Կլարա Պողոսյան | Խալեդ Հոսեյնու «Հազար չքնաղ արևներ» վեպը

Ղուրանում ասվում է. «Տղամարդիկ հանդիսանում են կանանց խնամակալները, այդ իսկ պատճառով Ալլահը նրանցից մեկին առավելություն է տվել մյուսների նկատմամբ, քանի որ նրանք սպառում են իրենց ունեցվածքից»։

Կարող եք բացել վարագույրը, հետո էլի՛, հետո էլի՛, հետո էլի՛...

Այդպես ես բացեցի Խալեդ Հոսեյնու հերթական գիրքը։ Աֆղան գրողի յուրաքանչյուր գիրք ավելի շատ պատմություն է իր հայրենի երկրի մասին։ Նա արվեստորեն հյուսում է հերոսների ճակատագրերը միմյանց։ Բառերից ստեղծած գունավոր ներկապնակը ձեռքին հայրենի կախարդական բանաշխարհն է ստեղծում ՝ սավառնելով ժամանակի անհունում:

Աֆղանստան, Քաբուլ։ Պատերազմ։ Իսլամ։ Սեր։ Կյանք։ Մահ։ Ծնունդ։

Այս բոլորին մեկ առ մեկ հանդիպում ենք «Հազար չքնաղ արևները» գրքում։ Այնուհետև ակամայից դառնում ենք ուրիշ երկրի մասնիկ, հետո ծավալված գործողությունների համր վկա` սկզբում որպես անծանոթ հետաքրքրասեր, քանի որ իրենց կյանքը, ապրելակերպը մեզնից կտրուկ տարբերվում է, իսկ հետո արդեն ապրումակցող մասնակից, որը անտարբեր չէ նրանց ապրած ցավի հանդեպ։ Այնուհետև քայլելով այդ օտար, անծանոթ աշխարհում՝ դառնում ենք հերոսների մի մասնիկը, ծիծաղում և լացում իրենց հետ, աղոթում և անիծում բախտը, կյանքը պահ տալիս նախախնամությանը, հույսը վերածում երազանքի՝ քամահրելով ճակատագրի հերթական դաժան հարվածները։

Պատմությունը սկսվում է Մարիամի մանկությամբ, ճակատագրի դառը հեգնանքը նրան մինչև ծնվելն արդեն ապօրինի կոչմանն է արժանացնում։ Այնտեղ «հարամին» չի ընդունվում հասարակություն կողմից, մարդ չէ, անդեմ, անլեզու իրի է վերածվում, իսկ ո՞վ է մեղավորը։ Նրա կյանքը գլիխվայր շուռ է գալիս մոր մահից հետո, ու սկսվում է տանջանքների ուղին։ Իսլամական երկրում՝ ինչպես Աֆղանստանն է, աղջիկ ծնվելը մեծագույն դժբախտություն է, որտեղ Կինը միշտ զրոյացվում է: Հիշում է Մարիամը մոր խոսքերը. «Տղամարդկանց մոտ միշտ մեղավորը կինն է: Ինչպես կողմնացույցի սլաքը միշտ հյուսիսն է ցույց տալիս, այնպես էլ տղամարդու մատը միշտ կնոջն է գտնում»: Կրթությունը կնոջ ինչի՞ն է պետք, չէ որ առանց դրա ավելի լավ կծառայի իրենից քառասուն տարով մեծ ծեր, անատամ ամուսնուն։ Մարիամը հնազանդ էր իր ճակատագրին, հլու մուսուլման կնոջ լավագույն կերպարն էր իր մեջ խտացնում, դժբախտ էր, նույնիսկ մայր չկարողացավ դառնալ, գուցե այդ ժամանակ չեչաքարի վերածված սիրտը այլևս չարնահոսեր:

Հաջորդ հերոսուհին Լեյլան է, որը ծնվել է կիրթ ընտանիքում, որտեղ հայացաքները բոլորովին տարբերվում են, առաջադեմ են, որտեղ կնոջը հարգում են, սիրում, գնահատում։ Այստեղ հին ու նոր բարքերի բախումն ենք տեսնում, զուգահեռելով Մարիամի ու Լեյլայի կյանքը, ուրիշ տեսանկյունից ընկալում այսօրվա թալիբների ապականած Աֆղանստանը: Մի փողոցում էին ապրում բռնությունն ու ազատությունը, առաջադիմությունն ու խավարը, սերն ու ատելությունը:

Լեյլան ուրիշ էր, Լեյլան ըմբոստ էր: Սակայն նախախնամության թեթև ձեռքով, պատերազմի կործանիչ հարվածների տակ` փշրվում են դեռատի աղջնակի երազանքները նույնպես։

Մարիամին ու Լեյլային փրկում է ընկերությունը, հույս տալիս, երազանքներ նվիրում։ Կինը հասկանում է կնոջը։ Լեյլայի մեջ Մարիամը իր երբևէ չծնված զավակներին է տեսնում: Նման սերը դառնում է անհասանելի իր վեհության մեջ:

Հոսեյնու լեզուն ճոխ է, պատմություն կերտելիս հիանալի վարպետությամբ տարբեր թելերը բերում միացնում է իրար, կյանքով ներարկում, գույներ տալիս ու սփռում էջերին։ Յուրաքանչյուր տողից իրական պատկերներով քեզ են նայում կոլորիտով հարուստ հերոսների հայացքները`ֆիլմի կանգնեցրած կադրերի նման։ Չադրաների տակից դեռ երևում են դժբախտ կանանց արցունքոտ աչքերը, բազամշերտ Քաբուլը կանչում է իր խորհրդավոր ու վտանգավոր հեռուները: Սա այն գիրքն է, որից հետո դժվարանում ես մոտենալ հաջորդ գրքին, որովհետև տպավորված ես, դեռ մտքում քննարկում ես ու վերլուծում ամեն մի մանրուք։
Ողբերգությունը և Սերը, Տղամարդկային արժեքները և Դաժանությունը, Բռնությունը և Ատելությունը միաձուլված իրար`ստիպում են մտորել այսօրվա կյանքի, այս պահի ունեցածը չգնահատելու մասին, մինչդեռ չգիտենք, թե վաղն ինչ թակարդ ունի մեզ համար լարած իր անտեսանելի վայրկյաններում։

Երկրում էլ ավելի վատթարացավ վիճակը, երբ իշխանությունը գրավեցին թալիբները։ Կինն էլ ավելի արժեզրկվեց, հասավ իր անկման կետին։ Երբ թալիբներն իշխանությունն իրենց ձեռքը վերցրին՝ սպանելով Նաջիբուլլահին, նրանք խոչընդոտեցին երկրի զարգացմանը։ Առաջին քայլը հենց ուղղված էր կանանց։ Նրանք սկսեցին թռուցիկներ բաժանել, որոնց մեջ գրված էր.

«Ուշադրություն, կանայք:
Դուք միշտ պետք է մնաք ձեր տանը։ Կանանց վայել չէ անիմաստ տեղը զբոսնել փողոցներում։ Դուրս գալու դեպքում պետք է լինեք ձեր ամուսնու հետ։ Եթե միայնակ երևաք փողոցում, կծեծվեք և կուղղարկվեք տուն։
Ոչ մի դեպքում դուք չպետք է ցույց տաք ձեր դեմքը։ Դուք դրսում պետք է չադրայով ծածկվեք։ Եթե այդպես չվարվեք, դաժանորեն կծեծվեք։
Օծանելիքն արգելված է։ Զարդերն արգելված են։ Զգլխիչ զգեստներ չպետք է կրեք։ Չպետք է խոսեք՝ մինչև չխոսեցնեն։ Տղամարդկանց աչքերին չպետք է նայեք։
Չպետք է ծիծաղեք հասարակության մեջ։ Չպետք է ներկեք մատները։ Եթե ներկեք, կկորցնեք այդ մատը։
Աղջիկներին արգելված է դպրոց գնալ։ Օրիորդաց բոլոր դպրոցները միանգամից կփակվեն։
Կանանց արգելված է աշխատել։
Եթե ամուսնական դավաճանություն իրագործեք, կքարկոծվեք մինչ մահ։
Լսեք։ Լավ լսեք։ Հնազանդվեք։ Ալլահ-ու-Աքբար»:

(թարգմանությունը ռուսերենից՝ Կ. Պողոսյանի):

Այս ամենից հետո թույլատրվեց միայն Ղուրան կարդալ, իսկ միջնադարյան պարսիկ գրողների՝ Հաֆեզի, Օմար Խայամի և այլոց գրքերն այրում են։ Նրանք պայթեցնում են Քաբուլի պետական համալսարանը, թանգարանները։ Իսլամի անվան տակ պայթեցնում են նաև Բամիյանի հսկա Բուդդաները, որի վրա բարձրացել էին Լեյլան և իր հայրը։ Աֆղան սիրելի երգիչ Ահմադ Զահիրի գերեզմանը գնդակոծում են։ Հիվանդանոցները առանձնացվում են տղամարդկանց և կանանց միջև։ Իսկ երբ դրան ընդդիմանում են, ցույց է լինում, մարդկանց վրա կրակ են բացում։ Իսկ նախկին հայտնի Մարկո Պոլո ռեստորանը դառնում է մարդկանց հավատաքննելու վայր։

Սա է Աֆղանստանի դաժան իրականությունը, որը նկարագրել է Հոսեյնին:

Լույս ընծայմանը հաջորդող առաջին շաբաթվա ընթացքում գիրքը վաճառվել է մեկ միլիոն օրինակով՝ դառնալով «New York Times» -ի բեսթսելլեր՝ տասնհինգ շաբաթ անընդմեջ։

Հեղինակ՝ © Կլարա Պողոսյան