Համլետ Մուրադյան | Բալզակի «Երեսնամյա կինը» (վերլուծություն)

Ի սկզբանե «Երեսնամյա կինը» վեպն անգամ վեպ չէր։ Բալզակը գրել է վեց առանձին պատմություներ, այնուհետև որոշել է դրանք միավորել մեկ ստեղծագործության մեջ: Տեքստը գործնականում չի վերանայվել, միայն գլխավոր հերոսների անունները փոխարինվել են Ժյուլիով։ Թերևս սա է պատճառը, որ որոշ հետազոտողներ նկատում են կենտրոնական պատկերի և սյուժեի զարգացման առումով ամբողջականության բացակայություն, ինչպես նաև դրանով է բացատրվում այն, որ ակնհայտ սխալներ կան գրքում ժամանակագրային առումով, օրինակ, որ 1820 թ․-ին Ժյուլին սգում էր Արթուրի մահը այն դեպքում, երբ 1821 թ․-ին Արթուրը ողջ էր և Ժյուլիի հետ նրանք քայլում են Մոնկոնտուրի դղյակում։ Գրքում առկա թերություններին գումարվեց նաև թափթփված խմբագրությունը (խոսքս 1956 թ․-ի հրատարակության մասին է, քանի որ այդ տարբերակն եմ կարդացել), ինչի հետևանքով տարակարծությունների տեղիք էր ստեղծվում, օրինակ, որ այդպես էլ վերջնական չի փաստվում, թե արդյո՞ք Ժյուլին բռնության զոհ էր իր ամուսնու՝ գնդապետ դ'Էգլմոնի կողմից, թե ոչ։ Կամ արդյո՞ք Արթուրը եկել էր Ժյուլիի տուն նրան երեխայի հետ փախցնելու համար, թե պարզապես եկել էր այցելելու նրանց։ Այս հարցերն առաջանում են վեպի հայերեն կարդացած իմ տարբերակում, որովհետև թարգմանությունը հստակ չէր, և տեսարանները ընթերցողին փոխանցվում էին ոչ լիարժեք։ Սրանց գումարվում էր նաև գրքում առկա «պերճաբարբառ» և «դյութահրաշ» ոճի փքուն բառերը, ինչի չափից դուրս շատությունը երբեմն խզում էր ընթերցողին հիմնական պատումից։ Այսքանով սահմանափակվենք վեպի հայերեն տարբերակի թերությունների վերհանումից և անցնենք Բալզակի ստեղծագործության բուն վերլուծությանը։

Վեպի հիմնական թեմաները, որոնց վրա հենված է ստեղծագործության գեղարվեստական ​​պրոբլեմատիկան, հետևյալն են.

ա) սերն ինքդ քո հանդեպ.
բ) կնոջ սերը տղամարդու նկատմամբ.
գ) մոր սերն իր երեխայի նկատմամբ (Ժյուլիի դեպքում՝ մոր չսերն իր երեխայի նկատմամբ)․
դ) սերն Աստծո հանդեպ (Ժյուլիի դեպքում՝ իր չսերն Աստծո հանդեպ):

Անդրադառնամ հերթով․

Ժյուլիի գիտակցության մեջ սերն ինքդ քո հանդեպ հասկացությունը ենթարկվում է գլոբալ փոփոխությունների այն իրադարձություններից հետո, որոնց բախվում է նա իր կենսափորձով և որի հետևանքով փոխվում է իր կյանքի փիլիսոփայությունը: 19-րդ դարի բարոյական նորմերը կնոջը պատվիրում էին լինել լավ մայր և կին, տնային տնտեսուհի, այսինքն՝ կինը պարտավոր էր (զգալ-չզգալով) սեր տալ։ Բայց այդ նորմերից լուսանցքում էր մնում այն, որ դրա դիմաց կինը պետք է քնքուշ զգացմունքներ նաև ստանար, որպեսզի կարողանար փոխադարձել դրանք։ Եվ շրջանցելով համընդհանուր և կրոնական ընդունված բարոյական նորմերն ու հասկացությունները՝ Ժյուլին որոշում է նախ և առաջ սկսել սիրել իրեն, ինչից հետո նրա փոքրիկ տիեզերքը սկսում է դառնալ եսակենտրոն, սա դրսևորվում է այն ժամանակ, երբ նա որոշում է ի վերջո ամուսնանալ երկրորդ անգամ և երեխա ունենալ Շառլից, մտածելով, որ չարժի ևս երկրորդ անգամ զոհ գնալ հասարակությանը, ինչը սխալմամբ արեց Արթուրի դեպքում։ 

Ինչ վերաբերվում է վեպում կնոջ սերը տղամարդու նկատմամբ թեմատիկային։ Սա արտահայտվում է մի քանի դեպքերում․ առաջինը դա սեր-երազանքն է, երբ Ժյուլին շքերթի ժամանակ եթերային կերպով սիրահարվում է Վիկտոր դ'Էգլմոնին։ Երկրորդը՝ սեր-զոհաբերությունն է, երբ Ժյուլին հուսահատորեն փորձում է փրկել ամուսնությունը՝ չնայած ամուսնու դավաճանություններին և Արթուրի՝ իր հանդեպ սիրուն։ Երրորդը դա փոխադարձ սերն է՝ Ժյուլիի և Արթուրի հարաբերությունները։ Եվ չորրորդը՝ սեր-կիրքը, համեմված արկածախնդրության զգացումով, որը չի ճանաչում արգելքներ կամ բարոյական չափանիշներ (Ժյուլիի և Շառլի, Էլենի և ավազակի ռոմանները):

Այստեղ միջանկյալ կերպով ցանկանում եմ ավելացնել, որ ամբողջական սերը կորչում է առանց ֆիզիկական և հոգևոր բաղադրիչների ներդաշնակության: Մարմնական գրավչությունն անցողիկ է, հեշտ է փոխարինող գտնելը, բայց հոգիներով միմյանց կապված հարազատական կապը հավերժ է, և նորից կողակից գտնելը, ում հետ ամուր և հարազատական թելերով նորից կկապվես, շատ ավելի դժվար է, նույնիսկ գրեթե անհնար, և վստահորեն կարող եմ ասել, որ Արթուրի սիրո ուրվականը հավերժ հետապնդեց Ժյուլիին՝ անդառնալի հետք թողնելով վերջինիս կյանքում նրա որոշումների վրա։

Իսկ նշածս գ և դ կետերը, այն է՝ մոր սերն իր երեխայի և սերն Աստծո հանդեպ, բնության մեջ համարվում են ամենաուժեղներից, հատկապես առաջինը։ Սա ծնվում է ինքնըստինքյան՝ երեխայի ծննդյան հետ մեկտեղ, իսկ երկրորդը մարդը ձեռք է բերում ընտանիքում և հասարակության մեջ կրոնական գիտելիքներ ստանալով։ Սա Աստծո աշխարհի օրենքն է, որտեղ մենք ապրում ենք: Բայց ի՞նչ է Աստված կամ ո՞վ է Աստված Ժյուլիի համար։ Ցավոք, Աստծո և կրոնի մեջ Ժյուլիի համար մխիթարություն չկա, քանի որ նրան չեն տրվել ամենագլխավորը՝ կանացի երջանկությունը տղամարդու հետ։ Եվ հերոսուհին հեշտությամբ ժխտում է վերը թվարկածս երկու սերերը՝ նա չի սիրում իր դստերը և ազնվորեն դա խոստովանում է երեցին, և մխիթարություն չի գտնում Աստծո սիրով, և նա աստվածասեր չէ։ Ժյուլին ընդամենը կատարում է իր պարտականությունների շղթան՝ աջակցում և խնամում է երեխային, բայց նրան չի տալիս ամենագլխավորը՝ հոգևոր մտերմությունն ու մայրական քնքշությունը։ Ենթագիտակցաբար Ժյուլին վարվում է իր աղջկա հետ ճիշտ այնպես, ինչպես Վիկտորն է վարվել նրա հետ, և վիրավորված կնոջ այս վրեժն ինքնըստինքյան փոխանցվում է իր և դստեր միջև եղած հարաբերություններին:

Խոսելով վեպի հիմնասյուների մասին, վերջում կուզեմ անդրադառնալ այդքան հայտնի «Բալզակյան տարիք» հասկացությանը։ Ի՞նչ է «Բալզակյան տարիքը»: Իրականում խոսքը ոչ թե թվի, այլ իրավիճակի մասին է։ «Բալզակյան տարիքի» կինը անփորձ երիտասարդ աղջիկ չէ, նա վերջապես ունի որոշակի կենսափորձ և զգայական փորձ, առանձնանում է անկախությամբ, ինքնուրույն դատողությամբ և իր զգացմունքներն արտահայտելու ազատությամբ: Հետագայում նշածս այս հասկացությունները ի մի բերվեցին և ներառվեցին «Բալզակյան տարիք» բառակապակցության մեջ, որը վերաբերում է այն տիկնանց, ովքեր ընդօրինակում կամ նմանվում էին այս վեպի հերոսուհուն։ Այսօր սխալմամբ այդպես են կոչում 30-ից 40 տարեկան տարեկան հասակում գտնվող իգական սեռի համայն ներկայացուցիչներին, բայց այժմ ես և դուք բոլորդ գիտենք, որ ամեն 30 տարեկան չէ, ում կարելի է «Բալզակյան տիկին» անվանել։

Վեպը համեմված է ֆրանսիական քաղաքների առատ նկարագրությամբ և այդ ժամանակաշրջանին բնորոշ նիստուբարքով, ինչի շնորհիվ գիրքը կարդալիս ընթերցողը տեղափոխվում է 19-րդ դարի Ֆրանսիա։

Հեղինակ՝ © Համլետ Մուրադյան
Նյութը այլ տեղեր օգտագործելուց առաջ կապվել հեղինակի հետ: