Անտոն Չեխովը և հայերը

Մասնագիտությամբ բժիշկ Չեխովը գրում և հազարավոր նամակներ էր ստանում, համարակալում դրանք և բոլոր ծրարները դասավորում այբբենական կարգով: Նրան բոլորովին չէր անհանգստացնում այն միտքը, թե իր նամակները կարող են ուրիշներն էլ կարդալ: Հակառակը՝ համարում էր, որ ժամանակի ընթացքում բոլորը պետք է տեսնեն, թե ինչ է գրված եղել այդ նամակներում, քանի որ ինքն «ամաչելու ոչինչ չունի»: Նամակներից մի քանիսը Չեխովի և հայերի կապի փաստացի վկայությունն են:
1897 թվականի հունվարի 10-ին Չեխովը նամակ ստացավ հետևյալ բովանդակությամբ. «Թուրքիայի բարբարոսություններից տուժած հայերի մասին գրական շտեմարան է ստեղծվում: Ժողովածուի նախաձեռնողը Գ.Ա. Ջանշիևն է, որն էլ հենց խնդրել էր ինձ Ձեզ գրել այն մասին, թե արդյո՞ք Ձեր ստեղծագործությունները չէիք տա ժողովածուի մեջ ներառելու համար: Հուսով ենք, որ Դուք Ձեր որոշման մասին կտեղեկացնեք ինձ կամ Գրիգորի Ավետովիչին նրա հասցեով: Գուցե Դուք հարցնեք՝ ի՞նչ կապ ունեմ ես այս ամենի հետ: Բացի Գ.Ա. Ջանշիևի հետ ունեցած հպանցիկ ծանոթությունից, ես նույնպես կաշխատեմ այդ շտեմարանի վրա և կզբաղվեմ գեղարվեստական ձևավորմամբ, եթե իհարկե հարկ լինի»: Հենց այդ ժամանակ պետք է լույս ընծայվեր «Թուրքիայում տուժած հայերին ցուցաբերած եղբայրական օգնությունը» ժողովածուն: Անտոն Պավլովիչը դրական պատասխան տվեց և հետաքրքրվեց, թե ինչ ժամկետում պետք է պատրաստի հոդվածը և ինչ պատմվածք է պետք` նո՞ր, թե՞ նախկինում արդեն հրատարակված: Սակայն ճակատագիրն այնպես դասավորվեց, որ առողջական խնդիրները խանգարեցին գրողին հոդված պատրաստել ժողովածուի համար: Սակայն անկախ այդ հանգամանքից, շտեմարանի վաճառքից մոտ 30 հազար ռուբլի հավաքվեց, և այդ գումարն ուղղվեց Թուրքիայում տուժած հայերին:
Նկարիչ, հայկական պատմական գեղանկարչության հիմնադիր Վարդգես Սուրենյանցի հետ Անտոն Պավլովիչը ծանոթացավ Ղրիմում: Այն ժամանակ վարպետն աշխատում էր Ալեքսանդր Սերգեևիչ Պուշկինի «Բախչիսարայի շատրվան» ստեղծագործության նկարազարդման վրա: Չեխովը դիմեց Սուրենյանցին. «Հարգելի՛ Վարդգես Ակոպովիչ, համոզված եմ, որ հենց Դուք պետք է պատկերազարդեք «Ճայը» ներկայացումը: Ինձ համար շատ կարևոր է»: Սա ճակատագրական առաջարկ էր: Սուրենյանցի դեկորացիաները փրկեցին իրավիճակը, քանի որ առաջին բեմադրությունը հաջողություն չէր ունեցել: Երկու հանճարների համատեղ աշխատանքը իսկապես մեծ հաջողություն բերեց «Ճային»:
Չեխովը մեծ գնահատական տվեց հայ նկարչի կատարած գործին, իսկ Սուրենյանցն ավելի ուշ մի քանի կտավ նվիրեց Չեխովին: