ԲԱՆ✎ Հայկ Համբարձումյան

2021-06-30 2508

Գրականությունը

Գրականության էության վերաբերյալ տարբեր մոտեցումներ կարելի է ունենալ. ինձ համար այս հարցի ամենաընդգրկուն պատասխանը տվել է Հրանտ Մաթևոսյանը՝ «Գրականությունը մարդկության կարոտն է կյանքին»: Իհարկե, հարց է առաջանում՝ ի՞նչ կյանքի կարոտ, երբ մենք ապրում ենք, կյանքի մեջ ենք: Բայց թերևս մեկ այլ տեղ, կամ գուցե բազմաթիվ տեղերում ինչ-որ այլ կյանքեր կան, որոնք մենք անմիջապես չենք ապրում, բայց կարող ենք ապրել գրականության միջոցով: Կարող ենք լինել կամ հենց լինում էլ ենք Դոն Քիշոտ ու Փոքր Մհեր, Ռասկոլնիկով ու Աբու-Լալա-Մահարի, Գիքոր ու Փոքրիկ Իշխան, և երբեմն չգիտենք այդ մասին: Այսինքն՝ գրականությունը բացում, մերն է դարձնում կյանքը, աշխարհն ու մարդկանց՝ իրենց բազմազանությամբ, ողբերգականությամբ ու գեղեցկությամբ, ճանաչելի ու սիրելի դարձնում հեռավորն ու անծանոթը, սիրելի դարձնում մարդուն, մշակույթը, հայրենիքը: Եվ այստեղից էլ գրականության նկատմամբ հետաքրքրության նվազումը բերում է անհանդուրժողականության, բռնության աճի, պատերազմների:

Գրականությունն, իհարկե, այդ ամենը չի կարող միանգամից կանխել, սակայն ունակ է մղել այդ ամենի մասին մտածելու՝ հասկանալով հետևանքները: Եվ այդ դեպքում գուցե Դոն Քիշոտը հողմաղացների դեմ չկռվեր, Փոքր Մհերը քարայր չմտներ, Դոստոևվսկու հերոսը խնայեր տատիկին, Գիքորն էլ ողջ մնար... թերևս կշահեր կյանքը, բայց կկորցներ գրականությունը:

Անորակ գրականություն

Չկա գրականության ընտրության ու գնահատման հստակ բանաձև: Իհարկե, գրականագիտության միջոցներով ու գործիքներով հնարավոր է որակյալ ու անորակ բնագրերը տարբերել, սակայն ընթերցողները գրականագետներ չեն, ավելին, ունեն իրենց կարծրացած պատկերացումները գրականության մասին, հոգեմտավոր իրենց յուրահատկությունները, ճաշակը, գրքերի ընտրության սկզբունքներն ու մղումները: Ընթերցանությունը առանձնահատուկ մշակույթ է, որով պետք է դաստիարակել: Լավ գրականության ընտրությունը սկսվում է մանկական գրականության ընթերցանությունից, ապա շարունակվում պատանեկան արկածային ու ֆենթզի վեպերով, հայկական հրաշալի պատմավեպերով, ապա հոգեբանական ու փիլիսոփայական ավելի բարդ գործերով, պոեզիայով և այլն: Գրականության լավն ու վատը տարբերակելու համար, պետք է անցնել այս աստիճաններով, բայց սա էլ բավարար չէ: Եթե դու չես սիրում գեղանկարչություն, չես դիտում լավ ֆիլմեր, չես լսում որակյալ երաժշտություն, երբևէ չես կարող ընտրել ու հասկանալ գրականությունը: Այդ դեպքում քեզ կմնա միայն կորսված ժամանակն ու ինստագրամի կամ ֆեյսբուքի նկարդ՝ մոդայիկ գրքի հետ՝ դեմքի խորիմաստ արտահայտությամբ:

Ժամանակակից գրականությունը

Գրականության ասելիքը, այսինքն՝ հիմնական գաղափարները բոլոր ժամանակներում էլ նույնն են: Փոխվում են պատկերվող իրականությունը, արտաքին հարդարանքներն ու որոշ չափով պատկերման եղանակները, սակայն գլխավորը նույնն է: Ջորջ Օրուելն ու Մովսես Խորենացին գրեթե նույն բանն են ասում, Հովհաննես Թումանյանն ու Հովհաննես Գրիգորյանը՝ նույնպես: Գրականությունը բոլոր ժամանակներում մարդուն է փնտրում: Ուզում է նրան արդար, ազնիվ, ճշմարիտ, մտածող ու զգացող տեսնել, այսինքն՝ արարած, որ ստեղծվել է Արարչի նմանությամբ: Բայց մարդը խախտում է տիեզերական հավասարակշռությունը, իրեն Արարչի տեղը դնում, կորցնում իրեն ու ավերում աշխարհը: Հատկապես ժամանակակից աշխարհը պատկերող հեղինակները տարբեր կերպ խոսում են այս ամենի մասին: Իհարկե, այլ ենթաթեմաներ ևս կան. անհատի կայացում ու զարգացում, սերունդների բախում, առճակատում իրականության հետ, սիրո պակաս և այլն: Սակայն հիմնական ասելիքը, իմ ընկալմամբ, միշտ նույնն է: Ժամանակակից գրականությունը, փոքր-ինչ հարմարվելով ընթերցողական ավելի պարզ պահանջների, երբեմն տուրք տալով մոդային, այդուհանդերձ շոշափում է գրականության հավերժական թեմաները և ամենագլխավորը՝ մարդու՝ մարդ մնալու գաղափարը:

Սիրել կարդալ

Եթե դու տանը ծնողներիդ ձեռքին գիրք չես տեսել, գիրքը ընդհանրապես արժեք չէ քո միջավայրում, դժվար կլինի սիրել ընթերցանությունը: Իրականում կարդալ սիրելու համար այսօր գլխավոր պայմանը սոցցանցերից ու լրատվությունից կտրվելն է: Պետք է քնելիս ու արթնանալիս ֆեյսբուք մտնելու փոխարեն գիրք կարդալ: Իսկ որպես ընթերցանության նյութ՝ սկզբի համար ընտրել ֆանտաստիկ ու արկածային վեպերը, սիրային ռոմանները, հոգեբանական ու մոտիվացիոն գրքերը, նաև դասական ու ժամանակակից պոեզիա:

Անպայման պետք է կարդալ...

Սիրելի գրքեր շատ կան, որոնց ընթերցանությունը գուցե այնքան էլ պարտադիր չէ: Ես մեծ սիրով յուրաքանչյուր ամառ արդեն 15-րդ անգամ վերընթերցում եմ Ժյուլ Վեռնի «Խորհրդավոր կղզին», քանի որ այն խելացի մարդկանց, նրանց սխրանքների, բնական տարերքի հետ անհավասար պայքարի, տևական տառապանքների ու փոքրիկ ուրախությունների մասին է: Նաև՝ սիրում եմ այս գիրքը որովհետև այն ընթերցելիս մանկություն եմ վերադառնում:

Պարտադիր ընթերցելիք գրքերից են Աստվածաշունչը, հայ պատմիչների, հատկապես Ագաթանգեղոսի, Բուզանդի, Խորենացու երկերը, Նարեկը, «Սասնա ծռեր» ազգային դյուցազներգությունը, Խ. Աբովյանի «Վերք Հայաստանին», Րաֆֆու վեպերը, Հրանտ Մաթևոսյանի ստեղծագործությունները, և ընդհանրապես, հայ դասական գրականությունը: Արտասահմանյան գրականությունից Դոստոևսկու ու Տոլստոյի վեպերը, Հեմինգուեյ ու Սարոյան, Մարկես ու Բորխես: Ցանկը էլի կարելի է շարունակել: Գրքերն ինձ սովորեցրել են սիրել աշխարհն ու մարդկանց, ճանաչել, սիրել մեր չքնաղ հայրենիքը, հպարտանալ մեր պատմությամբ ու մշակույթով, գնահատել հայ մարդուն՝ իր հերոսության, խենթության, անկումների ու վերելքների մեջ:

Երբեք չկարդաք

Բոլոր գրքերն էլ գտնում են իրենց ընթերցողին և ինչ-որ բան փոխում նրա մեջ: Ըստ այդմ էլ՝ երբեք չեմ կարող ասել երբեք:

5 գիրք, որոնք կօգնեն մուտք գործել գրականության աշխարհ

1. Հովհաննես Թումանյան - հեքիաթներ ու պատմվածքներ
2. Հրանտ Մաթևոսյան «Մեր վազքը» ժողովածուն
3. Ժյուլ Վեռն «Նավապետ Գրանտի որդիները»
4. Վիլյամ Սարոյան «Մարդկային կատակերգություն»
5. Ջերոմ Դեյվիդ Սելինջեր «Փրկիչը տարեկանի արտում»

Հարցազրույցը՝ Արև Թովմասյանի

Դիտեք ավելին Հարցազրույցներ բաժնում

մեկնաբանություններ