Կլարա Պողոսյան | Մարկ Արենի «Անատոլիական պատմություն» վեպը

«Ես իմ ընթերցողին մտածելու, շարունակելու, իր ուզած ավարտը ստեղծելու հնարավորություն եմ տվել»,- ասել է Մարկ Արենը գրական հանդիպումներից մեկի ժամանակ։

«Անատոլիական պատմություն» վեպը հեղինակի երկրորդ ստեղծագործությունն է։ Այն սիրվեց շատերի կողմից, թարգմանվեց մի շարք օտար լեզուներով, ընդհուպ` թուրքերեն։ Սիրվեց, որովհետև ընթերցողներից շատերի նախնիները ցեղասպանության ճիրաններից փրկվածների հետնորդներն էին, ոմանք` դեռ Թուրքիայում ապրող ծպտված հայերի զավակներ, ոմանք էլ` նմանատիպ պատմությունների բովով անցած մարդիկ։

Գրքի գլխավոր կերպար Մուստաֆա Ղազին ատում էր հայերին` մեծից փոքր, ահել թե ջահել։ Նա ուղն ու ծուծը թուրք էր։ Վերջինիս ատելությունը սահմաններ չճանաչելով` փոխակերպվում է վրեժի։ Եվ Ղազին, միշտ սնվելով այդ վրեժով, տարիներ ի վեր իր առջև ունեցել է միայն մի նպատակ՝ ոչնչացնել հային։

Երբեմն դառն իրականությունը մերկացրած սրի պես շատ խորը խոցում է մեզ, որից հետո այլևս կանգուն մնալը մեծ խնդիր է դառնում, և նման կայծակնային հարված ստացավ նաև Մուստաֆա Ղազին, երբ պատահմամբ, թե բախտի քամահրանքով մտավ գյուղական մի հյուղ։ Ծանոթ օրորոցային երգը կողքի սենյակում քնած մանկան հետ իրեն էլ տարավ և հասցրեց հեռուները, դեպի իր մանկության անդաստանը, որտեղ նույն օրորոցայինը իր համար ժամանակին երգում էր իր մայրը։ Մի պահ այնպես ջերմացավ ծերունու հոգին, որ դուրս գալուց հարցրեց, թե այդ ի՞նչ լեզվով էր: Հայերեն, եղավ պատասխանը։

Աշխարհը շուռ եկավ թուրք Մուստաֆայի գլխին. ո՞նց, ինչպե՞ս, մի՞թե դա հնարավոր է:

Մտքով գնաց իր մանկություն, տնտղեց սիրելի պապի ու տատի դեմքը: Ծնվում էին հարցեր, որոնք պատասխաններ չունեին։ Եվ Ստամբուլ վերադառնալու փոխարեն թռավ Ադանա՝ մանկությունից կիսատ մնացած հարցերի ետևից։

Մուստաֆա Ղազին խիստ ու պահանջկոտ մարդ էր, միշտ նվիրված էր իր երկրին ու ազգային գաղափարներին, նրա համար առաջնայինը աշխատանքն էր, իդեան, սկզբունքը։ Թուրքական բանակում բավականին մեծ հաջողությունների էր հասել՝ ընդհուպ մինչև «Գորշ գայլեր» խմբակցության գլխավոր անդամ: Եվ հանկարծ, կյանքի մայրամուտին կյանքը որոշել էր իր հետ նման չար կատակ խաղալ, հարվածել նրա ամենանվիրական տեղին՝ իր ազգային ինքնությանը: Սակայն որոշում է, որ ինչ էլ լինի նա պետք է ճշմարտության ետևից գնա։ Ուղևորվեց հայրենի գյուղ ու իր ծագման իսկությունն ապացուցող ծրարը ձեռքին վերադարձավ Ստամբուլ: Իսկ ծրարը պատմեց այն մասին, որ ինքը հայի զավակ է՝ Գոհարի որդի Նահապետը։

Երկու եսերի մաքառումը, հոգեկան ծանր իրավիճակը, մեղքի զգացումը, ինքն իրեն չներելու իսկությունը Ղազիին ծնկի բերեց։ Իր թուրք ընտանիքում միակ հայը լինելու փաստը Ղազիին մենակությունից հասցրեց մենության՝ դեմ առ դեմ կանգնած այդ ծանր վշտին: Դա պատիժ էր, այն ծայրագույն պատիժներից մեկը որ երբևէ կարող է կրել մարդը։ Ներքին եսերը` հոգով թուրքի, ազգությամբ հայի, մարտահրավեր էին նետել իրար, որտեղ հաղթող չկար։

Ինքնության բացահայտումը մարսելը գնալով դժվարանում էր Ղազիի համար։ Թուրք Մուստաֆան չէր ուզում զիջել դիրքերը հայ Նահապետին։ Անձի երկվությունը հասնում էր անտանելիության, խիղճը բազում հարվածներ էր հասցնում: Ուրեմն, ինքն այսքան տարիներ միայն իր հարազատների մահն էր ցանկացել, կռվել էր ինքն իր դեմ։

Ի՞նչ անել. մոռանա՞լ, թե՞ հնազանդվել ճակատագրին։ Ինչքան էլ բնույթով ուժեղ էր Ղազին, սակայն խղճի խայթն ավելի ուժեղ էր, և այն հանգստացնելու միակ տարբերակը գոնե ծնողների գերեզմանը գտնելն էր:

Չէ որ, եթե ծերունուց վերցվի անցյալը, ապա նրան ոչինչ չի մնա։ Իսկ ոչինչը հենց մահն է։

Սա պատմություն է այն մարդկանց մասին, որոնց սերն ու ատելությունը, թվում է, ընդմիշտ փոխկապակցված են ազգային պատկանելության հետ մի անկայուն աշխարհում, որտեղ ակնթարթային փոխվում է ոչ միայն ապագան, այլև՝ անցյալը: Պատմությունն այն մասին է, թե ինչքան հեշտությամբ են մարդկանց միջև անդունդներ գոյանում, ու թե ինչքան դժվար է դրանց միջև կամուրջներ կառուցելը: Այստեղ անձնական ճակատագրերը հյուսվում են ցեղասպանության և տարբեր ահաբեկչական կազմակերպությունների գործողությունների ֆոնին, բայց կենտրոնում մնում է մարդը՝ իր թախիծով, միայնությամբ ու աջակցության որոնումներով:

Հեղինակ՝ © Կլարա Պողոսյան