Գրիգոր Գևորգյան | Չավարտված մանկություն

Մարդու առաջին տարվա գնացքը մի վագոն է։
Մարդը, ուրեմն, աշխարհ է դուրս գալիս վագոնով։
Երբ լրանում է նրա մի տարին, և նա
մտնում է երկուսի մեջ, ճանապարհին
նա թողնում է այդ առաջին տարվա վագոնը,
նստում ուրիշ մի վագոն, որ մի քիչ ավելի մեծ է։
Այդպես կամաց-կամաց մարդու կյանքի
գնացքը բարձրանում է սարն ի վեր՝
ճանապարհի ծաղիկների ու փշերի
մեջ թողնելով իր տարիները։
Ամեն կայարանում՝ մեկը:

Վարդգես Պետրոսյան
«Նամակներ մանկության կայարաններից»

Միացնում եմ իմ ամենից սիրելը երգը, պտտում ձեռքս ու ցնցուղը սկսում է լալ։ Հետաքրքիր է չէ՞։
Մեր տան մեջ իմ ամենասիրելի անկյունը լոգարանն է։ Մտնում ես այնտեղ, կանգնում ջրի տակ, լիովին մերկ, ինչպես փոքրիկ երեխա, որ ոչինչ չի հասկանում ու ապրում է իր անվերջ թվացող ակնթարթը՝ մանկությունը։ Չգիտեմ ինչու նկատում եմ մի կաթիլի, չնայած նրանք բոլորն էլ նույն տեսքն ունեն, նույն չափը։ Թե՞ սա մի քիչ փոքր է։
Խելագա՞ր եմ։ Գուցե։
Սկզբում այդ կաթիլը կախվում է մազիցս, պոկվում, ընկնում դեմքիս, ապա.…Հարմար տեղ է լոգարանը մտածելու համար, լո՜ւրջ մտածելու։ Բայց ես չեմ սիրում մտածել։ Իսկ ո՞վ է հարցնում՝ սիրում եմ, թե ոչ։ Կաթիլն ընկնում է գետնին ու հանկարծ նկատում եմ ծիածանափայլ հետքեր, որոնք վազում ու մտնում են ոտքերիս տակ։ Մանուկ հասակում՝ երբ դեռ նոր էի քիմիա անցնում, մտածում էի, թե դրանք մոլեկուլներն են։
Մանուկ հասակո՜ւմ…
Սենտիմենտա՞լ եմ դառնում։
Լավ բավական է, փակում եմ ջուրը, հագնում կարմիր խալաթս (կարծես թագավոր լինեմ) ու դուրս գալիս։
- Ճաշը պատրաստ է, - լսում եմ հարազատ մի ձայն։
Մի լավ ճաշում եմ, վերցնում եմ սուրճս ու գնում ննջասենյակ։ Ի՞նչ մտածելու բան ունեմ։ Իսկ թե կուզեք՝ մտածելու բան շատ կա։
Չգիտեմ՝ ինչպես, չգիտեմ՝ ինչու թողնում եմ գիրքն ու մոտենում պատուհանին։ Մանկական ժխոր, գնդակ, ճոճանակներ, որոնց վրա մի ժամանակ մենք էինք, քարեր՝ դրված ճանապարհին՝ իբրև դարպասներ, և գնդակի հետևից վազող չորս-հինգ մանուկ…  
Հանկարծ նկատում եմ Արմենին՝ Վահեի հորը, ընկերոջս հորը, իր որդու՝ Վահանի հետ։ Ու բարձիս տակ պահած տարիների միջից հանկարծ գտնում եմ Վահեին՝ ճարպիկ, փարթամ մազերով, կարմրավուն այտերով մի տղայի, որին ընկեր էի կոչում։
Հագնվում եմ, իջնում բակ՝ տեսնելու Վահեի հետնորդին։ Տե՛ր իմ, նույն աչքերն են, նույն ծիծաղը։ Մի՞թե նման բան հնարավոր է…Երևի Վահեն է, նորից մի կատակ է գլխիս խաղում։ Ես քեզ ճանաչեցի, Վահե՛։
- Այս կողմ արի՛, Վահա՛ն, - կանչում է Արմենը։ Մտքե՞րս է կարդում։
Փոքրուց սիրում էինք իրար հետ խաղալ, վազել, ցատկել աջ ու ձախ, «սպանել» իրար, երբ փայտեր վերցրած՝ իբրև զենքեր, կռիվ էինք խաղում, պատերա՜զմ՝ չհասկանալով՝ ինչ է դա իրենից ներկայացնում։
«Դը՛մփ…վե՛րջ, դու մեռար, Վահե», —հերթական խաղի ժամանակ ասացի ես, ու նա…մեռավ։
Ոչ իմ կրակոցից, իհարկե։
Նա մահացավ տասներկու տարեկանում՝ այդպես էլ չտեսնելով իրական զենք (գուցե լավ է դա), իրական մա՜հ։ Նա մահացավ՝ չճանաչելով մահին…Ու միայն այսօր՝ տարիներ հետո, հիշելով դա՝ ես զղջում եմ իմ ասածի համար, թեև պարզապես փայտեր էին դրանք։
Շենքը, որտեղ խաղում էինք, կիսաքանդ էր (կամ, ավելի ճիշտ, կիսաշեն. այն մինչև վերջ չէին կառուցել, մնացել էր կիսատ ուրվական-տունը)։ Ուներ երկու հարկ, մի նկուղ։ Միակ դուռը, որ տանում էր դեպի առաջին հարկ, փակված էր (մեր դարդից, երևի), ու մեզ մնում էր այնտեղ մտնել պատուհանով։ Գալիս էինք առավոտ շուտ ու գնում երեկոյան, երբ հոտը նոր-նոր երևում էր սարի փեշերին։
«Գառներս, հեռու մնացեք», «Ծառերից իջե՛ք,անպիտաններ», «շունշանորդիներ, — կասեր հարևանը, —«կարծես միջատներ լինեք, ձեզնից հետո այգում բան չի մնում։»
Իսկ այսօր մեզնից բան չմնաց։ Մնացին լոկ հուշեր, որոնք արթնանում են լոգարանում, ջրի տաքանալուն զուգահեռ։
Ու մի օր մեզ համար մի հայտնագործություն արեցինք՝ շենքի դիմաց՝ կանաչին, կարելի է և ֆուտբոլ խաղալ։ Ես ու Վահեն միշտ այնտեղ էինք, միայն մենք գնդակ ունեինք, այն էլ՝ օրիգինալ (դա այն ժամանակ մի բան էր, որից վեր ոչինչ չկար)։ Մի օր Վահեի գնդակը տակովն արեց մի մեքենա։ Կարծես կուլ տվեց, բայց, ի զարմանս բոլորի, ոչ մի բում չլսվեց. գնդակին ոչինչ չեղավ, բացի կաշվի պատռվածքից։ Ուռչել, դուրս էր թռել տեղից նարնջագույն ռետինը (կարծես կոտոշ լիներ)։ Իսկ այսօր ես խաղեր չեմ խաղում, այդ տարիքին չեմ։ Իմ միակ խաղը կյանքն է, մինչ Վահեն դեռ վազում է գնդակի հետևից։ Ու դեռ երկա՜ր  կվազի...
Հստակ չեմ հիշում նրան. փոքր էինք (նա հիմա էլ փոքր է) և վախենում եմ հորինել։ Հորինել բնավորությունը, հորինել արտաքինը, ամենը, որ կախված է նրա հետ։ Վախենում եմ…
Մի քանի օր առաջ գնացինք այնտեղ, ուր անցավ մեր ողջ մանկությունը։ Տառացի սահե՜ց ու… անցավ։ Ներս մտանք նույն այն պատուհանով, որով առմիշտ դուրս էինք եկել տարիներ առաջ։ Ներս մտանք ավելի հեշտ, որովհետև բարձր հասակ ունեինք, և ավելի դժվար, որովհետև կորցրել էինք մանկանը հատուկ ճարպկությունը։
Ծերացե՞լ ենք։
Ու ամեն աստիճանի ոտք դնելիս զնգում էր Վահեի ձայնը, երբ այդ նույն շենքում պահմտոցի խաղալիս ճչում էր՝ ինչ-որ թաքնված մեկին գտնելով։
Ես լսեցի նրա ձայնը։
Գևորգը լսեց նրա ձայնը։
Լսե՞ց…
Վահեն այդպես էլ մնաց՝ որպես ճիչ, որպես քար-հուշ մանկություն կոչվող կարուսելից, որը կուզեի պտտել,  ինչպես բանալին են պտտում դուռը բացելիս…պտտել անվե՜րջ։
Սենտիմենտալ եմ դառնում։
Ու մենք շուտ մեծացանք։ Շուտով ես նրանից երկու անգամ մեծ կլինեմ (կլինե՞մ)։ Մանկության ընկերներ էինք, ես մեծացա, նա՝ ոչ…
Մի՞թե նման բան լինում է։ Գուցե։
Դպրոցի ճամփին իմացա, որ Վահեն ինձ տեսնում է…վերի՜ց։ Հետո տեսա նրանց դռան լույսը։ Մի՞թե լույսը՝ կյանքի աղբյուրը կարող է մահ նշանակել։ Մի՞թե թերացել եմ դպրոցում, կամ գուցե դպրոցը դրանք թողնում է ինքնակրթությա՞նը…
Մի քանի տարի իմ ծննդյան օրը բարձրացանք հանգստարան՝ նրա մոտ, նրա նոր ու հավետ տուն։ Քարին դաջված (գուցե հենված) մեզ էր ժպտում ՝ իր մանկության հասակակիցներին, որոնք այսօր նրանից երկու անգամ մեծ են:
Նրա մահից հետո ծնողներին՝ որպես ամոքում ծնվեց Վահանը՝ նրա փոքր եղբայրը։
Դեռ փոքր…
Այսօր նա երկու տարեկան էր ու եղբոր պես խաղում էր կարուսելների մոտ՝ գուցե զգալով, որ քայլում է եղբոր ոտնահետքերով, որտեղով անցել էր եղբայրը։ Որտեղով եղբայրն էր վազում, ցատկում…մեռնո՜ւմ…
Ես տուն եմ մտնում, փակվում սենյանում ու սկսում գրել այս պատմվածքը, այս խոհերը։ Նրա մահով հասունացանք մենք, մենք նրանով ճանաչեցինք մահը ու սովորեցինք գնահատել կյանքը։ Միշտ կորուստներով ենք սովորում գնահատել այն, ինչ ունենք։ Եթե նա այս գիշեր իմ կողքին նստած հետևեր աստղերին, ես երբեք էլ չէի գրի այս ամենը։ Գուցե պարզապես ցնցուղի տակ մտածեի ամենի մասին, բացի կարևորագույնից, որին մենք ամենքս կյանք ենք կոչում։
Մի՞թե գիշերային երկնքի աստղերից մեկին այնտեղ՝ բարձրերում նրա անունով են կոչում, մի՞թե տեսնում է ինձ, իր եղբորը, Արմենին, մի՞թե մի օր կրկին կհանդիպենք։ Ի՞նչ կասես, Վահե։ Լռում ես…
Ու մի բան հաստատ կասեմ՝ մարդիկ չե՜ն մեռնում, այլ փոխարինվում են մեկ ուրիշով: Վահեն դարձավ Վահան, որը գուցե տարիներ հետո, կարդալով այս պատմվածքը, կգնա այն շենքի մոտ, կզգա եղբոր ներկայությունը, կնմանվի նրան ու պարզապես կմեծանա։
Կմեծանա՜…
Իսկ Վահեի մանկությունը…չավարտվե՜ց:
Նրա կյանքի տասներկու վագոններն այդպես էլ մնացին մեր բակում՝ ճոճանկների կողքին, շենքի նկուղում...հանգստարանում...

27. Ապրիլ
Գեղամավան 2019

Հեղինակ՝ © Գրիգոր Գևորգյան