Թրեյսի Ք. Սմիթ «Կյանքը Մարսի վրա»

2024-04-27

Պուլիցերյան մրցանակի 2011 թ. դափնեկիր «Կյանքը Մարսի վրա» ժողովածուն մրցանակաբաշխության կոմիտեն որակել է որպես «համարձակ, հմուտ բանաստեղծությունների ժողովածու, որն ընթերցողներին տանում է տիեզերք և տեղափոխում ուրախության և վշտի տիրույթներ»:

Ժողովածուի սկզբում Սմիթը հայացքն ուղղում է դեպի աստղերը՝ փնտրելով մխիթարություն: Բանաստեղծը կորցրել է իր գիտնական հորը և աշխատում է Հաբլի[1] զարգացման ուղղությամբ: Հոր մահը սգացող էլեգիաներում տիեզերքը ծառայում է և՛ որպես փոխաբերություն այն անճանաչելի գոտու համար, որտեղ «անհետացել է» իր հայրը, և՛ որպես հույսի արտահայտում: Սմիթը գրում է, որ չի դադարել իր հոր գոյությունը, այլ պարզապես այն վերափոխվել է. «Այն ամենը, ինչ անհետանում է, անհետանում է, կարծես ինչ-որ տեղ վերադառնալու համար»:

Ըստ գրողի՝ կարևորն այն չէ, որ պարզենք՝ մենք մենակ ենք տիեզերքում, թե ոչ. այլ կարևոր է ընդունել կամ գոնե համակերպվել տիեզերքի առեղծվածի հետ: Սմիթն իր բանաստեղծություններում հաճախ է օգտագործում «այն» դերանունը այնպիսի իրավիճակներում, երբ «այն»-ը չունի հստակ նախադրյալ: Սմիթի առեղծվածային «այն»-ը իրականում մեզ ծաղրելու միջոց է՝ բացատրություններ փնտրելու մեր անհագ ցանկության համար:

 ... այն չի ենթարկվում «կեղծ կամ իրական» կանոնին:

Չազդվելով մեր եռանդից, այն ան-

դադրում է: Նման որոշ վեպերի՝

Մեծածավալ ու անընթեռնելի:

Կրոն, գիտություն, արվեստ. մենք դիմում ենք դրանց պատասխանների համար, իսկ զանազան հարցերն արդի են հատկապես վշտի ժամանակ: Սմիթի կողմից գրքի առաջին հատվածում փիլիսոփայական բանաստեղծությունների զուգակցումը երկրորդ մասի՝ հոր համար գրված երկար էլեգիաների հետ, փայլուն ներդաշնակություն է ստեղծում: Նա սկզբում ցույց է տալիս մեզ, թե որքան գրավիչ է փախչելը աբստրակցիայի և երևակայության մեջ՝ ամբողջ օրը երազկոտ նայելու «Կոն» միգամածությանը[2], բայց հետո հիշեցնում է, թե որքան անհրաժեշտ է առերեսվել մեր գոյության իրականությանն այստեղ՝ Երկրի վրա:

Հաճախ հռետորական հարցերն օգտագործվում են ընթերցողի զգացմունքները վերահսկելու համար, բայց այս գրքում դրանք տրված են կա՛մ Աստծուն, կա՛մ անեզր տարածությանը, որտեղ նրանք արձագանքում են կամ ճնշում են գործադրում ընթերցողի վրա՝ պատասխան գտնելու համար:

Բացի Դեյվիդ Բոուիի «Կյանք Մարսի վրա» երգի վերնագիրն ակնարկելուց, գրքի այս անվանումը վերաբերում է թթվածնից զուրկ, մի տեսակ վակուումում ապրող  տարօրինակությանը: Մեզ ռմբակոծում են տեղեկատվության մասնիկներով, սակայն մեր ամբողջ գիտելիքով չենք կարող բացատրել որոշ առեղծվածներ՝ սեր, ծննդաբերություն, քաղաքական բռնություն և այլն:

Իր հարցազրույցներից մեկում Սմիթն ասել, որ «երբեմն հարցերը կարող են ավելի արդյունավետ լինել, քան պատասխանները, որոնց հանգում ենք: Հարցը ձգտում է, հրավեր՝ պատկերացնելու և ուսումնասիրելու մի շարք հնարավորություններ, պայքարելու և կարեկցելու, կասկածելու և հավատալու: Հարցը շարժումն է, մինչդեռ պատասխանի մեր զգացողությունը հաճախ կարող է լինել ստատիկ՝ «կանգառի կետ»:

Ինչպես անում է լավագույն պոեզիան, «Կյանքը Մարսի վրա» ժողովածուն նախ մեզ ուղարկում է երևակայության հիասքանչ տիրույթ, այնուհետև վերադարձնում ինքներս մեզ՝ վերափոխված և մխիթարված:

Սմիթն այս ուշագրավ երրորդ ժողովածուով ամրապնդում է դիրքերը իր սերնդի լավագույն բանաստեղծների շարքում:

[1] Հաբլը ՆԱՍԱ-ի «Մեծ աստղադիտակներ» ծրագրի մի մասն է, այն միակ աստղադիտակն է` կառուցված տիեզերքում սպասարկվելու համար։

[1] «Կոն» միգամածություն կամ Cone Nebula մութ միգամածություն է, որը գտնվում է 2500 լուսատարի հեռավորության վրա: Միգամածության երկարությունը 7 տարի է և լի է խիտ գազով և փոշով` աստղերի ձևավորման համար անհրաժեշտ բաղադրիչներով` այն դարձնելով կատարյալ աստղային գործարան:

© Նյութը պատրաստեց՝ Անի Գասպարյանը:

մեկնաբանություններ