Նիկոլայ Վասիլևիչ Գոգոլի մահը, թաղման և վերահուղարկավորության առեղծվածը

Ռուս դասականներից ամենաառեղծվածային կերպարը՝ Նիկոլայ Գոգոլը, ինչպես կյանքի ընթացքում, այնպես էլ դրանից հետո զերծ չի մնացել իր անվան շուրջ պտտվող առեղծվածներից։ Երկար տարիներ տարբեր հիվանդությունների բախված և մշտապես բժիշկների ​​հսկողության ներքո գտնված գրողը հիվանդության նոպաների ժամանակ ունեցել է ուշագնացություններ, որոնք երբեմն ուղեկցվել են սրտի աշխատանքի կանգով։ Սա էլ վերջինիս մոտ ողջ-ողջ թաղվելու սարսափ է առաջացրել այն աստիճան, որ իր մահից դեռևս յոթ տարի առաջ ընկերներին ուղարկել է նամակներ, որոնցում խնդրել է չթաղել իրեն այնքան ժամանակ, քանի դեռ մահվան իսկական ապացույցներ չլինեն։

Մահվան պատճառներ են հանդիսացել իր ունեցած բացահայտ ինֆեկցիոն և հոգեկան հիվանդությունները, ծանոթուհու՝ Եկատերինա Միխայլովնայի վաղանցիկ մահվան բոթը, իր ծանոթ՝ ավագ քահանա Մատֆեյ Կոնստանտինովիչի կողմից «Մեռած հոգիներ» ստեղծագործության երկրոդ մասի վերաբերյալ բացասական մեկնաբանություն ստանալն ու գործն այրելը։ Այս ամենից ունեցած ծանր հոգեբանական հույզերը գրողին գցել են ծանր նյարդային դրության մեջ, որի հետևանքով գրողը սկսել է ծոմ պահել Մեծ Պահքից մեկ շաբաթ առաջ և մահվան օրը հաշվարկել են, որ նա քաղցած է մնացել ավելի քան 3 շաբաթ։

Գոգոլը մահացել է 1852 թվականի փետրվարի 21-ի առավոտյան՝ 43 տարին չբոլորած։ Նա ուշագնաց է եղել գլուխը՝ թեքված բազկաթոռին, աչքերը՝ փակ, հետզհետե սառչող վերջույթներով։ Թաղվել է մահվանից երեք օր անց՝ Մոսկվայի Դանիլովյան վանքի գերեզմանատանը։ Խորհրդային իշխանության օրոք Դանիլովյան գերեզմանատան՝ անօթևան երեխաների և անչափահաս հանցագործների հավաքատեղի վերածվելու պատճառով որոշվել է գրողի աճյունը տեղափոխել Նովոդևիչի գերեզմանատուն, որն իրականացվել է 1931 թվականի մայիսի 31-ին։

Այս արտաշիրիմումից հետո տարածվել է այն առեղծվածը, որ 1852 թ․-ի թաղման ժամանակ գրողը ոչ թե մահացած է եղել, այլ գտնվել է լեթարգիական՝ կեղծ քնի մեջ: Ավելի ուշ այս առեղծվածը վերածվել է քաղաքային լեգենդի, իրադարձությունները բազմիցս խեղաթյուրվել և փոփոխվել են, իսկ դրանց արձագանքները մնացել են այն ժամանակվա օրագրերում ու հուշերում։

Գրող Վլադիմիր Լիդինը, ով ևս ներկա է գտնվել գրողի 1931 թ․-ի վերահուղարկավորությանը, իր օրագրերում մանրամասնորեն նկարագրել է Գոգոլի գերեզմանի բացման աշխատանքների սկիզբն ու ընթացքը։ Առաջին բանը, որ նա նկատել է, այն էր, որ դագաղը, որը պատրաստված էր կաղնու կիսափտած տախտակներից, թաղված է եղել շատ խորը, դագաղում գտնվել է գրողի միայն մարմինը, իսկ դագաղի պատերը քերծված են եղել։ Հետաքննությամբ պարզվել է, որ Նիկոլայ Վասիլևիչի ծննդյան հարյուրամյակի պատվին (1909 թ․), երբ վերակառուցվել է գերեզմանի տապանաքարը, այդ ժամանակ վանականները գերեզմանաքարի վրա տապանաքարը նորից տեղադրելուց բացի, բացել են նաև գրողի գերեզմանն ու գողացել գրողի գլուխը։ Արտաշիրիմումից նաև պարզվել է, որ հենց այդ ժամանակ գրողի գերեզմանը թալանվել է, ինչպես նաև գրողի մարմնից բացակայել է ոչ միայն գլուխը, այլև կողը և սրունքը, վերարկուի մի մասն ու երկարաճիտ կոշիկները։

Ցավալի է, որ Լիդինին չի հաջողվել որևէ լուսանկար անել ոչ գրողի դագաղի, ոչ էլ դրա պարունակության վերաբերյալ։ Ով գիտե, գուցե այդպիսի նկարներ գոյություն ունեն, սակայն դեռևս լուսաբանված չեն։ Եվ իրական փաստերի բացակայությունն է նաև պատճառը, որ մենք ստիպված ենք հավատալ այն տեղեկատվությանը, որը գրվել և տարածվել է։

© Նյութի հեղինակ՝ Եսթեր Սարգսյան