Հանրային դպրոցի ուսուցչուհի, դրամատուրգ Մարգըրեթ Էդսոնն իր առաջին մրցանակակիր պիեսը գրել է Վաշինգթոնում՝ հեծանիվների խանութում աշխատելու ընթացքում։ «Բանականություն» պիեսը 1999 թ․-ին Պուլիցերյան մրցանակի արժանանալուց բացի, բեմադրվել է տասնյակ լեզուներով, իսկ HBO-ն համանուն տարբերակով նկարահանել է նաև ֆիլմ, որը 2001թ․-ին արժանացել է Էմմի մրցանակի։

Պիեսում Մարգըրեթը խորանում է հավերժական հարցերի մեջ, որոնք պատասխան չեն ստացել և հավանաբար չեն էլ ստանա․ ինչպե՞ս պետք է ապրել կյանքը՝ իմանալով, որ մեռնելու ենք, արդյո՞ք գիտությունն ու արվեստը կարող են օգնել հաղթահարել մահը կամ մահվան հանդեպ վախը, արդյո՞ք մարդկային շփումն ավելի վեր է նյութականից, մասնագիտական նվաճումներից և մի շարք այսպիսի հարցեր։ Մարգըրեթի գրվածքի պարզությունն ու նրբագեղությունն այս բարդ, բազմաշերտ պիեսը հասանելի են դարձնում գրեթե ցանկացած ընթերցողի։ 

«Բանականություն»-ը մեկ գործողությամբ պիես է։ Մեկնարկը տրվում է ուռուցքաբանության բաժանմունքում, որտեղ պոեզիայի դասախոս Վիվիեն Բերինգը բուժվում է ձվարանների քաղցկեղի 4-րդ փուլից: Ութ շաբաթ տևողությամբ քիմիաթերապիան ինտենսիվ է և վտանգավոր։ Նրա բուժումը վերահսկվում է բժիշկ Հարվի Քելեկյանի և Ջեյսոն Պոզների կողմից, ում ժամանակին Վիվիենը դասավանդել է: Այն փաստը, որ Վիվիենին բուժում է իր նախկին ուսանողը, անհարմարություն է պատճառում Վիվիենին, քանի որ կարծես դերերով փոխված լինեն։ Վիվիենն ինքն է պատմում պիեսը ՝ խոսելով կարիերայի և կյանքի հետ կապված հիշողություններից: Այս հետադարձ հայացքների միջոցով հանդիսատեսը ականատես է լինում Վիվիենի պատմության առանցքային պահերին։

Պիեսի գործողություններում աստիճանաբար նկարագրվում են Վիվիենի գլխում արթնացող մտքերը մահվան մասին։ Սկզբում նա ախտորոշմանը վերաբերում է որպես ակադեմիական խնդրի, որը կարող է հասկանալ և լուծել: Սակայն, առողջական վիճակի վատթարացման և քիմիաթերապիաների ապարդյունության հետ մեկտեղ, սկսում է վախենալ իր հնարավոր մոտալուտ վախճանից: Չնայած բուժքույր Սյուզի Մոնահանը հասկանում է, որ քիմիաթերապիաներից Վիվիենի վիճակը վատանում է, բժիշկ Քելեկյանն ու Ջեյսոն Պոզները արգելում են ավարտել պրոցեդուրաները, քանի որ դրանք օգնում էին իրենց մասնագիտական հետազոտությունները կատարել։ Վիվիենը, ով նախկինում հիանում էր բժիշկների նվիրումով, այսօր տեսնում էր, թե ինչպես են իրեն դարձրել հետազոտությունների փորձադաշտ։

Այս ողջ ընթացքում հիվանդ դասախոսի կողքին է բուժքույրը՝ Սյուզին, ով Վիվիենից կարգադրություն է ստանում չվերակենդանացնել իրեն, երբ դադարի շնչել։ Սակայն երբ Ջեյսոն Պոզները իր երբեմնի դասախոսի անշնչացած մարմինն է գտնում, վերակենդանացնելու հաջող փորձ է անում՝ չնայած Սյուզիի ապարդյուն ջանքերին։ Պիեսի վերջին պահերին Վիվիենը վեր է կենում անկողնուց, հանում հագուստը ՝ քայլելով դեպի բեմի անլույս հատվածը։

Ինչպես ասում է ինքը՝ դրամատուրգը, «Պիեսը բժիշկների կամ նույնիսկ քաղցկեղի մասին չէ։ Սա պիես է բարության մասին, ինչին զուգորդում է արհամարհանքը, կարեկցանքի մասին, որին զուգորդում է անզգայունությունը»:

© Նյութը պատրաստեց՝ Հենրիետա Ավագյանը