Համո Մուրադյան «Հայրենիքի կորուսյալ որդին»

Վերջապես Հայաստան եմ վերադառնում, ինքնաթիռի մեջ գլուխս շրջել եմ պատուհանի կողմ ու հազիվ փորձում եմ արցունքները խեղդել կոկորդումս, որ նկատելի չլինի կողքիս նստած երկու օտարազգիներին ու ինքնաթիռի աշխատողներին: Դե իրենք ինչ իմանային...

Աշխատանքային այցով երկու շաբաթով մեկնել էի արտերկիր՝ մի քանի գործնական հանդիպումների, որոնցից անմիջապես հետո պետք է տեսնեի տեղի հայ հարազատներիս և մի քանի օր բնակվեի իրենց տանը, ովքեր արդեն մեկ տասնամյակ է, ինչ լքել էին հայրենի հողը ու բնակվում էին օտարության մեջ՝ հողից կտրված՝ հողին երազող, հողից հալածված՝ հողին կարոտող... Բարեկամներս ապրում էին նեղության մեջ, հազիվ ծայրը ծայրին հասցնելով. մորաքրոջս դեմքին կանացի թախծոտ ժպիտ կար, մի ժպիտ, որը մինչև այսօր էլ անջնջելի հետք է թողել հիշողությանս վրա: Մի քանի օր իրենց տանը մնալուս ընթացքում երբեք չհեռացավ այդ ժպիտը նրա դեմքից, ու միայն Հայստան վերադառնալուցս հետո հասկացա նրա տխրության իմաստը. նա անասելի կարոտել էր Հայրենիքը…Նա տենչում էր Հայաստանը: Բնակվում էին երկու երեխաների և ամուսնու հետ, ամուսինն էլ չափից դուրս լուռ էր, մտախոհ, փորձում էր կատակասեր երևալ, բայց երբեմն նկատում էի, թե ինչպես էր կնոջից թաքուն ժամերով կանգնում պատուհանի մոտ ու լուռ մտածում... Ուր էր թե մի նկարիչ լիներ ու նկարեր այդ պահին նրա հայացքը... Դեռ այսօր էլ հիշում եմ նրան՝ ամբողջ հասակով մեկ կանգնած պատուհանի կողքը, սիգարետը դանդաղորեն դեպի բերանը տանելով ու դանդաղորեն քուլաներ բաց թողնելով, չափազանց լուրջ ու մտածկոտ, դեմքին ու ճակատին ընդգծվող կնճիռներով, հայացքը սևեռված պատուհանից դուրս՝ մի կետի, մտածում էր ու մտածում, և երբեմն էլ խոշոր աչքերի կիսափակ կծկումներից զգում էի, որ ներսից մի այրող, ուժեղ զգացմունք է տանջում իրեն, մի բան կար ներսում, որ չէր արտահայտում ու կանգնած էր կոկորդին՝ պատրաստ ցանկացած պահին ժայթքելու: Հայրենիքը տեսնելու իղձն էր... Եվ երբեմն էլ նրա աչքերը թացացած էի տեսնում ու հենց հանդիպում էր ինձ, փորձում էր արագ մաքրել, դե, ես էլ բնականաբար այդ պահին չտեսնելու էի տալիս...
Մի քանի օրից վերջապես վերադառնալու էի Հայաստան, անհամբեր ուզում էի գալ իմ երկիր, արդեն օրերն էի հաշվում, ժամերն ու րոպեներն էի գումարում... Ինձ պարզապես մագնիսական ուժով ձգում էր հայրենի հողը, ես տենչում էի նրան, ես կապված էի նրան, ես պարզապես ինձ այնտեղ էի տեսնում, քայլելիս այս քաղաքի փողոցներն էի համեմատում Երևանի փողոցների հետ ու անընդհատ կրկնում քաղաքիս անունը...Երևա՜նը...Օտարության մեջ դանդաղորեն արտասանում էի քաղաքիս անունը ու զգում էի, որ իմ աչքերներն էլ են ակամայից արցունքոտվում կարոտից...
Վերջին օրը, երբ արդեն պետք է ինքնաթիռով վերադառնայի Հայաստան, որոշեցինք մորաքրոջս ու ամուսնու հետ գնալ տեղի հայ համայնքի եկեղեցի, որտեղ մեզ ուրիշ հայեր էլ պետք է միանային... Ով երբևէ որոշ ժամանակով  ապրել է օտարության մեջ, հաստատ զգացած կլինի, թե ինչպիսի քաղցր ու հպարտ մի զգացմունք է պատում քեզ այն պահին, երբ այդ օտարության մեջ, քեզ խորթ հողի վրա հանդիպում ես հայ մարդկանց ու նրանցից հայերենով արտասանած «Բարև»-ն ես լսում: Աննկարագրելի մի զգացում է դա:
Երբ մտանք եկեղեցի, պատարագ էր: Ավարտվելուց հետո արդեն ուզում էինք դուրս գալ եկեղեցուց, որպեսզի հասցնեմ օդանավակայան գնալ, երբ այդ պահին եկեղեցի մտան Հայր ու Որդի...Տեղի հայերից էին...Նկատեցի որ հայերով խմբվել ենք եկեղեցու ներսում, որոշեցի մի քանի րոպե էլ ոտքս կախ գցել ու զրուցել հոր հետ, վերջապես շատ բան էի ուզում իմանալ տեղի հայերի մասին ու նրանց մասին հետս շատ ինֆորմացիա բերել Հայաստան... Հայրը պատմեց, որ հայ համայնքից էր, շատ մարդ չկար արդեն այնտեղ, մի քանի հարյուր հոգի ընդամենը, խոսում էր տեղի բարքերի, մարդկանց մտածելակերպների ու սովորությունների մասին, պատմում էր, թե ինչքան սառն էին տեղի բնակիչները՝ ի համեմատ հայերի, օգնում էին միայն իրենք իրենց ու երբ որ դիմացինին օգնություն էր պետք լինում, կամ ու կացերով ու դժկամությամբ էին ձեռք մեկնում, երբեմն էլ, առանց կաշկանդվելու ու լի արհամարհանքով՝ բացահայտ մերժում էին դիմացինին: Չկային մարդկային հարաբերություններ ու սառն էին բոլորը, իսկ ես արդեն այնքա՜ն էի կարոտել իմ հարազատներին ու ընկերներին, նրանց ջերմությանը...Հետաքրքիր մարդ էր պատմողը՝ հայրը. մի քիչ գեր, բարձրահասակ, կոկիկ հագուստով, հային հատուկ բարի ու խոշոր աչքերով, ներքին հանգստությամբ ու հաճելի ձայնով: Որդին էլ իրենից գրեթե չէր տարբերվում արտաքինով, միջին հասակի բարձրության, կլոր գլխով ու մեծ աչքերով, որ հոր խոսելու ժամանակ երբեմն աչքերը բարձրացնում էր, նայում նրան ու էլի անհանգիստ իջեցնում: Հետաքրքրություն առաջացրեց մեջս, որոշեցի մի քանի բառ էլ որդու հետ խոսեմ, հրաժեշտ տամ հարազատներիս ու շտապեմ օդանավակայան, քանի որ ժամանակն էր արդեն, ու զարմանքս մեծ եղավ, երբ որդուն հարցրի. «Ախպե՛րս, երբ ես պապայիդ ձեռքը մի օր բռնած գալիս Հայաստան», բայց պատասխան խոսքեր չլսեցի, փոխարենը դարձյալ տեսա իր մեծ, անհանգիստ շարժվող աչքերը... Մտածեցի ամաչկոտ է, քաշվում է այսքան մարդու ներկայությունից ու դարձյալ խանդաղատանքով հարցրի. «Հն, հիմա չես ասու՞մ երբ եք գալիս Հայաստան»... դարձյալ նույնը... զարմանքով նայում եմ նրան ու հարցիս պատասխան չեմ ստանում, նայում եմ մորաքրոջս, հետո՝ ամուսնուն, ով հայացքը թեքել է մյուս կողմ, որ չտեսնեմ թացոտված աչքերը, դեռ չեմ էլ հասկանում թե ինչից, չեմ պատկերացնում շուրջս ինչ է կատարվում ու վերջապես զարմացած հայացքով նայում եմ հորը... Վերջինս, իրեն նայող հարցական հայացքիս տակ գլուխը կախ գցած, տխուր ձայնով, բառերը դանդաղ արտաբերելով ընդամենը կարճ մի պատասխան է տալիս.
-Հայերեն չգիտի...

Միայն հիշում եմ, թե այդ պահին ինչպես աչքերիս դեմը մթնեց, հեգնական ժպիտ խաղաց դեմքիս, արյունը երակներումս եռաց... Մի պահ չհավատացի ականջներիս ու նորից, արդեն քարացած, ոչինչ չասող հայացքով նայեցի հորը ու հարցրի.
- Ճիշտ լսեցի՞, երեխան հայերեն չգիտի՞, ու հիմա չի՞ հասկանում իմ հայերեն ասված բառերը:

Պատասխան խոսքեր դարձյալ չլսեցի, փոխարենը միայն տեսա, թե ինչպես հայրը իր սպիտակ, խոշոր թաթով տղայի գլուխը հենեց իր կողքին ու մատներով սկսեց խաղալ այտերի հետ, հայացքը գետնին գամած ու անթարթ աչքերով: Էլ չէի խոսում ոչ մի բառ, խոսելու ունակություն էլ չունեի, միայն զգում էի, որ եթե մի բառ էլ ասեմ, կմատնեմ արդեն հուզված ու դողացող ձայնս: Հարազատներիս հետ արագ գրկախառնվում եմ ու հաջողություն մաղթում, ինձ դուրս եմ նետում եկեղեղուց, նստում եմ առաջին պատահած տաքսին ու շտապում օդանավակայան, արցունքներս դեռ փորձում եմ զսպել, գլուխս ցնցվում է, դողում եմ ու դեմքս կարմրել է, փորձում եմ չհավատալ մի քիչ առաջվա տեսածիս, լսածիս, ապրածիս... Կտրված արդեն իրականությունից, նստում եմ ինքնաթիռ, գլուխս շրջում եմ պատուհանի կողմ ու դարձյալ փորձում եմ խեղդել արցունքները կոկորդումս, որ նկատելի չլինի կողքիս նստած օտարազգիներին ու ինքնաթիռի աշխատողներին. դե իրենք ինչ իմանային, որ աշխարհում կա հայ մանուկ, ով արդեն հայերեն խոսել չգիտի...

03.15.2014 թ.

ՎԵՐՋ

Հեղինակ՝ © Համո Մուրադյան
Սիրով սպասում եմ Ձեր կարծիքներին:
​Ինչպես նաև առաջարկում եմ կարդալ իմ մյուս ստեղծագործությունները: