Կլարա Պողոսյան | Պուճուր մարդկանց մեծ աշխարհը և փոքրերի մեծությունը Գրիգի պատմվածքներում

«Պուճուր մարդը» քաղաքում է.
նա ապրում է մեր կողքին, ապրել է երեկ, կապրի նաև վաղը։

Ո՞վ ենք մենք և ու՞ր ենք գնում։ Եթե արվեստագետի բնութագրիչ հայացքի խորությունից դիտարկենք մեր օրերի արվեստագետին` յուրաքանյուրիս մեջ կտեսնենք պուճուր մարդուց մի մասնիկ։ Հասարակությունը ինքն է ստեղծում նրան։ Արվեստագետին` երբ իրենց տեսանկյունից սկսենք դիտել, միգուցե տեսնենք խնդիրը, կամ այն գործոնը, որով երևան կհանենք համատարած անտարբերության բուն պատճառը, ինչը տեսանելի է պատմվածքներում` հերոսների հուզառատ հոգեվիճակից, անհատների ներքին ապրումներից։ Կոնկրետ բախումներ չկան արտաքին աշխարհի հետ, չկան ընդվզումներ, այլ կա միայն վայրէջք։
Ժամանակակից գրողներից Գրիգին հաջողվել է մտնել նրանց հոգիների խորքերը, գրողին հարիր ինքնատիպ ոճով` վերհանելով այսբերգի չերևացող մասը։
«Պուճուր մարդու» հերոսը նկարիչն է, ում հասարակությունը մերժում է, ծայրահեղ աղքատ, սոցիալական ներքին սանդղակում գտնվող մարդը գոյի պայքարի ճանապարհին կորցնում է իրեն, և նույնիսկ նվիրումը չի փրկում մերժվածին։ Հասարակությունից վեր է կանգնած արվեստագետը, որի գործերը շատերին հիացնում են, բայց ոչ մեկին հոգեհարազատ չեն դարձնում։
«Արտասվում էր, բղավում, հետո գրպանից հանեց ինչ-որ բան ու նետեց հավաքված մարդկանց վրա, կոպեկներն ընկան ձյան մեջ»։ Նա տվել էր, տվել էր ավելին քան ուներ, անխոս էր տվել, անաղմուկ, սիրելով…Հեղինակը պատմողի դերում լուռ ականատեսն էր հերոսի կուլմինացիոն, տրամաբանական ավարտին։ Պատմվածքն իր զսպվածությամբ ավելի զգայուն է դարձնում ընթերցողին։ Գրիգը հոգեբանական ուժեղ մեթոդներով է ընթերցողին վշտակից դարձնում մարդուն։ «Բոլոր հյուրերը հիանում են Պուճուր մարդու նկարով, երկար նայում, բայց ո՛չ ոք, ո՛չ ոք չի տեսնում, որ լուսավոր ու վառ ամպերի ետևում ձյուն է գալիս»։

Գրիգը յուրովի է հյուսում մարդկանց ճակատագրերը․ հերթական զոհը, հերթական պուճուրը «Մի մարդու քաղաքի» հերոսն է։ Դասախոսն է, որի անցած ճանապարհը, ուղին, եսերի բախումը հեղինակը մեր առջև ուղիղ չի բացում, այլ մնացած հերոսների միջոցով ենք հասկանում նրա կյանքի ողբերգությունը։ Մարդ, որ ինտելեկտի, կրթվածության իր բարձրակետից գահավիժել է անդունդ։ Ինչպես նաև երկու բարձրագույն կրթություն ունեցող պահակները, Միշան կամ Սպարտակի դերակատար բալերո Ռուբոն։ Յուրաքանչյուրն ունեն իրենց անկման սանդղակը։ Գրիգի մեծահասակ հերոսները շատ ինքնամփոփ են, հեռանում են լուռ, ու կարծես քաղաքն էլ է նրանց լացով ճանապարհում։ «Հիմա այլևս ոչ ոք չէր խախտում փողոցի դատարկությունը»։

Հատկապես անրջող մեծահասակի կերպար է «Փոքրիկ մոխրագույն ճամպրուկի» հերոսը, ով անմեղ է իր նախասիրությունների մեջ, ով ընդամենը երազում է՝ համառորեն փնտրելով դեռ իրեն չհանդիպած քայլվածքը։ «Աբովյան փողոցում էր, սիրելի փողոցն էր, որովհետև միշտ մարդաշատ էր, որովհետև լավագույն քայլվածքներից շատերը հենց այս փողոցում էր գտել»։ 

Եվ ահա, երբ արդեն գտել էր և երջանիկ էր ու հետևում էր որպեսզի չկորցներ, փոխարենը կորցրեց ամենակարևորը՝ իրեն կյանքին կապող միակ իրեղեն ապացույցը` փոքրիկ մոխրագույն ճամպրուկը, որում խնամքով պահված էին նրա էսքիզները` լավագույն քայլվածքներով լի։ Վերջ։ Առանց այդ էլ անկում ապրած պուճուրը առանց այդ կենսական կարևորություն ունեցող խաղալիքի միանգամից վերածվեց ոչնչի։

«Չհավատալով աչքերին` մոտեցավ նստարանին, սկսեց շոշափել այն տեղը, որտեղ քիչ առաջ ճամպրուկն էր դրված, իսկ երբ համոզվեց որ ճամպրուկն իրոք չկա, արցունքներն աչքերին նետվեց մոտակայքում կանգնած մարդկանց վրա, սկսեց խնդրել, որ ետ տան իր ճամպրուկը»։

Գրիգի կերպարները խոսուն են, աչքի են ընկնում արտաքին խոսքի, շարժուձևի մանրամասն նկարագրությամբ։ Կենդանի են, յուրաքանչյուր բակում ապրող երևանցու հավաքական կերպար, ում ստեղծել, աճեցրել, իր բարձրունքին է հասցրել քաղաքը։ Հիմա էլ բերել հավաքել է նկուղում։

Կապուտաչյա բուսակեր Երանյան Աշոտը` Հիսուսին նման։ Էժան ճարտարապետ է։ Որդեգրել է երեք երեխա, երկուսը՝ հաշմանդամ։ Երբ աղքատացել է, նրանց հանձնել է մանկատուն, իսկ կինը հեռացել է, որից հետո ինքը հայտնվել է նկուղում։
Կառոբկա Աշոտը։ Բոլորին պարտք էր։ Ուներ կին, երկու դուստր։ Քնում էր նկուղում։
Սամվելը շատ նիհար, հիսունն անց մարդ էր, նկուղի տերը` «Կռիսների ձեռքից ենք խլել»։
Օպոզիցիա Տիգրանը, սոլիդ հագնված տղամարդ։ Հարբեցող էր։ Քնում էր նկուղում։
Հայրը նկարիչ էր։ Բոլոր նկարիչների պես աղքատ։

Գրիգի պատմվածքներում շարժիչ ուժը հերոսների հոգեվիճակն է, որն անընդհատ զարգացում է ապրում, ինչի շնորհիվ ընթերցողի զգացմունքները հասնում են իրենց էմոցիոնալ կետին` ձուլվելով հերոսների հետ և ապրումակցելով նրանց։
Հեղինակն իր պուճուր մարդկանց, որոնք թույլ էին իրենց մեծ աշխարհում, հակադրել է փոքրերի աշխարհը` կամային մեծ ու բարձր հատկանիշներով։

Գրիգը իր գրքի երկրորդ մասում ընթերցողի համար մի նոր էջ է բացում, որտեղ գլխավոր հերոսները մանուկներ են, ովքեր զարմացնում են իրենց հավասարակշիռ հասունությամբ, կյյանքի հարվածներին խիզախաբար դիմադրելու տոկունությամբ և ամենակարևորը` լավատեսությամբ։ «Կամիլը պատմում էր, որ երբ ձեռքերը բուժվեն, առավոտից իրիկուն հեծանիվ է քշելու, ասում էր` հայրը խոստացել է հեծանիվ գնել, միայն ինքը առողջացած վերադառնա… Միշտ այդպես էր, երբ խոսելու ոչինչ չէր մնում, սկսում էին իրենց ծրագրերից խոսել, թե ինչ են անելու առողջանալուց հետո»։

Ի տարբերություն մեծ հերոսների, որոնք կյանքի հարվածներին ու իրավիճակներին, սոցիումին բախվելով ոչինչ չունեին՝ հոգեպես անհավասարկշիռ վիճակից բացի, մանուկները ոգի ունեին, երազանք, ձգտում, արժանապատվություն։ Սրա յուրօրինակ դրսևորմանը ականատես ենք լինում հեղինակի «Հիսուսի կատու» պատմվածքում։ Նարեկին վաճառել են մի կատու, ասելով, որ Հիսուսի կատուն է, ջրի վրայով քայլել գիտի։ Այժմ Նարեկը պիտի դա ապացուցի մյուս տղաներին։ Վերջիններս դաժան են, իսկ Նարեկը՝ վստահ։ Չնայած նրան, որ ապացուցման ճանապարհին կատուն պայուսակով անցնում է ջրի տակ, Նարեկը շարունակում է վազել գետի եզրով, քանի որ օժտված էր բնավորությամբ և հասուն տղամարդու նման դիմակայում էր, ինչի շնորհաիվ էլ նա վերջում դառնում է հավատով առինքնող ու շնորհալի անձնավորություն և իր տեղը հոգևոր կյանքում։

Երկրորդ մասի պատմվածքներն ավելի կենդանի են, հերոսներն ապրում են, շնչում, թողնում իրենց երկխոսություններին մասնակցել, ավելի մոտիկից ճանաչել իրենց, ի վերջո հարազատ զգալ։ Նրանց մեջ շունչ կա՝ ապրելու շունչ։

Գրքի երկու մասերով Գրիգը ցույց է տալիս, որ իրականությունը թե՛ մեծերի աշխարհում, թե՛ փոքրերի աշխարհում նույնն է։ Տարբեր են նրանց մոտեցումները։

Հեղինակ՝ © Կլարա Պողոսյան