Ֆրիդրիխ Նիցշե «Այսպես խոսեց զրադաշտը»

► Դու մե՜ծ լուսատու: Ի՜նչ կլիներ քո երջանկությունը, եթե դու չունենայիր նրանց, ում լույս ես տալիս:

► Շատ անկատար բան է մարդն ինձ համար: Սերն առ մարդը կործանելու էր ինձ:

► Մարդկանց ոչինչ մի տուր,- ասաց սուրբը:- Ավելի լավ է նրանցից մի բան վերցնես և նրանց հետ տանես - լավագույնը դա կլինի նրանց համար, եթե միայն քեզ համար էլ լավ լինի: Իսկ եթե ուզում ես տալ նրանց, ապա ողորմությունից ավել մի տուր և դեռ նրանց ստիպիր աղերսե՜լ դրա համար: «Ոչ,- պատասխանեց Զրադաշտը,- ես ոչ մի ողորմություն չեմ տալիս: Դրա համար ես ինքս բավականին աղքատ չեմ»: Սուրբը ծիծաղեց Զրադաշտի վրա և այսպես խոսեց. Դե տե՜ս, որ նրանք քո գանձերը ընդունեն: Նրանք չեն վտահում մենակյացներին և չեն հավատում, որ մենք գալիս ենք նվիրելու համար: Մեր քայլերը ճանապարհներին չափազանց միայնակ են հնչում նրանց համար: Եվ եթե նրանք գիշերով իրենց մահիճներում լսում են, որ մի մարդ է գալիս արևածագից ահագին առաջ, ապա այսպես են իրենց հարց տալիս՝ ու՞ր է ուզում այս գողը մտնել: Մի՜ գնա մարդկանց մոտ, մնա՜ անտառում: Ավելի լավ է գնա՜ գազանների մոտ: Ինչու՞ չես ուզում լինել հանց ես՝ արջ արջերի մեջ, թռչոևն թռչնոց մեջ:

► Ես ձեզ գերմարդն եմ ուսուցանում: Մարդը մի բան է, որ պետք է հաղթահարվի: Դուք ի՞նչ եք արել նրան հաղթահարելու համար: Բոլոր էակները ցարդ մի բան ստեղծել են իրենցից վեր. իսկ դուք կամենում եք այդ մեծ ալիքի տեղատվությու՞նը լինել և դեռ ավելի շուտ առ կենդանին ետ դառնալ, քան հաղթահարե՞լ մարդուն: Ի՞նչ է կապիկը մարդկանց համար: Ծաղրուծանակ կամ տանջալի ամոթ: Եվ ճիշտ նույնը պետք է լինի մարդը գերմարդու համար՝ ծաղրուծանակ կամ տանջալի ամոթ: Դուք անցել եք ճանապարհը ճիճվից մինչև մարդ, բայց ձեր մեջ դեռևս ճիճու է շատ բան: Երբևէ դուք կապիկ էիք, և նույնիսկ դեռ հիմա մարդը ավելի է կապիկ, քան որևէ կապիկ: Բայց ով ձեզանից ամենաիմաստունն է՝ անգամ նա լոկ հերձված է ու խառնազգի բույս և ուրվականի: Սակայն մի՞թե ես ձեզ կոչ եմ անում բույս կամ ուրվական դառնալ: Տեսե՜ք, ես ձեզ գերմարդն եմ ուսուցանում: Գերմարդն է իմաստը երկրի: Ձեր կամքը թող ասի՝ եղիցի՜ գերմարդը իմաստը երկրի: Ես ձեզ թախանձում եմ, իմ եղբայրներ, հավատարի՜մ մնացեք երկրին և մի՛ հավատացեք նրանց, ովքեր ձեզ վերերկրային հույսերից են խոսում: Թույն կաթեցնողներն են դրանք, գիտեն այդ, թե ոչ: Նրանք արհամարհում են կյանքը, իրենք մահացողներ և թունավորվածներ, որոնցից հոգնել է երկիրը. արդ թող կորչե՛ն դրանք: Մի ժամանակ անարգանքն առ Աստված անարգանքն էր մեծագույն, բայց Աստված մեռավ, և հետը նաև դույն անարգիչները մեռան: Ամենասոսկալին այժմ երկիրը անարգելն է՝ Անզննելու փորոտիքը ավել վեր դասելը, քան իմա՜ստը երկրի: Մի ժամանակ հոգին քամահրանքով էր մարմնին նայում. և այնժամ գերագույնն էր այդ քամահրանքը,- հոգին ուզում էր մարմինը տեսնել վտիտ, գարշ ու սովյալ: Նա այդպես էր խորհում նրանից և երկրից սպրդել: Օհ, այդ հոգին ինքը ավելի վտիտ էր, գարշ ու սովյալ. և դաժանությու՜ն էր հեշտանքը այդ հոգու: Սակայն ինձ, իմ եղբայրներ, հապա դուք ևս ասացեք՝ ի՞նչ է հայտնում ձեր մարմինը ձեր հոգու մասին: Թշվառություն չէ՞ ձեր հոգին, աղտ և եղկելի գոհունակություն: Ճշմարիտ եմ ասում՝ աղտոտ գետ է մարդը: Արդեն պետք է ծով լինել, որ կարողանաս աղտոտ մի գետ մեջդ առնել` առանց կեղտոտվելու: Տեսեք, ես ձեզ գերմարդն եմ ուսուցանում. նա է այդ ծովը, լոկ նրա մեջ կարող է ձեր մեծ արհամարհանքը սուզվել: Ի՞նչ է մեծագույնը, որը դուք կարող եք ապրել: Դա ժամն է մեծ արհամարհանքի: Ժամը, երբ ձեզ համար նաև ձեր երջանկությունն է նողկանք դառնում, և այդպես իսկ ձեր բանականությունը և ձեր առաքինությունը: Ժամը, երբ դուք ասում եք, «Ի՜նչ կա իմ երջանկության մեջ: Թշվառություն ու աղտ և մի եղկելի գոհունակություն: Բայց իմ երջանկությունը պետք է հենց գոյությունը արդարացներ»: Ժամը, երբ ասում եք. «Ի՜նչ կա իմ բանականության մեջ: ՆԱ ՏԵՆՉՈՒ՞Մ Է ԻՄԱՑՈՒԹՅԱՆ: ՀԱՆՑ ԱՌՅՈՒԾԸ՝ ԻՐ ԿԵՐԻՆ: Այն թշվառություն է ու աղտ և մի եղկելի գոհունակություն»: Ժամը, երբ ասում եք. «Ի՜նչ կա իմ առաքինության մեջ: Այն ինձ դեռևս չի խելագարեցրել: Ես ինչպե՜ս եմ հոգնել իմ բարուց և չարից: Այս ամենը թշվառություն է ու աղտ և մի եղկելի գոհունակություն»: Ժամը, երբ ասում եք. «Ի՜նչ կա իմ արդարության մեջ: Ես չեմ տեսնում, որ բոց կամ ածուխ եղած լինեմ: Բայց արդարը - բոց է և ածուխ»: Ժամը, երբ ասում եք. «Ի՜նչ կա իմ կարեկցանքի մեջ: Կարեկցանքը - խաչը չէ՞, որին գամվում է նա, ով սիրում է մարդկանց: Սակայն իմ կարեկցանքը - խաչելություն չէ բնավ»: Դուք խոսե՞լ եք արդեն այսպես: Դուք արդեն աղաղակե՞լ եք այսպես: Ախ, եթե ես արդեն լսած լինեի ձեզ այսպես աղաղակելիս: Ոչ թե ձեր մեղքը, ձեր գոհունակությունն է աղաղակում առ երկինք, ձեր մեղքերի անհագուրդությունն է ճչում առ երկինք: Սակայն ու՞ր է այն կայծակը, որը լափլիզելու է ձեզ իր լեզվով: Ու՞ր է այն խենթությունը, որը պիտի ձեզ ներարկվեր: Տեսեք, ես ձեզ գերմարդն եմ ուսուցանում. նա՜ է կայծակը այդ, նա՜ է խենթությունն այդ...

► Մարդը լար է՝ ձգված կենդանու և գերմարդու միջև,- լար՝ անդունդի վրա: Վտանգավոր է առաջ գնալը, վտանգավոր է ճանապարհին կենալը, վտանգավոր է ետ նայելը, վտանգավոր է սոսկալը և կանգնած մնալը: Ի՛նչն է մարդու մեջ մեծ՝ որ նա կամուրջ է և ո՛չ նպատակ. ի՛նչը կարող է մարդու մեջ սիրվել՝ որ նա անցում է և գահավիժում:

► Ես սիրում եմ նրան, ով ամաչում է, երբ որ զառը իր բախտից է բերում, և ով այդժամ հարց է տալիս՝ մի՞թե ես զառ բռնող եմ...

► Ամենաարհամարվածը վերջին մարդն է:

► Ժամանակն է արդեն, որ մարդը իր նպատակը դնի իրեն: Ժամանակն է արդեն, որ մարդը ծիլը սերմանի իր բարձրագույն հույսի:

► Ես ասում եմ ձեզ՝ մեջդ տակավին քաոս պետք է ունենաս, որպեսզի կարող լինես պարող մի աստղ ծնել:

► Մարդիկ աշխատում են տակավին, որովհետև աշխատանքը ժամանց է։ Բայց հոգում են, որ ժամանցը չուժասպառի:

► Ոչ սատանա կա, ոչ էլ դժոխք: Քո հոգին ավելի շուտ կմեռնի, քան մարմինդ. արդ ոչնչից այլևս մի վախենա:

► Նա, ով կերակրում է սովյալին, սեփական իր հոգին է զորացնում. այսպես է ասում իմաստնությունը:

► Քնելը ամենևին հեշտին արվեստ չէ. դրա համար արդեն իսկ պետք է ողջ օրը արթուն մնաս: Ինքդ քեզ պետք է ցերեկով տասնապատիկ հաղթահարես. դա լավ հոգնություն է բերում և խաշխաշ (քնաբեր բույս) է հոգու:

► Դու ցերեկով տասը ճշմարտություն պետք է գտնես. թե չէ գիշերով էլ ճշմարտություն կփնտրես, և քո հոգին կմնա սոված: Ցերեկով պետք է տասնապատիկ ծիխաղես և զվարթ լինես. թե չէ գիշերով քեզ հանգիստ չի տա ստամոքսդ, տրտմության դույն հայրը: Քչերը սա գիտեն՝ սակայն բոլոր առաքինությունները պետք է ունենալ՝ լավ քնելու համար:

► Հաշտ լեր Աստծո և հարևանի հետ. լավ քունը այդպես է պահանջում: Եվ հաշտ եղիր նաև հարևանի սատանայի հետ: Այլապես նա գիշերով քեզ այցի կգա:

► Ես լավագույն հովիվ նրան կասեմ. ով իր ոչխարը փարթամ արոտներն է քշում:

► Հիվանդներ և մահացողներ էին նրանք, որոնք մարմին ու երկիր արհամարհեցին և երկինքը հորինեցին և կաթիլները քավիչ արյան. բայց նույնիսկ քաղցր ու մռայլ այդ թույները նրանք մարմնի՜ց ու երկրի՜ց վերցրեցին: Ում օղակի մեջ է առնում նախանձավորության բոցը, նա կարիճի հանգույն ինքն իր դեմ է ի վերջո թունոտ խայթը շրջում:

► Մի թողեք բարձրացածին դարձյալ հետ իր ցածը ընկնի:

► Այլ բան է միտքը, այլ բան՝ արարքը և այլ բան՝ պատկերը արարքի: Պատճառականության անիվը չի պտտվում նրանց միջև:

► Ի՞նչ է այս մարդը: Հիվանդությունների կույտ, որոնք ոգու միջոցով թափանցում են աշխարհ. այստեղ նրանք իրենց ավարն են ուզում հափռել: Ի՞նչ է այս մարդը: Կատաղի օձերի ծիկ, որոնք միասին հազվադեպ են հանգիստ լինում,- և ահա նրանք իրենց համար ցրիվ են գալիս և աշխարհում ավար են փնտրում:

► Ով այժմ հիվանդանում է, նրա վրա հարձակվում է չարը, որը հիմա է չար. նա ցավ է ուզում պատճառել նրանով, ինչը իրեն է ցավ պատճառում:

► Երբրև ոգին աստված էր, ապա մարդ դարձավ, իսկ այժմ նույնիսկ ամբոխ է դառնում:

► Արիությունը, որը վանում է ուրվականներին, ինքն է իր համար քաջքեր ստեղծում:

► Դուք վերև եք նայում, երբ ձգտում եք բարձրանալ: Իսկ ես նայում եմ ներքև, քանզի բարձրացել եմ:

► Ով ամենաբարձր լեռներն է բարձրանում, նա ծիծաղում է կյանքի և բեմի բոլոր ողբերգությունների վրա:շ

► Ճիշտ է, մենք սիրում ենք կյանքը, բայց ոչ թե որ կյանքին, այլ որովհետև սիրելուն ենք սովոր: Սիրո մեջ միշտ մի քիչ խելագարություն կա: Սակայն խելագարության մեջ էլ միշտ մի քիչ բանականություն կա:

► Ոչ թե զայրույթով, այլ ծիծաղով են սպանում (հավանաբար նկատի ունի սպանության պահին-խմբ.):

► Ես սովորեցի քայլել. այդ պահից ի վեր ես ինձ թույլ եմ տալիս վազել: Ես սովորեցի թռչել. այդ պահից ես չեմ սպասում նախ հրեն, որ տեղիցս պոկվեմ:

► Տեսե՛ք, ինչպես են մագլցում այդ արագոտն կապիկները։ Դրանք մագլցում են իրար գլխով ու քաշքշելով ընկնում ցեխի մեջ։ Գահին են ձգտում դրանք բոլորը․ դրանց խենթությունն է այդ, կարծես երջանկությունն է բազմած գահի վրա։ Հաճախ ցեխն է բազմում գահի վրա և հաճախ էլ գահը՝ցեխի:

► Ավելի լավ է մարդասպանի ձեռքն ընկնել՝ քան մի կրքոտ կնոջ երազի մեջ:

► Ամենը, ինչի մասին շատ են մտածում, դառնում է կասկածելի:

► Ստում է ոչ միայն նա, ով հակառակ իր իմացածի է խոսում, այլ մանավանդ նա, ով հակառակ իր չիմացածի է խոսում:

► Տղամարդը կանանց համար միջոց է միայն. նպատակը միշտ էլ զավակն է:

► Իսկական տղամարդու մեջ թաքնված է մի մանուկ, և սա խաղալ է ցանկանում: Մի խաղալիք է կինը, մաքուր ու նուրբ որպես գոհար, լուսաշող մի աշխարհի առաքինություններով, որ դեռ գոյություն չունի:

► Ամուսնությունը վերջ է տալիս բոլոր կարճ հիմարություններին որպես երկար հիմարություն:

► Թող վախենա տղամարդը կնոջից, երբ նա սիրում է. նա ամեն ինչ կզոհաբերի. նրա համար մնացած բոլորը դատարկ բաներ են:

► Ոչ միայն նա է ստում, ով իր իմացածի հակառակն է խոսում, այլ մանավանդ նա, ով իր չիմացածի հակառակն է խոսում:

► Արժեքների փոփոխությունը` արարողների փոփոխություն է:

► Գալիքն ու ամենահեռավորը թող լինեն պատճառը քո այսօրվա:

► Սակայն վատթարագույն թշնամին, ում դու կարող ես հանդիպել, միշտ ինքդ ես լինելու,- դու ինքդ ես քեզ դարանակալում անձավներում և անտառներում:

► Իսկական տղամարդը երկու բան է ուզում` վտանգ և խաղ: Դրա համար էլ նա կամենում է կնոջը, իբրև ամենավտանգավոր խաղալիքը:

► Մենք վատ ենք վարձատրում մեր ուսուցչին, երբ միշտ միայն աշակերտ ենք լինում:

► Սիրել նրանց, ովքեր արհամարհում են մեզ, և ձեռք պարզել այն ուրվականին, որ մեզ վախեցնել է կամենում:

► Այս աշխարհը հավերժորեն անկատարյալ է, պատկերը՝ մի հավերժական հակասության, մի անկատար պատկեր, արբեցուցիչ մի վայելք իր անկատար արարչի համար:

► Որ ամեն ոք կարդալ պիտի սովորի՝ այս միտքը փչացնում է ոչ միայն գրելու ցանկությունը, այլև մտածելու:

► Ո՛վ արյունով ու հակիրճ ասացվածքներով է գրում՝ նա չի կամենում, որ իրեն կարդան, այլ` անգիր անեն:

► Ծա՛նր է կյանքը, բայց շատ էլ քնքո՜ւշ մի ձևացեք․ մենք բոլորս էլ գեղեցիկ բեռնատար էշեր և իշուհիներ ենք:

► Պատվիր հորդ ու մորդ մինչև հոգուդ խորքը և միշտ հնազանդ եղիր նրանց:

Հ.Գ. Եթե դուք ունեք մեջբերումներ՝ դուրս բերված այս գրքից, ապա կարող եք ուղարկել մեզ հետադարձ կապով: