Յուրի Սարգսյան «Մուսոն»

Երեք անծանոթ մարդ մի օր արթնանում են ու պարզում, որ նրանք հայտնվել են կիսաքանդ մի նկուղում, որտեղ բացակայում է գոյատևելու համար ցանկացած միջոց: Ու հանկարծ նրանք գտնում են մի քանի իր, որոնք առաջին հայացքից տարօրինակ են թվում: Իսկ թե ինչի համար են այդ իրերը ու ովքեր են կանգնած ամեն ինչի հետևում, կիմանաք, երբ կարդաք «Մուսսոն» վիպակը: Հեղինակի կողմից. Ես հորինել եմ այս պատմությունը, բայց չեմ հորինել որոշ կերպարներ, բնավորություններ: Եթե վիպակը հաջող է ստացվել, ապա շնորհակալություն բոլորին, ովքեր ինձ աջակցել են: Շնորհակալություն մետրոյում հանդիպած անծանոթ դեմքերին, որոնք հետագայում վերածվել են իրական կերպարների: Ես գրել եմ այս վիպակը` ոգեշնչված մի քանի գրողների ստեղծագործություններից, մասնավորապես Ստիվեն Քինգի ստեղծագործություններից, շնորհակալություն նաև նրան ինձ մուսա ուղարկելու համար:

Գլուխ 1.Նկուղը

1. - Ո՞վ կա այստեղ: Ո՞վ կա:

Նա զգաց, որ կան հարցեր, որոնք տալ պետք չէ: Նա նաև զգաց, որ ցավի մի մեծ հոսանք անցավ նրա մեջքով ու վզով: Նա ոչինչ չէր տեսնում: Անգամ այն համոզմունքը, որ մարդիկ շատ շուտ են հարմարվում մթին ու կարողանում են շուտով տարբերակել որոշ առարկաներ, այդ պահին նրան չօգնեց: Բայց եթե այդ համոզմունքը ճիշտ էլ լիներ, նա դա չէր զգա: Նա կույր էր: Ձախ, թույլ ձեռքով նա շոշափեց այն, ինչ վրա նստած էր, համենայնդեպս, նա այդ վիճակը անվանեց՝ նստած: Որպես մի մարդ, որի զգացողական օրգանները շատ լավ են զարգացած, նա տեսավ, որ դա քար է, բետոն, որի վրա փոշի կա: Ցավի մի նոր շիթ ողողեց մեջքը, և նա թույլ տնքոց արձակեց, որը ավելի շատ անելանելության, քան ցավի նշան էր, դա դժգոհություն էր անելանելությունից: Թեև նա ընդհանրապես պատկերացում չուներ, թե որտեղ է գտնվում, նա միայն զգում էր այն սառը քարը, որի փոշին ներծծվել էր անդրավարտիքի կողմից, բայց ներքին ձայնը հուշում էր անելանելության մասին, իսկ քարի փոշին միայն սառնություն էր ներարկում, և նա մրսում էր, որովհետև հագնված էր ամառվա կեսին համապատասխան: Նրա հալած ու բարալիկ մարմնի վերևի մասը ծածկում էր միայն հնամաշ ու մոխրագույն անթև վերնաշապիկը: Նա ուզեց մեջքը ուղղել, բայց դա չստացվեց նրա մոտ, որովհետև ցավը հիշեցրեց իր մասին միանգամայն հստակ ու բարձրաձայն: Նրա գլխում դնգաց ցավի ձայնը, իհարկե, ցավը խոսում էր, ու խոսում էր նա տղամարդու հաստ ու վանող ձայնով: Շալվարի մոտ մեկ երրորդ մասը, գուցե նույնիսկ ավելի շատ, զբաղեցնում էր փոշին,որը շարունակում էր ներարկել սառնության մեծ դոզա: Նա մրսում էր: Աջ ձեռքը գտնվում էր շալվարի տակ, այնտեղ որտեղ վերջանում է մեջքը, որը հիվանդագին ցավում էր, և որտեղ սկսվում է հետույքը: Նա չնկատեց դա զուտ այն պատճառով, որ ցավը զբաղեցնում էր նրան: Երբ նա հանեց ձեռքը, ձեռքին կարմիր հետք կար, որի մեջ երբեմն սպիտակ էր նկատվում: Նա չտեսավ դա, բայց զգաց, քանի որ ձեռքը, նրան թվաց, ճզմվեց ու խեղճացավ, ինչպես նրա մեջքը ցավից, ինչպես նա ինքը այդ անելանելի վիճակում:

- Ո՞վ կա, խնդրում եմ, օգնեք: Ո՞վ կա:

Այս անգամ նրա ոչ այնքան կոշտ ձայնը հնչեց էլ ավելի նուրբ ու աղերսող, ինչպիսին նրա դեմքն էր ու վիճակը այդ պահին: Անելանելությունը եկավ ու էլի հիշեցրեց իր մասին, նա վախեցավ: Մի պահ նա ուզեց գոռալ, ուզեց լացել այնքան բարձր, որ կոտրեն սենյակի, եթե կարելի է այդպես անվանել, պատերը, բայց զսպեց իրեն` գուցե մտածելով, որ ամոթ է, բայց ոչ, ուղղակի նա չէր մտածում, որ որևէ մեկը կա իր մոտ, և չէր կասկածում, որ նա, ով բերել է իրեն այստեղ, այդ մասին հոգացած կլինի: Ցավը և անելանելությունը խոսում էին միասին, և նրա գլուխը ցավում էր, այս անգամ ոչ թե մրսելուց, այլ ցավից ու անել վիճակից: Աջ ձեռքը, որը մնացել էր ու ներծծել փոշին ու մանր քարերը,որոնք սեղմվել ու փոշի էին դարձել նրա ձեռքերում, այժմ նրա տիրապետության տակ էր: Այդքան հիմար միտքը, որ նրա ձեռքը նրա տիրապետության տակ է, նրան այս վիճակում թվում էր փրկություն ու հույս: Նա փորձեց ծիծաղել, բայց նրա բերանից միայն թույլ հառաչանք դուրս եկավ: Աջ ձեռքով նա փորձեց շոշափել շրջակայքը, սակայն ոչինչ չգտավ, ու հույսի մի շողը ցնդեց, ինչպես յոդը բաց օդում: Նրան չէր թվում, որ նա կկարողանա վեր կենալ, բայց այն հույսը, որ նա կարող է գոնե առաջ թեքել մարմինը, նրան թվաց հրաշալի: Հոգոց հանելով ու ձեռքերը դնելով փոշոտ գետնին` նա մի կերպ փորձեց առաջ շարժվել, սակայն մեջքի ցավը այնքան բարձր ճչաց, որ դա անհնար եղավ: Եվ նա ուժեղ հարվածով հետ ընկավ` հենվելով պատին, որը առաջացրեց մեջի ցավի մի նոր բռնկում, որից նա համարյա ճչաց: Նա նստած էր պատին հենված, համարյա պառկած, բայց անշարժ վիճակում ցավը չէր խոսում, այն ճչում էր միայն, երբ նա փորձում էր առաջ գնալ կամ, ընդհանրապես, շարժվել:

- Մարկ, հիմա հավաքիր քեզ, փորձիր մեկ անգամ էլ:

Նա ձեռքերը դրեց իրեն արդեն ծանոթ մասի վրա, որովհետև առաջին անգամ դնելուց հետո այնտեղ` փոշու վրա, մնացել էր նրա ձեռքերի հետքը, ու փորձեց կրկնել նույնը: Այս անգամ նա չդիմացավ ու ուղղակի բարձր ճչաց, սակայն ճչալը տվեց իր պտուղները, Մարկի մարմինը ողջ ուժով առաջ ընկավ և այժմ նրա մեջքը ուղղահայց էր հատակի նկատմամբ: Նա ծանր ու արագ շնչում էր. տեղ-տեղ ընդհատվելով` դուրս էր գալիս շունչը ու, և ձայնը հստակ լսելի էր լինում Մարկին, թեև նա չէր տեսնում ինքն իրեն, բայց գիտեր ու զգում էր միայն մի բան. դա ցավն էր, ցավը, որը պատկանում էր միայն նրա մեջքին, նա, իհարկե, հասկացավ, որ իրեն ուղղակի նետել են վերևից, երևի, ինչպես նա մտածում էր, մի մետր վերևից, ու նա ընկել էր ուղղակի ուղիղ մեջքի վրա: Մարկը զգաց, որ նրա բերանում չորություն կա, ու նա ծարավ է: Շոշափեց շրջակայքը, ոչինչ չգտավ, և նույնիսկ զարմացավ, թե ինչու նա ընդհանրապես ուղղեց մեջքը, ու որն էր դրա նպատակը` նա չգիտեր: Սակայն նոր-նոր նա զգաց, որ իր գրպանում մի բան կա: նա ձեռքը տարավ իր գրպանը, ու զգաց ստվարաթղթի գոյությունը, որը ուրախացրեց նրան: Մի տուփ ծխախոտ, որը մնացել էր իր գրպանում, այժմ նրա ձեռքերում է: Մարկը հանեց տուփը, որի վրա, իհարկե, չտեսավ` ինչ է գրված, բայց զգաց հարազատություն, զգաց որ դա իրենն է: Տուփի վրա կապույտ, անգլերեն տառերով, դեղին ֆոնի տակ գրված էր` «Chesterfield»։ Մարկը ափսոսաց, որ չի տեսնում այդ տեսարանը, թեև նա հստակ չգիտեր` իր շուրջը մութ է, թե լույս, և թե ժամը քանիսն է, բայց մոտավորապես եզրակացնելով, թե որքան ժամանակ է նա անզգա մնացել, նա մտածեց, որ անցացծ կլինի մի քանի, գուցե չորս ժամ, ու հիմա կլինի ժամը իննին մոտ, իսկ այդ ժամերին ամառը մութ է լինում, բայց ոչ այնքան: Չնայած, եթե սենյակում չլինեն պատուհաններ, գուցե ամբողջությամբ մութ լինի: Երբ նա կռացավ, որ հանի ծխախոտներից մեկը, ակնոցը դողաց, բայց նա ուղղեց: Ծխախոտը, նա գիտեր, ուներ դեղին ֆիլտր, ու թեև նրա համար տարբերություն չկար ֆիլտրի գույնը, այնուամենայնիվ, նա սիրում էր այդ գույնի ֆիլտրով ծխախոտ: Աջ ձեռքով կրկին շոշափելով աջ գրպանը` նա գտավ նաև լուցկի: Գերեզմանային լռության մեջ նա վառեց լուցկու հատիկը ու հաճույք ստացավ նրա ձայնից, հետո վառեց նաև ծխախոտը: Այն եզրակացությունը, որը նա արեց անզգայացած լինելու ժամաքանակի վերաբերյալ, նա արեց նաև ծխելու ցանկությունից ելնելով` մտածելով, որ չորս ժամ կլինի, ինչ նա չի ծխել: «Համով է»,- մտքում ասաց Մարկը ու շարունակեց ծխել: Մարկը ուզում էր թողնել ծխելը, բայց դա եղել էր շատ վաղուց: Նա կարող էր երևի դա անել, բայց նա գիտեր, որ չծխելը վատ է ազդում ստեղծագործելու վրա, իսկ գիրք գրելը ստեղծագործական աշխատանք է: Ծխելը լավացնում ու արագացնում է ուղեղի աշխատանքը, այնպես որ սա նաև ևս մի արդարացում էր, որի շնորհիվ նա հանգիստ սրտով շարունակեց ծխելը: Իսկ նա, այո, գրող էր, ու Հայաստանում, հատկապես, Երևանում, նա ուներ ոչ պակաս համբավ, ինչպիսին ունի Ռոբերտ Ստայնը, օրինակ, Ուկրաինայում: Համարյա ամեն թաղամասում, ամեն բակում միշտ լսելի էր լինում Մարկ Հելյանի անուն-ազգանունը: Նրա մոտ քառասուն հրատարակված գրքերը շատ սիրելի ու ընդունելի էին հանրության կողմից: Քչերը գիտեին, որ նա կույր է, ընդհանրապես, Մարկ Հելյանը չէր սիրում շատ խոսել իր մասին, նա միշտ էլ փախչում էր հարցազրույցներից ու լրագրողների ագահ ու անկուշտ աչքերից: Ասել, որ Մարկին տհաճ էր իր գործը, իհարկե, սխալ է, սակայն ասել, որ նա գրում էր հաճույքից դրդված, նույնպես սխալ է: Մարկ Հելյանը գրում էր, որպեսզի վաստակեր իր ապրուստը, նա կին չուներ, ընտանիք չուներ, կին երբեք էլ չէր ունեցել ավելի շատ այն պատճառով, որ չէր ուզում ոչ մեկին ծանրաբեռնել, նա ուներ միայն մի քանի ընկեր, որոնք խնամում էին նրան, իսկ մնացածը նա անում էր միայնակ, քանի որ շատ էր սիրում միայնակ աշխատել: Քանի որ կուրությունը ձեռք էր բերվել կյանքի ընթացքում, նա շատ բան կարողանում էր անել միայնակ: Մարկը վերջացրեց ծխելը, իսկ մնացորդը գցեց իրենից մի քիչ հեռու: Նա հիշեց, որ մի քանի օր առաջ վերջացրեց իր վերջին վեպը, որը խոստանում էր մեծ ապագա ու գումար: Իսկ գումարը շատ կարևոր է միայնակ ապրողի համար: Եվ ընդհանրապես, իհարկե: Նա հազաց, ու հազելուց նրա մեջքը սկսեց ցավել, որովհետև շարժվեց: Իսկ ամեն մի շարժում իր հետ բերում էր ցավի մի նոր հոսք, որը խոսում էր հաստ ձայնով տղամարդու նման: Մինչ Մարկը զբաղված էր այս մտքերով, նրանից (նա այդպես զգաց) երկու թե երեք մետր հեռու լսվեց խշշոց: Մարկը միանգամից չկարողացավ որոշել` ինչ խշշոց է դա, բայց հենց առաջին վայրկյանից նրան թվաց, թե որ դա մարդու հագուստ էր, որը այդ պահին քսվում էր քարե հատակին ու խշշում: Այդ պահին նա ափսոսաց, որ կույր է: Այդպիսի պահեր նրա մոտ շատ են լինում:

- Էյ, ո՞վ կա: Մա՞րդ կա:

Այս ձայնը մի տեսակ թարմություն ու ներություն բերեց «սենյակ»-ի մեջ, ու կարծես թե այդ ձայնը բավականին ազդեցիկ ու բարձրաձայն եղավ, որովհետև Մարկը շարունակեց լսել խշշոցը, ու բացի դրանից, նրա ականջին հասան թույլ տնքոցներ, որոնք հաստատ միայն մարդը կարող էր անել: Վայրկյաններ հետո Մարկը լսեց, թե ինչպես է մարդը ուղղում իր մեջքը, բայց առանց տնքոցի, և ենթադրեց, որ մեջքի ցավի բախտը վիճակվեց միայն իրեն: Նա մտածեց, որ երբ նրան գցել են վերևից, նա ընկել էր ուղիղ մեջքի վրա, բայց թե հետո ինչպես է նա հայտնվել պատին հենված, նա չհասկանավ: Ըստ երևույթին, նա ինքն է իրեն այնտեղ տարել, գուցե անզգայացած ժամանակ, կամ էլ գցողին դուր չեկավ` ինչպես վայր ընկավ Մարկը, կամ էլ նա այդ դիրքում ուղղակի ընկավ պատի մոտ, և մեջքը, պատին հարվածելով, ցավ զգաց: Անծանոթը ուղղեց մարմինը, ու նոր միայն կարողացավ արտաբերել.

- Ո՞վ եք, պարոն:

Ի տարբերություն Մարկի` մարդը կարողացավ տեսնել շրջակայքը, բայց ոչ միանգամից, որովհետև համեմատաբար մութ էր, սակայն մի րոպեից նրա աչքերը հարմարվեցին մթությանը, և նա տեսավ այն տեղը, որտեղ նստած էր ինքը ու Մարկը: Դա մի կիսափուլ սենյակ էր, եթե միայն դա կարելի է սենյակ անվանել, որը ավելի շատ կնմանվեր նկուղային զուգարանի, եթե, իհարկե, զուգարան լիներ: Պատերն ու հատակը սպիտակ էին, պատերի կեսը փլված էր, իսկ հատակը տեղ տեղ փորած ու քանդած: Մարդը, ավելի ճիշտ, երիտասարդ տղան, զգաց, որ նա կարող է ազատորեն տեղաշարժվել:

- Իմ անունը Մարկ է, ես գրող եմ:

- Ես ի՞նչ եմ անում այստեղ,- հարցրեց երիտասարդը` ուշադրություն չդարձնելով Մարկի խոսքերի վրա:

Նրանց ձայները թեթև արձագանք էին տալիս սենյակում:

-Չգիտեմ, ես արթնացա, ինչպես և դու,- ձայնի մեջ տխրություն պահելով` ասաց Մարկը:

Այստեղ երիտասարդը մի քիչ հանգստացավ.

-Իմ անունը Գոռ է:

Ու տնքոց հանեց:

2. Այն վիճակը, այն հանգստությունը, որը մի պահ հասավ Գոռին, երկար չտևեց, այն միանգամից տեղի տվեց: Երբ նա սթափվեց ու հասկացավ` ինչ է կատարվում, ավելի ճիշտ` չհասկացավ` ինչ է կատարվում, նրան պատեց անհանգստության շերտ: Նա նայում էր մերթ առաջ, մերթ հետ, մերթ աջ ու ձախ, մերթ անջատվում էր ու հայացքը հառում մի կետի` չհասկանալով` որտեղ է նայում, ու նրա սիրտը բաբախում էր այնքան արագ, որ այդ լռության մեջ բաբախյունը նրան լսելի էր լինում: Բժշկական համալսարանում սովորող քսանամյա Գոռ Ալեքսանյանը այժմ գտնվում է կիսաքանդ մի նկուղում, և նրա դիմաց նստած է սև ակնոցով տարօրինակ կեցվածքով մի տղամարդ, որին նա, ամենայն հավանականությամբ, տեսնում է առաջին անգամ: Համենայնդեպս, նրա դեմքը Գոռին ծանոթ չթվաց: Գոռը անընդհատ ծանր շունչ էր քաշում ու մսմսում էր, ասես օդը նրան չէր հերիքում:

- Ե՞ս ինչ եմ անում այստեղ, դուք ո՞վ եք: Ես տուն եմ ուզում գնալ,- ասաց նա երեխայական ձայնով ու շարունակեց դիտել միջակայքը:

- Հանգստացիր, ես ոչինչ չգիտեմ, ես նույն վիճակում եմ, ինչ որ դու:

- Ինչո՞ւ դուք արթնացաք ավելի շուտ քան ես, ինչո՞ւ դուք ինձ հետ եք,- նրա ձայնը հնչում էր համարյա սպառնալից, բայց նաև աղերսական:

- Ես ոչինչ չգիտեմ, հասկանո՞ւմ ես, ոչինչ,- Մարկի ձայնը հնչում էր շատ հանգիստ:- Ես արթնացել եմ այստեղ նույն վիճակում, ինչ որ դու, բացի դրանից, իմ մեջքը ցավում է անասելի ցավով: Այնպես որ արի ավելորդ հարցերի վրա կանգ չառնենք:

Գոռը երկար էր նայում իր համար տարօրինակ մարդուն` ասես ինչ-որ կասկածելի բան ման գալով, բայց ոչինչ չգտավ:

- Իմ ոտքերն են ցավում,- ասաց նա:

Մարկ Հելյանը ժպտաց: Գոռը նայում էր ուղիղ նրա ակնոցին ու ոչինչ չէր հասկանում, ընդհանրապես, նա հիմա էլ ոչինչ չէր հասկանում, երբ մտածում էր, որ հայտնվել է մի նկուղում իրենից մի քանի տասը տարով մեծ տղամարդու հետ: Երբ Գոռը մի քիչ հանգստացավ, նրա շնչառությունը փոքր-ինչ ընկավ տեղը, նրա դեմքը ընդունեց ավելի հանգիստ արտահայտություն, բայց նա դեռ շարունակում էր խավարի միջից զննել Մարկին, որը բարեբախտաբար, նկուղի այն անկյունում էր, որը քիչ թե շատ լուսավորված էր.

- Ներեցեք, դուք ո՞վ եք:

Մարկը գոհ մնաց այս հարցից, ու ակնոցը մի քիչ ուղղելով, ասաց.

- Ես Մարկ Հելյանն եմ, ես գրող եմ, արձակագիր: Ապրում եմ Երևանում, ծնողներ չունեմ, կին չունեմ, երբեք էլ չեմ ունեցել, ապրում եմ գրքերիս վրա վաստակած գումարով: Այս պատասխանը քեզ բավարարո՞ւմ է:

Գոռը նույնիսկ թեթևակի ժպտաց.

- Գրքե՞ր եք գրում:

- Այո, հիմնականում ես գրում եմ վեպեր, բայց ունեմ վիպակներ ու պատմվածքներ ևս:

- Ես ձեր անունը երբեք չեմ լսել: Մարկը կամ վիրավորվեց, կամ ուղղակի նրան դուր չեկավ այդ պատասխանը.

- Անգամ անունս լսած չկա՞ք:

- Չէ, վախենամ, թե չէ: Իմ խավի մարդիկ ձերպեսներին չեն ճանաչում,- ասաց Գոռը ու ծիծաղի մի փունջ տնքոցի ու բողոքի տեսքով դուրս թռավ նրա բերանից:

- Ձեր խավի՞:

Մարկը մի պահ մոռացավ, որ նա կույր է ու սկսեց ուղղակի նայել Գոռին` չտեսնելով նրան: Հակառակ Գոռին` Մարկը ավելի հանգիստ տարավ այս նկուղային վիճակը, թեև նա կույր էր ու ոչինչ չէր տեսնում:

- Այո, ես ապրում եմ ու շնչում եմ ոչ այնպիսի միջավայրերում, որոնցում ապրում ու ստեղծագործում եք դուք, ես ապրում եմ կեղտոտ միջավայրում: Երևի կեղտոտ բառի որերորդ իմաստով: Հուսամ, որ հասկացաք: Դուք, օրինակ, օդ եք շնչում, իսկ ես` ուրիշ բան:

Վերջին բառերը հնչեցին ավելի խորհրդավոր ու ավելի ուժեղ, ավելի ազդեցիկ, բայց Մարկի դեմքի արտահայտությունը չփոխվեց, նա մնաց նույնը, ինչպես գետնի տակ թաղված քար: Գոռը ոչինչ չասաց` սպասելով, թե ինչ պիտի ասի «պարոն գրիչը», ինչպես անվանում էր Գոռը այդ տիպի մարդկանց: Ընդհանրապես, Գոռը չէր սիրում գրողներին ու պոետներին ու համարում էր, որ նրանք վարում եմ անիմաստ ու անհետաքրքիր կյանք, որովհետև նրանց գործում չկա իրականություն, գործ, որտեղ շարժվում է միայն երևակայությունը, չի կարող իրական լինել: Գոռը մի տեսակ տարակուսանքով էր նայում մի քանի մետր իրենից հեռու նստած մարդուն, որը նայում էր ուրիշ կողմի վրա, ոչ իրեն: Գոռը մինչև հիմա էլ չէր հասկացել, թե ինչու ակնոց կա այդ մարդու աչքերին, այն էլ, ինչպես նա հասկացավ, արևային ակնոց, այս մթության մեջ:

- Ներեցեք, ձեզ չի՞ խանգարում այդ ակնոցը, որ դրել եք այստեղ:

Մարկի դեմքին ջղայնության նշաններ հայտնվեցին, որովհետև նա Գոռի ձայնի մեջ հեգնանք ու ծաղրանքի նշույլ տեսավ: Թեպետ սա առաջին դեպքը չէր, որ մարդիկ ոչինչ չէին կռահում, որովհետև Մարկի զգացողությունը այնքան էր զարգացած, որ ընդհանրապես չէր մատնում կուրությունը, եթե նա խոսում էր մարդու հետ, ապա նայում էր միայն նրան, և շատ հաճախ, դա նրան հաջողվում էր, նայում էր ուղիղ աչքերի մեջ: Իր վերջին տասնհինգ տարվա մեջ, երբ նա արդեն վաստակել էր կուրությունը, նա ապրում էր բոլորովին մենակ: Ծնողները մահացել էին մինչև կուրանալը, այն ժամանակ, երբ Մարկը դեռ երեսունմեկ տարեկան էր: Այդ ժամանակ Մարկը արդեն սկսել էր իր գրական փորձերը և տպագրած ուներ արդեն հինգ վեպ, որոնք միանգամից գրավեցին գրքասերների ուշադրությունը: Երկու տարուց հետո նա, բախելով իր «Աուտլանդերը», միակ հարստությունը, որը մնացել էր նրա հորից, մի ուրիշ մեքենայի, կորցրեց տեսողությունը, ու հաջորդ տասնհինգ տարին ապրում էր միայնության մեջ: Նա չէր ուզում ամուսնանալ երկու պատճառով: Նրան թվում էր, որ նա շատ մեծ է դրա համար, ու նրա տարիքը վաղուց անցել է, ու նա չէր ուզում բեռ հանդիսանալ որևէ մեկի համար: Նա ուզում էր սովորել ամեն ինչ անել ինքնուրույն: Ու աստիճանաբար Մարկը սովորեց ամեն ինչ` սկսած ռադիոն միացնելուց մինչև սուրճ պատրաստելը: Ինչը Մարկի համար ամենամեծ վախն էր հանդիսանում, դա այն էր, որ նա կարող էր այլևս չգրել վեպեր: Սակայն Մարկը ուներ օգնական ընկերներ, որոնք ստուգում էին նրա տպագրած էջերը ու նոր միայն տանում խմբագրության: Մարկը ամբողջությամբ տիրապետեց ստեղնաշարին ու հանգիստ գրում էր առանց նայելու:

- Ներեցե՞ք:

Այս հարց-պատասխան-կոպտությունը, համենայնդեպս, այսպիսի տեսք ուներ հարցը, հնչեց այնպես կոպիտ, որ Գոռը հասկացավ, որ ինչ-որ բան սխալ է ասել: Նա մտաբերեց ակնոցի մասին ասվածը, հետո ուշադիր նայեց Մարկին, նա տեսավ որ երբեմն Մարկը դեսուդեն էր նայում ու հետո մի կերպ էր հայացքը տեղափոխում Գոռի վրա:

- Ես չգիտեի: Դուք կո՞ւյր եք:

- Այո:

Տարված այս խոսակցությամբ` Մարկը ցավ չէր զգում, բայց հիմա, երբ պատահականորեն (նա զզվեց այդ բառից) հիշեց այդ մասին, ցավը իր նոր ուժով պատեց մեջքը ու նա մի զսպված տնքոց արձակեց, որպիսին լինում է, երբ մի սումոիստը փորձում է հրել մյուսին: Նա ոտքերում ցավ չէր զգում ու ուրախ էր դրա համար, քանի որ ավելի լավ է մեջքը, քան ոտքերը, այսպես էր նա մտածում: Նրան թվում էր, որ իր մեջքը պատրաստված էր ոսկորային մոզայկայի առանձին կտորներից, ու մի հասարակ շարժումից հետո այդ կտորները կթափվեն: Նա գիտեր, որ սովորաբար թմրամոլները կամ պաշտում են ծխախոտը, կամ զզվում են ծխախոտից.

- Գոռ, դու քո գրպանում ծխախոտ ունե՞ս:

- Ոչ, ես չեմ ծխում, - ասաց Գոռը` զարմանալով հարցից:

Մարկը գոհ ժպտաց:

- Շատ լավ է:

- Ինչո՞ւ:

- Ես ունեմ ընդամենը մի տուփ: Քեզ չեմ տա, ուրեմն:

Գոռին այս ամենը կասկածելի թվաց: Եթե մեկը, ով բռնում է նրանց ու դեն գցում այս նկուղը, ինչո՞ւ է թողնում Մարկի գրպանում մի տուփ ծխախոտ: Սա ի՞նչ սիրալիրություն է, այսպիսի մարդիկ սիրալիր չեն լինում: Ու Գոռը ջղայնացավ, նրա դեմքը փոքր-ինչ այլայլվեց:

- Ծխախո՞տ, ասում եք:

- Այո, սիգարետ, եթե քեզ ավելի հարմար է:

- Ձեր գրպանում ծխախո՞տ կա:

- Այո, ինչո՞ւ:

Գոռը մի քիչ դադար տվեց.

- Չգիտեմ, ձեզ, ստացվում է, խղճացի՞ն:

Այս հարցը ևս հնչեց հեգնական տոնով, ու աուրան, որում նստած էին «բանտարկյանլերը», փոխվեց, այն վերածվեց հակամարտության, չնայած Մարկի դեմքի արտահայտությունը դեռևս մնում էր նույնը:

- Թմրանյութերը երևի վերջնականապես քամել են գլուխդ, որդիս:

- Ես բոլորովին լուրջ եմ ասում, ներեցեք, իհարկե, բայց ես ձեզ չեմ վստահում, և հավանական է, որ հենց դուք եք ինձ բերել այստեղ: Մարկը ոչինչ չասաց: Նա մի պահ մոռացավ այն ցավի մասին, որը մամուռի պես կախվել էր իր մեջքից ու ամբողջ ուժով հրելով ինքն իրեն դեպի վեր, նա վեր կացավ տեղից: Չնայելով ցավին` նա գոռում էր վեր կենալիս, և նրա ձայնը արձագանք էր տալիս տղամարդու հաստ ձայնով, որով խոսում էր ցավը, որովհետև հենց ցավն էր արձագանքում` կիսաքանդ պատերին զարկվելով: Գոռը չհասկացավ այս «հնարքի» իմաստը, ուստի չշարժվեց, բայց նրան ցավալի էր նայելը Մարկի գոռացող դեմքին, ու նա հիշեց ոտքերի ցավի մասին, ոտքերի, որոնք, իհարկե, չէին ցավում այդքան, ինչքան Մարկի մեջքը, բայց տեղ տեղ հիշեցնում էին իրենց գոյության մասին: Շարունակելով տնքտնքալ ու գոռալ` Մարկը շարժվեց առաջ: Նա գալիս էր ուղիղ դեպի Գոռը, ու Գոռը սկսեց անհանգստանալ: Նրա գլուխը փոքր-ինչ թմրած էր: Դա գալիս էր նրանից, որ Գոռը մի քանի ժամ չէր օգտագործել թմրանյութ: Նա իրեն վատ էր զգում, բացի դրանից նրան տանջում էին սովը ու ծարավը: Տեսնելով, որ Մարկը արդեն իր դիմաց կանգնած է, նա փորձեց վեր կենալ, բայց չհասցրեց: Մի ծանր ու կարճ ոտք բարձրացավ և նույն վայրկյանին իջավ սրընթաց` ճանապարհին թեքվելով դեպի ձախ ու շարժվելով համարյա գետնին զուգահեռ: Այն հարվածեց Գոռի` ուղիղ ձախ թշին, ու փոշին տեղափոխվեց այդտեղ: Գոռի բերանը փոքրացավ, նրա գլուխը ցնցվեց ու նա գոռաց ցավից: Նա ընկավ: Նա հասկացավ, որ Մարկը վիրավորվեց իր հասցեին դիտված կասկածամտությամբ: Բայց Գոռը իրոք այդպես էր մտածում, այդ իսկ պատճառով նա պակաս չջղայնացավ Մարկի հասցրած հարվածից, ու ջղայնացած մի հայացք նետեց դեպի Մարկը: Ու փորձեց արագ վեր կենալ: Մարկը, ոչինչ չտեսնելով հանդերձ, զգաց ոտքերի քսվելը հատակի քարերին ու փոշուն, որը ուղեկցվեց թույլ շրշյունով, ու, օգտագործելով նույն ոտքը, հարվածեց ևս մեկ անգամ ճիշտ այն նույն տեղին, որտեղ հարվածել էր առաջին անգամ:

- Սրիկա: Ես քեզ ցույց կտամ,- սա Գոռն էր:

Նրա ձայնը հնչում էր դանդաղ ու հանգիստ, բայց միևնույն ժամանակ, ջղայնության երանգները պահելով: Մինչ Գոռը կրկին փորձում էր վեր կենալ, Մարկը փորձում էր վերադարձնել կորցրած ուժերը, բայց դա չէր ստացվում. չափազանց շատ էր ցավում մեջքը, այն րոպեները, որ նա ծախսել էր` մոռանալով ցավի մասին, հիմա հետ էին դառնում` իրենց հետ բերելով ցավի մի նոր ալիք: Ու Մարկը հետ էր գնում, որը տեսավ Գոռը: Այս անգամ նա ժպտաց ու վեր կացավ`` փորձելով անցնել հետևից ու հարվածել ուղիղ մեջքին: Բայց մինչ նա վեր կենալուց հետո կփորձեր շրջել Մարկի մոտով, նա լսեց մի ձայն, որը եկավ մի քանի մետր հեռվից: Կասկածամիտ գրողով տարված` Գոռը չէր նայել սենյակի ամենամութ անկյունը, որտեղից էլ դուրս եկավ կանացի փափուկ, նվաղած ձայնը.

- Խնդրում եմ, մի կռվեք:

3. Սենյակի պատերից կախված էին ազգային հերոսների նկարներ ու ընտանեկան մի նկար: Տեսուչ Քարամյանը անհանգիստ ետ ու առաջ էր անում` մեկ-մեկ նայելով սենյակի բազմոցին, որը դրված էր մեծ պատուհանի մոտ: Ուսի աստղը նայում էր դեպի վերև, ու նրան թվում էր, որ ոչ ոք չի լսում ու ուշադրություն չի դարձնում նրան: Բաց կապույտ վերնաշապիկին փաթաթված էր մուգ կապույտ փողկապը: «Փալ Մալը», որի կեսը արդեն վերածվել էր ծխի քարավանի, դանդաղ ծակում էր Քարամյանի աչքերը: Նա նստեց ու թուլացրեց փողկապը, և կոկորդին երևաց քրտինքի մի բարակ շերտ, որը յուղի տեսք ուներ: Ցուցամատով նա հարվածեց «Փալ Մալ»-ի ծայրին ու սկսեց անհանգիստ շարժել սև բազկաթոռը: Ի վերջո նա ամբողջովին հանեց փողկապը ու նետեց բազմոցին: Ձեռքերը դնելով երեսին` նա սկսեց ետ ու առաջ գնալ բազկաթոռի վրա` աչքի բաց ծայրով նայելով «Փալ Մալ»- արձակած ծխի քուլաներին: Վերցրեց ու ևս մեկ անգամ ուժեղ կլանեց, հետո, սեղանի ծայրին դրված հեռախոսի կոճակներից մեկը սեղմելով, ցածրաձայն ասաց. Կանչեք տիկին Ստեփանյանին: Մեկ րոպեից սենյակ մտավ բարձրահասակ մի կին, որի տարիքի հարցում Քարամյանը կտատանվեր քսանհինգի ու քսանվեցի միջև, եթե չիմանար, որ նա ունի տասնյոթ տարեկան աղջիկ:

- Բարև ձեզ, տեսուչ, դո՞ւք եք քննում գործը: Քարամյանը գլխով արեց, հետո կրկնեց նույնը` հասկացնելով, որ նա նստի սեղանի դիմաց դրված աթոռին: Լենա Ստեփանյանը նստեց` հանելով ակնոցները: Քարամյանը նկատեց, որ նա շատ սիրուն ատամներ ունի, չնայած որ դրանք մի քիչ առաջ ընկած են ու ընգծվում են ժպտալիս: Քարամյանը տրամադրություն չուներ դեռ առավոտվանից, ուստի բարեհամբույր ընդունելության տիկին Ստեփանյանը չարժանացավ: Քարամյանը միայն մի անթափանց հայացքով չափեց նրան:

- Որոնումնե՞ր են տարվում, տեսուչ:

- Դուք օրիորդ Սառա Միքայելյանի մա՞յրն եք,- հարցրեց Քարամյանը` ուշադրություն չդարձնելով նրա հարցին:

- Այո:

- Ես ձեզ կանչել եմ, որպեսզի ձեզ մի քանի հարցեր տամ, դա կարող է օգնել մեզ,- նվաղած ձայնով ասաց Քարամյանը` անջատելով ծխախոտը:

- Ես ձեզ լսում եմ:

Քարամյանը վեր կացավ, մոտեցավ պատուհանին, բացեց այն, հետո վերադարձավ: Նա նոր միայն նկատեց Լենա Ստեփանյանի` աչքերում նկատվող տագնապը, թեև նա իրեն շատ հանգիստ էր պահում: Քարամյանը ուղղեց բազկաթոռը, հանեց թուղթ ու գրիչ:

- Ե՞րբ եք վերջին անգամ տեսել Սառային:

- Երկու օր առաջ, նա դուրս եկավ տնից` որքան հիշում եմ, գրախանութ գնալու համար:

Քարամյանը գրեց այդ ամենը, հետո շարունակեց.

- Մեկնելու ժամը՞:

- Հաստատ չեմ հիշում, երևի երեկոյան հինգին:

- Հասկանալի է,- ասաց Քարամյանը` հոնքերը վերև բարձրացնելով,- դուք որտե՞ղ էք:

- Ես մնացի տանը,- ասաց Լենա Ստեփանյանը հանգիստ տոնով:

- Դուք դուրս չե՞ք եկել ընդհանրապես այդ օրը:

Լենան հոնքերը կիտեց ու կասկածելի նայեց Քարամյանին:

- Չեմ հասկանում:

- Ի՞նչը:

- Դուք ի՞նձ եք կասկածում, - ու նրա հարցի մեջ ծիծաղ նկատվեց:

Քարամյանը հառաչեց, դարակից հանեց «Փալ Մալ»-ի կապույտ տուփը, ևս մի ծխախոտ վառեց, ու լուջ դեմքը հառելով Լենայի աչքերին, արագ ասաց.

- Լսեք ինձ: Հիմա ես ոչ ոքի կասկածում, ավելի ճիշտ, քանի որ փաստեր չունեմ, կասկածում եմ բոլորին, հասկանո՞ւմ եք ինձ:

Լենան չպատասխանեց:

- Բացի ձեզանից ես դեռ պետք է հարցաքննեմ տասնյակ մարդկանց, որովհետև կորել է ոչ միայն ձեր դուստրը, այլև երկու ուրիշ մարդիկ: Եկեք խոսենք առանց ավելորդ խոսքերի: Ես ձեզ տալիս եմ հարցեր, իսկ դուք պատասխանում եք, պա՞րզ է:

Լենան գլխով դրական նշան արեց.

- Իսկ ո՞վ է կորել:

- Նույն օրը, համարյա նույն ժամին կորել են նաև արձակագիր Մարկ Հելյանը ու բժշկական համալսարանի ուսանող Գոռ Ալեքսանյանը: Մի քանի հոգու տվյալներով, նրանք կորել են ժամը հինգից մինչև վեցը ընկած ժամանակահատվածում, երեկոյան: Դա մեզ հիմք է տալիս ենթադրելու, որ նրանք ինչ-որ ձևով կապ ունեն իրար հետ:

- Կարծում եք, նրանց գողացե՞լ են,- հարցական ու անթաքույթ տագնապով հարցրեց տիկին Ստեփանյանը:

- Տիկին, ես ոչինչ չգիտեմ, դրա համար գոյություն ունեն հարցեր, բայց դժվար թե նրանք ուղղակի կորած լինեն, - մի փունջ ծուխ սահեց նրա վերնաշապիկով,- տանը Սառան ունեցե՞լ է խնդիրներ, վեճեր եղե՞լ են:

- Ոչ, բացարձակապես ոչինչ, նման բան չկա: Մենք միշտ էլ հաշտ ու համերաշխ ընտանիք ենք եղել, - ասաց Լենան` կանաչ աչքերը թարթելով:

- Լավ, դուք զանգե՞լ եք նրան դեպքից հետո, ե՞րբ:

- Ես նրան զանգեցի մի ժամից` ենթադրելով, որ արդեն նա պետք է հասած լիներ տուն,բայց նա չկար:

- Ու ի՞նչ:

- Անհասանելի էր, - ասաց նա` թառանչ արձակելով:

- Իսկ դուրս գալուց առաջ ամեն ինչ կարգի՞ն էր, նկատի ունեմ, նրա հեռախոսի հետ: Անջատված չէ՞ր հեռախոսը:

- Նրա հեռախոսը երբեք անջաված չի լինում, ու համոզված եմ, որ այդ օրը բացառություն չէր:

- Լավ, շնորհակալ եմ ձեզ, կարող եք գնալ:

Քարամյանը տարավ նրան մինչև դուռը, բայց մինչև գնալը Լենան շրջվեց ու մայրական հայացքով նայեց Քարամյանին:

- Խնդրում եմ ձեզ, գտեք իմ աղջկան:

- Մենք կանենք ամեն հնարավորը, տիկին, - Քարամյանը անգամ ժպտաց,- մի անհանգստացեք:

Լենան ոչինչ չասաց ու լացելով դուրս եկավ:

4.- Նոր մասնակի՞ց կա,- ասաց Գոռը` հայացքը հառելով երիտասարդ աղջկա սիրուն դեմքին, որը համարյա չէր երևում մթության պատճառով:

- Խնդրում եմ, մի կռվեք, դրա ժամանակը չէ,- ասաց նա,- հիմա մենք այնպիսի վիճակում ենք, որ իրար հետ կռվելը մեր վերջին միտքը պետք է լինի:

Չնայած իր երիտասարդ տարիքին (նա տասնյոթ տարեկան էր), նա խոսում էր բավականին լուրջ կնոջ խոսելաձևով ու ոճով: Նրա բառերը հնչում էին հստակ ու լուրջ, նաև խիստ, ինչից Գոռը միանգամից բաց թողեց Մարկի վերնաշապիկը, իսկ Մարկը հանգիստ շրջվեց ու նստեց իր առաջվա տեղում: Աղջիկը տնքաց, ըստ երևույթին, ցավից ու սկսեց նայել իր շուրջը: Նա ուներ շատ սիրուն, մեծ, կանաչ աչքեր, նար մազերը մուգ- կարմիր էին ներկված,որոնք շատ կարճ էին, բայց կանացի: Հասնելով այտերին` նրանք ծռվում էին ու կլորանում, ու հեռվից նայելիս նմանվում էին թուրքական փոքր սրերի:

- Իմ անունը Սառա է, Սառա Միքայելյան:

- Ես Գոռն եմ,- ասաց Գոռը` փոքր-ինչ դժգոհությամբ:

-Իմ անունը…,- Մարկը չհասցրեց ասել ոչինչ:

- Մա՞րկ: Դուք Մարկ Հելյա՞նն եք, մի՞թե:

- Այո, ես եմ:

-Հանրահայտ գրող Մարկ Հելյա՞նը: Հավատս չի գալիս, ներեցեք, ես ձեր երկրպագուն եմ, ես կարդացել եմ ձեր բոլոր գրքերը, բոլորը:

Մարկը թեթևակի ժպտաց: Նրա ժպիտի մեջ հպարտության նշույլներ երևացին, ու դա Սառայի աչքից չվրիպեց: Նա ևս ժպտաց, բայց Մարկը, իհարկե, դա չտեսավ:

- Դու պատկերացում ունե՞ս` որտեղ ենք մենք, լեդի,- ասաց Գոռը:

- Ոչ, բայց եթե դու փորձես միացնել քո հետևում դրված անջատիչը, գուցե ես պատկերացում կունենամ,- ասաց Սառան ու ծիծաղեց:

Գոռը զարմացած հետ շրջվեց ու տեսավ, որ, իրոք, այնտեղ անջատիչ կա: Անջատիչը նա, իհարկե, տեսնել չէր կարող, իսկ Հելյանը կուրության պատճառով չէր նկատել այն: Սպիտակ, շատ թույլ լույսը, որը արձակում էր այն նյութը,մ որից պատրաստվել էր անջատիչը, Գոռին թվաց թունելի վերջում երևացող սպիտակ լույս, ու նա մեծ բավականությամբ շտապեց միացնել այն` վերջապես տեսնելու, թե որտեղ է գտնվում նա: Անջատիչը չխկաց, ու նկուղի առաստաղից կախված փոքր լամպը լուսավորեց շրջակայքը, պարզվեց, որ սենյակը այնքան էլ մեծ չէր, որքան ենթադրում էր Գոռը, այն փոքր էր, բայց կիսաքանդ վիճակի մասին Գոռը տվել էր ճիշտ բացատրություն իր մտքում: Այն իրոք կիսափուլ նկուղ էր, որտեղ մի քանի բան կար միայն, բաներ, որոնք հետագայում շատ կարևոր կլինեին նրանց համար: Բացի դրանցից` ուրիշ ոչինչ չկար սենյակում, ոչ ուտելիք, ոչ ջուր, ոչինչ: Առաջին անգամ բոլորը, բացի Մարկից, զգացին, որ իրոք շատ սոված են ու ծարավ: Նկուղը ուներ ընդամենը մի դուռ, որը երկաթից էր, ու ամուր փակված: Գոռին թվաց, որ նա ուղղակի սովից կմեռնի: Սենյակում նաև զուգարան կար, որը շատ երևացող տեղ էր դրված, բայց դրա մասին ոչ ոք չմտածեց, բոլորը տեսան, որ ուտելու ու խմելու ոչինչ չկա, ու մի պահ Գոռը նախանձեց Մարկի կուրությանը, որ նա այդ ամենը չի տեսնում, այլ միայն կզգա:

- Ահավոր է…,- շշնջաց Սառան:

- Սրանից ահավոր ոչինչ էլ չի լինում,- ասաց Գոռը` մռայլ ժպտալով:

- Ի՞նչ է, ի՞նչ է եղել,- Մարկն էր:

Գոռը թառանչ արձակեց ու նայեց նրա ակնոցին:

-Ուտելու, խմելու ոչինչ չկա, ծերուկ,- ասաց նա` ևս մեկ անգամ ստուգելով շրջակայքը,- մենք այստեղ սովից կմեռնենք, բա՛:

Մարկը հառաչեց: Նա մոռացավ մեջքի անտանելի ցավի մասին ու դիտեց շուրջը, ասես բան էր տեսնում: Բայց այն զգացումը, որ նրանք կարող էին անցկացնել այստեղ իրենց մնացած կյանքը, ծակում էր նրա սիրտը դրսից: Նա շնչում էր ծանր ու ընդհատ:

- Ոչ, նման բան չի լինում:

- Ինչպես տեսնում ենք, լինում է, պարոն Հելյան,- ասաց Սառան Գոռի փոխարեն:

- Ելք պիտի լինի:

- Ելք չկա միայն դագաղի՞ց,- հեգնական հարցրեց Գոռը,- ծերուկ, դա ես էլ եմ լսել, այդ սուտը ես էլ եմ լսել:

- Դա սուտ չէ:

- Դե ինչ, ճիշտ ես, ուրեմն հենց սա էլ մեր դագաղն է:

Բոլորը սարսափեցին, ու բոլորի մարմնով սարսուռ անցավ` դիպչելով մարմնի ամեն մասին: Բոլորը երկյուղած էին, նայելով կիսաքանդ սպիտակ պատերին` սարսուռն էր միայն հյուր գալիս, ու Սառան պատկերացնում էր, որ նրանց արյունը շուտով պետք է չորանա այդ պատերին, նրանց թվում էր, որ ով իրենց բերել է, գոնե գթասրտություն կունենա ու կսպանի իրենց: Այդպես ավելի լավ կլինի: Գոռին, բացի ամեն ինչից, հուզում էր մի հարց ևս: Նրան թմրանյութ էր պետք, որը չկար ու չէր կարող լինել: Նա անհանգիստ սկսեց կրծել եղունգները ու ծանր ու արագ շնչել:

- Դու գոնե սիգարետ ունես, ծերուկ, ես իմն էլ չունեմ,- ասաց Գոռը:

- Դու թմրամո՞լ ես,- հարցրեց Սառան` ուշադիր նայելով Գոռի աչքերին:

Գոռը զարմացավ` պլզելով աչքերը:

-Ինչի՞ց հասկացար:

- Քո աչքերը ուռած են, դեմքդ սպիտակել է, երևում է, մինչև այստեղ ընկնելն էլ չես օգտագործել, հիմա ավելի ես տանջվում, դու ծանր շնչում ես, անհանգիստ ես, կրծում ես եղունգներդ: Այստեղից:

- Դու գուշա՞կ ես,- հարցրեց Գոռը` ձայնը բարձրացնելով:

- Ոչ, ես սովորում եմ հոգեբանական ֆակուլտետում:

- Ես էլ եմ բժշկական համալսարանում սովորում:

Խոսակցությունը, անելանելի վիճակը, տառապանքը, ապագայի դժբախտ սպասումները ստիպեց նրանց չնայել սենյակի ձախ կողմում դրված իրերին: Առաջինը տեսավ Սառան, որովհետև նրա աչքերը համարյա նայում էին դեպի այդտեղ, նա ինքն էլ զարմացավ, որ շուտ չնկատեց ամեն ինչ, հետո նայեց Գոռը, որը ոչինչ չհասկացավ այնտեղ դրված իրերից, նրան այդ ամենը դաժան խաղ թվաց, դաժան ու անիմաստ, դաժան խաղ, որտեղից փրկություն չկար ընդհանրապես, Մարկը ոչինչ չտեսավ, նրան միայն պատմեցին: Երբ Մարկը լսեց ամեն ինչ, նրա դեմքը պայծառավ որոշ չափով, Սառայի դեմքը ևս, բայց Մարկի դեմքը հասցրեց պայծառանալ ավելի վաղ: Սառային թվաց, որ Մարկի մտքում առկայծեց այն նույն միտքը, որը առկայծեց և իր մտքում այն պահին, երբ նա պատմում էր Մարկին իրենց տեսածը: Սենյակի ձախ մասում դրված էր գրամեքենա, որի վրա գրված էր «Բոյարդ», նրա մոտ` սպիտակ թղթեր ու գրիչ: Հետո նրանք գտան նաև ձայնագրիչ, բայց դրա օգուտի մասին պատմեց միայն Մարկը:

5. «Օր 2, Սառա Միքայելյան». Սկզբից ամեն ինչ վատ էր ու անհասկանալի, ամենահանգիստը ես էի, երբ նայում էի Գոռի այլայլված ու թշնամական հայացքին, իրադրությունը էլ ավելի էր վատանում: Մարկ Հելյանը գոնե լռեց ու կռվի առիթ չեղավ: Երևի այստեղ եկան ամենատարբեր մտածելակերպի մարդիկ, որոնք իրար հետ ընդհանուր եզրեր բացարձակ չունեն, ինչը հաստատվեց նրանով, որ մի քիչ լսեցի նրանց կյանքից ու առավել ևս համոզվեցի, որ ոչինչ ընդհանուր չի կապում մեզ, գուցե ինձ ու Մարկ Հելյանին կապում է, քանի որ ես նրա երկրպագուն եմ, բայց հաստատ ոչ մեզ ու Գոռին: Սկզբից ես փորձեցի մտածել, որ մենք ընդհանուր ինչ-որ բան կունենանք մեր կյանքից, դրա համար էլ մեզ բերել են այստեղ, սակայն այդ վարկածը, փաստորեն, սխալ էր: Ամեն ինչ փոխվեց, երբ ես տեսա սենյակի մութ անկյունում դրված գրամեքենան ու թղթերը, այստեղ ես հասկացա, թե ինչ կապ ունի Գոռը ու նրա թմրամոլությունը Մարկի գրքերի հետ: Բայց դրա մասին կգրեմ երևի վաղը: Ես ուրախ եմ, որ մենք հասկացանք իրար, մասնավորապես Մարկ Հելյանի հետ, ուրախ եմ, որ ընկա մի տեղ, իմ սիրելի գրողի հետ միասին: Սակայն կան շատ բաներ, որոնք մխիթարությունը սպանում են: Օրինակ այն, որ այստեղ ուտելիք չկա: Ոչ էլ խմելու բան:Բայց ես չեմ հուսահատվում և մխիթարվում եմ այն հույսով, որ մեր առաքելությունը կատարելուց հետո մեզ բաց կթողնեն, ես չեմ նվվում, չեմ կատաղում, ինչպես դա անում է Գոռը: Հետո, մի բան էլ, ես չեմ հասկանում, թե ինչու այստեղ զուգարան կա, եթե մեզ ուտելիք չեն տալիս: Սա որպես կատակ եմ ասում: Պարզվում է , նման իրավիճակներում ես համարձակվում եմ անգամ կատակել: Շատ լավ, ես օպտիմիստ եմ: Ես որոշեցի պահել օրագիր` հույս ունենալով, որ կազատվեմ այս տանջանքներից, ու հետո, տարիներ հետո ես գոնե հիշելու բան կունենամ: Դե ինչ, հույսը իմ մեջ չի մեռել:

6. Մարկ Հելյանը նստած էր ուղիղ: Նա ծխում էր իր չորրորդ ծխախոտը: Կեսը ծխելուց հետո նա հասկացավ, որ ուզում է ավելի դանդաղ ծխել, այսինքն` ավելի փոքր հաճախականությամբ: Իսկ «Chesterfeld»-ը նայում էր նրան ու լռում` չհասկանալով, օրինակ, որ Գոռին պետք է թմրանյութ: Մարկը նողկանք էր զգում Գոռի հանդեպ, և Գոռը զգում էր նույնը, առաջին իսկ հայացքից նրանք չսիրեցին իրար, և այդպես էլ նողկանքը համակրանքի չվերածվեց: Եթե Սառան էլ չլիներ, գուցե նրանք կռվեին ամբող օրը: Հաջորդ օրը առավոտյան, թարմ գլխով Մարկը սկսեց վերլուծել իրավիճակը: Նույնը արեցին մնացածը: Ոչ ուտելիք կար, ոչ խմելու բան: Գոռը հասկացավ, որ մինչև նրանք չանեն այն, ինչ պահաջվում էր, նրանք չեն ստանա ոչ ուտելիք, ոչ ազատություն, ոչ էլ թմրանյութ, ինչը ամենաշատն էր ուզում Գոռը այդ պահին: Փնտրելով սենյակի ամեն անկյունում` Գոռը ոչինչ օգտակար չգտավ: Այնտեղ միայն փոշի կար, ու քար ու զուգարան, և, իհարկե, «Բոյարդ» գրամեքենան, ինչ-որ թղթեր ու գրիչներ, ուրիշ ոչինչ: Ոչինչ: Գոռը վախեցավ սկզբից, բայց նկատեց Մարկի ու Սառայի հայացքները, որոնք առանց բառերի փորձում էին հասկացնել իրար ինչ-որ բան, ինչից Գոռը տեղյակ չէր: Նա ուղղեց մեջքը և հարցրեց.

- Ինչ-որ բա՞ն կա, որ ես չգիտեմ կամ…

- Չպիտի՞ իմանաս,- հարցրեց Մարկը որպես պատասխան:

- Այո:

- Ոչ չկա, մենք քեզ ամեն ինչ կբացատրենք, երբ իմանանք, որ ամեն ինչ ճիշտ ենք հասկացել:

- Իսկ դա ե՞րբ կլինի:

- Հենց հիմա, Գոռ:

Սառան ուշադիր նայում էր Մարկի ակնոցին ու խղճում նրան.

- Ես չգիտեի, որ դուք կույր եք:

- Գիտեմ, շատ քչերը գիտեն, միայն մի քանի հոգի: Ես հարցազրույցներ չեմ ունենում, իմ մասին չեմ պատմում, դա անիմաստ է, մարդկանց պետք է հետաքրքրի իմ գործունեությունը, ոչ թե կենսագրությունը: Մարկի աչքերը ուղղված էին Սառայի կլորիկ ու սիրուն դեմքին: Ընդհանրապես, Սառան շատ խելացի էր ու ամեն ինչ ըմբռնում էր միանգամից: Սառայի կյանքը անցել էր անհոգ, նա ուներ բարի ու համերաշխ ընտանիք, լավ ընկերներ, լավ շրջապատ ու, իհարկե, աշխատասիրություն ու գրքասիրություն: Ասել, որ նա գրադարաններից դուրս չէր գալիս, սխալ է, բայց կարդում էր շատ: Վերջին մի տարում նա սկսեց հետաքրքրվել նաև Մարկ Հելյանի գրքերով ու նրա փիլիսոփայությամբ ու հավանեց այն: Ուստի շարունակեց ընթերցանությունը ու տարվա վերջում ընթերցել էր համարյա ամեն ինչ` սկսած մանր պատմվածքներից մինչև հանրահայտ «Լիմոնի շերտ» ու «Գրադարանավարուհին» գրքերը: Առաջին անգամ էր արտասահմանյան գրականության մեջ այդքան խորացած աղջիկը այդպիսի բուռն հետաքրքրություն ցուցաբերում հայկական ժամանակակից գրականության ներկայացուցիչի հանդեպ: Իրոք, Մարկ Հելյանը շատ էր հետաքրքրում Սառային, բայց նա չգիտեր` որտեղ է նա ապրում, ինչ է անում, Սառան շատ էր ուզում ծանոթանալ Մարկ Հելյանի հետ, ու ահա այդ անիմաստ հնարավորությունը ընձեռվեց Սառային: Անիմաստ ու տանջալից, քանի որ Սառան երբեք չէր պատկերացնում, որ կարող է տեսնել իր սիրելի գրողներից մեկին ինչ-որ նկուղում ինչ-որ թմրամոլի հետ միասին:

- Դուք ինչպե՞ս եք գրում, շատ դժվա՞ր է երևի:

- Ոչ, ես զգում եմ ստեղնաշարը, ու ինձ դա հերիք է, ես տեսնելու կարիք չունեմ:

- Մի րոպե, իսկ ստուգելը՞:

- Ես ընկերներ ունեմ, որոնք բարեհոժար կերպով ստանձնում են ստուգելու ու խմբագրելու գործը:

- Նրանք երևի ուրախ ու հպարտ են լինում, որ առաջինը նրանք կարդացին Ձեր գիրքը: Մարկ Հելյանը ինքնագոհ ժպտաց.

- Շնորհակալ եմ, Սառա, իսկ հիմա անցնենք բուն թեմային:

- Այո, ինչքան հասկացա, ամբողջ գործը «Ամնեզիա»-ի մե՞ջ է:

Հարցը հնչեց խորհրդավոր տոնով:

- Այո, ճիշտ այդպես:

- Ամնեզի՞ա,- զարմացած բացագանչեց Գոռը:

Սառան հայացքը դարձրեց դեպի աջ:

-Այո, «Ամնեզիա»-ն Մարկ Հելյանի վերջին գիրքն է, որը լույս է տեսել մի քանի որ առաջ:

- Ու ի՞նչ կապ ունենք մենք «Ամնեզիա»-ի հետ:

- Այդ մասին մանրամասն պարոն Հելյանը կպատմի:

- Ինձ Մարկ ասա, Սառա, կամ էլ Մարկի, ինչպես ընկերներս են ասում: Սառան ժպտաց:

- Գոռ, լսիր,- ասաց Մարկը,- ես ուզում եմ մի բան իմանաս: Դու հիմա շատ դժվար կացության մեջ ես ու դեռ մի քանի օր կլինես, քանի որ ուտելու բան չկա, իսկ քեզ համար ավելի դժվար` դու շնչելու բան էլ չունես: Որպեսզի մենք կենդանի դուրս գանք, ինչի մեջ ես խիստ կասկածում եմ, մենք պետք է աշխատենք միասին: Ես գիտեմ, որ դու ինձ չհավանեցիր, այնպես որ եթե ուզում ես կենդանի մնալ, պետք է ինձ լսես ու համագործակցես հետս:

- Լավ, կլսեմ, դու ասա` ի՞նչ պետք է անեմ:

- «Ամնեզիա»-ն իմ վերջին վեպն է, որը դուրս եկավ ընդամենը հինգ օր առաջ, ու ինչպես տեսնում եմ, շատ մարդիկ արդեն հասցրին կարդալ, ինչպես, օրինակ Սառան: «Ամնեզիա»-ն հորինված պատմություն է մի տասնյոթամյա աղջկա ու քսանամյա թմրամոլի մասին, որոնք սիրահարվում են իրար առաջին հայացքից, սակայն ընտանեկան որոշ խնդիրների պատճառով նրանց չեն թույլատրում միասին լինել: Վեպը հենց նրանց սիրո պայքարի մասին է, թե ինչպես են նրանք փախչում միասին ու կարողանում դուրս գալ այդ ծանր իրավիճակից: Հետո տղան կորցնում է իր հիշողությունը, ու պատմությունը կրկնվում է նորից:

- Օ, այդ թմրամոլը հիմա ե՞ս եմ:

- Այո, ինչպես հասկացար: Լսիր ինձ ուշադիր: «Ամնեզիա»-ն ընդամենը հորինված պատմություն է, և այնտեղ կան շատ բաներ, որոնք իրականությանը չեն համապատասխանում, բերեմ մի ապուշ օրինակ, ասենք, թմրամոլը չի կարող խոսել գրական ու մաքուր հայերենով: Դրա վառ օրինակը հիմա նստած է իմ առջև: Ես ինքս գոհ չեմ այդ գրքից ու ինքս համարում եմ, որ չստացված ստեղծագործություն է: Այս քանի օրվա մեջ ես ստացա բազում անանուն նամակներ, որտեղ գրված էր, որ ես խայտառակեցի իմ ստեղագործական կարյերան, ու «Ամնեզիա»-ն պետք է հեռացվի գրքերի շուկայից: Սակայն ես դա, իհարկե չարեցի: Չնայած ես համարում է այն չստացված, բայց ես սիրում էի այդ գիրքը, այն հաճելի էր ու հետաքրքիր, ու ես անգամ զարմացա, թե ինչու այդքան կրիտիկա հայտնվեց իմ հասցեին:

- Այդքանը հասկացա, բայց ինչո՞ւ եմ ես այստեղ:

- Համբերիր: Իմ բոլոր գրքերը միշտ հիմնված են եղել իրական դեպքերի վրա, ու դա է եղել իմ հիմնական առանձնահատկությունը: «Ամնեզիա»-ն գրելիս ես փորձեցի ազատություն տալ իմ մտքերին ու գրել չափազանցված մի պատմություն` հույս ունենալով, որ այն զերծ կլինի վատ մեկնաբանություններից: Սակայն դա այդպես չեղավ, ու ամեն ինչ փլվեց: Իսկ հիմա ամենակարևորի մասին: Խմբագրությունը, որը զբաղվում է իմ գրքերի տպագրությամբ, կոչվում է «Մուսսոն»: Այն տպել է իմ բոլոր գրքերը ու ես համագործակցում եմ միայն «Մուսսոն» -ի հետ: Ես անգամ ընկերներ ունեմ այնտեղից: Սակայն ես հարաբերություններս վաղուց խզել եմ տպագրության տնօրենի հետ: Ես գիտեմ, որ նա ինձնից զզվում է, բայց քանի որ իմ գրքերը վաճառվում են բավականին շատ քանակով ինչպես այստեղ, այնպես էլ արտասահմանում, նա գումարի պատճառով չարգելեց իմ գրքերի տպագրումը: Դու, Գոռ, թմրամոլ տղայի իդեալական տիպարն ես ու, ինձ թվում է, ոչնչով նրանից չես տարբերվում: Իսկ Սառան աղջկա կերպարն է` օժտված նույն արտաքին, ու, ես համոզված եմ, ներքին հատկանիշներով: Սառա, քո մազերը կարմիր են, չէ՞:

- Այո:

- Հենց դա եմ ասում: Ինձ թվում է, իմ վերջին հրատարակած գիրքը իմ հեղինակությունը բոլորովին իջեցրել է, ու իմ գրքերը այլևս չեն վաճառվի, ինչը մեծապես վնասում է «Մուսսոն»:-ին, քանի որ իմ գրքերը բերում են նրանց տարեկան եկամուտի մոտ քսանյոթ տոկոսը, ինչը շատ մեծ թիվ է: Ու ինձ թվում է` նրանց դուր չի գալիս, որ ես գուցե այլևս գիրք չտպեմ: Ուստի նրանց պետք է երկու տարբերակներից մեկը. կամ նրանց պետք է §Ամնեզիա¦-ի վերացումը ու ջնջումը ժողովուրդի մտքից, ինչը, իհարկե, հնարավոր չէ, կամ նրանց պետք է լրիվությամբ նոր «Ամնեզիա», իրական ու իսկական «Ամնեզիա», այնպիսին, ինչպիսին իմ բոլոր մնացած գրքերն են: Ուստի դուք երկուսդ էլ, ինձ թվում է, նրանց ձեռքի գործն եք, կոպիտ ասած: Նրանք ուզում են ինձ ստիպել գրել նոր «Ամնեզիա», բայց ես, իհարկե, չէի գրի, եթե նրանք միայն ասեին ինձ բառերով: Ուստի նրանք դիմեցին այնպիսի միջոցի, որ ես այլ ելք չունենամ: Ինչպես տեսնում եք, ես, իրոք, այլ ելք չունեմ: Ու նրանք գտան այնպիսի մարդկանց, որոնցից ես կարող եմ ինֆորմացիա, իրական ու իսկական ինֆորմացիա հավաքել թմրամոլի ու տասնյոթամյա աղջկա մասին ու գրել նոր, մշակված «Ամնեզիա»-ն: Ես չգիտեմ, թե ինչպիսի կյանք է վարում կամ կարող վարել թմրամոլը, ուստի ինձ դուք պետք եք դրա համար, ու նրանք դա հասկացան: Ես պետք է նաև հարցնեմ քեզնից, Գոռ, թե, օրինակ, դու ինչպես կվարվեիր այս կամ այն իրավիճակում, որպեսզի ավելի ստույգ գրեմ: Ահա թե ինչի համար է գրամեքենան: Թղթերը սևագրության համար են: Իսկ ձայնագրիչը, համոզված եմ, նրա համար է, որ մենք ձայնագրենք մեր խոսքերը, որպեսզի նրանք հետո լսեն ու համոզված լինեն, որ ես, իրոք, ձեզանից տեղեկություն եմ հավաքել:

- Բռավիսիմո, Մարկ, դու իրոք, ինտելեկտուալ լավ հնարավորություններ ունես, այս մեկը առանց կատակի եմ ասում: Իսկ եթե լուրջ, ապա մենք շատ վատ դրության մեջ ենք, ստացվում է, ես լրիվ պետք է անկեղծանա±մ քո առաջ: Ասենք, մի քանի բան կխաբեմ, ի՞նչ պիտի իմանան:

- Ասեմ քեզ, որ շատ հնարավոր է, որ չգիտեմ որտեղից նրանք հիմա լսում են մեզ, այնպես որ նման բաներից զգույց մնա:

- Լավ, ես ամեն ինչ քեզ կպատմեմ, բայց ինչո՞վ համոզված լինեմ, որ հետո սաղ կմնամ:

- Ոչնչով, պիտի հավատանք մեզ, համենայնդեպս, պետք է փորձենք, այլապես կսատկենք այստեղ առնետների նման: Իմ ասածը շատ հավանական է թվում, հարյուր տոկոսով ասել չեմ կարող, բայց համարյա համոզված եմ իմ մտքերի մեջ:

- Ես համաձայն եմ ամբողջությամբ, ու պատրաստ եմ անել ամեն ինչ,- ասաց Սառան երկար լռությունից հետո:

- Շատ լավ, հետո, Գոռ, նրանք իմաստ չունեն մեզ այստեղ պահելու: Նրանք առաջին հերթին ինձ կարձակեն, որովհետև ես նրանց պետք եմ որպես գրող ու եթե նոր «Ամնեզիա»-ն ունենա հաջողություն, ես էլի գրքեր կգրեմ, ու «Մուսսոն»-ը կհարստանա: Ձեզ էլ բաց կթողնեն, որովհետև եթե չանեն դա, ես կմատնեմ ոստիկանությանը ձեր տեղը, ու «Մուսսոնը» կխայտառակվի: Բայց եթե բոլորին բաց թողնեն, ես ոչինչ չեմ ասի ոչ ոքի, որովհետև խնդիրներ ստեղծել չեմ ուզում:

- Փաստորնե, գրքերի բիզնեսից էլ այսպիսի պատմություններ են առաջանում, ծերուկ:

- Ինչպես տեսնում ես, այո, առաջանում են:

- Լավ, հիմա ի՞նչ, պիտի կյանքս փռեմ դե՞մդ:

- Նման մի բան, ու ինչքան շուտ, այնքան լավ, մենք հենց այսօր էլ կսկսենք, որովհետև ուտելիք չկա, իսկ մարդ առանց ուտելիքի շատ չի դիմանում: Առանց ջրի առավել ևս:

- Դու կհասցնե՞ս, ծերուկ:

- Եթե ես օր ու գիշեր աշխատեմ, ես չորս օրում, հավանական է, կվերջացնեմ, դա հնարավոր է, եթե ես ամբողջ օրը միայն գրելով զբաղվեմ:

- Ասեմ քեզ, որ դու ուրիշ անելու բան էլ չունես, որ անես,- ժպտաց Գոռը:

- Գիտեմ, այդ դեպքում սևագրության թղթերը ինձ պետք չեն:

- Շատ լավ, ինձ պետք են, օրագիր կսարքեմ,- ասաց Սառան:

-Գրողների միությո՞ւն է, ի՞նչ է, այս ուր եմ ընկել, Աստված իմ,- ծիծաղելով ասաց Գոռը: Այդ ծիծաղը իր մեջ ցավ էր պարունակում:

7.«Օր 3, Սառա Միքայելյան»։

Ամեն ինչ այդքան էլ վատ չէ, ինչպես մտածեցինք: Մարկը պնդում է, որ ամեն ինչ կհաջողվի: Փաստորեն, ես գիտեմ` որպես սիրելի գրող ում ընտրեմ, այդ փաստը ինձ ուրախացրեց: Նա պնդում է, որ մեզ այստեղից բաց կթողնեն, քանի որ Մարկը նրանց պետք է, իսկ մենք կենդանի ու լուռ վկաներ ենք, մեզ այստեղ պահելով` նրանք վտանգում են իրենց: Այնպես որ, մենք բոլորս էլ մի քիչ թեթևացանք: Երբ ես տեսա գրամեքենան ու թղթերը, ես հասկացա, որ մենք հիշեցնում ենք «Ամնեզիայի» հերոսներին, բայց «Մուսսոն»-ի խճճված պատմության մասին ես տեղյակ չէի: Մարկը, իրոք, խելոք է, ինձ թվում է, ամեն ինչ կհաջողվի, ինչ լավ է, որ նա հրաժարվեց սևագրությունից, ես օրագիր կսարքեմ, հետո, երբ մենք փրկվենք, կտանեմ տուն ու սիրուն կձևավորեմ: Մարկը ասաց, որ ձայնագրիչը իրեղեն ապացույց է, որ մենք արեցինք ամեն ինչ, քանի որ այստեղ հավանաբար նկարող սարքեր չկան, նրանց պետք է ձայնագրիչ, որտեղ ապաուցվում է, որ մենք պատմում ենք մեր պատմությունները, որոնք գրքում պետք է հնչեն իրական: Մոռացա ամենակարևորի մասին: Այսօր, երբ մենք արթնացանք, գետնին տեսանք մի թուղթ, որը ճխլտված էր ու կեղտոտ: Հավանաբար երկաթե դռան տակի անցքով են մտցրել: Հակառակ թղթին` ձեռագիրը շատ սիրուն էր, այնտեղ գրված էր. «Մարկ, հուսով եմ` հասկացաք, թե ինչ պետք է անեք, ժամանակը սահմանափակ է, սկսեք աշխատել»: Մարկը միանգամից ճանաչեց ձեռագիրը. իրենց տպարանի աշխատողներից մեկինն է: Սրանով մեր սիրտը ավելի թեթևացավ, ու մենք համոզվեցինք մեր մտքերի մեջ, ու սկսեցինք: Սկսեցինք հենց այսօր: Հաջողություն մեզ:

8. Բազմոցին, որը շագանակագույն էր ու վագրի նկարով, նստած էր քառասունամյա մի անձնավորություն, որը ուներ գլխի մազերի չափ մորուք: Նրա մորուքը երևի աշխարհում ամենաշատն էր հապատասխանում իր գլխի մազերին: Տղամարդու դեմքի նյարդերը ուռած էին,երակները պարզորեն գծագրվում էին քառակուսի դեմքին: Մորուքը, ինչպես և մազերը, սիրուն ու համաչափ կտրած էին, և հեռվից նայելիս դրանք թվում էին քառակուսի բաց տուփ, որի մեջ տեղադրված էր ջղայնությունից կարմրած երեսը: Մարդը ծխում էր, ծխում էր ագահությամբ ու անկշտությամբ: Ծխի քուլաները դուրս էին գալիս կարծես նույնպես ջղայնացած ու կարմրած: Ամեն անգամ ծխելիս նա ատամներով սեղմում էր ծխախոտը, իսկ երբ այն իր բերանում չէր, կռճտացնում էր ատամները: Սուրենը նստած էր ուղիղ ու նայում էր ներքև, նայում էր ջղայնացած, ու թվում էր` ուր որ է ջղայնությունը կպատռի նրան ներսից: Երբ նա վերջացրեց ծխախոտը, ուղղակի դեն նետեց մնացորդը և օդում փոքր ինչ առկայծելով` ուղղակի ընկավ բազկաթոռի տակ:

- Աննա,- գոռաց նա այնքան ուժեղ, որքան կարող էր, և դեմքը ավելի ևս կարմրեց:

Աննան միևնույն ժամանակ խոհանոցում էր և դժկամությամբ սպասում էր, թե երբ է լսելու իր անունը գոռոցի տեսքով: Երբ դա պատահեց, նա հոգոց հանեց, և աչքի առաջ երևաց հետագա երկու րոպեի տեսարանը: Նա միանգամից մի կողմ դրեց դանակը, հանեց գոգնոցը ու վազեց հյուրասենյակ, վազեց շատ արագ, որպեսզի երկրորդ անգամ չլսի իր անունը:

- Եկա,- ասաց նա թույլ, նվաղած ձայնով:

Ոչինչ չլսվեց կես րոպեի ընթացքում: Քառակուսի դեմքով մարդը վեր կացավ, ոչ, ուղղակի նետեց իրեն բազմոցից վերև ու կանգնեց Աննային շատ մոտ, այնքան մոտ, որ ծխախոտի արձակած տհաճ ծուխը զգալի էր Աննայի համար: Աննան պահեց շունչը: Նա էլ չգիտեր ինչու, բայց չշնչեց` համարելով այդ պահը վճռորոշ ու լռություն պահանջող: Սուրենը նայում էր նրա շրթունքներին, ոչ թե աչքերին, և Աննան գոնե դրա համար ուրախ էր, որովհետև վախենում էր ամուսնու դաժան ու սաստող հայացքից, որից ջղայնություն էր ծորում: Սուրենը շնչում էր ծանր ու դառը:

- Ո՞ւր է իմ որդին, ո՞ւր է Գոռը,- հարցը հնչեց զարմանալիորեն հանգիստ:

Աննան շատ թույլ ճչաց. նա վախեցավ.

- Սուրեն, ես ոչինչ չգիտեմ:

- Աննա, ո՞±ր է Գոռը, Աննա,- այս անգամ նա համարյա գոռում էր:

Աննան վախից գունատվեց.

- Սուրեն, ես ոչինչ…

- Հիմար, քեզ ասում եմ` ո՞ւր է Գոռը,- գոռաց Սուրենը, ու հաջորդ վայրկյանին ապտակի պես մի բան, միայն ավելի ուժեղ ու տարօրինակ ձայնով, իջավ Աննայի ուղիղ աջ թշին, և այն կարմրեց ճիշտ այնպես, ինչպես ամուսնու դեմքը:

- Սուրեն, խնդրում եմ…

Նա լացում էր, լացում էր դառնագին, այնպես, ինչպես լացում են փոքրիկ երեխաները: Սա չէր կարող չազդել Սուրենի վրա, և նա կարծես հասկացավ, որ ջղայնությունը կնոջ վրա թափելու իմաստ չկա: Աննայի արցունքները մեղմացրին նրա ջղայնությունը: Չնայած հաճախակի խմելուն ու նման իրավիճակներին` Սուրենը գժի պես սիրում էր իր կնոջը: Նրա համար աշխարհի ամենաթանկ բանը իր կինն էր, նույնիսկ Գոռին նա այնքան չէր սիրում, ինչքան իր կնոջը: Աննան նրա համար կատարելության խորհրդանիշն էր, ուղղակի Սուրենը մոռացավ դրա մասին մի որոշ ժամանակ, երբ կորավ իրենց որդին` Գոռը, ու այդ ժամանակ խմելն ու ծխելը սկսվեցին նոր թափով, նա նույնիսկ սկսեց հարվածել Աննային տեղի թե անտեղի, ավելի ճիշտ` միշտ անտեղի: Աննան հյուծվել էր երկու օրվա ընթացքում, նրան տանջում էր իր որդու կորուստը, դրան գումարած նաև ամուսնու դաժան վերաբերմունքը: Սուրենը հանգստացավ, նրա դեմքը նորից դարձավ սպիտակ, նա հետ շրջվեց ու բարձրացրեց սիգարետի մնացորդը` խնամքով դնելով այն մոխրամանի մեջ, գնաց նստեց բազմոցին` ձեռքերը առաջ դրած ու իրար միացրած: Աննան նստեց նրա դիմաց` նույն վախով լվցած, նույն հաճախականությամբ դողալով:

- Ներիր, ես ուղղակի…

- Հասկանում եմ, Սուրեն, ամեն ինչ կարգին է,- ասաց ու հանգստացավ:

- Ոչինչ դեռ հայտնի չէ՞:

- Ոչ, ես զանգեցի Քարամյանին, նա ասում է, որ ոչ մի հետք չկա, ես նրան պատմեցի ամեն ինչ: Պատմեցի, թե ինչպես նա դուրս եկավ տնից, որ գնա դող գնի ինձ համար, ու հետո էլ չտեսանք իրեն: Նա մի քանի հարց տվեց, որոնք օգուտ չեն տալիս: Չգիտեմ` ինչ կարևոր են այդ հարցերը:

- Երևի թմրամոլներով ցրվել են աշխարհով մեկ, որ գտնեն իրենց ուզածը, էլ ի՞նչ պետք է եղած լինի: Հիմար…

- Ես չեմ կարծում, որ նա գնար ու մեզ չասեր դրա մասին:

- Իսկ ես կարծում եմ: Ո՞վ ենք մենք նրա համար, նրա համար սրբություն գոյություն չունի: Նա մեզ էլ կծախի, որ ծուխ շնչի:

- Այդպես մի ասա: Ինչ էլ որ լինի, մենք ենք նրան պահել, մեծացրել…

- Ու դարձրել թմրամո՞լ: Դա ասա: Մենք ենք ամեն ինչում մեղավոր: Սա Աստծու պատիժն է, նա է մեզ պատժում մեր գործած մեղքի համար: Գոռը մեզ կմոռանա ու էլ չի գա, ես գիտեմ:

Այդ պահին կոպիտ ու քառակուսու դեմքով մարդկու երեսից ծորաց երկու խոշոր կաթիլ, բայց նրա դեմքի արտահայտությունը չփոխվեց: Այն պահպանեց նույն կոպտությունը, բայց էլ առաջվա ջղայնությունը չկար: Դրա փոխարեն հիմա թախիծն էր ու հուսահատությունը, հուսահատություն իրենից ու ճակատագրից:

- Մենք պետք է սպասենք, համբերատար եղիր, ամեն ինչ լավ կլինի,- շշնջաց Աննան ու վազեց դեպի ամուսինը` ամուր գրկելով նրան:

- Հավատում եմ, բայց վախենամ, թե հույսս մեռնում է,- նույն բարձրությամբ շշնջաց Սուրենը:

Նրանք գրկախառնվեցին, ամուր համբուրեցին իրար ու մի քանի ժամ մնացին անշարժ:

Գլուխ 2

Գործի սկիզբը

1. Գոռը նստած էր անշարժ, շարժվում էին միայն աջ ու ձախ ձեռքերի ցուցամատները, որոնք հերթով պտտվում էին իրար շուրջ: Գոռը պատմում էր, որ սա թմրամոլների հիմնական շարժումն է, որ նրանք անում են, երբ զգում են §դոզայի¦ պակաս: Նկատելի էր դառնում, որ Գոռը աստիճանաբար բաց է թողել իր ջղայնությունը, և կարծես թե Մարկը նրան դուր էր գալիս, քանի որ Մարկն էր այդ պահին նրանց փրկության դուռը: Գոռը անգամ մտերմաբար սեղմեց Մարկի ձեռքը, երբ նրանք արթնացան առավոտյան: Սովը տանջում էր բոլորին հավասարապես: Բոլորն էլ թուլացել էին, բայց այն հույսը, որ Մարկը արագ կվերջացնի նոր գիրքը ընդամենը երեք-չորս օրում, ինչը անհավանական էր թվում, հույս էր տալիս նրանց և ստիպում մոռանալ սովի մասին: Սառան շատ էր տալիս իր ծնողների անունը, շատ էր մտածում հատկապես մոր մասին, որը երևի, նրա ասելով, արդեն գժվել է` իմանալով աղջկա կորչելու լուրը: Գոռը դրա մասին մտածում էր համեմատաբար քիչ, բայց նրա աչքի առաջ չէին կարող չպատկերվել հոր ջղայնության ու մոր արտասուքների տեսարանները, թեպետ տվյալ պահին Գոռին ավելի շատ հուզում էր իր անմխիթար վիճակը:

- Գոռ, կսկենք քեզնից, պատմիր ինձ ամեն ինչ: Ամեն ինչ, ինչ կապված է քո հետ:

 - Ամեն ի՞նչ: Անգամ մանրուքներ, որոնք կարևոր չե՞ն:

- Քո համար գուցե դրանք կարևոր չեն, բայց կարող են կարևորություն ներկայացնել գրքի համար, մոռացե՞լ ես. ամեն ինչ պետք է լինի իրական ու իսկական:

- Հասկանում եմ, լավ: Կպատմեմ: Որտեղի՞ց սկսեմ:

- Մանկությունդ պետք չէ պատմել, սկսիր այն օրերից, երբ դու դարձար թմրամոլ ու պատմիր ինձ ամեն ինչ թմրամոլության մասին, ամեն ինչ: Անգամ փաստեր, որոնք քո համար կարևոր չեն, բայց կապ ունեն թմրամոլության հետ, փաստերն ինձ պետք են, որպեսզի ավելի ռեալ դարձնեմ գիրքը:

- Լսիր, դու ինչպե՞ս ես գրում: Առանց մտածելո՞ւ:

- Դա կարևո՞ր է,- ժպտաց Մարկը:

- Դե ասենք, ուղղակի հետաքրքիր է, թեպետ չեմ սիրում նման բաներ, բայց հետաքրքրություն առաջացավ մեջս:

- Դե, ես գրում եմ ամեն օր, օրը մի քանի ժամ, միջին հաշվով` մոտ չորս կամ հինգ ժամ: Սա իմ նորման է: Քանի որ ես շատ եմ գրում ու հաճախ, ինձ համար դժվարություն չկա ու մտածելու քիչ բան կա: Երբ ես սկսում եմ գրել, իմ ձեռքը աստիճանաբար սկսում է ինքնուրույն շարժվել, ու այդ ժամանակ ես ոչ թե մտածում եմ` ինչ տեսարան նկարագրեմ հաջորդ մասում, այլ հաջորդ մասը ինքն է թելադրում ինձ` ինչ գրեմ:

- Չեմ, հասկանում, հիմա դո՞ւ ես գրողը, թե՞ գիրքը:

- Կատակ ես անում, բայց գիրքը: Բացատրեմ: Երբ դու գրում ես մի բանի մասին ամեն օր ու անընդհատ, դու մտածում ես դրա մասին: Շատ ես մտածում, իսկ դրա արդյունքում դու ամբողջությամբ, կարելի է ասել, թաղվում ես գրքի մեջ, ու տեսարանները իրենք են նկարագրում իրենց, իսկ դու ուղղակի դրանք հանձնում ես թղթին, ուրիշ ոչինչ:

- Չի՞ հոգնեցնում այդքան երկար աշխատելը,- հարցրեց Սառան, որը նոր էր արթնացել, ու ուղղում էր իր ալ կարմիր մազերը: Նա սիրուն էր որպես մի աստվածուհի, իսկ նրա մազերը ասես հաստատում էին դա: Նա ուներ սիրուն աղջկա համեստություն, ու միաժամանակ աչքերի մեջ հպարտություն ու վեհություն կար, բայց նույնպես շատ գեղեցիկ ու նուրբ:

- Ոչ, արդեն ոչ: Սկզբից այդպես էր: Այդ ժամանակ ես դեռ տեսնում էի, ինչպես դուք: Հիմա ես մուսայի կամ մի այլ բանի չեմ սպասում, ես ուղղակի գրում եմ:

- Դուք ձե՞ռք եք բերել կուրությունը,- հարցրեց Սառան այնպիսի զարմանքով, կարծես նման բան երբեք չի լինում:

- Այո, ես բախեցի իմ Աուտլանդերը»:

- Խեղճ լինեք դուք…

Մարկ Հելյանը ժպտաց: Երբ նա ժպտում էր, նրա ժպիտի մեջ ինչ-որ գոռոզություն էր նկատվում: Իրականում Մարկը չէր ուզում այդպես ցույց տալ, դա ուղղակի ինքնաբերաբար ստացվում էր նրա մոտ:

Մարկը հանեց սպիտակ թղթերից մի քանի հատ, որպեսզի անի իր համար անհրաժեշտ նշումները, ու նայեց ուղիղ Գոռի աչքերին, որից Գոռը անգամ վախեցավ:

- Սկսիր, Գոռ: Ես քեզ լսում եմ:

- Ես Գոռ Սուրենի Ալեքսանյանն եմ, ծնվել եմ Երևանում, բայց քանի որ մանկությունս հարկավոր չէ, անցնեմ միանգամից հիմնականին,- մեջքը ուղղելով` սկսեց Գոռը,- ես քսան տարեկան եմ: Երբ ես դեռ տասնվեց տարեկան էի, սովորում էի դպրոցում: Ես ունեի մի ընկերուհի, մի շատ սիրուն ու չքնաղ աղջիկ, այնպիսին, ինչպիսին Սառան է:

Նա նայեց Սառային ու ժպտաց:

- Ես էլ էի քո պես խելացի, Մարկ: Գրքեր էի կարդում և այլն: Ես ընկերուհուս` Կարինեի հետ անգամ գնում էի գրադարան, որպեսզի միասին գիրք կարդայինք: Այն, ինչ ինձ հիմա անհեթեթություն է թվում, այն ժամանակ թվում էր մի ամբողջ աշխարհ, աշխարհ, որտեղ ապրում էի միայն Կարինեի հետ: Իմ կյանքի իմաստը, մխիթարանքը և այլն, ասեք` ինչպես ուզում եք, նա էր: Հիմա էլ, երբ ես հիշում եմ նրան, հիշում եմ ոչ թե ժպիտով, այլ տխրությամբ:

Մարկը արագ-արագ գրում էր, իսկ ձայնագրիչը, որը դրված էր նրա մոտ, ամեն ինչ խնամքով ձայնագրում էր:

- Իսկ ի՞նչ եղավ նրա հետ:

- Մենք բաժանվեցինք մի տարուց:

- Ինչո՞ւ:

- Նա մեռավ:

Այս բառերի հետ չքացավ Գոռի չոր ու ցամաք, թմրելուն կարոտ դեմքը, և հայտնվեց նոր մի արտահայտություն` լի տխրությամբ ու հուսահատությամբ:

- Նա ուներ կրծքի քաղցկեղ: Ժամանակին նրան համոզում էին կատարել անհրաժեշտ վիրահատությունը ու հեռացնել կուրծքը ամբողջությամբ, բայց նա դեմ էր: Մեր համատեղ կյանքի ընթացքում ես երբէ առիթ չեմ ունեցել իմանալու դրա մասին: Ոչ ոք ինձ քաղցկեղի մասին անգամ բառ չասաց: Ու մի սիրուն օր ես իմացա, որ նա էլ չկա: Այսպես սկսվեց իմ կյանքը, իմ հիմիկվա կյանքը: Ես սկսեցի թմրանյութ օգտագործել, ընկա այնտեղ, որտեղ ես կյանքում չեմ երազել հայտնվել, բայց հիմա դա է իմ շրջապատը ու իմ կյանքի առօրյան, եթե չհաշվենք, որ իմ այսօրվա առօրյան այս նկուղն է:

- Ցավում եմ,- մի ձայնով ասացին Մարկն ու Սառան:

-Ես դարձա տիպիկ թմրամոլ, հետո սկսեցի նաև զբաղվել վաճառքով: Այսպես ես կարողացա իմ ապրուստը ապահովել: Կարինեի մահվանից ի վեր ես ոչ ընկերուհի, ոչ էլ աղջիկ ընկեր չեմ ունեցել, ամբողջ օրը ես անց եմ կացրել ընկերներիս հետ, ու կյանքը վարելու այդ ձևը ինձ դուր եկավ: Ու, ճիշտն ասած, ես երբեք չեմ մտածել թմրամոլությունը թողելու մասին:

- Հասկացա, ես գրեցի այն, ինչ պետք է, հիմա խնդրում եմ, մի քանի փաստ ասա թմրանյութերի մասին:

- Քեզ կոնկրետ ի՞նչ է պետք:

- Ասենք, տարբեր տեսակներ, նրանց բույսերի տարատեսակները, ազդեցությունը, գինը և այլն: Դրանք ինձ պետք կգան:

Գոռը մի քանի վայրկյան թարմացրեց իր հիշողությունը ու սկսեց հերթով թվարկել այն ամենը, ինչ ինքը փորձել էր, հետո, երբ այս ցուցակը վերջացավ, սկսեց թվարկել այն ամենը, ինչ նա չէր փորձել ու երազում էր փորձել: Սկսեց պատմել նաև, թե ինչպես է թմրավաճառները կատարում իրենց առևտուրը ու ինչ մանրուքներ կան, որոնց պետք է անպայման հետևել, որպեսզի մնալ անվնաս ու «մաքուր»: Պատմեց նաև, թե ինչպես ճիշտ աճեցնել հաշիշը, երբ կանգնեցնել աճը ու կտրել, որ մասը ուժեղ է ազդում, որը` ոչ ու այդպիսի շատ բաներ:

- Սառա, երբ վերաջցնենք, կպատմես քոնը:

Սառան գլխով դրական նշամ արեց:

Չնայած համառ փորձերին, միևնույն է, քաղցը անընդհատ հիշեցնում էր իր մասին, իսկ ծարավը խեղդում էր նրանց: Երբեմն նրանք նկատում էին, որ դժվար են արտաբերում որոշ բառեր, ու նրանց կոկորդում չոր է ու ցամաք:

- Դու հիմա՞ էլ չեզ ուզի թողնել թմրելը,- հարցրեց Սառան:

- Հիմա՞:

Գոռին այս հարցը անակնկալի բերեց: Նա չիմացավ` ինչ ասի, այն պատճառով, որ ինքն էլ չգիտեր հարցի պատասխանը: Նա երկար մտածեց:

- Չգիտեմ, երևի կուզեմ:

Նա նայեց Սառային նույն ժպիտով, ինչով երկու րոպե առաջ, ու այս անգամ նրան թվաց, որ Սառան պատասխանեց նույնպես լայն ժպիտով: Դա Գոռին շատ դուր եկավ: Նայելով Սառային` նա հիշում էր Կարինեին, որի հետ մի ժամանակ անց էր կացրել երջանիկ օրեր: Սառան իր դիմագծերով շատ էր հիշեցնում նրան, Գոռին նույնիսկ թվում էր, որ Սառան ավելի գեղեցիկ է ու նուրբ: Գոռը չգիտեր անգամ` ուրախանա` նայելով Սառայի սիրուն կլոր դեմքին, թե տխրի` հիշելով Կարինեին: Բայց Գոռը ինքն էր նկատում, որ ամեն անգամ, երբ նա նայում էր Սառային, նա ակամայից ժպտում էր, ու գիտեր, որ Սառան նկատում է դա: Գոռը նկատում էր, որ ամեն անգամ նայելով նրան` Գոռի մոտ չքանում էր թմրանյութ կուլ տալու անհագ ցանկությունը, որը ուտում էր նրան վայրկյան առաջ, ու Գոռը զարմանում էր: Իսկ Սառան նույն պահին նայում էր նրան ու հայացքը չէր կտրում Գոռից, որից Գոռը անգամ կարմրեց:

- Այո, ես… Ես կցանկանայի վերադառնալ իմ նախկին կյանքին, ու… Ու ես կանեմ դա:

Սառան լայն ժպտաց, ու հիացմունքը փայլեց նրա աչքերում, ինչը չվրիպեց Գոռի աչքից:

- Ես չգիտեմ` դուք այդտեղ ինչ եք խոսում, բայց եկեք շտապենք,- ժպտալով նկատեց Մարկը:

- Այո, իհարկե, - ասաց Սառան:

- Սառա, կարող ես սկսել:

Սառան սկսեց պատմել այն ամենը, ինչ հետաքրքրում էր Մարկին, ու այդ ամբողջ ընթացքում նա նկատում էր, որ Գոռը իր սիրուն աչքերը չէր հեռացնում նրանից…

2. Արձանագրություն համար 452

16.07.2013թ.

Տեսուչ` Ա.Ս.Քարամյան.

«Սույն թվականի հուլիսի 13-ի երեկոյան, մոտ ժամը 18.00-ին, անհետացել են երեք անձնավորություն, որոնց անձը հաստատված է` Երևանի Հերացու անվան բժշկական համալսարանում սովորող քսանամյա երիտասարդ Գոռ Սուրենի Ալեքսանյանը, Երևանի համար 148 դպրոցի աշակերտուհի Սառա Ալեքսի Միքայելյանը ու տարեց գրող Մարկ Քրիստափորի Հելյանը, որոնք անհետացել են համարյա նույն ժամին, որը հետևում է նրանց հարազատների պատմածից: Սառա Միքայելյանի անհետացման մասին տեղեկություն է տվել մայրը` Լենա Միքայելյանը, որը հավաստում է, որ Սառա Միքայելյանը դուրս է եկել տնից 17.30-ին, ու այդպես էլ չի վերադարձել: Նմանատիպ տեղեկություն տվել է նաև Գոռ Ալեքսանյանի մայրը` Աննա Ալեքսանյանը: Մարկ Հելյանի անհետացման մասին պատմել են նրա ընկերները: Տրված տեղեկություններից ելնելով` ոստիկանությունը ենթադրում է, որ նրանց անհետացումը փոխկապակցված է, ու հնարավոր է առևանգում: Ոստիկանությունը փնտրում է նրանց ամբողջ քաղաքում` գործում օգտագործելով Երևանի լավագույն հետախույզներին:

Փնտրտումները շարունակվում են»:

3. - Գուցե, եթե ես դուրս գամ, ես էլ չեմ օգտագործի թմրանյութ:

Մարկը չհավատաց այս բառերին, դա արեց միայն Սառան, որը գոհացած նայեց Գոռին մի հայացքով, որին Գոռը այնքան կարոտ էր:

- Այդպես մի նայիր, Սառա, ես ասացի` եթե:

Ծիծաղեցին:

Նույն պահին Մարկը բացագանչեց.

- Ես գրեցի կեսից ավելին, ո՞նց է:

- Լու՞րջ,- ասաց Գոռը,- քանի՞ էջ ես գրել:

- Երեսուն ութ, հասել եմ ձեր հարաբերությունների վերականգնմանը: Կվերջացնեմ վաղը հավանաբար, եթե ոչինչ չխանգարի: Ամեն ինչ հարթ է ընթանում ու սահուն: Կերպարները ավելի քան կենդանի են, շունչը զգացվում է, գործողությունները փոքր-ինչ արագ են գնում, քան սկզբնական տարբերակում, որովհետև ես սոված եմ ու ուզում եմ դուրս գալ այստեղից:

Այս ասելով Մարկը հանեց ևս մի ծխախոտ ու նկատեց, որ դրանք վերջանալու վրա են:

- Այդքան արա՞գ:

- Դե, սա սևագրի պես մի բան է, բայց բավականին ավելի հաջող է ստացվում, քան ես մտածում էի:

- Սոված մարդու ուղեղը ավելի լավ է աշխատում,- նկատեց Սառան:

- Այո դա այդպես էլ կա, առանց կատակի, ես վաղը կվերջացնեմ, սա երևի իմ ամենալավ գիրքը կլինի, ինձ այստեղից, թվում է, ոչ թե վատ, այլ լավ հիշողություններ կմնան,- ասաց ու ծիծաղեց:

- Ինչպե՞ս ես այսքան արագ գրում,- հարցրեց Գոռը,- առաջ է՞լ էիր այսպես:

- Առաջ ասելով նկատի ունես մինչ այստեղ գա՞±լը:

-Այո:

- Ոչ, իհարկե: Անհամեմատ ավելի դանդաղ ու հանգիստ, որովհետև շտապեցնող ոչինչ չկար: Ինձ սկսում է թվալ, որ այստեղ ընկնելը այդքան էլ վատ բան չէր, վերջիվերջո, ոս ինքս էլ կարծես հասկանում եմ, որ «Ամնեզիա»-ի առաջին տարբերակը բավականին անհաջող էր ու տափակ, իսկ հիմա, կարելի է ասել, ես մի լավ վերամշակում եմ այն: Դրանում, իհարկե, ձեր լուման շատ մեծ է:

- Այո, գիտես,- ասաց Գոռը ու աչքով արեց Մարկին` մոռանալով, որ նա դա չի տեսնում:

Արդեն երեկոյանում էր: Մարկը մեջքը հենեց պատին, որպեսզի հանգստանա ու ծխի Չեստերֆիլդը: Հաստ ծխախոտից դուրս էին թռչում առատ ու հարուստ քուլաներ: Մարկը միայն ափսոսում էր, որ չի տեսնում դրանք: Մնացածները ևս նստեցին լուռ: Նրանք մեծ հաճույքով կդիտեին, թե ինչպես է Մարկը շարունակում գրելը, բայց նրանք հասկանում էին, որ ծերուկը բնականաբար բավականին հոգնած է, ու ուժերը սպառվել են, դրա համար նրանք ևս նստեցին հանգիստ ու անխոս: Մի քանի րոպե լռություն էր:

- Գոռ, այստեղից որ դուրս գաս, ի՞նչ ես անելու առաջինը:

- Այստեղից եթե դուրս գամ, ես քեզ հետ էլ կքնեմ, հավատացած եղիր:

Երեքն էլ քրքջացին: Բավականին տարօրինակ էր թվում այս վիճակում ծիծաղելը, բայց բոլորի մեջ իր բույնն էր դրել հույսը, այն հույսը, որ հաջորդ առավոտ, կամ գուցե մի առավոտ անց, նրանք կտեսնեն արևի պայծառ լույսը, որը նրանց կերջանկացնի: Ինչքան քիչ բան է պետք մարդուն երջանիկ զգալու համար:

- Իսկ եթե լո՞ւրջ:

- Դե, չգիտեմ, ես պլանավորում եմ մի քիչ փոխել կյանքս, երևի: Դե, ինչպես ասում էի:

Գոռը նայեց Սառային: Նա հիշեց, որ Սառան մի օր առաջ ասաց. «Ես սիրում եմ ցուրտը, որովհետև այն ստիպում է մտածել միայն մի բանի շուրջ` մրսելու»:

Եթե նա լսեր այս խոսքերը շաբաթ առաջ, դրանք նրան անհեթեթություն կթվային, ու Գոռը կծիծաղեր: Բայց այդ բառերը հիմա ստիպեցին Գոռին մտածել, մտածել կյանքի մասին: Գոռը մտածում էր, որ շատ խորը միտք կա թաղվախ այդ բառերի մեջ, միտք, որը քչերը կհասկանային, մինչև չզգային այդ մտքի կարևորությունը իրենց իսկ մաշկի վրա: Գոռը մտածում էր, որ նա հասկանում է, որովհետև նա զգում է: Ու զգում է, որ ծանր վիճակում է: Ու հենց այդ վիճակում է, որ մարդ ցանկանում է փոխել ինքն իրեն, որովհետև ինչ-որ բան ստիպում է նրան: Այն դժվար վիճակը, որում հիմա Գոռն էր, ստիպում էր նրան մտածել իր արարքների մասին, այն կյանքի մասին, որ նա վարում էր մինչ այդ: Ու ամեն անգամ նայելով Սառային` նա հասկանում էր, որ իր ապրած կյանքը փուչ էր ու անիմաստ, ու հավատացնում էր ինքն իրեն, որ ամեն ինչ կփոխվի, ու համոզված էր դրանում:

- Սառա, իսկ դո՞ւ:

- Ե՞ս:

Սառան չգիտեր` ինչ պատասխաներ: Նրա հոգին տակնուվրա էր լինում վերջին օրերին: Նա ինչ-որ բան զգում էր, զգում էր ներսից, ու այդ բանը հաճելի էր նրան, բայց միևնույն ժամանակ տանջող:

- Ես… չգիտեմ, երևի ես ոչինչ չեմ փոխի իմ կյանքում:

Գոռի ժպիտը չքացավ, իսկ Սառայ փոշմանեց, որ այդպես էր պատասխանել:

- Իսկ դո՞ւ, Մարկ,- ասաց Գոռը:

-Ես ի՞նչ: Ես գրող մարդ եմ, ու այս գիրքը, թվում է, մեծ հաջողություն է խոստանում ինձ: Ես կշարունակեմ այն, ինչի ուղղությամբ գնում էի այսքան ժամանակ,- ասաց Մարկը` բավարարված իր պատասխանով:

Երբ Մարկը ննջեց, լռությունը նորից պատեց կիսաքան նկուղը, որից սատկած առնետի հոտ էր գալիս: Բայց դրա մասին, ինչպես և այլ շատ բաների, վաղուց բոլորը մոռացել էին: Սառան անընդհատ նայում էր գրամեքենային ու թվում էր, որ բան է ակնկալում այդ անշունչ իրից: Իսկ գրամեքենան լուռ նստած էր ու վայելում էր իր հանգիստը` երևի գիտակցելով, որ հաջորդ առավոտ նորից պետք է իրեն հարվածեն: Սառան հանեց իր օրագիրը: Նա արդեն գրել էր մի քանի էջ ու կարդում էր դրանք: Երբ նա հասավ վերջին էջին, նկատեց, որ Գոռը իր մոտ նստած է, բավականին մոտ:

-Գո՞ռ,- հարցրեց զարմացած ու ամաչելով:

- Սառա, դու ի±նչ կմտածեիր, եթե ինչ-որ մեկը կարդար քո օրագիրը:

Սառան լռում էր, նրա սիրտը արագ բաբախում էր, այդ պահին նա նման էր խողճ թռչունի, որին բաց չէին թողնում վանդակից:

- Չգիտեմ: Առհասարակ, ես չեմ սիրում, երբ իմ օրագիրը կարդում են, ինչո՞ւ ես հարցնում:

Գոռը նայեց Սառայի մեծ աչքերին ու լայն ժպտաց:

- Այդ դեպքում ես քեզնից պետք է ներողություն խնդրեմ:

Այս խոսքերի հետ Սառայի դեմքը պատեց կարմրով, ու դեմքի գույնը աստիճանաբար մոտենում էր մազերի գույնին: Սրտի բաբախյունը ոչ թե արագացավ, այլ նվազեց: Սառային թվում էր, որ նա երազ է տեսնում: Վերջին օրը նա իր օրագրում չէր գրել Մարկի հաջողությունների մասին, թե քանի էջ է գրել ու ինչ է կատարվել առհասարակ: Նրան դա ձանձրալի թվաց: Փոխարենը, Սառան գրել էր այն մասին, ինչը նրան հուզում էր, ինչը նրա համար կարևոր էր:

- Դու…Դու…

- Ես հասկանում եմ: Ներիր, ուղղակի չդիմացա, ու երբ քնած էր, վերցրեցի ու կարդացի: Ես գիտեի, որ մի բան կգրես, ու կարդացի միայն վերջին էջը:

- Ես չպետք է դա գրեի:

- Ստե՞լ ես:

- Չգիտեմ:

- Ոչ, մարդիկ օրագրերում չեն ստում, Սառա: Մարկդանց գուցե, բայց օրագրին չես խաբի: Անկեղծ եղիր և իմ հետ:

- Ես չեմ կարող:

- Դու ստիպեցիր ինձ մտորել կյանքի մասին, այն կյանքի մասին, որը ես ունեմ, ու այն կյանքի մասին, որի մասին կարող եմ երազել, դու ինձ ստիպեցիր հիշել այն երջանիկ օրերը, որ ես ունեի, ու համեմատել դրանք…

- Ինձ հե՞տ: Ասա…

- Հա, քեզ հետ, միայն քեզ, որովհետև դու ստիպեցիր ինձ մտածել այլ կերպ:

Սառան կորցրել էր զգայարանները, նրա մտքում հիմա միայն սրտի զարկոցներն էին հնչում, դանդաղ ու բարձր: Ու սրտի վրա կարծեց մի դանակ կար, որ վիրահատողը պատահաբար թողել էր ներսում, ու այդ դանակը քերում էր նրա սիրտը, դանդաղ, բայց հաճելի…

Նա նայում էր Գոռի աչքերին անհամարձակ: Նրա սիրտը հիմա հրամայում էր մի բան, իսկ ուղեղը` մի այլ բան: Բայց նա կորցրել էր ուղեղը անհատակ:

- Երբ մենք այստեղից դուրս գանք, ես քեզ ժամադրության կհրավիրեմ,- ասաց Գոռը ու ժպտաց: Ժպտաց նաև Սառան, ժպտաց լայն ու ուրախ: Աչքերը փայլեցին:

- Ու ինձ թվում է, որ…

- Մի ասա:

- Ինչո՞ւ,- հարցրեց Գոռը:

- Ես պատրաստ չէմ լսելու նման բաներ:

- Ինչպիսի՞ բաներ: Որ ես սիրո՞ւմ եմ քեզ: Սիրահարվե՞լ եմ: Լավ, չեմ ասի:

Սառան կարմրեց, բայց չկարողացավ չծիծաղել, ինչպես և Գոռը:

- Ասացիր:

- Այո, ասում եմ, իսկ ինչո՞ւ չասեմ իրականությունը: Դու շատ գեղեցիկ ես, Սառա:

- Շնորհակալ եմ:

Գոռը համբուրեց նրան այնքան արագ, որ Սառան չհասկացավ` ինչ կատարվեց այդ պահին ու չհասցրեց զսպել իրեն, միայն ինքնաբերաբար, անկախ իր կամքից` շրթունքները հպեց Գոռի շրթունքներին, ու մի տաք հոսանք ջերմացրեց կիսաքանդ նկուղը…

4. «Օր մոռացել եմ որերոդ, Սառա Միքայելյան։

Նա համբուրե՞ց ինձ: Ես անգամ դա չհասկացա, բայց ամենազարմանալին այն էր, որ ես համբուրեցի նրան: Հասկանո՞ւմ ես, օրագիր, ես նրան համբուրեցի: Ես գիտեմ, որ ինչ հիմա գրեմ, նա վաղը կկարդա, հաստատ գիտեմ, բայց գիտե՞ս ինչ, ես թքած ունեմ, ինձ դա նույնիսկ հաճելի է: Ինչո՞ւ սա եղավ: Ի՞նչ է սա, ճակատագի՞ր: Չէ, ես բավականին մեծ եմ, որպեսզի հավատամ նման հիմար բաների, բայց ինչո՞ւ է ինձ թվում, որ ես նրա հանդեպ զգացմունք ունեմ, ես չգիտեի ախր` ինչ է զգացմունքը, ինչ է սերը, ախր ի՞նչ սեր` երկու օրում: Չեմ հասկանում ոչինչ:

Ես սիրահարվել եմ մեկին, ով թմրամո՞լ է, ով ունեցել է ընկերուհի ու ինձ նրա պատճառո՞վ է հավանել: Հիմարություն, իհարկե ոչ, նա այդպիսինը չէ, ես գիտեմ: Բայց որտեղի՞ց: Չգիտեմ:

Ու նա համբուրեց ինձ, Աստված իմ: Ես համբուրեցի նրան, ես` ինքս, իմ շրթունքները գնացին` ինձ չլսելով, բայց ես դա չէի ուզում, հասկանո՞ւմ ես, օրագիր: Ես ուղղակի չհասկացա` ինչ եմ անում: Ես սոված եմ, գրողը տանի, քանի՞ օր է` հաց չեմ ուտում, բայց դա ինձ հիմա երևի քիչ է հուզում: Ես ուզում եմ գնալ, ուզում եմ դուրս գալ այս վանդակից, նորից տեսնել` ինչ է արևը, ինչ է լույսը, ինչ է օդը, բայց տեսնել նոր աչքերով, սիրահարվածի՞: Չգիտեմ, գուցե:

Ես մոռացել եմ մարդկանց դեմքերը, ինձ թվում է` ում էլ պատահեմ` Գոռի նման կլինի: Մոռացել եմ` վերջին անգամ ինչ եմ կերել ու ընդանրապես` ինչ է ուտելիքը, ջուրը: Մարկը ասաց, որ նա վերջացնում է, գրողը տանի, ե՞րբ կպրծնի: Բայց պետք է ասեմ, որ նրա տեմպերը բավականին արագ են, դե, վերջիվերջո, նա այդ գիրքը էլի է գրել, կարելի է ասել: Ուղղակի ապշում եմ, երբ տեսնում եմ, թե ինչպես են նրա կույր աչքերը վազում թղթի վրայով: Այնպես է նայում, կարծես բան է հասկանում: Ինձ հաճելի էր ստուգելը ամեն ինչ, թեև ես մատիտով եմ ուղղում գրամեքենայի տպածը ու ահավոր տգեղ է ստացվում, այնուամենայնիվ, ես հնարավորություն եմ ստանում կարդալ իմ սիրած գրողներից մեկի դեռևս չտպագրված գիրքը, հաճելի է: Ու ընդանրապես, ինձ հաճելի է այստեղ գտնվելը, թեև գուցե հիմարություն եմ ասում:

Մարկը ասում էր, որ երկու օր է մնացել: Վաղը չէ, մյուս օրը, ուրեմն: Ինձ ուրիշ հարց է հուզում: Երկաթե դուռը, որը ընդմիշտ փակ է, ոչ մի հնարավորություն մեզ չի տալիս դրսի աշխարհի հետ կապ հաստատել: Սրանով միայն թուղթ կանցնի, երևի այն թուղթը, որտեղ գրվել էր տպելու մասին, անցավ դրա տակով: Վերևում պատուհանի պես մի բան կա, երևի մենք էլ այնտեղից ենք ընկել, Գոռն էլ ընկել է այնպես, որ ոտքերը համարյա ջարդվում էին, իսկ Մարկինը` մեջքը: Բայց դրա վերևում մարդ չի երևում, ոչինչ չի երևում: Այդ դեպքում ինչպե՞ս պետք է մենք հասկացնենք, որ գիրքը արդեն պատրաստ է: Ոչ ոք չխոսեց դրա մասին, ուրեմն ոչ ոք դրա մասին չի մտածել: Դուռը ծեծել ամբողջ ուժով մենք վաղուց փորձել ենք, երբ ուզում էինք դուրս գալ նկուղից, ոչ մի արտաքին նշան չկար: Մեր ձայները չեն լսվում ոչ մի տեղ: Տեսագրող սարքե՞ր: Չէ, ես ամբողջ նկուղը անձամբ եմ ստուգել, այստեղ ոչինչ չկա, բացի չորս պատից: Նրանք իրենց ոտո±վ կգան: Բայց ինչպե՞ս գլխի կընկնեն, չեմ հասկանում, պետք է մի բան մտածել:

Մարկի ծխախոտներից վեց հատիկ է մնացել, հազիվ էլ հերիքի, նա կարծես շատ է մտահոգված այս հարցում, իմ ծիծաղն էլ գալիս է, անգամ Գոռը այդքան չի տրտնջում թմրանյութի պակասից, ինչքան Մարկը` ծխախոտի առկայությունից, թեև քիչ քանակով: Գոռը կարծես փոխվել է, նա իր մեջ ուզում է սպանել իր ներկան: Ե±ս եմ փոխել: Նա այդպես ասաց, իսկ ես ինձ լավ զգացի, անկեղծ: Ես ուզում եմ նրան օգնել այդ հարցում: Զգում եմ, որ նա այն չէ, ինչ նրան դարձրել են: Նա նա է, ով այսօր խոսեց ինձ հետ:

Ու ես… Ու ես սիրում եմ նրան, այո, սիրում եմ…»:

Գլուխ 3

Բացահայտում

1. Այդ սենյակը մութ էր, ու համարյա ոչինչ չէր երևում, բացի աղոտ լույսի պատճառով պսպղացող գլխից, որի վրա ընդհանրապես մազ չկար: Դժվար թե աշխարհում որևէ այլ մեկը լիներ, որի գլխին ընդհանրապես մազ չլիներ: Այդ տարօրինակ մարդու գլուխը թեթևակի շողշողում էր թույլ լույսի տակ: Նա նստած էր ճոճվող աթոռին, ու մարմինը անընդհատ աջ ու ձախ էր գնում: Նրա ձեռքին հաստ սիգար կար, որից հաստ գլանակներ էին դուրս գալիս: Մարդը երևում էր անհանգիստ. նա շնչում էր փոքր-ինչ ծանր: Սենյակում մեկը ևս կար: Նա կանգնած էր պատի մոտ, ու մեջքով հենվել էր դրան: Ձեռքերը ծալած էր, ու թվում էր, որ նրան ընդհանրապես հետաքրքիր չէ, թե ինչ է տեղի ունենում նրա շուրջը: Սենյակում ոչինչ տարբերել հնարավոր չէր:

- Նրանք այնտե՞ղ են,- հարցրեց նստածը:

- Այո, խելոք նստած են, գործ են անում,- այդ մարդու ձայնից զգացվեց, որ նա ինչ-որ բան էր ուտում:

- Ի՞նչ կա: Նորմա՞լ է ամեն ինչ:

- Այո, վերջացնում են:

Նստած մարդը մի կումով դատարկեց սեղանին դրված վիսկիի բաժակը ու նորից սկսեց ճոճվել. նա անհամբերությամբ էր լցված: Սիգարը հանգիստ ծխում էր, նրա գլանակները հասնում էին կանգնած մարդու քթին, ու նա հազում էր: Ճաղատ մարդը թվում էր շատ դաժան մի անձնավորություն, որի համար ոչ մի ներում չկա: Նա նայում էր խիստ, անգամ այդ մթության մեջ նրա հայացքը ծակում էր կանգնած երիտասարդի դեմքը, իսկ վերջինս, թեև ներքուստ անհանգիստ, բայց հանգիստ ուտում էր:

- Լսիր, էյ, չե՞ս կարող մի նամակ էլ գրել:

Երիտասարդը մոտեցավ ու նստեց ճաղատ մարդու մոտ դրված աթոռին, որը ճռռաց: Նա զարմացավ այդ հարցից, ու համապատասխան դեմք ընդունելով` հարցրեց.

- Նամա՞կ: Ինչի՞ համար:

- Գրիր` թող շուտ ավարտեն:

- Նա առանց այն էլ արագ է աշխատում, էլ ի՞նչ ես ուզում: Դա չի օգնի, իզուր տեղը կասկածանքների առիթ կտանք: Պետք չէ:

- Համոզվա՞ծ ես:

- Անկասկած: Առաջին նամակը գոնե հասկանալի էր: Նրանք չէին կռահի` ինչի համար է այս ամենը: Ես ռիսկի դիմեցի` նամակը դռան տակով շպրտելով: Հիմա ամեն ինչ հանգիստ է: Իմ հաշվարկներով` նրանք վաղը ամեն ինչ վերջացնում են:

- Իսկ տեսախցիկը՞:

- Ի՞նչ:

- Կարմիր մազերովը խելոք աղջիկ է, պետք է որ տեսած լինի, որ ձայնագրիչի վրա տեսախցիկ կա:

Երիտասարդը մտքում հառաչեց` զարմանալով ճաղատի տրամաբանության վրա, բայց ոչինչ չասաց այդ մասին:

- Ոչ, այլապես ջարդած կլինեն:

- Ինչ-որ բան տա՞նք ուտելու:

- Ոչ, այսպես լավ է:

- Բացի դրանից` ի՞նչ են անում ամբողջ օրը:

- Դու չգիտես,- ծիծաղելով պատասխանեց երիտասարդը,- այնտեղ սիրային երկխոսություններ են գնում: Սիրային նորավեպ է: Աչքիս` մնան, մի գիրք էլ գրեն, հը՞:

Երկուսով ծիծաղեցին:

- Ոչինչ, մենք էլ նրանց օգուտ տված կլինենք, մարդիկ ենք, չէ՞, վերջիվերջո:

- Հա, ճիշտ ես:

Մի քանի վայրկյան լռություն տիրեց: ճաղատ մարդը հանգցրեց իր կիսատ սիգարը վիսկիի կաթիլներ մեջ ու շպրտեց թե բաժակը, թե սիգարի մնացորդը: Նա դեռևս ծանր էր շնչում: Պարզ էր, որ նա սպասում է ինչ-որ բանի, ու համբերության պաշարը նրան չէր բավարարում: Այն, ինչի նա սպասում էր, պետք է լիներ վաղը, ու նրա աչքերը պսպղում էին այդ մտքից: Նա ուշադիր նայեց երիտասարդին ու ձայնը բարձրացնելով` հարցրեց.

- Վա՞ղը, ասում ես:

- Այո, մի քանի բան է մնացել, մենք հաղթում ենք:

- Դու միայն պատկերացրու, միայն ԱՄՆ-ում հինգ հազար օրինակ են ուզում, հասկանո՞ւմ ես:

- Հասկանում եմ, դու դա արդեն վեցերորդ անգամ ես ասում:

- Գիտեմ, ուղղակի չեմ կտրվում նման մտքերից: Լավ, լսիր, գնանք քնենք, այսօր, գոնե:

- Հա, իրոք, ես հոգնել եմ:

- Գնա, որ վաղը պատրաստվես հյուր գնաս նրանց: Առաջին և վերջին անգամ: Ամեն ինչ կավարտվի, ուշադիր կլինես թղթերի հետ:

- Լավ. հանգիստ եղիր: Բարի գիշեր:

- Բարի գիշեր:

2. Մարկը ծխում էր իր վերջին ծխախոտը:

- Ես վերջացրի:

Հնչեց հաղթական:

3. Սառան նստած էր` մեջքը մաքսիմալ ուղիղ պահելով: Նա նայում էր թղթերին, որոնք հիմա նրա համար ամեն մեկը մի առանձին գիրք էր թվում, գրքեր, որոնք երևի անգին են կամ առնվազն շատ թանկ: Նրա կլոր ու սիրուն աչքերի առաջ հիմա վազում էին այն մի քանի օրերը, որոնք նա ապրեց այստեղ: Գոյատևե՞ց: Հիմա նա դժվարանում էր պատասխանել: Այստեղ էր, որ հանդիպես իր սիրելի գրողներից մեկին, նրան, ում գրքերը կարդացել է մեծ հաճույքով ու հետաքրքրությամբ: Նրան, ով ստանձնեց բոլորին փրկելու հնարավորությունը` հասկանալով, որ նրանից է կախված երկու ուրիշի կյանքը: Նրան, ով անցնելով դժվարին կյանք ու կույր լինելով հանդերձ` կարողացավ մագլցել կյանքի ամենադժվար կիրճերը ու հասնել նրան, ինչին ձգտում է ամեն մարդ` հաջողության: Սառան հպարտությամբ էր նայում Մարկին, նրա համար Մարկը հիմա մի հրեշտակի էր նմանվում, որը իջել է խոր երկնքից, որպեսզի կյանքեր փրկի: Սառան երևի մտածում էր, որ կյանքում չի փոշմանի, որ մի քանի օր է անցկացրել այստեղ, որովհետև երևի նա շատ բան է սովորել ու հասկացել:

Այստեղ էր, որ հանդիպեց մեկինմ ում հետ գուցե կանցկացնի երկար-երկար տարիներ, գուցե մի ամբողջ հավերժություն, բայց հիմա Սառային թվում էր, որ հավերժությունը շատ կարճ ժամանակահատված է: Նա հանդիպեց մեկին, որին ստիպեց փոխվել ու որին ստիպեց փոխել նաև իրեն: Մեկին, ում չհասկացավ առաջին հայացքից, բայց հետո կարողացավ մտնել շատ խորը, այնտեղ գտնել ինչ-որ բան ու սիրել այն, փոխել այն ամենը, ինչ պատահեց այդ ճանապարհին, ու կանգնեցնել ճիշտ ուղու վրա: Մեկին, որին հանեց կյանքի հատակից ընդամենը մի երկու օրում, ու որը հիմա բոլորովին այլ մարդ էր` բոլորովին այլ հայացքներով, այլ մտածելակերպով: Մեկը, ում սիրում էր ու սիրվում էր նրանից: Մեկը, ում հետ կանցկացներ ողջ կյանքը երջանիկ լինելու համար:

Այս մտքերը վազում էին և Գոռի գլխով: Նա շնորհակալությամբ էր նայում հիմա Սառային, որի սիրուն դեմքը հիմա ոչ ոքի չէր հիշեցնում, նայելով Սառային` նա միայն մի մարդու էր կարողանում պատկերացնել` Սառային: Սառան ոչ ոքի չէր նմանվում ու չէր հիշեցնում, չէր ստիպում Գոռին տառապել հիշողությունների գրկում: Ոչ: Ընդհակառակը, Գոռը հիացմունքով էր նայում նրան, որովհետև նա ստիպեց իրեն փոխվել: Հիմա վերջին բանը, որի մասին մտածում էր Գոռը, դա թմրանյութն էր: Գոռն ինքն էր զարմանալիորեն հայտնաբերել, որ չի զգում դրա կարիքը: Ու մի՞թե սա է սերը: Մի՞թե սա է այն ուժը, որ ունակ է փոխելու ամեն բան, ամեն երևույթ, ամեն ինչ: Գոռը հավատում էր դրան: Ու դա նրան հաճելի էր:

- Ես վերջացրեցի: Ամեն ինչ: Ամեն ինչ վերջացավ: Ես կույր եմ, չեմ կարող գալ: Եկեք գրկեմ ձեզ:

Գոռն ու Սառան վազելով ընկան Մարկի կիսաբաց գիրկը ու համբուրեցին նրան:

Ամեն ինչ վերջացավ:

Իսկ վերևում ինչ-որ մեկը սկսեց քայլել…

- Դե լավ, գնացեք, գնացեք այնտեղ, մյուս անկյունը, դուք ոչ միայն ինձ համբուրելու կարիք ունեք, ես ձեզ չեմ խանգարի,- ասաց ու ծիծաղեց:

Սիրահարները ևս ծիծաղեցին:

- Խոստանո՞ւմ ես, որ չես նայելու, Մա՞րկ:

Մարկը ուժեղ հռհռաց.

- Այ դա լավ հումոր էր:

Սառան ու Գոռը հեռացան ու համբուրեցին իրար շատ ուժեղ, նրանք երջանիկ էին: Այսքան երջանիկ նրանք երբեք չեն եղել:

Վերևում ոչ ոք չէր երևում. նա մոտենում էր նկուղին…

Մարկի ծխախոտները վերջացան: Թղթերը լցված են: Գիրքը գրված է: Օրագիրը գրված է: Ձայնագրիչի հիշողությունը լցված է: Ամեն ինչ ավարտվեց: Մարկը շշնջաց քթի տակ.

- Ես հաղթել եմ…

Քայլերը մոտենում են…

Հիմա դրանք լսելի էին բոլորին:

- Այսքան շո՞ւտ: Նրանք լսեցին մեզ, Գոռ, նրանք լսեցին մեզ, նրանք իմացան, որ մենք վերջացրեցինք ամեն ինչ,- բացագանչեց Սառան:

- Չեմ հավատում, որ ամեն ինչ վերջացավ: Մենք հաղթեցինք, Սառա, Մարկ,- նույնպես բացագանչեց Գոռը:

Մարկը ամուր բռնած պահում էր թղթերը:

- Այո, մենք հաղթեցինք, մանուկներս, ծերուկը արեց դա, ուռա:

Ու միասին ուռա կանչեցին:

Քայլերը արդեն դռան մոտ էին լսվում:

- Շնորհակալ ենք քեզ, Մարկ, դու մեզ փրկեցիր: Դու գրեցիր այն գիրքը, որը մեզ համար փրկություն հանդիսացավ:

- Էյ, ծերուկ, շնորհակալ եմ, ես քեզ կյանքովս եմ պարտական:

Դուռը բացվեց…

Դուռը, երկաթե դուռը բացվեց…

Սառայի ու Գոռի դեմքը փայլում էր: Նրանք անգամ չէին շտապում դուրս գալ, նարնք ուզում էին վայելել հաղթանակի այդ վայրկյանները:

Շեմքին հայտնվեց մի երիտասարդ, նա ուներ սև ուղիղ մազեր ու զվարթ դեմք, ձեռքերը ծալած էին, նա հենվեց պատին:

- Վահե, դո՞ւ ես,- ասաց Մարկը…

- Ի՞նչ,- շշնջացին Սառան ու Գոռը միաձայն…

- Ես եմ, արի, շուտ արա…

Սառան ու Գոռը ոչինչ չհասկացան մի պահ, բայց հաջորդ պահին Գոռը արդեն շշմած չէր կարողանում խոսել, իսկ Սառան արտասվում էր լուռ…

- Դու…Դու նրան ճանաչո՞ւմ ես…

Մարկը հոգոց հանեց ու դժվարությամբ բարձրացավ տեղից.

- Այո, նա Վահեն է, տպարանի աշխատողներից է:

- Ինչպե՞ս թե, ոչինչ չեմ հասկանում, - ասաց Գոռը ապշահար:

- Դե, իհարկե..,- շշնջաց Սառան,- իհարկե… Իհարկե: Մենք հիշեցնում էինք §Ամնեզիայի¦ հերոսներին: Գիրքը անհաջող ստացվեց, որովհետև այն իրական էր: Եվ պետք էին մարդիկ, որ այն դարձնեին իրական: Մեկը կար, որին դա պետք էր: Մեկը, ով ոչ ոքի չկարողացավ համոզել, որ տա նրան բավարար տեղեկություն գիրքը նորից գրելու համար: Մեկը, ով պետք է գիրքը վերահրատարակեր, մեկը, ով գտավ երկու հոգու, որոնք կարող են օգնել նրան, ինձ ու Գոռին: Մեկը, ով գցեց նրանց այս նկուղը ու նրանց հետ միասին եկավ այստեղ: Մեկը, ով հնարեց իր մասին սուտ մեղադրական պատմությունը, որի մեղավորը հենց ինքն էր: Մեկը, ով ձայնագրիչ վերցրեց, որպեսզի ձայնագրի մեր խոսակցությունները` որպես կենդանի ապացույց տպագրությանը, որ խոսակցությունները տեղի են ունեցել, ու որ գիրքը նոր թափ կստանա: Մեկը, ով տեղադրեց տեսախցիկ ձայնագրիչի, վրա որ տպագրությունը իմանա` երբ է գործը վերջանում, մեկը, ով խաբեց մեզ… Ու այդ մեկը… Այդ մեկը…

Մարկ Հելյանը լայն ժպտաց, շատ լայն…

Երևի կյանքում այդքան լայն նա չէր ժպտացել, դա հաղթական, սպառնական, ու սատանայական ժպիտ էր, ահավոր ժպիտ…

- Սրիկա, - դուրս ցատկեց Գոռի բերանից…

- Ներեցեք, իհարկե, բայց ինձ իմ գումարն է պետք,- ասաց Մարկը` նույն սատանայական ժպիտով:

- Գոնե բաց թող մեզ, դու ստացար այն ամենը, ինչ ուզում էիր, հիմա բաց թող, թող գնանք:

- Ոչ, ես չեմ կարող կենդանի վկաներ թույլ տալ, շատ վտանգավոր է,- ասաց ու ծիծաղեց…

Մեկ վայրկյան լռություն էր…

Սառան սկսեց բարձր լացել Գոռի գրկում, իսկ Գոռը նույնիսկ ուժ չուներ լացելու համար:

-Գնացինք, Վահե:

Վահեն ժպտաց:

Նրանք դուրս եկան ու փակեցին երկաթյա ամուր դուռը…

Այդ դուռը այլևս երբեք չբացվեց…