Ամալյա Սողոմոնյան | Ջոն Քութզիի «Անարգանք» վեպը

Ջոն Քութզիի «Անարգանք» վեպը հրատարակվել է 1999 թվականին: Քութզին առաջին հեղինակն է, որ երկու անգամ Բուքերյան, հետագայում նաև Նոբելյան մրցանակ է ստացել։ Այս վեպը Քութզիի ամենահզոր և հակասական ստեղծագործությունն է: Վեպի գլխավոր հերոսը 52-ամյա պրոֆեսոր Դեյվիդն է, որն իր ուսանողուհու հետ սիրային սկանդալային պատմության պատճառով կորցնում է իր աշխատանքն ու հասարակության հարգանքը: Դեյվիդն ամուսնալուծված է, ունի դուստր և իր կարծիքով կարողացել է բավականին լավ դասավորել իր սեռական կյանքը: Ամեն հինգշաբթի նա գնում է մարմնավաճառ Սորայայի մոտ և ամեն հինգշաբթի համոզվում, որ փոխադարձ կապվածություն է առաջանում նրանց միջև: «Կապվածությունը սեր չէ, բայց գոնե դրա երկվորյակ քույրն է»: Դեյվիդն իրեն երջանիկ է զգում, թեև ամեն անգամ հիշում է «Էդիպուսի» տողերը. «Ոչ մի մարդու երջանիկ մի կոչիր, քանի դեռ չի մեռել»: Ժամանակակից լեզուների ֆակուլտետի դասախոսն անձնակազմի ռացիոնալացման հետևանքով այժմ լրատվական միջոցների «լրացուցիչ» դասախոս է, ով հաղորդակցման հմտություններ է դասավանդում (թեև հաղորդակցման խնդիրներ ունի) և տարվա ընթացքում միայն մեկ մասնագիտական դասընթաց է վարում (այս տարի ռոմանտիկ գրողների մասին): Քառորդ դար ձգվող մասնագիտական գործունեության ընթացքում երեք գիրք է հրատարակել, որոնցից ոչ մեկն աղմուկ չի բարձրացրել: Հիմա էլ ուզում է Բայրոնի մասին աշխատություն գրել: Վաղուց իր դասախոսություններից հաճույք չի ստանում, բայց շարունակում է դասախոսել, որովհետև դա իր ապրուստն է, և նաև այն պատճառով, որ դա նրան սովորեցնում է համեստ լինել, հստակեցնում է, թե ինքն ով է աշխարհում: Դեյվիդը շարունակում է կարծել, որ նա, ով գալիս է դասավանդելու ամենաճշմարիտ դասն է քաղում, մինչդեռ նրանք, ովքեր գալիս են սովորելու, ոչինչ էլ չեն սովորում: Դեյվիդի և Սորայայի կապն այնքան է շարունակվում մինչև Սորայայի երկու մանկահասակ տղաները հայտնվում են նրանց միջև և ինչպես ստվերներ` խաղում սենյակի անկյունում, որտեղ իրենց մայրն ու անծանոթ տղամարդը կենակցում են: Դեյվիդը հաճախ է մտածում այն մասին, որ սեռական կարիքները բավարարելն անիմաստ զբաղմունք է: Խորհրդածում է այն մասին, որ երբ ամորձատում են կենդանիներին, նրանք շարունակում են ապրել՝ ասես ոչինչ էլ չի եղել, եթե հաշվի չառնենք դրանից հետո նրանց մշտապես պատող թախիծը: Կապում են, անզգայացնում, անդամահատում, ճարպիկ ձեռք, մի քիչ լորձարտադրություն, և վերջ: Դեյվիդը շուտով մոռանում է Սորայային և տարվում Մելընիով, ով իր ուսանողուհին է: Սկզբում գինի, երաժշտություն. ծես, որ տղամարդիկ և կանայք կատարում են միմյանց և շփման անհարմար անցումները հաղթահարելու համար: Մելընին իրենից երեսուն տարով փոքր է: Բավականին խելացի է, բայց սովորելը նրա տարերքը չէ: Դեյվիդի դասախոսություններից դուր է եկել Ուիլյամ Բլեյքի պոեզիային նվիրված դասախոսությունը, Ուորդսվորթի պոեզիան այնքան էլ դուր չի եկել: Ինչպես Դեյվիդն է ասում. «պոեզիան սրտիդ դիպչում է կա՛մ առաջին հայացքից, կա՛մ երբեք այլևս, ինչպես՝ կայծակը, ինչպես՝ սիրահարվելը»: Երբ Դեյվիդը խոսում է գրողների մասին, ասում է, որ նրանք բոլորը երիտասարդ են մահացել, կամ ցնդել են, կամ խելագարվել են ու մեկուսացվել: Առաջին անգամ Դեյվիդը Մելընիին բերում է իր տուն: Հյուրասենյակի հատակին, պատուհանների ապակիներին թմբկահարող անձրևի ձայնի ներքո սիրով է զբաղվում նրա հետ: Աղջկա մարմինն անթերի է, պարզ, իր տեսակի մեջ՝ կատարյալ: Չնայած աղջիկն ամբողջ ընթացքում անտարբեր է, նա կատարվածից հաճույք է ստանում, այնպիսի հաճույք, որ հեշտանքի պահին լիակատար մոռացության գիրկն է ընկնում: Մի շաբաթ առաջ Մելընին Դեյվիդի համար ընդամենը հերթական գեղեցիկ դեմքն էր լսարանում, այժմ նա ներկայություն է իր կյանքում՝ շնչող ներկայություն: Իհարկե, վեպի ընթացքում ներկայությունը վերածվում է խայտառակության, ապա՝ փախուստի: Դեյվիդը գնում է դստեր՝ Լյուսիի մոտ: Ընդամենը մեկ ողբերգական դեպքից հետո փոխվում է և՛ հոր և՛ դստեր կյանքը: էվթանազիայի ենթարկված թափառող շների հետ աշխատանքն օգնում է նախկին դասախոսին հասկանալ տառապանքի էությունը: Այս կենդանիներն արտացոլում են իր աղջկա անկումն ու վեպի էքզիստենցիալ ընտրությունները: Դեյվիդը վեպի սկզբում կանանց որպես հաճույքի առարկա է դիտարկում, հրաժարվում է ընդունել սեփական մեղքն ու ներողություն խնդրել իր արարքների համար, իսկ վեպի վերջում նա այլևս նույն մարդը չէ: Փոխակերպված Դեյվիդը սկսում է ընդունել իր ճակատագիրը:

Հ.Գ Հետաքրքրական է, որ Ֆիլիպ Ռոթի «Մեռնող կենդանին» և Ջոն Քութզիի «Անարգանք» վեպերն ունեն բազում նմանություններ և մեկ էական տարբերություն: Երկու վեպերի գլխավոր հերոսների անունը Դեյվիդ է, երկուսն էլ դասախոսում են համալսարանում, երկուսն էլ ապրում են գրականությամբ, երկուսն էլ սիրային հարաբերություններ ունեն իրենց ուսանողուհիների հետ, տարիքային տարբերությունները ևս նման են, սակայն էական տարբերությունն այն է, որ հեղինակները տարբեր կերպ են ընկալում ու ընթերցողին հասցնում սիրո ու կրքի, կյանքի ու մահվան կոնցեպտները:

Հեղինակ՝ © Ամալյա Սողոմոնյան