ԲԱՆ✎ Հովիկ Աֆյան

Գրականությունը

Գրականությունը մարդն է, ցանկալի է երկու մարդը: Առնվազն երկու, որ իրար սիրեն, ատեն, թշնամանան, հաշտվեն, մտածեն, երազեն, աշխատեն, դիվանին փռվեն, տանջվեն, եթե հայ են՝ շատ, եթե ֆինն են՝ քիչ:

Չեմ սիրում երբ գրականությունը սար ու ձոր են նետում՝ բուսաբանի ճշգրտությամբ նկարագրելով, օրինակ՝ աշնան տերևի կառուցվածքը:

Սա պատմություն է մարդու մասին, թե ինչպե՞ս է շուկայում կանաչի վաճառում, որ դուստրը պարի գնա, թե ինչպե՞ս է կոտրում որդու ջութակը, որ «տղամարդ մեծանա», թե ինչպե՞ս է երեկոյան քայլում փողոցում՝ չհասկանալով՝ ուզում է սպանե՞լ, թե՞՝ սիրել մեկին:

Չկա մարդ, չկա գրականություն, հակառակը չգիտեմ: Ճանաչում եմ մարդկանց, ովքեր հրաշալի են ապրում. գառան միս են ուտում, գինի են խմում, հայրենի գողտրիկ բնության գրկում սիրելի տաղավար ունեն, անգին յար, ու բոլորին համոզում են, որ կյանքը հիասքանչ է դիմացի սարից քչքչալով իջնող աղբյուրի պես:

Իրենք չգիտեն, որ գրականություն են, իրենք չգիտեն, որ ավելի լավ գրականություն են, քան լուսնի տակ լճակի մակույկում սիրած աղջկա համար Շեքսպիրի սոնետ կարդացող տղան, իրենք չգիտեն, որ եթե մարդը ճանաչում է ինքն իրեն, ուրեմն ճանաչում է գրականությունը, որը չի պակասում. ամեն դեպքում աշխարհը դեռ այնպիսին է, որ ամեն օր մարդ է ծնվում ու դարձել է այնպիսին, որ ամեն օր նոր մարդ ես ճանաչում՝ արդեն հազար տարվա ծանոթիդ մեջ: Գրականությունը ես եմ ու ամենալավն այն է, որ սա բոլորը կարող են ասել:

Անորակ գրականություն

Լավ գրականությունը հաստատ գիրք է, իսկ գիրքն ու մարդը ինտիմ բան է: Ավելի ինտիմ, քան մարդուկնիկը գիշերվա կեսին: Չես կարող նայել մարդու աչքերի մեջ ու ասել՝ հե՛նց այս գիրքը կարդա: Նույնիսկ, եթե այդ մարդը զավակդ է, հատկապես այդ դեպքում: Ինքը պիտի գտնի: Կարող է և չգտնել: Մի գիրք կարդա ու զզվի հարուստ գրադարանիցդ, կամ ամբողջ գրադարանդ կարդա ու չգտնի իր գիրքը: Քո գործն այն է, որ նա գտնի իր գիրքը ու դա նշանակում է՝ ինքն իրեն: Բայց ավելի դժվար գործ ունես. իրեն պիտի սիրուն տեղ թաքցնես, որ ինքն իրեն սիրուն տեղում գտնի: Հատորներ կան՝ թե բա մոտիվացիոն գրականություն, կարդում ես ու հարստանում, աչքերդ դառնում են կապույտ, եթե սև են՝ սև, եթե կապույտ են՝ միանգամից դառնում ես աշխարհի տերը: Մեկ էլ թմրամիջոցներ կան, որոնք անիծում են իսկապես բուժող դեղերի հերը:

Ժամանակակից գրականությունը

Տղամարդիկ կան՝ 35-40 տարեկան, կեդերով, ջինսով, պիջակով, որ նստում են ինչ-որ աթոռի ու սկսում են շարժվել: Համ իմաստուն են խոսում, համ խառն են խոսում, համ ուզում են, որ իրենց սիրահարվեն, համ բացատրում են, որ սերը նախորդ դարի հիվանդություններից է, համ արձակ են գրում, համ՝ պոեզիա, նույն գրքում, էջում, տողին…

Այ նա է ժամանակակից գրականությունը: Նկատի ունեմ՝ հայ, քանի որ Հայաստանում ջահել տղաներն ու աղջիկներն այնքան շատ են գրում (երազում տեսած Կաֆկայի կամ կրպակում վաճառվող հոթ-դոգի մասին), որ ժամանակ չի մնում կարդալու, օրինակ՝ հարավկորեացի ժամանակակիցներին, կամ` պարագվայցի: Ամեն գնով նոր բան ասել, սա է ժամանակակից գրականության ախտանիշը: Հակադրվել իրար՝ չէ, քանի որ ժամանակակիցները ժամանակ չունեն իրար կարդալու, այլ՝ հներին: Կան իհարկե, ովքեր շարունակում են, ինչպես Գրողների միությունում են ասում՝ ավանդույթները, բայց բոլորին չէ, անշուշտ, որ պետք է շարունակել, մանավանդ որ բոլորը, կամ գրեթե բոլորը պատմում են, թե ինչ խեղճ էր ապրում հայ մարդը, որին մի ամբողջ հայկական լեռնաշխարհ էր բաժանում երջանիկ օրերից ու կապույտ ծովերից: Ժամանակակից հայ գրականությունն այսօրվա կյանքն է, դուք ինչ-որ բան հասկանու՞մ եք այդ կյանքից:

Սիրել կարդալ

Վերջերս սկսել եմ յոթամյա աղջկաս ոչ բոլոր հարցերին պատասխանել: Ինքը հարցեր է տալիս, ես էլ ասում եմ՝ գիտե՞ս լավ չեմ հիշում պատասխանը, բայց հիշում եմ, որ այդ մասին գիրք կա: Սկսել է կարդալ: Մի քանի օր առաջ եկավ տուն ու ասաց. «Մեր դպրոցի գրադարանից գիրք եմ վերցրել, բայց գրադարանավարուհին բարակ գրքեր է մեզ տալիս»: Ես էլ ասացի. «Կգնաս կասես, որ դու սիրում ես կարդալ ու կարողանում ես կարդալ»: Հիմա շատ հարցեր չի տալիս աղջիկս, շատ բաներ պատմում է: Չնայած՝ վերջերս մի սարսափելի բան հարցրեց. «Կարո՞ղ եմ քո գրքերը կարդալ»...Վախեցա: Չգիտեմ՝ ինչու:

Անպայման պետք է կարդալ...

Չորս մարդու լուսանկար կա իմ աշխատասենյակի պատին: Մակոնդոյի քաղաքապետ Մարկեսը, Ծմակուտի գյուղապետ Մաթևոսյանը, սիրտը լեռներում թողած Սարոյանն ու ծովին հաղթած Հեմինգուեյը: Ես երբեք չէի գրի, եթե այս մարդկանց չկարդայի: Չեմ պնդում, որ բոլորը պետք է կարդան նրանց, քանի, որ չեմ կարող պահանջել, որ բոլորն իմ պես ապրեն: Չգիտեմ նրանց գործերի գրական արժեքը, այդ արժեքով, ի դեպ, երբեք հետաքրքրված չեմ եղել ու չեմ: Մի բան գիտեմ, ես ամեն օր նրանց կարդում եմ: Նրանք ամեն օր նոր բան են ասում, պատկերացնո՞ւմ եք՝ ինձ:

Երբեք չկարդաք

Կա այդպիսի գիրք: Ու կան մարդիկ, որոնք շատ են սիրում այդ գիրքը: Միշել Ուելբեքն է գրել, կոչվում է «Հնազանդություն»: Նախ՝ ի՞նչ հնազանդություն, եթե գիրք ես կարդում, ապա և՝ մի՞թե աշխարհում ավելի հետաքրքիր բան չկա, քան ֆրանսիացի ծեր դասախոսի սեռական ակտը:

5 գիրք, որոնք կօգնեն մուտք գործել գրականության աշխարհ

1. Անդերսենի հեքիաթները (քանի որ դրանք ոչ միայն հեքիաթներ են, այլ տրամադրում են լուրջ բաների):
2. Դեֆոյի Ռոբինզոն Կրուզոն (երկու մարդու ու ամբողջ աշխարհի մասին գիրք):
3. Թումանյանի հեքիաթներից՝ մինչև պատմվածքներ (որ ճանաչենք հայ մարդուն ու մենք էլ որոշենք փրկել նրան):
4. Սարոյանից ցանկացած բան (որովհետև թեթև ես կարդում ու հետո նոր միայն հասկանում՝ թե ինչ ծանր բան կարդացիր):
5. Արկածային գրականություն, օրինակ` «Մոնթեսումայի դուստրը» կամ «Սև ծովահենը» (այնտեղ միշտ խիզախ տղամարդիկ կան ու կանայք, հանուն որոնց արժե խիզախ լինել):