Համլետ Մուրադյան «Հիվանդը»
2016-10-03 8625
Հարրին քաղցկեղով հիվանդ էր: Քիմիոթերապիայի կուրսերն անցնելուց հետո նրա մոտ արդեն նկատվում էին ճաղատության առաջին նշանները, հսկա մարմնում նկատվում էր թուլություն, սկսել էր ավելի հաճախ հոգնել, ախորժակն էլ գնալով փակվում էր: Բուժման նպատակով գտնվում էր քաղաքամերձ ավանում տեղակայված հիվանդանոցում, որտեղ բոլորը իր նման հիվանդներ էին: Նրանք և՛ ապրում էին այդտեղ, և՛ բուժվում՝ անընդհատ գտնվելով բժիշկների ու բուժքույրերի հսկողության ներքո: Առավոտյան նախաճաշից հետո դուրս էին գալիս հարակից մեծ ու կանաչ այգում զբոսանքի, մասնակցում հիվանդանոցի բուժանձնակազմի կողմից կազմակերպվող խաղերին ու միջոցառումներին, այնուհետև գալիս էր ճաշի ժամը, որից հետո բոլոր հիվանդներն ունենում էին հանգստի հնարավորություն: Այդ ընթացքում նրանցից ոմանք քնում էին, ոմանք՝ նստում հիվանդանոցի բակի նստարաններին ու ընթերցանությամբ զբաղվում, մի մասը պարզապես զբոսնում էր, մյուսներն էլ՝ զրուցում իրենց այցի եկած հարազատների հետ:
Այգուց որոշ հեռավորության վրա գտնվում էր գերեզմանը, որին տեղացիները տվել էին «եղբայրական» անվանումը: Այստեղ օրեկան թաղվում էր մի քանի հոգի. նրանք բոլոր այն հիվանդներն էին, ովքեր այլևս ուժ չունենալով ապրել՝ մեռնում էին հիվանդանոցի պատերի ներսում՝ զոհ գնացած քաղցկեղի ճիրաններին:
Հարրին հարազատներ չուներ: Նա ապրել էր շատ ծանր կյանքով: Սկզբում նրանց ընտանիքը մեծ էր՝ բաղկացած հինգ հոգուց՝ հայրը, մայրը, երկու եղբայրները և ինքը: Հայրը մահացել էր մեքենայի տակ ընկնելով, երբ Հարրին ընդամենը ութ տարեկան էր: Հետո՝ եղբայրներից մեկը՝ անսպասելի ինֆարկտից, իսկ հաջորդող տարի՝ մյուս եղբայրը, ով ծնվելու ժամանակ էր խնդիրներ ձեռք բերել: Եվ ինչքան էլ մայրը տասը տարեկան Հարրիին ասեր, թե իր եղբայրներն ու հայրը գնացել են արտասահման՝ գումար աշխատելու, այնուամենայնիվ նա զգում էր, որ այլևս նրանց իր կյանքում չի տեսնելու, և դրա պատճառով նա մանկությունն անցկացրեց ինքնամփոփ, լռակյաց և չշփվող տղայի պես` միշտ դպրոցի պատուհանից արցունքով ճանապարհելով այն աշակերտներին, որոնց ծնողները գալիս և դպրոցից տուն էին տանում նրանց: Իսկ մորը կորցրեց այս հիվանդանոց ընկնելուց երկու տարի առաջ, ով բազում տառապանքներից ժամանակից շուտ ծերանալով` հեռացավ կյանքից՝ խեղճ որդուն թողնելով միայնակ:
Թերևս արդեն երեսունն անց էր Հարրին, այնուամենայնիվ նրա մեջ դեռ արթուն էին մանկական այն պարզ զգացումները, որոնք հասու են տասներեք տարեկան պատանիներին: Նա գրեթե միշտ ժպտում էր, հիվանդանոցի նույն աշխատողին օրեկան երեքից-չորս անգամ բարևում, երբեմն էլ մի քանի րոպե կանգնում էր ծառի տակ ու կարծես աշխարհից կտրված՝ աչքերը հառում հորզիոնին՝ մտքերով թափառելով բոլորովին այլ վայրեր: Հիվանդանոցում բուժվողներին պատահական հանդիպելուց լայնաբերան ժպտում էր՝ միշտ ասելով նույն խոսքերը. «Կյանք է, ամեն ինչ լինում է» ու ձեռքերն իրար շփելով՝ դարձյալ մի քանի րոպե անջատված կանգնում էր՝ ժպիտը երեսին: Այդ պահերին նրա դեմքը պայծառ էր ու շիտակ, խոշոր աչքերը նայում էին հեզ ու համբերատար, և նրանց մեջ նշմարվում էր թախծի մի ստվեր, որ հասկանալի կլիներ միայն նրան, ով առիթ է ունեցել կարեկցանքով նայելու հոգսերի տակ ճզմված և հոգեկան տառապանքներ կրած մարդուն: Հարրիի բնավորության մեջ երևակայությունը, չզարգացած, բայց պոետական մտքի նրբազգացությունն ու զգայնությունը, որ ժառանգել էր մորից, զուգակցվում էին հորից ստացած լրջությանն ու հավասարակշռությանը: Նա ժամանակ առ ժամանակ նորից զգում էր այն աղոտ հուզմունքը, որ այս անիծյալ հիվանդանոցն արթնացրել էր նրա մեջ: Հարրին գիտեր, որ շուտով ինքը պիտի մեռներ...
Նիքը՝ հիվանդանոցի պահակը, ում արտաքինը հիշեցնում էր ամերիկյան մարտաֆիլմերի այն հսկա զինվորներին, ովքեր իրենց համարձակությամբ հրդեհից փրկում են այրվող երեխաներին, կամ իրենց հսկա ուժով կանգնեցնում են ընթացքի մեջ գտնվող մեքենան՝ չթողնելով նրան հասնել երկու կես եղած կամրջի եզրին, արդեն մի քանի տարի է, ինչ աշխատում էր այստեղ: Զինվորական հատուկ հագուստը նրան տալիս էր է՛լ ավելի պատկառելի տեսք, իսկ կողքին խրված ատրճանակը զսպում էր հիվանդներին, որպեսզի նրանք հանկարծ փորձեր չանեին փախչելու բուժարանից: Նա ուներ սլացիկ հասակ և կազմվածք: Դրա հետ միասին նաև խելացի էր ու զննող: Հարրին ընկերացել էր Նիքի հետ, երկուսով երբեմն զրուցում էին, միասին լցնում օրվա այն ազատ ժամերը, որոնք հասցնում էին համատեղ անցկացնել, երբեմն էլ գնում էին եղբայրական գերեզման՝ այցելելու վերջին օրերի մահացածներին: Ահա Ջեյնը՝ ուրախ, ցանցառատամ մի կին, ով մահվանից մի քանի րոպե առաջ խնդրեց բժշկին՝ դստերը փոխանցել իր թաշկինակը, որի մեջ ասեղնագործել էր նրա անվան առաջին տառը: Ահա Ուինսթոնը, ով փնթփնթան էր և չէր սիրում շփվել ոչ մեկի հետ: Ջեքը՝ նույնպես լռակյաց և ինքնամփոփ մարդ, ով այդպես էլ մեռավ՝ առանց նեղություն տալու ինչ-որ մեկին (հետո նրան գտել էին այգու այն ծառի տակ, որտեղ սիրում էր րոպեներով կանգնած մնալ Հարրին): Մերին` ով այնքա՜ն երիտասարդ էր ու իսկական գեղեցկուհի` երկար մազերով, որոնք նրան նմանեցնում էին այն աղջիկներին, ում հետ ապրելը պարզապես երազանք կլիներ: Սակայն չարաբաստիկ հիվանդությունը կյանքի վերջին օրերին նրան բոլորովին ճաղատացրել, հյուծել և դարձրել էր մի անճոռնի: Քլայդը, Վուլֆը, Ալբերտը, Մարին... բոլոր-բոլոր իրենց ընկերները, ում հետ հասցրել էին հիվանդանոցում ծանոթանալ, և սակայն որոնց չէին հասցրել դեռ հոգեպես հրաժեշտ տալ...
Շիկացած ածուխի նման կարմիր արևն արդեն սուզվում էր ժայռի թիկունքում, և Հարրիի աչքերը կամաց-կամաց սկսում էին թրջվելը...
- Վերադառնա՛նք, Նիք:
* * *
- Նի՛ք, արի այսպիսի խաղ խաղանք,- մի օր ասաց նրան Հարրին: Մենք իրար հետ գրազ ենք գալիս, որ ես հեռացատկով կկարողանամ այս պարսպի վրայով թռնել, եթե ինձ հաջողվի, ուրեմն դու կթողնես ինձ տուն վերադառնալ, եթե ոչ՝ խոսք եմ տալիս այս հարցով քեզ այլևս չանհանգստացնել:
Նիքը թերահավատորեն էր վերաբերում Հարրի ուժերին, քանզի մտածում էր, որ չնայած Հարրիի հաղթանդամ մարմնին, այնուամենայնիվ քիմիոթերապիայի կուրսերը ջլատած կլինեին նրա ուժերը և Հարրին չի կարողանա մեկուկես մետր բարձրություն ունեցող այս պարսպի վրայով թռչել: Ի վերջո, համաձայնության եկան, և Հարրին սկսեց: Նա մի քանի մետր ետ գնաց, դադար տվեց և արագ վազքով հասավ պատին՝ ձեռքերը պատի վրա դնելով և երկու ոտքը միաժամանակ գետնից պոկելը մեկտեղելով՝ ու մեկ էլ, վայրկենապես հայտնվեց պատի հակառակ կողմում:
- Նի՜ք, Նի՜ք, ամեն ինչ արդա՜ր է, ես կարող եմ տու՜ն գնալ,- մանկան պես ուրախացել, և այգու խոտերի մեջ թավալ էր տալիս Հարրին:
- Ամեն ինչ արդար է, Հարրի,- նրա մոտ դանդաղ քայլերով հասավ Նիքը: Բայց, ախր, այդպես չէ, եղբայր,- դադար տվեց, այնուհետև ցածրաձայն ավելացրեց,- դու էլ գիտես, որ չես կարող գնալ: Նախ՝ տեղ չունես, երկրորդ՝ չէ որ այստեղ բուժվում ես:
Մի քանի վայրկյան անց Հարրին տխուր պատասխանեց.
- Գիտե՛մ, Նիք, գիտեմ:
Ինչ որ բան էր ուզում ասել, սակայն դադար տվեց Հարրին, պառկած դիրքում վայրկենական ուրախությունը սառեց աչքերին և նորից կտրվեց իրականությունից, դեմքին եկավ այն նույն զարմացած արտահայտությունը, որը հատուկ էր նրան: Մի քանի րոպե Նիքը չխանգարեց, թողեց, որ նա ապրի հոգեկան այդ պահը: Այնուհետև Հարրին թեքվեց դեպի նա, ձեռքերն իրար շփեց և դարձյալ կրկնեց նույն այն խոսքերը, որոնք սիրում էր կրկնել.
- Կյանք է, ամեն ինչ լինում է:
Ու երկուսով վերադարձան հիվանդանոց, լուռ, գլխիկոր, որտեղ նրան սպասվում էր քիմիոթերապիայի հերթական կուրսերից մեկը:
* * *
Խոր աշուն էր: Հիվանդանոցը դարձել էր ոչ թե քաղցկեղով հիվանդների բուժարանի, այլ՝ ժանտախտի համաճարակով բռնկված բանտի, ուր օրեկան արդեն մահանում էին այնքան մարդ, որքան ամառը մեկ շաբաթվա ընթացքում միասին վերցրած: Պատերի տակ լսվում էին հարազատների հեկեկոցները, բուժքույրներից ոմանք փորձում էին հանգստացնել նրանց, ոմանք էլ, չդիմանալով ծանր տեսարաններին, գլուխները կախած հեռանում էին նրանց մոտով: Ցերեկվա ժամերին արևն այլևս չէր լուսավորում ոչինչ, որովհետև եղանակը միշտ գորշ էր, ամպամած, անձրևները՝ երբեք չդադարող: Հիվանդները, բնական է, այլևս դուրս չէին գալիս այգի զբոսնելու ու մաքուր օդ շնչելու, և այս ամեն ինչը թուլացրել էր նրանց օրգանիզմի իմուն համակարգը, որի պատճառով էլ ընկնում էին մեկը մյուսի ետևից: Հարրին ու Նիքը սկսել էին ավելի հազվադեպ հանդիպել միմյանց, որովհետև երկուսի համար էլ դժվար էր նայել միմյանց աչքերին, չխոսել, բայց երկուսով գիտակցել նույն բանը, այն, որ երկու ընկերներից մեկը շուտով պիտի մեռնի, իսկ մյուսը շարունակի ապրել, և այդ մտածողությունը չմարսված գնդի նման կանգնած էր Նիքի կոկորդին: Մի անգամ, իրենց հերթական զբոսանքներից մեկի ժամանակ, Հարրին ասել էր.
- Գիտես, Նիք, դու իմ ընկերն ես, ու քեզ կասեմ վերջին ժամանակներում ինձ համար բացահայտված այն փիլիսոփայությունը, որ չկա մարդու համար ավելի մեծ վիշտ, քան իր մահը, քանզի դրանով հայտարարվում է աշխարհի վերջը նրա համար:
Նիքը ազդվեց նրա խոսքերից: Նա լսում էր այն մարդու միտքը, ով հասկացել էր դա կյանքի վերջին շրջանում, և դա ոչ թե Հարրին, այլ կյանքն էր խոսում նրա շուրթերով: Մի կերպ զսպեց րոպեական հուզմունքը, և չհուզված ձևացնելով՝ պատասխանեց.
- Համամիտ եմ, անէության շեմին է մարդ միայն հասկանում, թե որքան թանկ է իր համար կյանք կոչվածը:
- Քեզ համար դրանք ընդամենը խոսքեր են, Նիք, իսկ ինձ համար՝ ապրված մի ամբողջ կյանք:
Ամբողջ հինգ րոպե երկուսն էլ լուռ էին:
- Նիք,- կարճ դադարից հետո ավելացրեց Հարրին:- Վերջին անգամ ե՞րբ ես մորդ հետ հեռախոսով խոսել:
Հարրին զգաց, թե ինչպես նա իր կողքը նստած, ցնցվեց,
- Նիք,- շարունակեց Հարրին,- դու մայր ունես, ու չես խոսում նրա հետ, մոռացել ես նրան, իսկ ես կյանքիս կեսը կտայի, որ գեթ մեկ րոպեով կարողանայի կրկին կենդանի տեսնել նրան ու ասել, որ աշխարհի չափ սիրում եմ իրեն:
Նիքը շարունակում էր լռել:
- Զանգի՛ր նրան, Նիք: Նա հավերժ չի ապրելու:
Նիքը արագ շուռ եկավ, որպեսզի Հարրիից թաքցնի արցունքներով լի աչքերը, բայց նրա ուսերը ցնցվում էին, և Հարրին հասկացավ, որ նա լաց է լինում:
Հարրիի դեմքին դարձյալ դաջվեց նույն այն սառը հայացքը, որը նա հաճախակի ունենում էր իրեն հատուկ պահերին, կրկին կտրվեց աշխարհից ու մի քանի րոպե լուռ մնաց: Այդ վայրկյանին նրա հիշողության միջով անցնում էին իր ու մոր ամբողջ միասնաբար ապրած կյանքը: Ահա այն՝ իրենց իսկական միության, իրենց իսկական հոգեկցության վկայությունը, ապա ավելացրեց իր սիրված, անգիր արված խոսքերը:
- Կյանք է, ամեն ինչ լինում է:
* * *
Մոտենում էր ձմեռը: Հիվանդանոցի աշխատողները գիտեին, որ տարվա ամենադժվար տանելի եղանակը հիվանդների համար սա է: Ապրում էին հազվադեպ, մեռնում՝ ավելի շատ: Մյուս կողմից բերում էին նոր հիվանդների, որոնց նախկին հիվանդները արդեն անտարբեր հայացքով էին նայում, կամ էլ, ընդհանրապես չէին նայում նրանց վրա: Ինչ իմաստ ունեին նոր ծանոթությունները, զրույցները, եթե շուտով բոլորի վերջը գալու է, իսկ այդ ժամանակ ավելի դժվար կլիներ մեռնելը, քանզի իրենց մահով ցավ կպատճառեին նոր ձեռք բերված ևս մի ընկերոջ: Ինչքան էլ ասեն, թե մահը թեթև է, այնուամենայնիվ, դա միայն մեռնողի համար և ոչ թե՝ իր հարազատների, ընկերների, մտերիմների, որովհետև մեռնողը, երբ հեռանում է նրանցից, ազատվում է բոլոր տեսակի պատասխանատվություններից ու կապերից. չէ՞ որ հեռացողի համար միշտ էլ հեշտ է, մնացողի համար է դժվար, քանի որ հեռացումից հետո վերջինիս մոտ մնում է մի դատարկ տեղ, որը ոչ ոք այլևս ոչնչով լցնել չի կարող:
Հունվար ամիսն էր, Հարրին նիհարել էր ու ամբողջովին ճաղատացել, երկար մատներով արտահայտիչ նեղ ու սպիտակ ձեռքերը բարակել էին, մեջքը՝ մի փոքր տձևացել: Դեմքը ամբողջովին փոխվել էր, իսկ ակնախոռոչներում, ցավոք, արդեն նկատելի էր մոտեցող մահվան շունչը:
Հանկարծ հիվանդանոցի աշխատողները նկատեցին, որ իրենց հիվանդներից մեկը, հիվանդասենյակային հագուստով, ձմեռվա ցրտին վազում է դեպի գերեզմանոցի կողքը՝ բարձր աղաղակելով: Պատուհանից նայեցին: Հարրին էր: Հիվանդներից նրանք, ովքեր ոտքի վրա էին, բուժանձնակազմի մեծ մասի հետ իրենց դուրս նետեցին, որպեսզի հասնեն նրան և փորձեն կանգնեցնել: Մինչ նրանք դուրս կգային շենքից, Նիքը արդեն կարողացել էր հասնել նրան, և այժմ Հարրին գտնվում էր նրա գրկում: Հիվանդանոցից դուրս եկածները դանդաղ քայլերով մոտենում էին նրանց, երբ Հարրիին, ծոր տալով, բղավում էր.
- Նի՜ք Նի՜ք, ասա նրանց, թող կորչեն գրողի ծո՜ցը:
- Չքվե՛ք բոլորդ, հեռացե՛ք,- ձեռքով հեռացնում էր նրանց Նիքը:
Հարրին փարվել էր նրա կրծքին, և լացելով դարձյալ կրկնում էր նույն խոսքերը:
- Նի՜ք Նի՜ք, ասա՜ նրանց, թող կորչեն այստեղից հիմա:
Նրանք չէին էլ հասցրել շատ մոտենալ, երբ Հարրիի պահանջով հեռացան: Նիքը գրկած պահում էր նրա գլուխը, մինչև վերջինս կարողացավ հանգստանալ:
- Ինչու՞ այդպես քեզ պահեցիր, ի՞նչ պատահեց:
- Նիք, իսկ դու ի՞նչ կանեիր, եթե իմանայիր, որ քեզ ապրելու ընդամենը մի քանի օր է մնացել:
- Հարրի, ընկերս, պետք չէր վախեցնել նրանց, իրենց հոգեվիճակն էլ մի բան չէ:
Հարրիին պարուրող անծայրածիր խավարի մեջ լույսի ոչ մի նշույլ չէր մնացել, իսկ աչքերը բառերից ավելի պարզ էին խոսում: Նա պարզապես ապրել էր ուզում, վերջին ժամերին դուրս գալ փողոց, գրկել մարդկանց, ասել, որ սիրում է բոլորին, խորհուրդներ տալ, որ այս աշխարհում ոչինչ չարժի նրան, որ մարդիկ տառապեն, որ ամեն ինչ անցողիկ է այս կյանքում, ինչպես հենց ինքը՝ կյանքը, իրենց կյանքում թող չթողնեն այնպիսի անավարտ գործեր, որ վերջում հանկարծ չստացվի անյպես, որ չկարողանան ավարտին հասցնել: Հարրին ուզում էր բացել ամբողջ աշխահի մարդկանց աչքերը, բարձր գոռալ բոլորի ականջների տակ՝ ասելով. «ապրե՛ք, անիծյալներ, ապրե՛ք, խոզեր, մեռնելուց առաջ կհասկանաք, որ չեք ապրել, որ այս կյանքում ոչինչ չե՛ք արել, մի՛ ձանձրացեք ձեր կյանքից, որովհետև այն հավերժ չէ, սիրեք ձեզ սիրող և չսիրող մարդկանց, որովհետև բոլո՛րն են լավը, բոլո՜րը: Սիրե՛ք կյանքը, տառապյալներ, ու մի՛ կորցրեք այն, քանզի մեկ անգամ է տրված, և այն էլ որքա՜ն կարճ»: Այս էր ուզում ասեր Հարրին բոլորին՝ փորձելով արթնացնել քնածներին, սակայն ուժերը չէին ներում այլևս, ուշ էր, ու այժմ ընկերոջ գրկում ապրում էր իր կյանքի վերջին ժամերը...
Դրսում սառնամանիք էր, ու արևի մի գունատ ճառագայթ, հազիվ թափանցելով լեռների վրայից, լուսավորում էր նրանց դեմքերը: Նիքը մրսում էր, սակայն Հարրին այլևս ոչինչ չէր զգում:
- Հարրի, կսառես, արի բարձրանանք վերև:
- Խնդրում եմ, թող էլի այստեղ մնամ,- թախանձեց Հարրին,- ինձ այս վայրը հաճելի է: Հիմա ինձ մոտ եմ զգում նրանց, որոնց մոտ շուտով հասնելու եմ:
Նիքը չզգաց, թե ինչպես ընկերոջ գլուխը գրկած, երկուսով նիրհ էին մտել, և երբ արթնացավ, տեսավ, որ երկնքում աստղերը գրեթե մարել էին, լուսինը անհետացել էր, իսկ Հարրիի աչքերը՝ հավերժ փակվել էին...
ՎԵՐՋ
Դիտեք ավելին Ստեղծագործություններ բաժնում
մեկնաբանություններ