Վիկտոր Հյուգո «Ալպեր և Պիրենեյներ»

Եզներով լծված սայլը 

1843 թվականի հուլիսի 27-ի առավոտյան ժամը 10:30 էր, երբ Իսպանիա մտնելուս պահին Բիդարի ու Սեն-Ժան-դը Լյուզի միջև` մի աղքատիկ պանդոկի դռան մոտ, ես կրկին տեսա եզներով լծված մի հին, իսպանական սայլ: Ու այդտեղ ես լսում եմ երկու եզներով լծված Բիսկեի փոքրիկ սայլի ձայնը, որի երկու կլոր անիվները, պտտվելով իրենց առանցքի շուրջը, այնպիսի սոսկալի աղմուկ են հանում, որ լսվում է սարի վրա մեկ լյո հեռավորությունից:
Մի' ժպտացեք, բարեկա'մս, այն քնքուշ հոգածության համար, որով այդքան մանրամասնորեն գրանցում եմ այս հուշը: Եթե գիտենայիք, թե այդ աղմուկը, որը բոլորի համար սոսկալի է, որքան սքանչելի է ինձ համար: Այն ինձ հիշեցնում է օրհնված տարիները:
Ես բոլորովին փոքրիկ էի, երբ կտրեցինք, անցանք այս լեռները, և երբ ես դա լսեցի առաջին անգամ: Այն օրը, երբ այդ ձայնը դիպավ ականջիս, միայն լսելով ես հանկարծ ինձ երիտասարդացած զգացի, ինձ թվաց, թե իմ ողջ մանկությունը վերադարձավ ինձ, չեմ կարողանա ասել, թե այդ ինչ արտառոց ու գերբնական ուժով էր հիշողությունս դարձել թարմ, ինչպես ապրիլյան արշալույսը, ու ամեն ինչ գալիս էր միանգամից. այդ երջանիկ ժամանակի ամենափոքրիկ մանրամասներն իսկ ինձ երևում էին հստակ, լուսավոր, կարծես նոր ծագող արեգակով պայծառացած: Եզներով լծված սայլը, որքան մոտենում էր իր վայրի երաժշտությամբ, այնքան ավելի հստակ էի տեսնում այդ հիանալի անցյալը և ինձ թվում էր, թե անցյալի ու այսօրվա միջև ոչինչ չկար: Դա երեկ էր:
Օ~հ, ինչ լավ ժամանակներ էին, քաղցր ու պայծառ տարիներ: Ես մանուկ էի, փոքրիկ, սիրված էի, փորձ չունեի և մայր ունեի:
Ճամփորդներն իմ շուրջը փակում էին ականջները, իսկ իմ սրտում հրճվանք կար: Երբե'ք Վեբերի երգչախումբը, Բեթհովենի սիմֆոնիան, Մոցարտի երաժշտությունը որևէ մեկի հոգում չեն առաջացրել այն ամեն հրեշտակայինն ու աննկարագրելին, որն արթնացրեց իմ մեջ քիչ յուղված այդ երկու անիվների արտառոց ու զայրացուցիչ ճռնչոցը վատ սալարկված արահետին:
Սայլը հեռացավ, աղմուկը թուլացավ քիչ-քիչ ու որքան այն գնալով հանգչում էր սարի վրա, այնքան մանկությանս շլացուցիչ տեսիլքը հանգչում էր երևակայությանս մեջ, այնուհետև ամեն բան գունազրկվեց, ու երբ այդ ներդաշնակ երգի վերջին նոտան միայն ինձ համար կորավ հեռվում, զգացի, թե ինչպես եմ դանդաղորեն ընկնում իրականության, ներկայի, կյանքի, գիշերվա մեջ:
Թող օրհնվի այն խեղճ, անծանոթ սայլապանը, որը խորհրդավոր զորությամբ պայծառություն տվեց երևակայությանս ու չիմանալով` հոգուս մեջ առաջացրեց այդ կախարդական վերհուշը: Թող երկինքը լինի այն անցորդի հետ, որն անսպասելի լույսով պայծառացնում է երազողի մռայլ երևակայությունը. Բարեկա'մս, սա լցրել է սիրտս: Այսօր այլևս ոչինչ ձեզ չեմ գրի:

Սեն-Սեբաստիան, 28 հուլիսի