Ավետիք Իսահակյան. Կյանք և ստեղծագործություններ. Գրքամոլ Ակումբ

Սույն տեսահոլովակը, որը պատրաստված է «Գրքամոլ» Ընթերցասերների Ակումբի կողմից, ներկայացնում է Ավետիք Իսահակյանի կյանքը և ստեղծագործությունները:

Ստորև ներկայացնում ենք տեսահոլովակի տեքստը՝ Ավետիք Սահակի Իսահակյան -  բանաստեղծ, արձակագիր, հասարակական գործիչ, Հայաստանի Գիտությունների Ակադեմիայի ակադեմիկոս, ՍՍՀՄ պետական մրցանակի դափնեկիր։ Ժողովուրդը նույնպես բարձր է գնահատել Իսահակյանին ու իր գործերը՝ տալով նրան Վարպետ պատվանունը:

ՄԵԾ ՀԱՅՐԵՆԱՍԵՐԸ

Իսահակյանի կյանքն ուսումնասիրելիս առաջին հայացքից տպավորություն է ստեղծվում, որ նա նախընտրել է վարել ապահով կյանք՝ հեռու հայրենիքից, հեռու պատերազմներից ու ցնցումներից: Ճիշտ է` նա երկար տարիներ ապրել է Գերմանիայում, Շվեյցարիայում և եվրոպական այլ երկրներում, սակայն պատաճառը հայրենասիրության պակասը չէր, ոչ էլ սեփական անձի ապահովության ձգտումը: Նա ՀՅԴ Ալեքսանդրապոլի կոմիտեի անդամ էր, ակտիվորեն պայքարում էր Ցարակական Ռուսաստանի դեմ, մի քանի անգամ ձերբակալվել էր ու աքսորվել, հետևաբար նրա կյանքն այլևս վտանգված էր հայրենիքում: Բայց մշտապես, հայրենիքից հեռու անգամ նա շարունակել է հայրենանվեր գործունեություն է ծավալել: Դեռևս 1914թ-ին Բեռլինում մեծ հայասեր Յոհաննես Լեփսիուսի գլխավորությամբ ստեղծվում է Գերմանահայ ընկերությունը, Իսահակյանը դառնում է ընկերության քարտուղարը: Նա փորձում էր Եվրոպայում  միջոցներ գտնել հայրենակիցներին օգնելու համար: Մեծ հայրենասերի ծավալած գործունեության շատ մանրամասներ բացահայտվեցին նրա մահվանից տասնյակ տարիներ անց միայն, այն էլ հիմնականում անձնական նամակների միջոցով: Պահպանվել են Նեմեսիս օպերացիայի կազմակերպիչներից Շահան Նաթալի նամակներն Իսահակյանին, որտեղ Նաթալն Իսահակյանին ուղղակի Ավո է դիմում: Հետագա փաստերը ցույց տվեցին Իսահակյանի` ոչ միայն Շահան Նաթալի, այլ նաև Նեմեսիս օպերացիայի  հետ ունեցած կապը: Փաստերը մատնանշում են, որ դա պարզապես կապ չէր. Իսահակյանը հենց ինքն էր կազմակերպիչներից և ոգեշնչողներից մեկը, նա էր ֆինանսական միջոցներ հայթայթում գործողություններն իրականացնելու համար: Նա ակտիվ մասնակցել է նաև Թալեաթ փաշայի սպանության կազմակերպմանը: Իսահակյանն է Բեռլինում դիմավորել Սողոմոն Թեհլերյանին: Վերջինիս հետ միասին Թալեաթին մի քանի օր հետևել է նաև Իսահակյանը: 1921թ-ի մարտի 15-ին Հարդենբուրգ փողոցի մյուս կողմում կանգնած էր Իսահակյանը՝  պատրաստ գործն ավարտին հասցնելու, եթե հանկարծ Թեհլերյանին չհաջողվեր: Մեծ է Իսահակյանի դերը նաև Թեհլերյանի արդարացման գործում: Իսահակյանի ցանկությամբ այս և մյուս բոլոր փաստերի մասին գրեթե չի խոսվել՝ Միայն կցկտուր վկայություններ կան անձնական արխիվներում և նամակներում: Բանաստեղծի գործունեության մասին հետագայում գիրք գրեց նրա որդին՝ Վիգեն Իսահակյանը՝ <<Հայրս>> վերնագրով: Գիրքը հրատարակվեց Ավետիք Իսահակյանի թոռան՝ Ավիկ Իսահակյանի կողմից: Հայրենիքից հեռու ապրելով՝ Իսահակյանը ծանր է արձագանքել հայրենիքից ստացվող սարսափելի լուրերին՝ կոտորածներ, սպանություններ, արյուն: Ծանր է տանում Սիամանթոյի, Դանիել Վարուժանի և մյուս հայ մտավորականների սպանված լինելու լուրը: «Օրերով չէր խոսում»,- վկայում է Իսահակյանի հարսը, ում հետ հաճախ էր իր մտքերը կիսում Վարպետը: 1916թ. Գարեգին Լևոնյանին գրած նամակներց մեկում գրում է. «…ուղղակի վայրենի դարումն ենք ապրում. նզովված, հազար անգամ նզովված Գերմանիան դարերի քաղաքակրթությունը կործանեց. օ՜, ինչ սարսափելի օրեր եմ անցրել և անցնում եմ. Այս ինչ արյունոտ խելագարություն է.-սպանություն, սպանություն, արյուն, արյուն, արյուն. Հայաստան այլևս չկա, բառացի ասած՝ Թուրքիայի հայերը ոչնչացան. երբ պիտի նույն օրն ընկնի գազան Գերմանիան…» Իսահակյանի խորը ապրումների մասին են վկայում նաև այդ շրջանի բանաստեղծությունները: Ահա նորեն եկավ գարուն Օ, կտրեցեք, օ, կտրեցեք Լեզուները թռչունների, Որ չհանդգնեն երգել անհոգ Երգերն իրենց տարփանքների Մեր մորթված մանուկների Ցրիվ եղած նշխարների Փոշու վրա, որոնց պիտի Ծածկեն անգութ ծաղիկները՝ Լի՜րբ, անզգա... 1919, Ժընև

ԻՍԱՀԱԿՅԱՆՆ Ու ՍԵՐԸ

Ավետիք Իսահակյանը հայտնի է ոչ միայն թողած հարուստ գրական ժառանգությամբ, այլև բազմաթիվ սիրային արկածներով: Վարպետի հմայքին ոչ մի կին չէր կարողանում դիմանալ: Կնամոլի նրա համբավը դուրս էր եկել նույնիսկ Անդրկովկասի սահմաններից: Սակայն, նա կյանքում ունեցել է միայն մեկ մեծ, իսկական սեր, և այն էլ` դժբախտ: Կարելի է ենթադրել, որ բազմահազար կանանց միջոցով Իսահակյանը փորձում էր բուժել խոցը, լրացնել սրտի այն բաց տարածքը, որն առաջացրել էր նրա հեռավոր ազգական Շուշիկը:       

Պատմում է Ավետիք Իսահակյանը... «...Շուշիկն իմ հեռավոր ազգականներից էր: Զգացմունքների ամենաջերմ շրջանում մեր մեջ մի դատարկ բանի համար երեք ամիս հարաբերությունների խզում տեղի ունեցավ: Մինչև կվերականգնվեր մեր նախկին ջերմությունը, հանգամանքներն այնպես դասավորվեցին, որ ես մեկնեցի արտասահման սովորելու. դա 1893 թվականն էր: Դեռ նոր էի եկել Վիեննա և ընդունվել տեղի կայսերական մարդաբանական թանգարան, երբ նամակ ստացա քրոջիցս, որ Շուշիկն ամուսնացել է և իրենք էլ` քույրս ու մայրս, ներկա են եղել նրա հարսանեկան հանդեսին: Այս ծանր լուրը խիստ ազդեց վրաս: Դրա տպավորության տակ նույն օրը գրեցի «Դարդս լացեք» բանաստեղծությունը: Ինձ հոնգուր-հոնգուր լացացնող այդ անսիրտ մարդը հայտնի մանկավարժ Տեր-Միրաքյանն էր, ով նոր էր ավարտել Ենայի համալսարանը և վերադարձել Ալեքսանդրապոլ` պաշտոնավարելու և ամուսնանալու նպատակով: Շուշիկի ծնողները, շլացած այդ երիտասարդի դիրքից ու փայլից, սրտի ու ձեռքի առաջարկը չէին մերժել: Իսկ ես այն ժամանակ չուստերով, խունացած վերնաշապիկով մի տղա էր, ո՞վ էի նրա կողքին... Սակայն, արդարացի լինելու համար պետք է նշեմ, որ նա շատ լավ մարդ էր: Հստակ իմանալով նրա կնոջ հանդեպ իմ անհուն սիրո մասին, թույլ էր տալիս մեզ շփվել: Խոստովանեմ` ես ոչ մի դեպքում նման բան թույլ չէի տա: Միգուցե նա համոզված էր, որ Շուշիկը երբեք չի հեռանա նրանից ինձ համար: Այնուամենայնիվ, նրա կողքին իմ մեծ սերն իրեն երջանիկ էր զգում, և ես այլևս ոչ մի բարոյական իրավունք չունեի արտահայտել զգացմունքներս, առավել ևս` որևէ բանի հույս ունենալ: Հետագայում ես էլ ամուսնացա, կարող եմ նույնիսկ ասել, որ երջանիկ էի անձնական կյանքում: Չնայած Շուշիկին այդպես էլ չմոռացա, բայց կինս ինձ շատ է սիրում…»: Պահպանվել է Ավետիք Իսահակյանի՝ Շուշիկին ուղղված նամակը՝  գրված 1904թ. «Նորից վեր եմ առնում գրիչս, թաթախում եմ հիվանդ, արյունոտված սրտիս մեջ և գրում եմ քեզ, Շուշիկ, մի քանի տող, գրում եմ ես` Ավետիք Իսահակյանս: Ինչո՞ւ եմ գրում, ի՞նչ է ստիպում ինձ գրել.- սիրել- ես քեզ չեմ սիրում, ատել- ես քեզ չեմ ատում, բայց դու իմ հոգում կաս` որպես մի ծանր երազ, որպես մի  դժբախտություն, մի կոշմար. ես ուզում եմ քեզ հոշոտել, ես ուզում եմ քեզ հազար-հազար անգամ սպանել, սպանել, նորից սպանել, կենդանացնել` նորից սպանել. հավիտյան  ապրել, և քեզ հավիտյան սպանել, բայց այդ չեմ կարող անել (անզոր եմ ես), ամբողջ էությունս բարի է…և որ ամենաողբալին է` ես դեռ քո ճիրաններում եմ. Ի՞նչ անեմ, ինչպե՞ս ազատվեմ. Երբեմն քեզ ատում եմ ծովաչափ, ծովաչափ, և երբեմն սիրում եմ և պատրաստ ոտքերդ համբուրելու, բայց որ հիշում եմ անցյալը, ես մրրիկ եմ դառնում: Դու մի´ որոնիր այս տողերի մեջ որոշ միտք, որոշ իմաստ. Ես գրում եմ համարյա կիսախելագար, և  մինչև մահս քեզ էլ ոչ մի տող գրելու չեմ, և աչերիդ նայելու չեմ, Աստվա´ծ է վկա. վերջին անգամ պիտի լամ քո առաջ և հայհոյեմ քեզ, հայհոյեմ,- հայհոյեմ քո բոլոր սրբությունները, որովհետև դու իմ սրբությունները պղծեցիր, որովհետև իմ ամենանվիրական սերը շան պես դուրս վռնդեցիր, որովհետև դու ինձ չարչարեցիր, նահատակեցիր` անսահմանորեն: * * * Բայց լալիս եմ հիմա, և սրտիցս արյուն է կաթում. գնա´, Շուշիկ, Աստված քեզ հետ, ապրի´ր քո երեխաների համար. ինձ մի´անիծիր. իմ անունս երբեք, երբեք մի´հիշիր և ոչ մի տեղ, և ոչ մի տեղ, ոչ մի մարդու մոտ. Աղաչում եմ քեզ. ինձ թաղիր քեզ համար հավիտյան, ինձ երբեք մի´նայիր. ազնիվ խոսք տուր այդպես վարվելու. ես թող բոլորովին չեղած, չծնված մարդ լինեմ քեզ համար: Հոգիս խորշում է, երբ մտածում եմ, որ երբեմն դու կմտաբերես ինձ. պետք չէ հիշել այն  տաճարում մի ուրիշ Աստծո անուն, որին այդ տաճարը չի պաշտում, չի «հնազանդվում». չպետք է այդ տաճարում ուրիշ ձոնի սեղան ու պատկեր դրվի: Քո հոգու տաճարից թող ես լինեմ դուրս` ես օտար, չճանաչված եմ այդտեղ… ԱՂԱՉՈՒՄ ԵՄ ՔԵԶ… ԵՍ ԷԼ ԿՎԱՐՎԵՄ ՔԵԶ ՀԵՏ ԱՅԴՊԵՍ: ԴՈՒ ԻՆՁ ՀԱՄԱՐ ՄԵՌԱ~Ր, ՄԵՌԱ~Ր… ԱՐՏԱՍՎԵԼՈՎ ՀԱՄԲՈՒՐՈՒՄ ԵՄ ՔՈ ԳԵՐԵԶՄԱՆԸ ԵՎ ՃԱՄՓԱ ԸՆԿՆՈՒՄ ՆՈՐ ԱՍՏՎԱԾ ԳՏՆԵԼՈՒ…» Ավետիք, 1904 թ.  

ԱԲՈւ ԼԱԼԱ ՄԱՀԱՐԻՆ

Իսահակյանի թողած գրական ժառանգության և հայոց պոեզիայի գագաթներից մեկն է «Աբու-Լալա Մահարի» պոեմը: Նա վաղուց ի վեր մտել է համաշխարհային ասպարեզ եւ մեր ազգային գրականության գերագույն նվաճումներից է: Հարկ է ասել, որ Իսահակյանն իր գլուխգործոց պոեմի մտահղացման, ստեղծման պատմության մասին շատ քիչ է գրել: Եվ եղածը ձեռք է բերում աղբյուրագիտական մեծ արժեք:  Պոեմի մտահղացումը հաճախ կապվում է Իսահակյանի հիշատակած հետեւյալ պատմության հետ: Երբ Իսահակյանը գնացքով Թիֆլիսից Գյումրի մեկնելիս է եղել, նստած իր հայրենակից մեքենավարի խցիկում, լուսաբացին, արեւի առաջին ճառագայթների ներքո, հորիզոնում տեսել է ուղտերի մի քարավան, որն առեւտրային հին ճանապարհով Պարսկաստան աղ տանելիս է եղել:  Եվ գնացքին զուգընթաց գնացել է ուղտերի քարավանը,  գնացքի անիվներն ասես արձագանքել են քարավանի քայլքին: Այսպես է գտնվել բանաստեղծի այդ օրերի խոհերին համաշունչ թե՛ ապագա պոեմի պատկերը,  թե՛ քարավանի ղողանջներին համահունչ ապագա ստեղծագործության ռիթմը: Այս դեպքը, հավանաբար, նպաստել է հրաբխի լավայի պես երկար տարիներ Իսահակյանի մոտ հասունացած ու շիկացած մտքերի ու խոհերի ժայթքմանը: Կարևոր է կյանքի այն շրջանը, որի ընթացքում Իսահակյանը գրել է այս պոեմը: Բնագրում նշված է. «Գրված 1909 թ . 30-ն օգոստոս մինչեւ 2  սեպտեմբեր եւ 1910 թ . 27-ն մարտի մինչեւ 4- ն ապրիլի Ղազարապատում»: Սա մի ժամանակաշրջան էր, երբ Իսահակյանը գրավով ազատվելով բանտից ստիպված էր լքել ընտանիքն ու հարազատներին և հեռանալ հայրենիքից: Ահա թե ինչու է այդքան սուր դրսևորվում մարդկության ու հասարակության բոլոր արատների հանդեպ Իսահակյանի անհուն ատելությունը: Աշխարհից և կյանքից մեկուսանալու, կյանքի մասին խորհելու ձգտումը միշտ ուղեկցել է բանաստեղծին: Եթե Աբու Մահարին ընտրում է անապատը, ապա Իսահակյանի ապաստանը իր հայրենի Ղազարապատն էր: 1908թ. 20 հունիսի, նամակ Հ. Թումանյանին՝ Ղազարապատից: «…Տեսնում եմ, որ եթե այս գյուղական անկյունն էլ չունենայի՝ մի գազազած գազան պիտի դառնայի, գոնե այստեղ ամեն բանից հեռու-լրագրություն, հայկական հիմար իրականություն, դաշնակցական ընկերներ ևայլն, նրանցից հեռու ապրում ես քո բոժոժի մեջ և տեսնում ես, թե շուրջդ որքան դատարկ է, կեղծիք է, և մարդ, իսկապես, մենակ է: Ուզեցա ես էլ ձայնակցել քո առաջարկած գրական ֆոնդին, բայց այս օրերս այնպես եմ ատում հայություն, հայ ժողովուրդ, հայկական ապագա,-որ սիրտս խառնում է դրանց մասին մտածելը...» : Իսահակյանը հաճախ է փոքր ու մեծ փոփոխություններ արել պոեմում, դրանցից մեկն էլ Վահան Տերյանի խորհրդով: Պատմում է Իսահակյանը. «1909 թվին, ամառը Ախալքալաք գնալիս Վահանը կանգ առավ Ալեքպոլում, մի քանի օր ինձ մոտ հյուր մնալով` կարդաց իր նոր գրած «Ոսկի հեքիաթ» ցիկլից: Ես էլ գրել էի «Աբու-Լալա Մահարին», ցույց տվի նրան, հավանեց և մի քանի նկատողություններ արավ: Նրա խորհրդով նախերգանքի մեջ,– Մահարու հակիրճ կենսագրականում,– փոփոխություն մտցրի, որ մինչև այսօր էլ չգիտեմ լավ արեցի, թե վատ: Ավելորդ չեմ համարում մեջ բերել այդ: Գրել էի այսպես. «...Եվ մի գիշեր, երբ շատ լքված էր նա և սրտաբեկ, դուրս հանեց երևակայության միջից քաջագնաց ուղտերի մի քարավան` ընտիր սարքով, և մինչ Բաղդադը քուն էր մտել Տիգրիսի նոճիածածկ ափերի վրա –  գաղտնի հեռացավ քաղաքից»: Վահանը գտավ, որ սա շատ անիրական կթվա, շատ անհամոզիչ: Եվ, ուրեմն, իբրև թե ավելի համոզիչ կլինի, եթե Մահարին իրական քարավան ունենա: Այդ նկատողությունն այն ժամանակ խելքիս նստեց և փոխելով՝ նախերգանքին տվի այն ձևը, ինչ որ այնուհետև հայտնի է հասարակայնությանը» : «Գեղարվեստ»  ամսագրում տպագրվելուց հետո  պոեմի հենց առաջին գնահատականը եղավ չափազանց դրական , բանաստեղծը որոշեց արվածին այլեւս ձեռք չտալ, սակայն, ինչպես երեւում է նրա գրառումներից,  նա այդ մասին մինչեւ վերջ խորհել է... Երբեմն կարող է թվալ, թե «Աբու-Լալա Մահարին»  Իսահակյանի ամենից ոչ հայկական,  ոչ ազգային պոեմն է:  Քանզի այստեղ ո՛չ թեման, ո՛չ նյութն են հայկական եւ ո՛չ էլ զուտ հայկական խնդիրներ են արծարծվում:  Դրանք դուրս են գալիս ազգային գաղափարախոսության ոլորտից, եւ առնչվում են համամարդկային պրոբլեմներին : Այս եւ նման տեսակետներին բոլորից լավ պատասխանում է ինքը`  Իսահակյանը, Հովհաննես Ավագյանին 1926թ. հունվարի 31-ին գրած նամակում.«Հաջողված եմ թե ոչ,  չգիտեմ. Ճշմարտությունն այն է , որ ես դժբախտաբար շա՜տ տառապած մարդ եմ ...  բանտեր նստած, աքսորված, վտարանդի,  միշտ անապահով վիճակ, ունեցել եմ շա՜տ թանկագին մարդկային կորուստներ, եւ վերջապես հայության աղետը, որ մոռցնել է տալիս անհատական վիշտ ու ցավ:  Եվ «Մահարին»  նրանց արդյունքն է: Պետք չէ, որ կոտորածները երգեմ,  ցույց տալու համար իմ վիշտը (Սիամանթոյից հետո դժվար է երգել), սակայն «Աբու Լալայիս»  ռուս եւ գերման թարգմանությունների մասին գրախոսները ասացին, որ միայն հայ մարդը կարող է այսքան սեւ հոռետես լինել: Անբացատրելի, զարհուրելի ջարդերը միայն կարող են այսպես մթագնել մի հոգի,  հայ մարդու հոգին.»  

ՀԵՏԱՔՐՔԻՐ ՊԱՏՄՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ

Պատմում է Ավ.Իսահակյանը, թե ինչպես է առաջին անգամ հանդիպել Չարենցի հետ. Չարենցին առաջին անգամ հանդիպել եմ 1907 կամ 8 թվերին Ղարսում: Մի օր կանգնել էի գորգավաճառի խանութի դռան առաջ, մեկ էլ դեմս ելավ մի վտիտ, կարճահասակ պատանի՝ սուր ու ծուռ քթով: Ոտքերը չռած՝կանգնեց դիմացս և ճնշող հայացքով, առանց աչք թարթելու՝ սկսեց նայել ինձ, ձեռքին էլ մի գիրք կար՝ փոքր ֆորմատով: Մի երկու անգամ շուռումուռ եկա՝ ազատվելու համար այդ պատանու խուզարկու հայացքից, բայց տեսա, որ հնար չկա, նա աչքերը չի կտրում երեսիցս, մոտեցա և մի ապտակ տվի: Տղան այլևս չմնաց, թողեց ու հեռացավ: Անցավ ժամանակ: Չարենցին ծանոթացա, երբ նա 1925 թվականին իր արտասահմանյան ուղևորությունների ժամանակ Վենետիկ էր եկել: Մտա տուն, հյուրասենյակումս հանդիպեցի մի երիտասարդի՝ բավական ազատ ձևով բազկաթոռին նստած, ոտքը ոտքին դրած, ծխախոտը բերանին՝ ինձ սպասելիս: Առաջին տպավորությունս վանիչ էր: Ինձ տեսնելուն պես երիտասարդը տեղից վեր ցատկեց և «Չարենցն եմ» ասելով՝ ներկայացավ ինձ: Եղիշեի պոեզիային լավ ծանոթ էի, ուստի անունն իմանալով՝ վրա պրծա և ճակատը համբուրեցի: Չարենցը ինձ հիշեցրեց 1908 թվականին իրեն հասցրածս ապտակի մասին և ավելացրեց, որ այն ժամանակ ձեռքում եղած գիրքը «Երգեր ու վերքերն» է եղել, որը կարդացած լինելով՝ ուզեցել է տեսնել ինձ: Արարքս այլ կերպ բացատրել չկարողանալով՝ ժպտացի և ասի. - Եղի´շ ջան, ընդունի՛ր այդ ապտակս որպես «ուստա սիլլասի»:  Ապտակս ուժգին է եղել, դրա համար էլ լավ բանաստեղծ ես դարձել: Իսահակյանն ու Կառապանը Երկար տարիներ բացակայելուց հետո Ավետիք Իսահակյանը այցի է գալիս հայրենի Գյումրի քաղաքը:Մի օր հանդիպում է սիրած աղջկան՝Շուշիկին, որին վաղուց չէր տեսել:Կարոտակեզ սիրահարները որոշում են զբոսանքի գնալ քաղաքից դուրս:Վարպետը դիմում է քաղաքի նշանավոր կառապան Վեսյոլի Վարդանին և խնդրում է, որ իրենց տանի քաղաքից դուրս՝ շրջագայության:Վարդանը սիրով համաձայնում է և կառքը քշում սարն ի վեր՝դեպի Արագած լեռան փեշերը:Քաղաքից դուրս գալու ժամանակ Վարպետը ծածուկ կառապանին հասկացնում է, որ երբ հասնեն մոտակա բլուրները, մի հարմար պահի այնպես անի, թե իբր ձեռքի կնուտը ՝ մտրակ, վայր է ընկել ու իրենց մենակ թողնի կառքի մեջ:Վեսյոլի Վարդանին էլ էտ էր պետք:Երբ կառքը սուրում է բլուրների մոտով, ու ճանապարհը խորդուբորդ էր, Վարդանը թե՝ վա՜յ Ավո՛ ջան, կներես, կնուտը ձեռքիցս վայր է ընկել, իջնեմ ման գամ:Վարդանն իջնում է, ջահել սիրահարներն իրենց ազատ զգալով հրճվում, ուրախանում են,իսկ Վեսյոլի Վարդանը, երկար ու բարակ ման գալով կնուտը, գտնել չի կարողանում....Տարիներ անց Իսահակյանը կրկին Թիֆլիսից գալիս է հայրենի քաղաք, բայց այս անգամ արդեն իր տիկնոջ՝Սոֆիկի հետ:Այնպես է լինում, որ բանաստեղծը որոշում է զբոսանքի դուրս ելնել իր ծանոթ, բայց արդեն ծերացած կառապանի կառքով:Երբ մի փոքր քաղաքից հեռանում են, Վեսյոլի Վարդանը հիշում է տասնամյակներ առաջ Ավոյի խնդրանքը և դառնալով նրան՝ ասում՝ հը՞, ի՞նչ կըսես, կնուտը գցե՞մ:Իսահակյանը թե՝Վարդան ջան,իզուր նեղություն մի՛ կրե, կողքիս կինս է:  

ԻՍԱՀԱԿՅԱՆԻՆ ՀԻՇՈւՄ ԵՆ

Իսահակյանի անունը շարունակում է  վառ մնալ նաև նրա  մահվանից հետո: Նրա անունն են կրում դպրոցներ, փողոցներ, Շիրակի մարզում է գտնվում Իսահակյան գյուղը,կանգնեցված են բազմաթիվ հուշարձաններ: Նրա տուն–թանգարաններից առաջինը գտնվում է Երևանում (բացվել է 1963թ.), մյուսը Գյումրիում (բացվել է 1975թ. նրա հայրական տանը): Իսահակյանի ծննդյան 70-ամյակի առթիվ կառավարությունը նրան առանձնատուն նվիրելու որոշում է ընդունում: Շենքը կառուցվում է ճարտարապետ Պերճանուշ Մսրյանի նախագծով, Իսահակյանի ցանկությամբ` սրբատաշ սև տուֆ քարով: Այն երկհարկանի է, իր արտաքին տեսքով հիշեցնում է հայկական մատուռի` եռանկյունի գմբեթով, մուտք - գավիթով: Գլխավոր մուտքի կողմից` երկրորդ հարկում` կամարաձև քարե տանիքի տակ, գտնվում է փոքրիկ պատշգամբը: Քարե վեց աստիճանները տանում են դեպի շքամուտք: Տան հետևի մասում ամառային ընդարձակ պատշգամբն է, որի դիմաց և աջ կողմում տարածվում է այգին: Գլխավոր մուտքի աջ և ձախ կողմերում գեղեցիկ ծաղկանոցներ են: 1946 թվականից Իսահակյանն ընտանիքով բնակություն է հաստատում այդ տանը: Նրա մահից հետո` 1958 թվականին, ՀՍՍՀ Մինիստրների խորհրդի որոշմամբ հայ մեծ բանաստեղծ Ավետիք Իսահակյանի հիշատակը հավերժացնելու նպատակով առանձնատունը վերածվում է տուն-թանգարանի: Թանգարանի ամենանվիրական հատվածը բանաստեղծի աշխատասենյակն է: Այստեղ կարելի է տեսնել Իսահակյանի հարուստ գրադարանը, հնօրյա գրասեղանը, բազմոցը, անձնական իրերը` գրիչը, ակնոցը, թազբեհը, ‹‹Աղջիկը և եղնիկը›› արձանիկը, քարեր` բերված Սևանա կղզուց... Հուշասենյակներից է Վարպետի հյուրասենյակը, այստեղ էր ընդունում բանաստեղծն իր հյուրերին, այստեղ էին սովորաբար անցկացվում գրական հավաքներ, տոնական խնջույքներ. ավանդական կարգով նշվում էին բանաստեղծի ծննդյան օրերը, Ամանորը, Զատիկը: Այս տանը հյուրընկալվել են մեր մշակույթի մեծերը` Մարտիրոս Սարյանը, Հովհաննես Շիրազը, Հակոբ Կոջոյանը, Սիլվա Կապուտիկյանը, վեհափառներ Գևորգ Վեցերորդը, Վազգեն Առաջինը: Այստեղ են եղել նաև օտարազգի շատ նշանավոր մարդիկ` Պաբլո Ներուդան, Ժորժի Ամադուն, Նիկոլայ Տիխոնովը, Գեորգի Լեոնիձեն, Մաքսիմ Ռիլսկին և այլք:  Վարպետի տունը դարձել էր յուրատեսակ ուխտատեղի: Թանգարանի հուշային մասը եզրափակում է ննջարանը` իր համեստ ու պարզ կահավորանքով: Տպավորիչ է բանաստեղծի սնարի կողքին կախված սիրելի մոր` Ալմաստի լուսանկարը, որը միշտ անբաժան էր Իսահակյանից, և մոր սուրբ հայացքի ներքո էլ բանաստեղծը կնքեց իր մահկանացուն 1957թ. հոկտեմբերի 17-ի առավոտյան, քնի մեջ, ինչպես ինքն էր երազել` չզգալով մահվան պահը: Պանթեոնում գտնվող նրա մահարձանի վրա, ինչպես Աբու-Լալա Մահարին պոեմում պատգամել էր, գրված է պոեմի հետյալ տողը. Իմ հայրը իմ դեմ մեղանչեց, սակայն՝ չմեղանչեցի ես ոչ ոքի դեմ :   Իսահակյանի բանաստեղծություններից շատերն են երգեր դարձել, ժողովուդը սիրել ու ընդունել է այդ երգերն ինչպես իր սեփականը: Ինչպես Վալերի Բրյուսովն է ասել «նա այնպես մոտեցավ ժողովրդական քնարերգության կազմին, որ բանաստեղծություններից շատերը թվում են ժողովրդական երգերի նոր շարք` անանուն երգիչների ստեղծումներ:» Այսպիսի պատմություն է պահպանվել: Ավետիք Իսահակյանը նկարիչ Ռուխկյանի հետ դուրս էր եկել դաշտ` զբոսնելու: Երկու գյուղացի վար էին անում: Մաճը բռնած գյուղացին մեղմ ու քաղցր ձայնով երգում էր .«Մաճկալ ես, բեզարած ես…»: Լսելով գնում էին նրանց հետևից: Երբ երգն ավարտվեց, մոտեցան, բարևեցին,հետո Վարպետը հարցրեց. -Ի՞նչ կերգեիր: -էդ քո խելքի բանը չէ,- պատասխանեց գյուղացին: -Էդ երգը ես եմ գրել,- ասաց Վարպետը: Գյուղացին նայեց, ոտքից գլուխ չափեց Վարպետին. -Գնա գործիդ, էդ մեր գեղի երգն է,- ասաց ու շարունակեց վարը:  

ԻՍԱՀԱԿՅԱՆԻ ՄԱՍԻՆ

Առայժմ խորհում եմ Քուչակի և Իսահակյանի մասին. երկուսն էլ գերել են ինձ: Ես սիրեցի Իսահակյանին քնքշորեն: …Իսահակյանը առաջնակարգ բանաստեղծ է, թերևս այժմ այդպիսի պայծառ ու անմիջական տաղանդ չկա ողջ Եվրոպայում: Ալեքսանդր Բլոկ

Համաշխարհային պոեզիան անիմաստ կլիներ առանց Ավետիք Իսահակյանի: ԴԵՅՉԻ …

Նրա մեջ խոսում է երկրի հավերժ երիտասարդությունը, հավերժ երիտասարդությունը այն բնության, որ ստեղծել է այն երկրի երևույթը, որին անվանում ենք Հայաստան: Նիկոլայ Տիխոնով …

Խորին շնորհակալություն նրա համար, որ Դուք օգնեցիք ինձ ծանոթանալու Իսահակյանի ստեղծագործությանը, մանավանդ նրա ‹‹Աբու-լալա Մահարուն››, որը աշխարհիս պոեզիայի գոհարն է: Դեսանկա Մաքսիմովիչ

Իսահակյանի պոեզիան մեծ հայտնություն եղավ ինձ համար: Աշխարհում այժմ ապրող մեծագույն բանաստեղծներից մեկն է նա. ինձ վրա մեծ տպավորություն թողեցին նրա տաղանդի խորությունն ու ուժը: Ս. Ս. Բաուրա

Բանաստեղծն ընդհանրապես միշտ հմայում է, սակայն Իսահակյանի մտքի նրբությունն ու խորությունը ցնցում են մարդու: Խեսուալդո Սոսա

Նոր Հայաստանի վարդաստանում և խաղողի այգիներում ապրում է և ստեղծագործում հմայիչ պոետը, մարդն ու քաղաքացին, վայելելով համաժողովրդական սեր ու գուրգուրանք: Մաքսիմ Ռիլսկի

Ավետիք Իսահակյանը միջազգային առումով մեծ գրող է և գերազանցորեն մարդկային, իսկ նրա ‹‹Աբու-լալա Մահարին››` անժխտելի, անզուգական գլուխգործոց: Առաջին իսկ օրից համակվեցի նրա զգացումների խորությամբ: Անվերապահ և լիակատար հիացած եմ նրա գործով: Իսահակյանի անձը ինձ համար շողշողուն մտքի, ոգու, պայծառ լույսի ու ջերմության փարոս է: Խայրեդդին-Էլ-Ասադի

Իսահակյանը մեր ժողովրդի մաքուր զգացմունքների թարգմանն է, նրա հավերժական խոհերի արտահայտիչը և, միաժամանակ, նրա ազգային հպարտությոնն ու պարծանքը: Ստ. Զորյան

© Այլ կայքերում կամ հաղորդումներում տվյալ նյութից մեջբերումներ անելիս հղումը https://www.Grqamol.am-ին ՊԱՐՏԱԴԻՐ Է:

© Կարդում է Կառա Ավագյանը

► http://grqamol.am/akumb/xumb-erkrord/isahakyan-abu-lala-mahari/