինչպես չի փոխվում մարդը, և պատմությունը շարունակում է կրկնել ինքն իրեն` լայնացող շրջաններով: Չնայած ինֆորմացիոն հասանելիությանը և իմացական վերելքներին, մարդը երբեք այսչափ փնտրտուքի մեջ չի եղել: Բանականության մեջ տված ճեղքվածքը, որ բաժանում է գիտակցական և զգացական աշխարհները, մեծանում է: Գիրը հիմա, ինչպես երբեք, պետք է լցնի այդ ճեղքը` հոգեկան աշխարհը միացնելով ֆիզիկականին և իր մեջ վերցնելով ամբողջ քաոսը: 

Սիրել կարդալ

Կարդալ սիրելու համար պետք է ընդամենը ճիշտ գիրք վերցնել` համապատասխան տվյալ պահի հոգեվիճակին և նախասիրությանը: 

Լեհ պոետ, Նոբելյան մրցանակակիր Չեսլավ Միլոշը Բրոդսկու հետ հարցազրույցի ժամանակ խոստովանում է, որ իր կյանքի ամենալավ տողերը կարդացել է գրախանութում` պատահական վերցրած գրքի պատահական բացած էջում: Ինքս հաճախ այդպես եմ ընտրում գիրքը: Կարող եք նախապես ուսումնասիրել հեղինակին ու գործը, որը կարդալ եք պատրաստվում, բայց կարծիքների վրա հենվել խորհուրդ չեմ տա, դրանք միշտ սուբյեկտիվ են, բացի դրանից, որոշակի նախատրամադրություն են ստեղծում, որը միշտ չէ, որ համընկնելու է իրականության հետ: Նա, ով մեկ անգամ իր ձեռքը «ճիշտ» գիրք վերցնի, այլևս ի զորու չի լինի հրաժարվել գրականությունից:

Անպայման պետք է կարդալ

Եթե ամբողջ կյանքում միայն մեկ գիրք կարդալու հնարավորություն ունենայի, կլիներ «Աստվածաշունչ»-ը. ակունքն ու վերջնակետը: Գիրք, որ կարելի է կարդալ ամեն օր, բոլոր տրամադրություններով ու բոլոր հարցերով, որ երբևէ առաջանում են: Այս գրքում պատասխաններն են նաև այն հարցերի, որոնք դեռ չենք տվել մեզ: Ինձ պարբերաբար վերստեղծող գրքերը շատ են: Չեմ կարող չառանձնացնել Բուլգակովի «Վարպետը և Մարգարիտան». այստեղ կա ամեն ինչ ու ոչ մի սխալ: Կարող եմ վերընթերցել փակելուց անմիջապես հետո: 

Գրքերը ոչինչ չեն փոխում մեր կյանքում, բայց ձևավորում են մեր վերաբերմունքը երևույթների և մարդկանց նկատմամբ, ավելացնում գույներն ու կապում այլ տարածությունների և ժամանակների հետ...

Երբեք չկարդաք

Հստակ գիրք նշել ինձ թույլ տալ չեմ կարող: Կարող եմ նշել գրքեր, որոնք ինքս չեմ կարդա, բայց դա չափանիշ չէ: Ցանկացած գրքում կարելի է ինչ-որ բան գտնել, եթե կա ցանկություն: Պարզապես մեր ժամանակաշրջանն ընտրության լայն հնարավորություն է տալիս, ինչից դրդված էլ որոշ գրքեր նախընտրելի են դառնում, մյուսների համար ժամանակ չի մնում: Անգամ հարաբերականորեն վատ գրքերն արժանի են ընթերցողների` գոնե համեմատության համար: 

5 գիրք, որոնք կօգնեն մուտք գործել գրականության աշխարհ

1. Հերման Հեսսե «Տափաստանի գայլը»

2. Միխայիլ Բուլգակով «Վարպետը և Մարգարիտան»

3. Ֆյոդոր Դոստոևսկի «Ոճիր և պատիժ»

4. Հոմերոս «Ոդիսական»

5. Սերվանտես «Դոն Կիխոտ»

Հարցազրույցը՝ Արև Թովմասյանի