Նոյեմի Գինոսյան | Նիկոս Կազանձակիս «Քրիստոսը կրկին է խաչվում»

Նիկոս Կազանձակիսի «Քրիստոսը կրկին է խաչվում» ստեղծագործությունը հոգևոր տոկունության և ուժի մասին է. այն օգնում է խորամուխ լինել և բացահայտել մարդկային հոգու խորքերը»: Հունական փոքրիկ գյուղի ֆոնի վրա հեղինակը միացնում է զոհաբերության, մարդկային մեղքերի, հատուցման և հավատի կապող թելերը:

Վեպը լույս է տեսել 1948 թվականին: Այն գրվել է Հունաստանի պատմության բուռն ժամանակաշրջանում, երբ երկրում տիրում էր քաղաքական անկայունություն և կային անընդմեջ սոցիալական ցնցումներ: Կազանձակիսը վեպի միջոցով վեր է հանում սոցիալական և քաղաքական խնդիրները՝ անխնա քննադատելով իշխանական ուժերին, որոնք գործում էին միայն ու միայն հանուն սեփական շահի։ Վեպում կրոնական թեման վառ արտահայտված է և ներթափանցում է բոլոր ասպեկտները՝ ծառայելով որպես միջոց մարդկային էության, բարոյականության և էքզիստենցիալ հարցերի առավել խորը հետազոտման համար

Օսմանյան տիրապետության տակ գտնվող Լիկովրիս գյուղում, որտեղ քրիստոնեությունն ու սնահավատությունը միահյուսվում էին, պատրաստվում էին գալիք տարվա «Խաչելության» («Խաչվերաց») տոնին: Ամեն յոթ տարին մեկ բեմականացվում էր Քրիստոսի տառապանքները և խաչվելը, բայց նրանք, ովքեր ընտրվում էին առաքյալների ու Քրիստոսի դերերի համար, պետք է մի ամբողջ տարի ապրեին հավատացյալին վայել։ Այստեղից էլ Կազանձակիսը սկսում է կերտել իր հերոսների ներաշխարհը և իր հերոսներին գցում էքզիստենցիալ որոնումների մեջ, որտեղ էլ նրանք բախվում են սեփական գոյության բնույթի, իմաստի և ինքնության վերաբերյալ հարցերին։ Այն վեց գյուղացիները, որոնք ընտրվել էին Քրիստոսի, Պետրոս առաքյալի, Հակոբուսի, Հովհաննեսի, Հուդայի և Մագդաղենացու կերպարների համար, կամա թե ակամա նույնանում են իրենց կերպարների հետ, որն էլ նրանց հասցնում է հոգևոր վերափոխման, բայց նաև՝ կործանման։ Վեպի ամբողջ ընթացքում հեղինակը ներկայացնում է իր հերոսների ներքին պայքարը՝ ընդգծելով նրանց կասկածները, վախերն ու ցանկությունները, և ներկայացնելով մարդկային էության բարդությունները, կերտում է նրանց որպես բազմակողմանի անհատներ:

Կազանձակիսը վարպետորեն, կողք կողքի, ստեղծում է կերպարներ, որոնց միջոցով ընթերցողի առաջ բացում է բարու և չարի հավերժական պայքարի պատկերը։ Գյուղի մեծամեծների կերպարները կերտելիս՝ հեղինակը, կարծես, սիմվոլիզմի մեծ չափաբաժին է դրել նրանց մեջ։ Խորանալով կերպարների դրսևորումների մեջ՝ նկատում ենք, որ նրանք մարմնավորում են յոթ մահացու մեղքերը։ Օրինակ՝ Լադասի ագահությունը, որը չափ չուներ. լինելով մեծ հարստության տեր՝ նա հագնում էր ցնցոտիներ և ծակ կոշիկներ, միայն թե իր ոսկիներից չպակասեր։ Քահանա Գրիգորիսի նախանձն ու բարկությունը նույնպես ակնառու են. նա նախանձի պատճառով չընդունեց մի խումբ գաղթականների, որովհետև նրանց առաջնորդում էր իրենց քահանան՝ Ֆոստիսը։ Երբ Գրիգորիսը տեսավ, թե ինչ ուշադրությամբ և հավատով էր իր ժողովուրդը լսում Ֆոստիսի խոսքերը, նախանձից բարկացավ և դուրս շպրտեց սոված ու անտուն գաղթականներին՝ անտեսելով այն փաստը, որ սովից երեխաները մահանում էին։ Արքոնդ Պատրիարխեասի և թուրք Աղայի որկրամոլությունն ու բղջախոհությունը նույնպես մատնանշվում են, քանի որ նրանց համար կյանքի գերագույն իմաստը շատ ու համեղ ուտելիքն էր։ Ի հակադրություն այս կերպարների՝ հեղինակը ստեղծում է Մանոլիոսի և նրա ընկերների՝ Յաննակոսի, Միխելիսի և Կոստանդիսի կերպարները, որոնք միավորվում են՝ դառնալով բռունցք, և սկսում են պայքարել ընդդեմ անարդարության: Բայց պետք է փաստենք, որ վեպի առանցքային կերպարը հենց Մանոլիոսի կերպարն էր, ով սկզբի էջերից էլ ազնիվ ու բարի հոգի ուներ, բայց երբ նույն մեծամեծները որոշեցին, որ պետք է նա մարմնավորի Քրիստոսին, Մանոլիոսի ազնիվ հոգին սկսեց էլ ավելի մաքրագործվել, նա սկսեց քայլել Քրիստոսի հետքերով՝ հրաժարվելով երկրային կյանքից ու հաճույքներից և իր հետևից տարավ իր ընկերներին՝ առաքյալներին։ Մանոլիսը եղավ վեպի գործիչ ուժը, ում պայքարը համամարդկային էր, նա պատրաստ էր իր կյանքը զոհել հանուն այն հասարակության, որը ցեխ էր շպրտում իր վրա և պատրաստ էր նրանց մեղքերը ևս վերցնել իր վրա, միայն թե դրանից հետո հասարակությունը հոգևոր զարթոնք ապրեր, իսկ աշխարհը մաքրվեր անարդարությունից ու կեղծիքից։ Բայց չէ՞ որ, երբ հասարակությունը նեխած է լինում գլխից, մեկի լինել-չլինելը ոչինչ չի փրկի կամ փոխի։ Նպատակը, հանուն որի Մանոլիոսը զոհաբերեց իրեն, անկատար մնաց։ Մի՞թե նրա նպատակը գաղթյալ ժողովրդին ապաստանով ու սնունդով ապահովելը չէր։ Բայց ի՞նչ ունեցանք վերջում՝ նույնը, ինչ ունեինք հենց սկզբում։

Ընդհանուր առմամբ, Մանոլիսի կերպարը վեպում անձնուրացության, մարդասիրության, պայքարի, ազնվության, աստվածային սիրո և մարդկային տոկունության խորհրդանիշն է։ Նրա կերպարի միջոցով հեղինակը խոսում է շատ խորը թեմաներից ու մեծ ասելիք է փոխանցում։ Հետևաբար, Մանոլիոսի կերպարը վեպում ունի իմաստային մի քանի շերտեր, որոնցից են՝

1. Մարդկային խղճի ձայնը։ Գյուղական համայնքում Մանոլիոսը հանդես է գալիս որպես մարդկային խղճի ձայն՝ մարտահրավեր նետելով ստախոս, եսասեր, ագահ առաջնորդներին և դիմակայելով սոցիալական անարդարության դեմ:
2. Հոգևոր վերափոխման խորհրդանիշ։ Մանոլիոսի կերպարը ներկայացնում է հոգևոր զարթոնքի և անձնական աճի փոխակերպող ուժը: Ինքնաբացահայտման և ինքնաիրացման դժվարին ճանապարհ անցնելիս Մանոլիոսը ենթարկվում է խորը հոգևոր վերափոխման։ Նրա միջոցով Կազանձակիսը հիշեցնում է մեզ, որ Աստվածն ու հավատքը իրականում գտնվում է ոչ թե տաճարներում, սրբավայրերում ու եկեղեցիներում, այլ մեր ներսում։
3. Հույսի և հատուցման խորհրդանիշ։ Մանոլիոսը, չնայած իր ճանապարհին եղած մարտահրավերներին և դժվարություններին, հավատարիմ է մնում ավելի լավ ու հավատքով աշխարհ ունենալու երազանքին։ Նրա կերպարը խորհրդանշում է մարդկային ոգու տոկունությունը և բարությունը։ Չնայած տանջանքներին ու անարդար վերաբերմունքին դեպի իր անձը, նա զոհաբերեց իրեն հանուն ընդհանուրի։ Ինչպես Հիսուսն է խաչվում հանուն մարդկության՝ իր վրա վերցնելով բոլորի մեղքերը, այնպես էլ Մանոլիոսն է գնում անձնազոհության՝ հանուն համընդհանուր գաղափարի։

Վերջում ավելացնեմ, որ վեպը զուտ բարոյականության մասին քարոզ չէ, այլ սոցիալական անարդարության և իշխանական ուժերի արտոնությունների քայքայիչ հետևանքների դեմ ուղղված սուր մեղադրանք: Կազանձակիսը հմտորեն բացահայտում է դասակարգային պայքարի կոպիտ իրողությունները՝ ներկայացնելով մի աշխարհ, որտեղ թույլերը ճնշված են ու մեղավոր, իսկ հզորները՝ անմեղ ու տիրող: Ի վերջո հասկանում ես, որ կյանքում ամեն վայրկյանը պայքար է, և եթե զենքերդ վայր դնես, կորած կլինես թե՛ երկրում, թե՛ երկնքում:

Հեղինակ՝ © Նոյեմի Գինոսյան