Վիկտոր Ֆրանկլ «Կյանքին ասել այո»

► Հանկարծ գլխումս մի միտք է ծագում․ չէ՞ որ այս պահին կյանքումս առաջին անգամ հասկանում եմ այն բանի իսկությունը, ինչին այդքան մտածողներ որպես վերջին ճշմարտություն էին ճանաչում, ինչը գովերգում էին բազմաթիվ գրողներ։ Ես հասկանում և ընդունում եմ միակ ճշմարտությունը՝ միայն սերն է այն վերջնականը և բարձրագույնը, որն արդարացնում է մարդու գոյությունը։ Ես ընկալում եմ այն ծայրահեղ ճշմարտությունը, որում կայանում է մարդկային ողջ մտածողության, ստեղծագործության և հավատի էությունն, ազատագրումը սիրո միջոցով և սիրո մեջ․․․

► Մարդկային հոգու վիճակը անողոքաբար և միանշանակ կախված է շրջապատող պայմաններից։ Կարծես թվում էր, թե ճամբարային կյանքի առանձնահատուկ սոցիալական միջավայրը ստիպողաբար կանխորոշում է մարդկանց վարքը, սակայն դա կարելի է լիովին առարկել այս հարցադրումով․ իսկ ու՞ր մնաց մարդու ազատությունը։ Արդյոք գոյություն չունի՞ հոգևոր ազատություն, ինքնորոշում, առաջադրված արտաքին հանգամանքների նկատմամբ որոշակի վերաբերմունք։ Արդյո՞ք մարդն իրականում արդյունքն է բազմաթիվ պայմանների ու ներգործությունների՝ լինեն դրանք կենսաբանական, հոգեբանական կամ սոցիալական։ Արդյո՞ք իր մարմնական կառուցվածքի, սեփական բնավորության նախատրամադրվածության և սոցիալական իրադրության պատահական արդյունք է։

► Ի վերջո պարզվում է, որ այն, ինչ կատարվում է մարդու ներսում, այն ինչի վերածվում է մարդը, նրա ներքին որոշման արդյունք է՝ նույնիսկ ամենասարսափելի հանգամանքների ճնշման տակ։

► Սակայն քունը, ի հեճուկս ամենի, վրա է հասնում՝ խլացնելով գիտակցությունը և բթացնելով այս վիճակի ողջ ցավալիությունը։

► Այսպես գալիս ես այն եզրահանգմանը, որ Դոստոևսկին, այնուամենայնիվ, իրավացի էր՝ բնութագրելով մարդուն՝ որպես ամեն ինչին հարմարվող էակի։ Եթե մեզ հարցնեին, թե արդյո՞ք ճշմարիտ է այն, որ մարդը կարող է ամեն ինչի հարմարվել, կպատասխանեինք՝ այո, միայն թե չհարցնեին՝ ինչպե՞ս․․․

► Գոթհոլդ Էֆրայիմ Լեսինգը մի անգամ ասել է․ «Նա, ով որոշակի իրադրություններում չի կորցնում բանականությունը, ուրեմն պարզապես չունի բանականություն»։ Անոմալ իրադրության մեջ հենց անոմալ հակազդեցությունն է դառնում բնական պահվածք։ Նաև որպես հոգեբույժ՝ մենք ակնկալում ենք, որ որքան նորմալ է մարդը, այնքան բնական է նրա համար անոմալ հակազդեցությունը։

► Մենք չպետք է հարցնենք կյանքի իմաստի մասին, այլ հասկանանք, որ այդ հարցն ուղղված է մեզ՝ ամեն օր, ամեն ժամ կյանքը մեզ առաջադրում է հարցեր, և մենք պետք է պատասխանենք դրանց ոչ թե խոսակցություններով կամ մտորումներով, այլ գործողությամբ, ճիշտ վարքով։ Չէ՞ որ ապրել վերջին հաշվով, նշանակում է պատասխանատվություն կրել այն խնդիրների ճիշտ լուծման համար, որոնք առաջադրում է կյանքը յուրաքանչյուրին՝ օրվա և ժամի պահանջներին համապատասխանաբար։ Այդ պահանջները և դրանց հետ միասին նաև գոյության իմաստը, տարբեր մարդկանց մոտ և կյանքի տարբեր պահերին տարբեր են։ Հետևաբար, կյանքի իմաստին վերաբերվող հարցը չի կարող ունենալ ընդհանուր պատասխան։ Կյանքը, ինչպես մենք այստեղ այն հասկանում ենք, ոչ թե ինչ-որ մշուշոտ, անորոշ երևույթ է, այլ կոնկրետ է, ինչպես կոնկրետ են նաև նրա պահանջները մեր նկատմամբ ամեն պահ։ Այդ կոնկրետությունը բնորոշ է մարդկային ճակատագրին․ յուրաքանչյուրի մոտ այն յուրօրինակ է և չկրկնվող։ Ոչ մի մարդու չի կարելի հավասարեցնել մեկ ուրիշին, ինչպես նաև ոչ մի ճակատագիր չի կարելի համեմատել ուրիշի հետ, և ոչ մի իրադրություն ճշգրտորեն չի կրկնվում․ յուրաքանչյուր իրադրություն մարդուն պարտադրում է գործողությունների այլ ձև։ Կոնկրետ իրադրություն նրանից պահանջում է կամ գործել և փորձել ակտիվորեն ձևավորել սեփական ճակատագիրը, կամ օգտվել վերապրման (օրինակ հաճույքի) մեջ արժեհամակարգային կարողությունները իրագործելու հնարավորությունից կամ էլ պարզապես ընդունել սեփական ճակատագիրը։ Եվ յուրաքանչյուր իրադրություն մնում է եզակի, յուրօրինակ և իր յուրօրինակությամբ ու կոնկրետությամբ թույլ է տալիս հարցի միայն մի պատասխան՝ ճիշտ։ Եվ քանի որ ճակատագիրը մարդուն բաժին է հասցրել տառապանքներ, նա պետք է այդ տառապանքների մեջ, դրանք վերապրելու մեջ տեսնի իր չկրկնվող առաջադրանքը։ Նա պետք է գիտակցի իր տառապանքի յուրօրինակությունը․ չէ՞ որ ամբողջ տիեզերքում չկա նման բան, ոչ ոք չի կարող նրան զրկել այդ տառապանքներից, ոչ ոք չի կարող դրանք վերապրել նրա փոխարեն։ Սակայն չկրկնվող սխրանքի հնարավորության յուրօրինակությունը կայանում է նրանում, թե ինչպես այդ ճակատագրի տերը կկրի իր տառապանքները։

► Կյանքը մարդուց կարող է խլել ամեն ինչ, բացի առաջադրված հանգամանքներին այս կամ այն կերպ վերաբերվելու ազատությունից։

► Ամեն մարդու բնորոշ եզակիությունն ու յուրօրինակությունը կանխորոշում են նաև յուրաքանչյուրի կյանքի իմաստը։ Մարդը ինքը անկրկնելի է և անկրկնելի է այն, ինչ հենց ինքը կարող է և պետք է կատարի իր աշխատանքի, ստեղծագործության, սիրո մեջ։ Այդ անփոխարինելիության գիտակցումը ձևավորում է սեփական կյանքի համար պատասխանատվության զգացում։ Պատասխանատվության զգացում այն բանի համար, որ իր կյանքն ապրի ամբողջությամբ, մինչև վերջ, բացահայտի այն իր ամբողջականության մեջ։ Այլ մարդկանց կամ հենց իրեն հանձնարարված աշխատանքի առջև իր պատասխանատվությունը գիտակցող մարդը երբեք չի հրաժարվի կյանքից։ Նա հասկանում է՝ ինչի համար գոյություն ունի և այդ պատճառով իր մեջ ուժ կգնտի դիմանալու գրեթե ցանկացած «ինչպես»-ի։

► Կարող ենք եզրակացնել, որ աշխարհի երեսին գոյություն ունի մարդկանց երկու «ռասսա», միայն երկու՝ ազնիվ մարդիկ և անազնիվ մարդիկ։ Այդ երկու «ռասսան» տարածված է ամենուր, և ոչ մի մարդկային խումբ բաղկացած չէ բացառապես ազնիվներից կամ անազնիվներից։

► Մենք ճանաչեցինք մարդուն այնպես, ինչպես, ըստ երևույթին, դեռ ոչ մի սերունդ։ Եվ այսպես, ո՞վ է մարդը։ Մարդն այն էակն է, ով ինքն է մշտապես որոշում, թե ով է ինքը։ Մարդն այն էակն է, որ հայտնագործել է գազախուցը, միաժամանակ, նա նաև այն էակն է, ով այդ գազախուց է գնացել հպարտ կեցվածքով, աղոթքը շուրթերին։

► Տարածությունը և ժամանակը միայն գիտակցության ձևեր են։

► Հավերժությունը ոչ այլ ինչ է, եթե ոչ համաժամանակությունը։

► Սոկրատես (կանգնում է, հազալով մաքրում կոկորդը)։ Պարոնա՛յք, ինչպե՞ս ասեմ՝ այսպես այլևս հնարավոր չէ շարունակել մարդկանց հետ։ Ինչ-որ բան պե՛տք է կատարվի։ Ձեզ համար դժվար է պատկերացնել, թե այսօր ինչպես են ապրում Երկրի վրա․ հավատքը գրեթե մահացել է, հավատի ցանկացած տեսակ։ Այսօր այլևս չեն հավատում նույնիսկ քաղաքական քարոզչությանը։ Ոչ ոք այլևս չի հավատում ուրիշներին, ոչ ոք չի հավատում ինքն իրեն։ Եվ նախևառաջ, ոչ ոք այլևս չի հավատում որևէ գաղափարի։

Կանտ (կիսաձայն)։ Գաղափարները պարզապես ուղղորդում են։

Սպինոզա (կիսաձայն)։ Նախնական գաղափարն Աստված է։

Կանտ։ Ամեն ինչ թատրոն է, և ոչինչ թատրոն չէ։ Մենք որոշակի կերպարներ ենք՝ թե՛ այստեղ, թե՛ այնտեղ, մերթ բեմի ֆոնին, մերթ տրանսցենդենտալ ֆոնին։ Բայց, ամեն դեպքում, սա խաղ է։

Սոկրատես։ Բայց մենք այդքան էլ չենք գիտակցում՝ ինչ ենք խաղում։ Նույնիսկ չգիտենք, թե ինչ ենք մենք խաղում։ Մենք միայն անհստակ գիտենք մեր դերերը։ Եվ ուրախանում ենք երբ հասկանում ենք այն տեքստը, որ պետք է արտասանենք։

Կանտ։ Եվ, ըստ հնարավորության, ուշադիր լսում ենք հուշարարին՝ խղճի ձայնին։

Մայր։ (մոտենալով և լսելով խոսակցության վերջին մասը՝ միամտաբար)։ Եվ ու՞մ համար ենք խաղում, պարոնա՛յք։ Խնդրում եմ, ասե՛ք ինձ։

Սպինոզա։ Պարզամիտ թատերական հանդիսատեսի, այնքան պարզամիտ, որ կարծում է, թե իբր խաղում ենք։

Սոկրատես։ Իսկ մինչ այդ խաղում են նրանք, խաղում են հանդիսատեսի դերը։

Կանտ։ Այո, նրանք միշտ են խաղում։ Մեկը մյուսի առջև խաղում են իրենց դերերը, խաղում են նաև իրենք իրենց առջև։

Մայր (ուղղակիորեն)։ Բայց ու՞մ համար ենք բոլորս խաղում։ Պետք է ինչ որ բան լինի՝ ինչ որ մեկը, ով մեզ նայում է ինչ որ տեղից․․․

Կանտ։ Դուք առաջի՞ն անգամ եք բեմում, տիկի՛ն։

Մայր։ Այո, պարոն։

Կանտ։ Այդ դեպքում ասեք՝ ի՞նչ եք տեսնում այնտեղ։ (Ցույց է տալիս դահլիճի ուղղությամբ)։

Մայր։ (աչքերը կկոցելով)։ Ոչինչ չեմ տեսնում, լապտերները կուրացնում են։ Տեսնում եմ միայն մեծ սև խոռոչ։

Կանտ։ Իսկ եթե Ձեզ ասեմ, որ հանդիսատես, այնուամենայնիվ կա՞։

Մայր։ (վստահությամբ նայում է նրան)։ Այդ դեպքում ես Ձեզ կհավատամ։

Կանտ։ Այո (հաստատակամությամբ), Դուք պետք է դրան հավատաք, որովհետև իմանալ դա մենք չենք կարող։ Մենք չենք ճանաչում նրան՝ մեր կյանքի ներկայացումների մեծագույն հանդիսատեսին։ Նա նստած է մթության մեջ, ինչ-որ մի տեղ՝ օթյակում։ (Ցուցադրական ժեստ)։ Բայց նա ուշադրությամբ զննում է մեզ, հավատացե՛ք տիկին։

► Կյանքի խաղի կանոնները մեզնից չեն պահանջում ամեն գնով հաղթել, բայց պահանջում են, որ մենք երբեք չդադարենք պայքարել:

► Ճակատագիրն անբաժան է մարդուց այնպես, ինչպես հողը, որին գամում է նրան ձգողության ուժը՝ առանց անհնարին դարձնելու նրա շարժվելը: Մեր ճակատագրին մենք պետք է վերաբերվենք այնպես, ինչպես հողին, որի վրա կանգնած ենք և որը մեր ազատության ելակետն է:

► Այն, ինչ մարդը վերջին հաշվով ցանկանում է, ոչ թե երջանիկ լինելն է, այլ երջանիկ լինելու հիմք ունենալը: 

Հ.Գ. Եթե դուք ունեք մեջբերումներ՝ դուրս բերված այս գրքից, ապա կարող եք ուղարկել մեզ հետադարձ կապով: