Մհեր Արշակյան | Բանաստեղծության թեթևությունն ու Ունայնության ծանրությունը Ավագ Եփրեմյանի բանաստեղծություններում (նախերգանք)

Ավագ Եփրեմյանը Բանաստեղծություն է: Սա ասվում է, որովհետև խոսքը բանաստեղծի մասին չէ: Բանաստեղծներն օր-օրի ավելի շատ են, եթե անգամ ոչ մի տող չեն գրում: Բանաստեղծը միշտ այսաշխարհիկ է, այսօր արդեն որպես ՈՒՐԻՇ աշխարհի դեմ կանգնած ՊԱՏ:

Ավագ Եփրեմյանի ստիխների ընկալման մեկնակետը ճեղքել է այս աշխարհը («Ելք փնտրող բառերը հին են, ինչպես՝ ելքերը»): Նրա ստիխներում ողբ կա՝ չիմացողի հանդեպ ողբ, որի լեզուն ողբը չէ: Իսկ Չիմացողը չկա: Որովհետև Չիմացողը տարածության մարդ է: Բայց այսօր արդեն անգամ Չիմացող պետք է դեռ լինել: Իսկ Ավագ Եփրեմյանը բոլոր տարածություններից անդին է: Այդպիսի մի քանի բանաստեղծ կա հայ գրականության մեջ, որոնք փոխել են Խոսքի՝ մեզ վիճակվելու մեկնակետը:

Դիցուք, Տիգրան Պասկևիչյանի, Վահագն Աթաբեկյանի և Ավագ Եփրեմյանի ստիխները ժամանակային сбой-ներ չեն ունենում: Այնտեղ նախնական մտահղացումը կճանաչի ինքն իրեն երեկ, այսօր և միշտ: Կարճ ասած, նրանք Բառի արյունը չեն պղտորում։

Ավագ Եփրեմյանի մասին է մեր խոսքը: Եվ ոչ թե մարդու, որովհետև միշտ էլ հնարավոր է մարդ լինել: Ավագ Եփրեմյանը տեսել է Բանաստեղծությունը տակից գլուխ: Հետևաբար նա այլևս Բանաստեղծություն չի գրում: Նա տեսել է Առաջին Խոսքը, Առաջին Երկիրը: Նա կա որպես Առաջին Խոսք, Առաջին Երկիր։ Ահա ինչու նա այլևս չի ապրում, որովհետև ապրելու համար կան կանոններ, որոնցից մեկն էլ, ընկերներ, Մարդու Երկիր ունենալն է։ Իսկ ու՞ր է Մարդը․

սա մի Երկիր է, ուր չես կարող ապրել, թե չՀավատաս,

բայց հենց Հավատացիր – Պոեզիան կավարտվի Այդտեղ:

Ինչպե՞ս աղավաղել երկիրը: Նախ պետք է լինել մարդ, որն այդ երկրից չի գալիս: Որն այդ երկիր չի եկել որպես ԵԼՔԻ ներկայացուցիչ: Եվ ունենք այն, ինչ ունենք.

ո՛ւմ է հարկավոր այսօր ինչ-որ Միտք մեկնել…

Այսինքն թե ամեն ինչ կորցնելու իներցիան կանգնեցնել հնարավոր չէ։ Այսինքն թե՝ պոետ, հանգիստ թող այս կյանքը։

Մնացյալը, ինչպես կասեր ևս Մեկը, լռություն է: Այսինքն, մնացյալն այլևս Գրականություն չէ, որովհետև գրականություն է Ավագի խոսքը: Իսկ Պոեզիայում նա կազմաքանդում է Արարչության արգելակները: Ամենասարսափելին, որ հնչում է Ավագի բոլոր տողերում՝ մի՞թե չեք տեսնում: Եվ ամենավերմարդկայինը՝ որ դա՝ տեսանելին, չի ասվելու ձեր լեզվով՝

Եւ ինչո՞ւ եք ընթանում այդպես փութով,

Եւ Լույսին այդքան հակառակ…

Ինչպես շարունակել Խոսքը: Շարունակելու համար ամեն ինչ պետք է հանել Խոսքից, որը մարդունն է: Որովհետև պոեզիան չի ների, եթե լեզուն մնա այն հարթությունում, որում ոչ մի տեղ չգնացող աշխարհն է՝ մարդու աշխարհը: Լեզուն միշտ պետք է ունենա սեփական ելակետը, սեփական երկինքը: Մարդը չպետք է խցկվի լեզվի մեջ: Մարդը չպետք է խցկվի այնտեղ, որտեղ մտահղացումը Սերն է.

Արյունոտ նետերը միայնակ ծաղկում են

Իմ սրտում`

Ծաղիկներով կարմիր, –

Այս է զարմանալի սիրո

Պատվանդանը անզառանցանք,

Այս եմ –

Ճամփորդ ոգի

Եւ բզկտված, արնոտ ու ճշմարիտ մարմին:

Ամեն ինչ կա այս Խոսքի մեջ, որից օրվա մարդն իրեն դուրս է դրել։ Ընդհանրապես, պետք է նկատել,-մի քիչ ավելի աշխարհիկ չլինե՞նք,- այսպիսի խոսքը Էջք է և ոչ թե ասելիք։

Եվ ո՞ւր է գնալու այսպիսի Խոսքը: Եվ ո՞ւր է գնալու այսպիսի խոսքը, որը հնչում է միայն Մեկ բերանով: Մինչդեռ դա ամեն մարդ կարող էր ասել, դա ամեն մարդունն էր վերապահված: Եվ որտե՞ղ է մարդը կորցրել Բանաստեղծությունը: Ահա ամենամեծ մոլորությունը՝ նա չի կորցրել: Նա զուգահեռ է բանաստեղծությանը: Ահա այդպիսի մարդու մեծամասնությունն է այս աշխարհը:

«Պոետի գործը լավ գրելն է», նույնիսկ եթե այդ գիրը մնում է զուգահեռ աշխարհում: Եթե չասենք, որ մնալու է: Որովհետև այս աշխարհում բոլորովին այլ բան է տեղի ունեցել.

…յոթերորդ օրը

թափելու տարան

աղբն աստվածական…

Այս աշխարհն ինքնանկար չէ ու պոետը կարող է միշտ սեփական նկարով կանգնել, լինել մտահղացման լավագույն շտրիխը ոչ թե մեկ այլ պոետի շտրիխի հետ մրցակցության մեջ մտածի կրքով։ Պոետը հենց «սեփական նկարով» էլ ծնվում է և նրա խնդիրն է անձեռնմխելի պահել ապրումը (Անուշ Քոչարյանի ականջը կանչի) ապրողից:

Պետք է կարողանալ խոսել Ավագ Եփրեմյանի ծիրից,- շարունակենք աշխարհիկանալ,- որտեղ դու ազատագրվում ես նրա ժամանակակիցը լինելու առավելությունից: Պոեզիան արվեստի մնացած ձևերից առավել բծախնդրորեն քեզ օգնում է փախչել հենց այդ առավելությունից, քանզի Օդենի ժամանակակից Բրոդսկին այդ ծիրը գտել էր ամենևին էլ ոչ ժամանակակցի հարթավայրերից: Ժամանակակիցներն, այնուամենայնիվ, միշտ ավելի շուտ են մեռնում, թեպետ նրանցն է նաև հիշողություններ թողնելու գործը:

-Ես չեմ հիշում,-ասում է,-

Որևէ հավերժական բան,

Որը հին չէ:

Ոչինչ քեզ չի խանգարելու միշտ փնտրել մի հարցի պատասխանը՝ որտեղի՞ց է աշխարհին, Տիեզերքին, իրերին նայում Ավագ Եփրեմյանը: Որտեղի՞ց ես նայում, երբ ասում ես.

Մի հեռավոր աստղ է

Հայաստանը…

նա ինքն է իր չափը,

«որով չափվելու է»։

Ես կպարտվեի, եթե գտնեի այդ հարցի պատասխանը: Բայց գուցե պատասխանամերձ է հասկանալը, որ այդ հայացքում տեսանկյուններ չկան, տեսանկյունները չեն ընդգրկվում: Ու ժամանակակցի՝ այսպիսի տողեր թողնելու մեղքից ինձ փրկում է Նա, ով պատրանքներ չունի: Բայց ունի մահկանացու լինելու վարակ․

Միայն այստեղ է, ուր ես հույս ունեմ,

թե մարդու որդիներին

երբեւէ կհասնի խոսողի խոսքը,

առավել՝ լռությունը խոսողի։

Միայն այստեղ է, որ ես ունեմ հուսահատություն.

դա մարդու հուսահատություն է՝ դրվագված

անցյալի ու ապագայի դեմքերով,

այլասեր, ծամածուռ – հաշմ։

Միայն այստեղ։ Որովհետև ինքը գիտի, թե որտեղից է գալիս։ Որովհետև ինքը գիտի, թե ուր է եկել։ Հույսը և հուսահատությունը մարդունն են, պետք է իջնել հույս և հուսահատություն ունենալու աստիճանի։ Դրանք հենց այսպիսի կյանք ապրող մարդու բառեր են, որոնք Ավագը դիմակազերծում է, ինչպես նաև՝ ըստ այդմ ապրվող զգացումները, ըստ այդմ՝ ապրողին։ Այս բանաստեղծության մեջ այդպիսին է «այլասեր» բառը, որն այլասերվածի հետ հայելային հարազատության զեղում ունի։ Բայց այլասերվածն այս բառում չկա։ Խոսքն այլը, ուրիշը, կամուրջ քանդողը, թուղթ սևացնողը, տունը փլող սիրո մասին է, որտեղ սերը չկա։ Ավագ Եփրեմյանը եկել է սա ԱՍԵԼՈՒ։

Ես, այնուամենայնիվ, բանաստեղծությունից չեմ խոսում, ես դեմ եմ բանաստեղծության մասին խոսելուն։ Որովհետև ավելի սարսափելի մի բան է կատարվում՝ բանաստեղծությունը մնացել է թիկունքում։ Քանզի Բանաստեղծը չկա արդեն, կա Մարգարեն։ Նա իջել է որպես Խոսք, որն արդեն տեղի է ունեցել։

Անցնելիք ճանապարհս –

մի կամուրջ ընդամենը,

Անցնեմ,

որ չփլվեն ձեր սարքած տները։

Հնչում է արդեն Ունայնության բարձունքներից։ Բայց հնչում է որպես դեպի այդ բարձունքներ տանող գցված Կամուրջ, որի վրայով քայլողը Չկա։

Հեղինակ՝ © Մհեր Արշակյան