Ոսկեհատ Հովհաննիսյան «Եթե ես հանդիպեի փոքրիկ իշխանին»

« -Գիտես…երբ շատ ես տխուր լինում, լավ է վերջալույսին նայելը… -Ուրեմն այն օրը, երբ դու քսաներեք անգամ տեսար վերջալույսը, շատ էիր տխուր: Սակայն Փոքրիկ իշխանը չպատասխանեց...»

Անտուան դը Սենտ-Էքզյուպերի «Փոքրիկ իշխանը»

* * *

- Կրկին կարդում էի իմ ամենասիրելի հեքիաթը: Ամեն անգամ այս հատվածում ես սրտումս տարօրինակ ծանրություն եմ զգում ու տխրում եմ: Տեսնես ի՞նչն էր անհանգստացնում նրան, ինչո՞ւ էր նա հաճախ տխրում: Գուցե նա էլ ինձ պես միայնակ էր զգում իրեն: Եթե հանդիպեի Փոքրիկ իշխանին, կընտելացնեի նրան ու հավերժ կպահեի նրա ոսկեգանգուր վարսերն ու զրնգուն ծիծաղը  հիշողությանս ամենախոր ու պայծառ անկյունում: Ամեն անգամ հեքիաթը կարդալիս զգում եմ, որ սիրում եմ այդ փոքրիկին ու մեջս եռում է նրան տեսնելու, հանդիպելու ցանկությունը: Կարդալիս հաճախ եմ ընկնում մտքերի գիրկն ու մոռանում նույնիսկ գրքի մասին, ինչպես այդ օրը, մինչև նկատեցի, որ գլուխս պտտվում է: Ցանկացա վեր կենալ, չկարողացա: Ապա հասկացա, որ իրականում մեր տունն է պտտվում: Շուտով պտույտն անասելի արագացավ և վախից փակեցի աչքերս: Երբ դրանք բացեցի, ամեն ինչ արդեն ավարտվել էր, բայց ես այլևս  տանը չէի: Այդ վայրը, ուր հայտնվել էի, տարօրինակ էր: Ասես օդից կախված, միջին մեծության, գնդաձև տարածք էր` պատված ծաղիկներով ու մեկ ոտնաչափ բարձրությամբ փոքրիկ թմբերով, որոնք սարեր էին հիշեցնում: -Համար 612 մոլորա՞կ,- ակամա բացականչեցի ես: Դա առաջին բանն էր, որ անցավ մտքովս, մինչև շրջվեցի ու տեսա հսկա բաոբաբը: Պարզ էր, որ ես սխալվել էի: - Այո´, այո´, -լսվեց մի բարձր ձայն: - Ո՞վ եք դուք: - Ես եմ, աղջի՛կ: Քո կարծիքով բացի ինձնից ու քեզնից ուրիշ էլ ո՞վ կա այստեղ,- հեգնեց ձայնը: - Բաոբա՞բ, բայց..,- զարմացա ես: - Այո´, այո´: Ես և´ լսում եմ, և´ խոսում: Հրաշք եմ չէ՞,- հետևեց նրա պատասխանը: - Ես հիմա որտե՞ղ եմ, ինչպե՞ս եմ  հայտնվել այստեղ: - Որքան հիմար կարող են լինել աղջիկները, հատկապես երբ խելացի են: Մի քանի րոպե առաջ դու ինքդ բացականչեցիր: Այո´,այո´, համար 612 մոլորակ: - Ուրեմն այստեղ է Փոքրիկ իշխանը,- ոգևորվեցի ու մոռացա ամեն ինչի մասին մի պահ, որտե՞ղ է նա: Հավատս չի գալիս, ես կտեսնե՞մ նրան: -  Ո´չ, ո´չ: - Բայց ինչու ՞: Նա չպատասխանեց: - Ինչու ՞, մի ՞թե  դուք եք որոշողը տեսնելու եմ նրան, թե ոչ: Չէ ՞ որ, դուք, հարգելի՛ Բաոբաբ, նույնիսկ վնաս եք նրա մոլորակին: - Ես այս մոլորակի միակ բաոբաբն եմ: Ինձ հաջողվել է ամրանալ այստեղ ու ապրել, այն մեկ տարվա ընթացքում, երբ Փոքրիկ իշխանը Երկրում էր: Հետո նա ինձ չվերացրեց, որովհետև ես ընտելացրել էի իր վարդը: Նա չցանկացավ մեզ ցավ պատճառել: - Ես գնում եմ Փոքրիկ իշխանի մոտ: Ես պետք է տեսնեմ նրան: Բաոբաբի խոսքերը նույնիսկ չէի լսում: Խենթացել էի այն մտքից, որ այդքան մոտ եմ, ու չեմ տեսնում նրան: Ուզում էի արդեն քայլ անել դեպի առաջ, բայց Բաոբաբը իր ճյուղերն իջեցրեց ու տերևներով փակեց բոլոր ճանապարհներս: - Քեզ պես շատերն են ցանկացել տեսնել նրան: Բայց ձեզանից և ոչ մեկի մտքով չի անցել հարցնել, արդյո՞ք նա ուզում է ձեզ տեսնել: Իհարկե՛, նա օգտակար կլինի ձեզ նույնիսկ իր ծիծաղով, բայց դուք նրան օգտակար կլինե՞ք: Դու նրան պե՞տք ես, աղջի´կ: Ես լռեցի: Իրոք, որքան եսասերն էի: Գոնե թուղթ և մատիտ չունեի, որ նրա գառնուկի դնչկալի համար կապ նկարեի ու նվիրեի: - Այդ դեպքում ինչու՞ եմ հայտնվել այստեղ, եթե չեմ հանդիպելու նրան: - Դու մեծահասակ ես, դու մուտք չունես: - Բայց ես դեռ նոր 19 տարեկան եմ դառնում: - Բավական է ինձ համոզես: Դա կարևոր չի: Դու միշտ էլ ձգտել ես մեծահասակ լինել: Հիմա հասել ես այդ ձգտումիդ: Դու վաղուց չես էլ հիշում, որ երեխա ես եղել: - Սու´տ է: - Այդքան վստահ հնչերանգով, մի´ ստիր, խնդրում եմ, տերևներս սարսռում են,- հեգնեց Բաոբաբը: Չգիտեի ինչպես համոզել նրան. լուռ ու թևաթափ կանգնել, մտածում էի: - Բոլոր մեծահասակները չեն, որ վատն են: Ես հիշում եմ, որ երեխա եմ եղել: Ես հիմա էլ ինձ ավելի շատ երեխա եմ զգում: - Մի´ ստիր, ես քո մասին ամեն ինչ գիտեմ: - Այդ դեպքում դու՞ք ինչու եք ստում, Բաոբա´բ: Դուք նույնիսկ իմ անունը չգիտեք: - Քեզ ճանաչելու համար միակ ավելորդ տեղեկատվությունը քո անունն է: - Խնդրում եմ, թույլ տվեք հանդիպել նրան,- տխուր թախանձեցի ես: - Լա´վ, ապացուցի´ր, որ երեխա ես ու գնա: Չեմ խանգարի: - Այո´, այո´,- ուրախությունից ինքնամոռաց բացականչեցի ես: Համոզված էի, որ կանցնեմ փորձությունը: - Աղջի´կ,- զայրացավ Բաոբաբը,- միայն թե առանձ ինձ կրկնօրինակելու: - Լավ,- ծիծաղեցի ես: - Բայց մինչ սկսելը, մի հարց է ինձ հետաքրքրում,- ասաց Բաոբաբը,- կցանկանայի՞ր թագուհի լինել: - Իսկ ո՞վ չէր ցանկանա,- զարմացա ես: - Բայց դու արդեն քեզ թագուհի ես զգում ու թագուհու նման էլ հրամայում ես: Զարմանու՞մ ես: Այդպես մի´ նայիր ինձ: Ես նկատի ունեի փոքրիկ եղբորդ հետ քո հարաբերությունները: - Բայց ես չեմ հրամայում: Պարզապես կարգադրում եմ որպես ավագ քույր: Ես  դրա իրավունքն ունեմ: Ես պետք է դա անեմ, այլապես նա միայն խաղերով կզբաղվի: - Իսկ փորձե՞լ ես կարգադրելու փոխարեն, օգնել նրան արագ ավարտել դասերն ու բացատրել այն, ինչը չի հասկանում: - Ես ժամանակ չունեմ: Ես էլ դասեր ունեմ: - Լավ, բայց լսել եմ, որ շատերը հիանում են քեզանով, որպես հիանալի ավագ քրոջ: - Այո´,- ակամա ժպտացի, առանց նույնիսկ հետաքրքրվելու, թե որտեղից է լսել: Ինձ հաճելի էր, որ իմ մասին լավը անգամ հեգնող ու տհաճ Բաոբաբն էր լսել: - Բայց մի՞թե դու այդքան լավ ես հետևում եղբորդ: - Ես ճիշտ կարգադրություններ եմ տալիս, որ նա խելացի օգտագործի ժամանակը, դասերը սովորի, անգործության չմատնվի: Մեր շրջապատում նկատում են, թե որքան հոգատար եմ, դրա համր էլ հիանում են: - Քո կարծիքով դա բավակա՞ն է հիանալու համար: - Դե, իհարկե´:Եվ հետո, ի՞նչ կարևոր է դա: Մարդիկ սիրում են ինձ, իմ բնավորությունն ու սիրալիրությունը: Դրա մեջ վատ բան չկա: - Իսկ կա՞ մի բան, որի մեջ վատն ես տեսնում: - Այո´: Ես հաճախ եմ կեղծ հաճոյախոսություններ անում: Երբ հարցնում են, թե նոր զգեստս գեղեցի՞կ է, կամ սանրվածքս սազու՞մ է, ես անկախ ամենինչից համոզում եմ, որ իր ընտրությունը կատարյալ է, չեմ կարողանում նման դեպքերում ասել ճիշտը, անգամ եթե կարող եմ օգուտ տալ: Չգիտեմ էլ, թե ինչու պարզամիտի պես այսպես պատասխանեցի նրա հարցին: Նա այնպիսի ձայնով տվեց հարցը ու այնպես իր աչքերը հառեց վրաս, որ բառերն ինքնիրեն դուրս թռան իմ բերանից: - Բայց դա ճիշտ չէ: - Գիտեմ, ուղղակի, եթե դադարեմ այդպես վարվել, մարդիկ կկարծեն, թե փոխվել եմ իրենց հանդեպ, կամ ավելի վատ` գոռոզ եմ ու նախանձում եմ: Դրա համար շարունակում եմ այսպես: Ես վախենում եմ, թե նրանք այլևս չսիրեն ինձ: - Եվ շա՞տ բարեկամների ու ընկերների ես այսպես շողոքորթում: - Ո´չ, ես ժամանակ չունեմ շատերի հետ շփվելու: Նրանք մեկ երկուսն են: - Իսկ ինչու՞ ժամանակ չունես: Մի՞թե ընկերները կարևոր չեն: - Այո´, բայց ես աշխատում եմ, գումար եմ վաստակում: Մի մասը հաշվում եմ և հավաքում, մյուս մասը` հաշվում եմ ու պահում առօրյա անհրաժեշտ իրերի համար: - Իսկ սիրու՞մ ես քո աշխատանքը: - Ճիշտն ասած, ո´չ: Դա պայմանների  ու պարտականությունների հոգնեցուցիչ շարք է: Սկզբում դա ինձ դուր էր գալիս: Բայց այժմ զգում եմ, որ շատ եմ հոգնում: Դասե՜ր, գործե՜ր: Ես միայն քնելու մասին եմ մտածում օրուգիշեր, որովհետև գրեթե քնելու ժամանակ էլ չեմ ունենում: - Իսկ ո՞վ ես ուզում լինել ապագայում, որ այսպես տանջվում ես հիմա: - Ես արդեն կամ այն, ինչ ուզում էի: Ես միշտ երազել եմ օրինակելի ու լավ մարդ լինել և հասել եմ երազանքիս: - Օ՜, օ,- ծիծաղը հազիվ զսպեց Բաոբաբը,- եթե դու մյուսներից վատը չես, դա դեռ չի նշանակում, թե լավն ես: Դու նման ես մեր հարևան ծերունուն, ով կարծում է, թե ոչինչ չանելով աշխարհագրագետ կարող է լինել: - Դե բավակա´ն է,- վիրավորվեցի ես,- ես ուզում եմ Փոքրիկ իշխանին տեսնել: - Բայց դու չապացուցեցիր որ երեխա ես, դու մեծահասակ ես: - Ո´չ, տվեք ինձ ձեր հարցերը և ես կապացուցեմ: - Ես արդեն տվեցի, ու համոզվեցի, որ մեծահասակ ես: Դու նման ես մեր մեծահասակ հարևաններին: Թագավորի պես սիրում ես կարգադրել, սնապարծի պես շոյված ես զգում, երբ քեզ վերագրում են նույնիսկ այնպիսի հատկություններ, որոնք դու չունես: Հարբեցողի պես գիտես սեփական թուլություններդ, բայց շարունակում ես դրանցով ապրել: Գործարարի պես միայն աշխատանքիդ ու վաստակածդ գումարը ճիշտ տնօրինելու մասին ես մտածում: Լապտերավառի պես չես կարողանում աշխատանքից հաճույք ստանալ: Դու նույնիսկ չես նկատում քո գործի կարևորությունը, դու լոկ պայմաններով ես շարժվում: Ու, վերջապես, Ծերունու պես կարծում ես, թե հասել ես ինչ-որ նպատակի: Բայց, մեծահասակ օրիո´րդ, անգործությամբ նույնիսկ ողղակի մարդ դառնալ չես կարող: Դու նույնիսկ ժամանակ չունես բարեկամներ ունենալու, դու վախենում ես նրանց  ընտելացնել: - Հերի´ք է, ես ժամանակ չունեմ, թող գնամ Փոքրիկ իշխանի մոտ: - Իհարկե´,մեծահասակները երբեք ժամանակ չեն ունենում, նույնիսկ` ապրելու համար: Ես քարացա նրա խոսքերից: Ինձ ոչնչություն էի զգում: Սակայն հանկարծ, Բաոբաբն անսպասելիորեն բարձրաձրեց ճյուղերն ու ճանապարհ տվեց. - Գնա´: Ես խենթի պես առաջ շարժվեցի: Փնտրեցի նրան ամենուր: Նա չկար: Ո´չ գործող ու նույնիսկ հանգած հրաբուխների մոտ, ո´չ վարդի մոտ: Տպավորություն էր, ասես նա չի էլ եղել այստեղ: Մի քանի անգամ պտտվեցի ամբողջ մոլորակով, բայց կրկին ապարդյուն: Բաոբաբը անխոս նայում էր: Հերթական պտույտից հետո վերադարձա նրա մոտ. - Ու ՞ ր է նա: - Նա չկա, Փոքրիկ իշխանն այլևս չկա: - Այսի՞նքն: - Նա արդեն գոյություն չունի: Նա մեծացել է: - Ի՞նչ, Փոքրիկ իշխանը մեծացե՞լ է,- զարմանքից չէի հավատում ես: - Մի´ զարմացիր, յուրաքանչյուր փոքրիկ մեծանում է, ինչքան էլ դա անհնար թվա ու նույնիսկ տխուր: - Բայց դա չի նշանակում, թե նա այլևս չկա,- արդեն լացակումած ասացի ես: - Գուցե ինչ-որ տեղ ապրում է, բայց այլևս Փոքրիկ իշխանը չի: Հասկանու ՞մ ես, նա մեծացել է: Այլևս փոքրիկ չի: Նա հիմա իշխանն է: - Բայց նա չի կարող չէ՞ փոխվել: Նա նույնն է, ինչպես մենք բոլորս. Ես ես եմ, թե´ մանուկ, թե´մեծ: - Հը՜մ,- բազմանշանակ ժպտաց Բաոբաբը,- դու ՞  էլ նկատեցիր ահռելի տարբերությունը Փոքրիկ իշխանի ու իշխանի միջև: Իսկ քո եսը միշտ էլ քո եսն է: Բայց հաճախ, լրիվ տարբեր երևույթներ միևնույն կերպ են կոչվում, ինչպես քո եսն ու եսը: - Դա անհնար է, ա՜խր, նա շատ բարի է, նա գիտի սրտով տեսնել ու զգալ: Նա հասարակ չի: - Ոչ մի Փոքրիկ իշխան էլ հասարակ չի: Յուրաքանչյուրն էլ գիտի սրտի տեղը ու լսում է նրա ձայնը, քանի դեռ չի մեծանում: - Այսինքն ոչ մի Փոքրիկ իշխան...Մի ՞թե բացի նրանից էլի Փոքրիկ իշխաններ կան: Բաոբաբը միայն ծիծաղեց: Ես հուսահատ էի. - Իսկ, ինչու՞ շուտ չէիք ասում, ինչի՞ համար էիք ինձ այստեղ պահել ու հարցաքննում: - Ուզում էի համոզվել: - Ինչու ՞մ: - Որ մեծացել է, որ այլևս չկա: - Ոչինչ չեմ հասկանում: - Այո´,այո´, գիտեմ, ժամանակ չունես բացատրություններ լսելու: - Չէ՜,- զայրացա ես,- դուք ինձ հաստատ ծաղրում եք, հարգելի´ Բաոբաբ: - Դու կարդացե՞լ ես Փոքրիկ իշխանի մասին պատմող գիրքն ամբողջությամբ,- մի փոքր լռությունից հետո հարցրեց Բաոբաբը: - Իհարկե´, մի քանի անգամ: - Հիմա, երբ տուն գնաս, այլևս չկարդաս գիրքը: Ու ընդհանրապես, ոչ մի գիրք երբևէ չկարդաս: Գրքերը հասկանալու համար են: Դու մի քանի անգամ կարդացել ես գիրքը, բայց երբևէ չես հասկացել, քննարկել ու վերլուծել ես, բայց չես ըմբռնել: Դրա համար էլ այսօր Փոքրիկ իշխանը չկա: Դուք` մարդիկդ, սիրում եք հաշվել, վերլուծել, բայց հետևություններ չեք անում: Գիրքը ձեր համար քամու պես է: Այն փչում է, կախարդում է ձեզ, ապա անհետանում և դուք նրանից ոչինչ չեք թողում ձեզ: Ձեր սիրտը ոչ մի դաս չի քաղում գրքից ու չի փոխվում… Բաոբաբը դեռ շարունակում էր խոսել, բայց ես դադարեցի նրան լսելը: Արթնացա. երազ էր: Քնել էի գիրքը ձեռքիս: Բայց դողում էի: Բաոբաբի խոսքերը դեռ ականջիս մեջ զրնգում էին: - Ի ՞նչ ոչ մի Փոքրիկ իշխան, ինչու՞ էր նա ինձ հարցաքննում, որ համոզվեր, թե Փոքրիկ իշխանը մեծացել է, -դեռ մտածում էի ես: Գնացի հայելու մոտ` մազերս ուղղելու: Տարօրինակ է, բայց հայելու մեջ գտա բոլոր հարցերիս պատասխանները: Փոքրիկ իշխանը ես էի, որ մեծացել ու ակամա մոռացել էի ինքս ինձ:   Հիմա գիտեմ, Փոքրիկ իշխանը մեր եսն է, որ ակամայից գոյություն ունի յուրաքնչյուրիս մեջ: Նա մեր մաքուր ու անբիծ էությունն է, մեր խիղճը: Քանի դեռ գիտենք մեր սրտի տեղը և պատասխանատու ենք նրանց համար, ում ընտելացրել ենք ու քանի կարող ենք ազատ ու բարձր ծիծաղել, մեր խիղճը մաքուր է: Այն կեղտոտված չէ շողոքորթ ու կեղծ մտքերով, ցանկասիրությամբ: Երբ երեխա ենք, մենք պարզապես ուզում ենք ապրել: Երջանիկ ենք, որովհետև մեզ ուրախություն է պարգևում արևը, ծաղիկը, խաղալիքը, ժպիտը: Մենք նույնիսկ չենք էլ գիտակցում, որ մի օր դառնալու ենք այն մարդկանցից մեկը, ում վրա ծիծաղել ենք ու տարօրինակ համարել փոքր ժամանակ: Բայց, երբ սկսում ենք հաշվել, հատկապես, երբ հաշվում ենք ժամանակը, օրերը կարճանում են և ոչնչի ժամանակ չենք ունենում: Ժպտալու, զրուցելու, ընկերանալու, նույնիսկ սիրելու համար մենք ժամանակ չունենք: Մենք շտապում ենք, բայց ու՞ր: Մի պահ ձեր ամենօրյա ռիթմը կանգնեցրեք: Վայելե´ք ակնթարթը, խորը շունչ քաշե´ք, ապա հասկանալով շտապեք: Շտապե´ք սիրել, շտապե´ք ապրել, շտապե´ք ասել բոլոր չասված խոսքերը, քանի դեռ դրանք չեն խեղդվել կոկորդում: Դրոշմե´ք ձեր սիրած էակի շուրթերին սիրո ջերմ համբույրը, քանի շուրթերն էլ չեն չորացել: Ամուր բռնե´ք ձեր փոքրիկի ձեռքը ու վայելեք նրա անբասիր եսը, քանի դեռ չի մեծացել ու դարձել ձեզ նման: Մենք կորցնում ենք կյանքի իմաստը, երբ դադարում ենք նկատել գլխավորը, սերը, որն աչքով չես տեսնի: Սերը դեպի արևը, կանաչը, թիթեռը: Մի´ վախեցեք փողոցում խենթ երևալուց, նայեք դեպի երկինք ու ժպտացե´ք, ցատկե´ք անձրևաջրերի մեջ, վազե´ք, երբ ձեր սիրտը ուզում է: Թող մտածեն, որ խենթ եք: Յուրաքանչյուր իշխան նախանձում է այն խենթերին, ովքեր չեն մոռացել, որ երեխա են ծնվել: Ու, ի վերջո, գրքերը մի´ կարդացեք պարզապես մարդիկ: Փնտրեք այդտեղ ինքներդ ձեզ, նրան, ինձ: Գտեք ու հասկացեք ձեր այսօրվա եսը, որ դեպի լավը փոխեք վաղվանը: Կարդացե´ք ու հասկացեք, որ ապրել է պետք, իշխաննե´ր, մեռնելու համար միշտ էլ ժամանակ կգտնվի, սիրե´լ է պետք, ատել բոլորն էլ կարող են: Բոլորս մենք ունենք, բայց ոչ բոլորն իրենց մեջ հերոս ունեն: Կարդացե´ք  ու գտե´ք ձեր հերոսին:

* * *

Ես այդ օրը հասկացա, որ եթե ես հանդիպեի Փոքրիկ իշխանին, ապա միայն հայելու իմ արտացոլանքին նայելիս կլիներ այդ, այն էլ` լոկ երեխայի պես ծիծաղելիս:

Հեղինակ՝  Ոսկեհատ Հովհաննիսյան.

Գրքամոլ Ակումբ