Սուսաննա Հովհաննիսյան «Շանթն ու Թումանյանը` հակապատկեր»

Բնավորության շատ գծերով Շանթը Թումանյանի հակապատկերն էր, որը, սակայն, ամենևին չի խանգարել նրանց շուրջ քառորդդարյա մտերմությանը, գուցե նույնիսկ նպաստել էր` հակառակ բևեռների ձգողական ուժի օրենքով: Նրանց բնավորությւոնների ակնհայտ տարբերությունների մասին գրում է իշխանուհին` նշելով, որ Թումանյանը շատ էր «անկարգ» իր պարապմունքների մեջ. շարունակ շեղվում էր` շռայլելով թե' ժամանակը, թե' սուղ միջոցները, մինչդեռ Շանթը պատասխանատվության մեծ զգացում ուներ իր գործի հանդեպ, ուներ կանոնավոր կենցաղ. «Նա տեղից չէր վեր կենում դատարկ զրույցի համար:Ճշտապահության կողմից էլ Շանթը շատ խիստ էր ու իր խոսքի տերը... նա իմ կատարյալ վստահոփւթյունն էր վայելում»: Նույնը վկայում է Նվարդ Թումանյանը. «Երկու հակապատկեր էին Թումանյանը և Շանթը: Թումանյանը որևէ հյուրի,- ով էլ լիներ` պաշտոնական անձնավորություն, թե մոտիկ բարեկամ, մտերիմ ընկեր, թե անծանոթ օտարական, աշակերտ կամ երեխա,- այցելության ժամանակ իր պարապելու ժամը կամ հանգիստը խանգարում էր: Գրասեղանի վրայի թղթերը շտապ-շտապ հավաքում էր, հյուրին ընդունում, սկսվում էր զրույցն ու հյուրասիրությունը:
Շանթը` ընդհակառակը, ով էլ լիներ այցելուն, թեկուզ և իր մոտ բարեկամը կամ մտերիմ ընկերը, երբեք իր պարապելու ժամանակը չէր խանգարում: Նա ուներ որոշ սիստեմ, պարապելու ժամ, կարգ ու կանոն»: Իբրև օրինակ, Նվարդը հիշում է, թե ինչպես իրենց տանը ապրելու ընթացքում Շանթը Պետերբուրգից նոր եկած ուսանողական ընկերոջը` Հակոբ Մանանդյանին չի ընդունում իր աշխատելու պահին, և հանդիպման օրը նշանակում է մի շաբաթ հետո:
Տարբեր էին նաև երկու գրողների մոտեցումները` ստեղծագործական մտաղացումներին, արդեն գրված, բայց դեռևս անտիպ երկերին հանրությանը ծանոթացնելու և վերջինիս կարծիքն ակնկալելով` երկը փոփոխության ենթարկելու հարցում: Թումանյանը, ինչպես արդեն նկատել ենք, ամենքի, նույնիսկ երեխաների համար կարդում էր իր դեռևս անտիպ գործերը, իսկ Շանթը` ոչ: Տարբեր էին նաև երկու գրողների ստեղծագործական, փիլիսոփայական-գեղագիտական սկզբունքները, գրական նախասիրություններն ու ճաշակը: Թումանյանը հաճախ էր ընթերցում բնագիտական, փիլիսոփայական գրքեր: Նվարդ Թումանյանը հիշում է. «Լևոն Շանթը մի օր, երբ հյուր էր եկել մեզ մոտ, տեսավ Բրեմի գիրքը կարդալիս, խորհուրդ տվեց գիտական գրքեր քիչ կարդալ, այլ ավելի` գեղարվեստական երկեր: Ճաշակ զարգացնելու համար խորհուրդ տվեց կարդալ Շիլլեր, Դիկկենս, Վալտեր Սկոտ, Ժյուլ Վեռն»:
Գրական աշխարհում երկու գրողների ճանապարհները նույնպես միանգամայն տարբեր էին, սակայն դա չէր խանգարում նրանց անձնական, ընկերական ամենաջերմ հարաբերություններին: Շանթին հիացնում էր ընտանիքին ու երեխաներին Թումանյանի նվիրվածությունը, անվերջ զոհողությունների գնալը. «Բանաստեղծություններդ ինձ այնքան չեն զարմացնում,-ասում էր նա,- որքան այն, որ դու այդքան հմտորեն ու անձնվիրաբար ընտանիք ես պահում, բարձրացնում ու այդքան հոգում»:
Սակայն Շանթը բարձր էր գնահատում Թումանյանի կենսիմաստությունը` կապված նրա ուրախ ապրելու ձգտման, ամենքի նկատմամբ բարությունը շռայլելու, բոլորի մեջ լավը որոնելու և տեսնելու հետ: 1919 թ. նոյեմբերի 13-ին Շանթը Թումանյանի ներկայությամբ ասել է. «Հովհաննեսի փիլիսոփայության մեջ ամենից շատ սիրել եմ նրա` ամենքի հետ «ցոցխալ ուտելը»:Ամենքի հետ քեֆ է անում, լավ վերաբերվում: Կյանքում դա է կարևորը»: Ինպես վկայում է բանաստեղծի դուստրը, Թումանյանը համաձայնվել է ընկերոջ հետ և ասել. «Բանը դա է, ախպեր, լավ եղիր, լավ կողմից բռնիր, լավը փնտրիր ու լավ վերաբերվիր»: Նրանք համակարծիք էին նաև տաղանդի ու հասարակության միջև եղած անջրպետը տեսնելու առումով: Երբ Շանթը Թումանյանին ասում է, որ իրենք փակ գրքեր են հասարակության համար, և վերջինս չի կարող տեսնել արվեստագետի հոգու խորությունն ու ներաշխարհը, Թումանյանը հավելում է, որ «Բանաստեղծը և բանաստեղծությունը դժվար հասկանալու բաներ են»: