Դավիթ Սամվելյան «Չորրորդ Փողոց»

Աբուլը մեկ  ժամացույցին էր նայում, մեկ էլ գլուխը շրջում  եկեղեցու կողմ:

Ի տարբերություն ժամացույցի էկրանի՝ այդ օրը եկեղեցու խաչը փայլում էր երկնքի կապույտ ֆոնի ներքո:

Արև էր, բայց աշուն …

Եկեղեցու շուրջ մեծացած ծառերի վրա գոնե ձևի համար ոչ մի տերև չէր մնացել. նույն անդուր քամիներն  էին, միայն թե փոշին էր վերացել, տարածքը բարեկարգ էր ու լուսավոր.  վաղուց արդեն վերացել էին վառած անվադողերի հետքերն ու հոտը, տարատեսակ առևտրային սեղանիկներն ու բաժակով սառը ջուր կամ կարկանդակ վաճառողները: Միակ վաճառվող բանն այս տարածքում մոմն էր, իսկ գետնին փռված էին անցուդարձ անողներին ձեռք պարզող ընդամենը մի քանի մուրացկաններ:

- Մի բանով օգնի՜, բալա՜ ջան, Աբու՜լ ջան, Աստված մուրազդ կատարի, ցա՛վդ տանեմ…

- Ա՛յ կնիկ , սրտովս գնա՛, ինձ որտեղի՞ց փող: Սպասի՛, հեսա տերտերը դուրս կգա, այ իրանից կուզես, էսօր ինքը հաստատ կունենա: Ծխե՞ս:

Աբուլը նորից նայեց ժամացույցին ու էլեկտրոնային էկրանի վրա հազիվ նշմարեց թվերը. դեռ տասնհինգ րոպե կար: Գրպանից հանեց ծխախոտի տուփը, հուզմունքից դողացող մատներով վառեց լուցկին ու  գլխիկոր կեցվածքով շարունակեց հետ ու առաջ անել՝ իրար հետևից ծուխը ներս ու դուրս անելով:

- Արա՛, էս եղանակն էլ փոխանակ մի հատ նորմալ, տեղը-տեղին տխրի, բերանը բացել  ա,- քթի տակ մռթմռթաց՝ արդեն չհամբերելով,- Ջեկո՜, Սևո՜, դուք ո՞ւր  եք, ա՜յ շուն շան որդիք:

Մոտ մեկ ժամ էր, ինչ  չափչփում էր եկեղեցու բակը: Բոլորը վաղուց արդեն ներսում էին, իսկ ինքը սպասում էր նրանց դուրս գալուն: Դեռ տասնմեկ տարի առաջ ինքն իրեն խոսք էր տվել ոտք չդնել զանգակատնից ներս: Ամենահուսահատ պահերին անգամ՝ առավելապես գիշերը, գալիս ու չոքում էր դռան դիմաց,  խաչակնքվում, մտքում աղոթք էր մրմնջում ու հեռանում, բայց ներս չէր մտնում: Միայն մի անգամ  էր խոստումից հետ  կանգնել՝  Վարդանի հարսանիքի օրը: Որքան էլ համառեց, որքան էլ ներսում ինքնասիրության հետ կռիվ տվեց, մեկ է, չկարողացավ դիմանալ  բոլորի ճնշմանն ու տեղի տվեց, բայց միայն մինչև գավիթ:

 

***

Մոտ  տասը  տարի առաջ  էին  ծանոթացել Աբուլն  ու  Վարդանը   ‹‹Չորրորդ փողոցում››: Ի տարբերություն  Աբուլի, ով առավոտից երեկո փողոցի երկայնքով  վարից վեր էր անում, նստում մայթեզրի քարերին, ծխում սրանից ու նրանից խնդրած սիգարետները, խոսքի բռնվում թաղեցիների հետ, Վարդանն այդ փողոցով քայլում էր ճանապարհի բերումով, երբ աշխատանքից տուն էր վերադառնում:

Վարդանը, ով նախկին ճարտարագետ-գծագրող էր, այդ տարիներին մի թաղամաս վերև տեղափոխված տոնավաճառում մոմեր, պատրույգներ ու լուցկի էր վաճառում, իսկ Աբուլին  ութերորդ դասարանից վատ առաջադիմության պատճառով չէին թողել, որ շարունակի ուսումը: Միակ զբաղմունքը, որով գումար էր աշխատում, երբեմն հոր հետ անտառ գնալ ու ծառ կտրել, մեքենան դարսել ու քաղաք բերելն էր. մի  քանի հարյուր  դրամ ամսվա մեջ տալիս էին որպես աշխատավարձ, որ տղամարդ զգա իրեն:

- Բարև ախպե՛ր, մի հատ ծխելիք կհյուրասիրե՞ս:

- Բա՛րև, բայց ես չեմ ծխում:

- Ինչի՞ ես օրերին մարդ կա, որ չի ծխո՞ւմ: Գիտե՞սª ինչքան չծխող ա սկսել ծխել:

- Հա՛, բայց ներող եղեք, եթե ուրիշ բանով կարող եմ օգնել, ասեք, եթե չէ, ես գնամ, հոգնած եմ:

- Էդ ինչի՞ ես էդպես քաղաքակիրթ խոսում ապե՛ր ջան, չլինի՞ գրող ես կամ էլ  պաշտոնյա:

- Ոչ մեկը, ոչ էլ մյուսը,- խիստ տոնով վրա բերեց Վարդանը:

- Լա՛վ, լա՛վ, հազա՜ր ներողություն,- ծոր տալով հեռացող Վարդանի հետևից՝ վանկարկեց Աբուլը:

Նրանց հաջորդ հանդիպումներն աստիճանաբար առավել երկար էին ձգվում ու պատահականից վերածվում  պայմանավորվածի, երբեմն  սկսվում էին տարբեր թեմաների շուրջ հարց ու պատասխաններ, որտեղ Աբուլը միշտ հարցնողի դերում էր: Պարապությունից դրդված՝ Աբուլը հաճախակի  բարձրանում էր Վարդանի մոտ՝ տոնավաճառ, կան•նում էր կողքին ու սկսում սիրաշահելով՝ հրավիրել գնորդներին:

            - Վարդա՛ն, մի հատ էդ արդար պարսկական լուցկիներիցդ տո՛ւր, սիգարետս կպցնեմ, էսօր շատ նեղեցիր  ինձ:

- Վերցրո՛ւ ու մոտդ պահիր էս տուփը, որ գոնե լուցկի չխնդրես ուրիշներից:

- Վարդա՛ն, պատկերացնո՞ւմ ես, եթե իմանայիր, որ էսպիսի օրեր են գալու ու  էն տարիներին  տաս կոպեկով մի սենյակ լուցկի առնեիր, հիմա տաս դրամով վաճառեիր, ա՛յ տղա, միլիոնատեր կդառնայիր:

- Եթե իմանայի…

- Աբո՛ւլ, եթե-ները ոչինչ հետ չեն բերում, տվյալ պահին պետք է իրագործես քո մտքի առավելագույնը և կողմնորոշվես հենց նույն պահին, պիտի որսաս աչքով ու մտքով: Օգնի՛ր հավաքենք ապրանքներն, արդեն ուշ է:

- Ինչի՞ց ենք ուշանում, մե՛կ է տանը սպասող չունենք. ո՛չ մեր դեմքին են կարոտ, ո՛չ էլ մեր գրպանին են նայում:  Էսօր գոնե մի բան ծախվե՞ց, քանի՞  հարյուր աշխատեցիր:

- Չեմ հաշվել դեռ:

      ***

 

Թվերը մարդկանց միշտ ինչ-որ սահմանների մեջ են դնում, կոնկրետացնում, իսկ ամեն կոնկրետ բան իրենից ենթադրում է առնվազն մի թիվ.‹‹Ժամը քանիսի՞ն կգաս, ե՞րբ և որտե՞ղ հանդիպենք, մինչև քանի՞սն ես զբաղված, ազատ, որքան փող ունե՞ս...››…

Թվագրում ենք մեր անելիքը, մեր ապրելիքը, մեր տեսածը: Անորոշ կերպով, երբեմն հստակեցվող, բայց թվագրված է նաև մեր անցյալը՝  երեկ, մի տարի, մի ժամ առաջ, ժամանակին ...

Թվագրում ենք մեր տեսածը, մեր ունեցածը: Հաշիվներ, հաշվարկներ, թվաբանություն, թվեր, թիվ: Թվերի հետ ամենաշատ ու ամենամերձ կապ ունեցող բանը, թերևս փողն է, իսկ կյանքում միակ բանը, որ ոչ ոք, հավանաբար, չի հաշվել հիշողություններն են...

Մեկ, երկու, երեք...

Հիմնականում մարդիկ ինչ-որ բան սկսելուց առաջ սահմանափակվում են մինչև երեքը հաշվելով: Մոգական ազդեցություն ունի երեք թիվը կամ էլ երեքը բավարար է նախապատրաստվելու համար՝ հոգեպես, մտովի ու քայլերով:

Մարդիկ առավել  շատ ու տեղը տեղին նախապատրաստվում են ճանապարհ ընկնելուց ու նոր բան սկսելուց առաջ: Դժվար է պատկերացնել, բայց կար ժամանակ, երբ կային մարդիկ (փա՛ռք Աստծո, նրանցից շատերը դեռ ողջ են), ովքեր նախապատրաստվում էին ոչ միայն ճանապարհ ընկնելիս, այլև ճանապարհն անցնելուց առաջ: Ամեն երեկո նրանք հագնում էին արդուկած ու աթոռի հենակին նախօրոք կախած  շորերը, կռանալով մաքրում էին հիմնականում սև ու երկարաճիտ կոշիկները, մի պահ կանգ էին  առնում մթության մեջ հազիվ նշմարվող ու սառը հայելու դիմաց, մատների ծայրերով հետ տանում մի քանի օր առաջ լվացած մազերի ծայրերը,  ստուգում ատամների արանքներն ու արագ իջնում ներքև:

Մի քանի քայլ հետո հայտնվում էին արդեն ճամփեզրին, նայում էին ձախ՝ մեքենա չկար, ու անցնում էին, ապա նորից ձախ՝ կանգնում էին, մինչև մոտեցող մեքենան անցներ ու հայտնվում  էին խոտածածկ, կտրած ծառերի կոճղերով պատված միջնամարգում, որտեղ հանգստանում էին շները: Մարդիկ խառնվում էին շներին ու աջ նայում:

Ընդամենը երեք փողոց էին անցնում և  հայտնվում չորրորդում:

Չորրոդ փողոցում մարդիկ ամեն երեկո քայլում էին, խոսքի բռնվում: Նրանցից շատերը հասցրել էին մտերմանալ, ոմանք էլ նոր ծանոթություններ էին փնտրում: Այդ տարիներին ‹‹Չորրոդ փողոցը›› դարձել էր յուրօրինակ զբոսավայր՝ ժամանակավորապես իր ուսերին կրելով չեղած ու բաղձալի, ծառաշատ ու նստարաններով լցված զբոսայգիների գործառույթը:

Փողոցի հետևում ամայի տարածություն էր՝ անմշակ հող ու քար: Պատերազմի տարիներին այդտեղ ինքնաբուխ տոնավաճառ գոյացավ. մարդիկ, կարիքից դրդված, տներից բերում ու գետնին էին փռում իրենց լավ պահպանված, տարիներով դարսած շորերն ու սպիտակեղենը, սպասքն ու  այն ամենը, ինչը հնարավոր էր տեղաշարժել:

Բանասեր ու ֆիզիկ, պատմաբան ու կենսաբան, գրեթե բոլորը դարձել էին վաճառական, ամեն ինչ վաճառվում էր՝ բացի պատվից:

Տարիներ հետո տոնավաճառը տեղափոխվեց մի քանի փողոց վերևª դատարկ մնացած գոմերի մեջ: Անասուններն այդ տարիներին վերանում էին. պահելու համար գումար էր պետք,  իսկ  գումար ունեցողները քիչ էին: Գոմերը լցվեցին ոչ թե հարստանալու, այլ գոյատևելու համար առևտրի դուրս եկած  մարդկանցով:

- Վարդա՜ն, էսօր շուտ տուն գնալ չկա, էսօր գնում ենք ման գալու: Մեծ մարդ  ես արդեն, ա՛յ տղա, պիտի մի օր բախտդ բացվի, թեª չէ: Հերիք ամեն օր աշխատանքիցդ հետո գնաս տուն ու փակվես քո աշխարհում:

- Ո՞ւր գնանք, ախր, ա՛յ Աբուլ:

- Չորրոդ փողոց՝ քեզ աղջիկ ճարելու:

- Հա՜, մնացել էր փողոցից աղջիկ գտնեմ:

- Ստո՛պ, չթերագնահատես մեր փողոցը, էդ քո իմացածներից չի: Էստեղ մարդիկ անգամ ընտանիքներով են զբոսնում: Թե գիտես ուրիշ տեղ, ասա՛ էդտեղ գնանք:

- Աբու՛լ, ես ոչ ոքի էլ չեմ փնտրում ու, ընդհանրապես, աղջիկ, սեր, երջանկություն ասվածը պետք չի փնտրել, եթե ցանկանում ես, ապա Աստված տալիս է, եթե իրոք ցանկանում ես:

- Ա՛յ տղա, Աստված քեզ սիրտ ու աչք ա տվել, էդ քի՞չ ա: Քիչ փիլիսոփայի՛ր ու անցի՛ր գործի, քեզ տեսնեմ, էսօր ինչ կա-չկա վաճառում ես, որ ձեռքերդ գրպաններդ դրած զբոսնես:

- Ա՜յ, էդ զբոսնելն ուրիշ, դրան համաձայն եմ, քանի դեռ եղանակները չեն ցրտել, արժե մի քիչ զբոսնել: Բայց խոստացիր, որ հարցախեղդ չես անելու, կթողնես վայելեմ երեկոս:

- Լա՜վ, լա՜վ, կգնանք, կերևա:

 

 

***

Հաճախ պատահականությունները ներխուժում են մեր  կյանք, սակայն մենք ենք որոշում այդ պատահականությունների ընթացքի տևողությունն ու վերափոխումները: Պատահում է, որ  պատահականն ու անսպասելին դառնում են ցանկալի: Պատահում է, որ պատահականն ու ցանկալին հանդիպում են իրար: Այդժամ զգում ես թրթիռն ու անհագ ցանկությունըª այդ նորն իմանալու, բացահայտելու, զգալու:

Սկսվում է մի անդառնալի գործընթաց. տալիս ես, դատարկվում, կիսում մտքերդ, հայացքդ, զգացողություններդ: Ոմանք դա կոչում են սիրահարվածություն, որոշներն էլª սեր, բայց երկուսի համար բնորոշ է մի երևույթ ՝ տարվածություն…

 

- Վարդա՛ն, էդքան որ ասում ես սե՜ր, սե՜ր, դե մի հատ բացատրի, հասկանամ, թե մեր իմացած սերերն ինչով են իրարից տարբերվում:

- Աբո՛ ւլ, սերը չեն իմանում, այլ զգում են:

- Չէ՛, Վարդա՛ն ջան, էդ սիրահարվածությունն են զգում, սերը լա՛ վ էլ իմանում են, լա՛ վ էլ ապրում են  սերը: Բայց էդ կապ չունի, դու մի՛  շեղիր թեման ու մի՛  փորձիր ինձ նորից սխալ հանել:

- Դե՜, ո՞նց ասեմ, որ ավելի պատկերավոր հասկանաս: Սերը սառնարանում դրված կարագի պես բան է: Պետք է հանել, թողնել մի քիչ հետ գա, հետո քսել հացին ու ուտել, վայելել: Աստիճանաբար, ընթացքում, պիտի զգաս համն ու օ•տակարությունը:

- Ըհը՛, լավ էր, էլի փիլիսոփայում ես, ուղղակի հիմա մաքուր կարագ քիչ ա հանդիպում, գնում ես խանութ, գնի թանկությանը խաբվում, առնում, բերում ես տուն ու պարզվում աª պարունակության մեծ մասը մարգարին ա: Մենակ լավ տորթ կարող ես թխել դրանով:

- Էլի հումորի ես վերածում լուրջ բաները: Դե՜ որ էդքան լավ ես հասկանում, տարբերում իրարից, գլխիդ ճարն ինչի՞ չես տեսնում:

-  Ապե՛ ր, էդ լրիվ ուրիշ կինո ա, դու էլ գիտես էդ սյուժեն, ես երբ սիրահարվում եմ, մեջս խառնվում ա լրիվ իրար, դա արդեն հերիք ա: Դու ուրիշ ես՝ քաղաքավարի, բարձրագույն կրթությամբ, հետաքրքիր:

- Բայց առանց նորմալ աշխատանքի:

- Ինչի՞, կարագի փող չունե՞ս:

- Չէ՛, միայն կարագով տուն չես պահի, հիմա սև ու կարմիր ‹‹икра›› է մարդկանց սիրտն ուզում:

- Հիմա քո մոտ սե՞ր է, թե՞ սիրահարվածություն: Զգում եմ, որ հավանել ես էդ աղջկան:

- Դեռ չգիտեմ, Աբո՛ւլ, ժամանակ է պետք, որ երկուսս էլ հասկանանք:

- Ասում ես` խելացի է, զուսպ ու Ամերիկայում համալսարան է ավարտել, ի՞նչ վատ ա, որ: Դե մի բան արեք, ա՛յ տղա, մեռա սպասելով, մի կուշտ փորով հաց ուտենք:

- Աբո՜ւլ, Ամերիկայում չի սովորել, այլ Հայաստանի Ամերիկյան համալսարանում: Իսկ ամուսնանալու մասին դեռ վաղ է մտածելը, մենք դեռ շփվում ենք, փորձում ենք ճանաչել իրար:

- Հա՜, հա՜, զգույշ շփվեք, որ հանկարծ չմաշվեք:

 

***

Տարիների ընթացքում երեք փողոցներն անցնելը դարձավ ավելի դժվար: Դրանք լցվեցին մեքենաներով, իսկ ‹‹Չորրոդ փողոցը›› կամաց-կամաց դատարկվեց մարդկանցից: Ոմանք սկսեցին աշխատել, որոշներն էլ լքեցին երկիրը, իսկ ամենակարևոր պատճառը՝ փողոցին հաջորդող ամայի տարածքում սկսված շինարարությունն էր: Տարածքը պարսպապատվել էր թիթեղներով ու անհրապույր դարձել. չէին երևում դիմացի թաղամասի շենքերը, մի տեսակ բաժանարար սահմանի պես բան էր դարձել այդ շինարարությունը: Քար կտրող սարքերի ու վերամբարձ կռունկներից ելնող աղմուկը  խլացնում էր ամեն ձայն: Դժվար էր սպասումը, բայց մարդկանց մեջ հույս էր արթնացել:

Աբուլը կանգնում էր իրենց բակի ամենաբարձր կետում, որպեսզի կարողանար հայացքը պարիսպներից ներս անցկացնել ու հետևում էր կատարվող աշխատանքներին: Օրըստօրե պատերը բարձրանում էին, դրան զուգահեռ աճում էր Աբուլի ցանկությունը՝ գնալ ու որևէ բանով օգտակար լինել, ձեռք մեկնել:

- Աբո՛ւլ, քի՛չ նայիր էդ կողմ, որքան հետևես, էդքան դժվար կանցնեն օրերդ, մի զբաղմունք գտիր քեզ համար,- ուսին թեթև տմբտմբացնելովª Աբուլի ուշադրությունը շեղեց Վարդանը:

- Վարդա՛ն ջան, ո՞նց ես ախպեր, քանի օր ա չէինք տեսնվել: Ո՞նց ա նոր աշխատանքդ, երևի շատ ես հա՞ ծանրաբեռնված:

- Հա՜, Աբու՛լ ջան, և՛ ծանրաբեռնված եմ, և՛ նոր է. սովորելու շատ բան կա:

- Լա՛վ ա, լա՛վ ա, ախպե՛ր ջան: Բա է՜ն գործերդ ո՞նց են:

- Ի՞նչ գործեր:

- Դե՜, նկատի ունեմ՝ երբ եք ամուսնանում:

- Հա՜, հուսամ շուտով, Աբու՛լ ջան: Հենց եկեղեցին կառուցեն ու բացեն, այ էդ ժամանակ: Որոշել ենք արդեն:

Վարդանի խոսքերն Աբուլին դրդեցին, որ ավելի վստահ դառնա իր ցանկության մեջ։

 

Ամառ էր, բայց զով։

Աբուլն առավոտյան սուրճն ու սիրգարետը վերջացրեց և  արագ իջավ բակ, կանգնեց իր սիրած բարձր կետում՝ երբեմնի հարուստ տնակ-խանութի տանիքին, աչքերը կկոցեց ու սկսեց զննել շինարարական տարածքը։

Վարպետներն ու բանվորները տեղում էին։ Այլևս հապաղելու իմաստ չէր տեսնում։ Ինքնագոհ ու հաստատակամ քայլերով շարժվեց դեպի կառուցվող եկեղեցին։ Տարածքում խումբ-խումբ հավաքված էին մաշված ու կեղտոտ շորերով, չսանրված ու փոշոտ երեսներով մարդիկ։

- Բարի՛ լույս, տղե՛րք, ո՞նց եք։

- Բա՛րև ախպերս…

- Տղե՛րք, էստեղ ո՞վ ա прораб- ը, ուզում եմ աշխատեմ։

- Անունդ ի՞նչ ա, տղա՛ ջան,- մեջ մտավ աշխատողներից մեկը, ով առավել տարիքով էր։

- Ալբերտ, բայց դե մոտիկներս Աբուլ են ասում, հոպա՛ր ջան։

- Ուրեմն իմացիր, Ալբե՛րտ, էստեղ մի прораб կա, ‹‹верховный››, ինքն էլ էստեղ չի լինում, մնացած հարցերով տեր հայրն ա զբաղվում, ինքն էլ հիմա եկեղեցու ներսում ա:

- Շնորհակալ եմ, մնացածն արդեն ես ինքս:

- Ա՛յ տղա, փողի համար բան չխոսաս, ինքը փողի հետ կապ չունի:

- Բա ո՞վ կապ ունի: Չնայած…

- Ի՞նչ կապ ունի, թե ով ունի, մեկա արդեն մեկ ամիս ա ուշացնում են: Մի բաժակ խմե՞ս:

Աբուլը մի պահ ընկրկեց, ունքերն ու աչքերը մոտեցրեց իրար ու պատասխանեց.

- Չէ՛, անուշ արե ՛ք, ես չեմ խմում։

- Գնա՜, գնա՜, քեզանից լավ բանվոր դուրս չի գա ուրեմն …

 

***

Առաջին հիասթափությունն ապահովված էր, բայց Աբուլը շուտ կոտրվողներից ու հանձնվողներից չէր։ Նպատակ կար, պիտի իր մասնակցությունն ունենար այդ նպատակի իրականացմանը, որն էլ ստիպեց քայլերը համառորեն ուղղել դեպի եկեղեցի։

Եկեղեցու ներսը դատարկ էր ու անավարտ, ամենուր բետոն էր, ամեն ինչ բետոնից էր ու սառը, դեռ սրբության շունչ չկար, լռության մեջ լսելի էր միայն Աբուլի շնչառության ձայնը։

Աբուլը հայացքն ուղղեց դեպի բաց գմբեթն ու մի պահ ձուլվեց երկնքում լողացող ամպերի ընթացքին, ապա դեպի խորան նայեց, սևեռվեց ու խաչակնքվեց մանուկ Քրիստոսի՝ դեռևս չօծված սրբապատկերի առջև։ Րոպեներ անց ավանդատան կողմից նկատեց դեպի իրեն մոտեցող քահանայի հայացքը։ Կարճահասակ, մինչև կոշիկի ծայրերը սև սքեմով ծածկված ու մինչև ակնափոսերը չհարդարված, մեկումեջ սպիտակած մորուքով, արդեն հասուն տարիքի եկեղեցու քահանան քայլերով մոտենում էր իրեն։

Աբուլը թուքն աննկատ կուլ տվեց, մտքերը վայրկյանների ընթացքում ի մի բերեց ու շարժվեց նրան ընդառաջ․

- Բարի՛ լույս, տե՛ր հայր ջան։

- Լույսը միշտ բարի է,- հնչեց տեր հոր  վստահ պատասխանը,- ի՞նչն է քեզ այս ժամին էստեղ բերել տղաս։

- Տե՛ր հայր, մոտերքում եմ բնակվում, եկել եմ, որ օգտակար լինեմ ինչ-որ բանով։

- Անո՞ւնդ...

- Ալբերտ է, բայց մոտիկներն Աբուլ են ասում։

- Տղա՛ս, դու քեզ հաշիվ տվե՞լ ես, թե որտեղ ես գալիս։ Այս տեսքով եկեղեցի չեն մտնում։

Աբուլը հայացքը ցած իջեցրեց, վերից վար իրեն զննեց ու նայեց ուղիղ քահանայի աչքերի մեջ․

- Իսկ ի՞նչը տեսքիս հետ այն չէ։

- Տղա՛ս, հագիդ շորտը հարիր չէ, դո՛ւրս արի, գնա՛ փոխիր, նոր կգաս, կտեսնենք, թե ինչով կարող ես օգտակար լինել։ Իմացի՛ր, որ եկեղեցին միշտ օգտակար է լինում իր զավակներին, միշտ նրանց կողքին է, բայց համապատասխան վերաբերմունք ու պահվածք պետք է ցուցաբերվի նաև հավատացյալի կողմից։

- Նկատի ունեք...

- Ես ոչինչ էլ նկատի չունեմ, պատշաճ տեսքով կգաս, կխոսենք։

Ճամփաներ կան, որոնց ամեն մի քարը հարազատ է, ճանապարհներ կան, որոնցում ճամփորդ չես, այլ՝ վերադարձող մի հուշ։ Կան նաև ուղիներ, որ միշտ ճիշտ տեղ են տանում, սիրտդ ամոքում, նորից ապրեցնում, անցյալդ մաքրում: Հաճախ այդ ճանապարհներին հարազատներից շատերը դառնում են քարեր, անգամ նետվում մայթեզրից դուրս, երբեմն էլ սկսում են քարկոծել ու… Ու սիրտդ քար է դառնում:

Աբուլը շրջվեց ու հեռացավ` հարցականներով, հուզված ու վրդովված։ Ամեն մի քայլն այնպես ուժգին ու ծանր էր դնում գետնին, շրթունքները ներսից այնպես էր կծոտում, որ հանկարծ չշրջվի, մի ավել բառ չասի, ավելորդ հայացք չնետի։

Որքան էլ չուզենաս, որքան էլ ընդդիմանաս, կյանքում պահեր են գալիս, որ հեղաշրջում են քեզ, ներսդ տակնուվրա անում։ Մինչ այդ իմացածդ, ընդունածդ ճշմարտությունները, սկզբունքները վայրկյանների ընթացքում բախվում են իրականությանն ու փշուր-փշուր լինում։ Ու միշտ դրանում ‹‹օգնում են›› մարդիկ։

Աբուլն ինքն իրեն խոստում տվեց այլևս ոտք չդնել եկեղեցիª այդ եկեղեցի։ Նա չուներ այնքան գիտելիք, որ ինքն իրեն համոզեր, թե եկեղեցին՝ այդ քարեղեն տաճարը չէր, որ եկեղեցին չի սկսվում ու ավարտվում որևէ հոգևորականով, որ եկեղեցին քրիստոսակերտ ու հավերժ է իր խորհրդի ու սրբության մեջ։ Նա ուղղակի որոշեց։ Զ•աց, որ Վարդանի կարիքն ունի, այն մեկի կարիքը, ով պատրաստ է լսել իրեն, հասկանալ լռությունը, ով անգամ քննադատելիս կտրուկ չէ։

Շարժվեց բակի կողմ, բարձրացավ արդեն վաղուց ժանգոտած խանութ-տնակի տանիք, մեջքով շրջվեց եկեղեցու կողմ, վառեց սիգարետն ու սպասեց Վարդանի գալուն:

- Աբո՛ւլ, էդքան որ քննադատում ես եկեղեցուն, քանի անգամ ես գնացել, մտել եկեղեցի ու գլուխդ կախել կամ հայացքդ հառել խորանի կողմ, լուռ աղոթել:

- Ապե՛ր, ճիշտն ասեմ, մի անգամ եղել ա, որ գնացել եմ ձորի մոտի եկեղեցինª չհաշված էս մի դեպքը: Մտա, ինչ թաքցնեմ մեղքս, գրպանումս փող չկար, որ մոմ առնեի, մի երկու րոպե լսեցի՝ ինչ ա տերտերն ասում, բա՜ն չհասկացա: Վերևում երգում էին, ուզեցի լսել, մի երկու րոպե ուշադրությունս էդ կողմի վրա պահեցի ու էլի բա՜ն չհասկացա, անգամ աչքս կպավ: Էդպես էլի...

- Աբո՛ւլ ջան, բայց պարտադիր չի մոմ առնելը, վառելը: Սպասեիր մինչև Պատարագը կվերջանար, կմոտենայիր քահանային, կասեիր, որ ուզում ես մասնակցել Պատարագին: Համոզված եմ, կօգներ քեզ գոնե սկզբնական գիտելիքներ ձեռք բերելու գործում:

- Ո՜նց թե պատարգին մասնակցեմ: Բեմ բարձրանա՞մ:

- Բեմ չէ, Աբո՛ւլ, նախ դա խորան է կոչվում, իսկ երկրորդն էլ, Պատարագին մասնակցել չի նշանակում անպայման խորան բարձրանալ: Ընդհանրական աղոթքին, երգեցողությանը պիտի մասնակցես, քեզ զգաս ներկաների հետ միասնական ու Աստծուն առավել մոտ:

- Լա՛վ, ախպե՛ր, էդքանը հասկացանք, բայց, ա՜յ Վարդան ջան, էդ խաչը, որ պաչում եք, հակահիգիենիկա էլի: Քանի՞ հոգի ա պաչում, բակտերիա, վիրուս ա, բան ա, հազար հիվանդություն ա փոխանցվում:

- Հա՜, բա՜, ա՛յ Աբուլ, երևի одноразовый խաչեր չէ՞ պիտի պատրաստվեն հատուկ քեզ համար:

Խաչը արծաթից են պատրաստում, ու արծաթը բակտերիա չի փոխանցում: Սա հենց այնպես, ի գիտություն քեզ:

- Հա՛,  ապե՛ր, բայց դե կենտրոնանալ չի լինում էլի, աղմուկը շատ ա, գնում-գալիս են, մեկ-մեկ էլ էնպես են մտնում, չէ է՜, էնպիսիններն են մտնում, որ խորանը չգիտեմ, բայց անկախ քեզնից աչքերով ու մտքերով խորանում ես...  Բա որ հոտավետ ծո՜ւխ են անում:

- Աբո՛ւլ, դա բուրվառ է, խունկ են ծխում:

- Ծխո՞ւմ…

- Լա՛վ, Աբո՛ւլ, անիմաստ է: Գնա՛ տուն, ոտքդ ոտքիդ գցիր, էդ երկու ոտքդ էլ գրասեղանի վրա, որի վրա մենակ գարեջրիդ շիշն  ու միշտ  լցված մոխրամանդ է միայն, մի հատ ծխի՛ր, թուլացի՛ր, գլուխդ բարձրացրո՛ւ, առաստաղին փչի՛ր  ծուխդ ու ասա. ՙԷ՜հ, Աստվա՛ծ ջան, էս կյանք չի, ախպե՛ր, էս տանջանք ա, պրոբլեմներս քիչ են, մի հատ էլ էս տարիքիս բան սովորեմ, գոնե մի հարուստ քավոր էլ չգտա, կնքվեի, պրոբլեմներս լուծեր՚…

- Արա՜, Վարդա՜ն, բայց դու, փաստորեն, լավ էլ  մտքերս կարդում ես: Ի՜նչ լավ ա, որ գոնե դու հասկանում ես ինձ, ախպե՛ր ջան, ու ջհանդամին, թե մի քիչ  ցնդած-ցնդած բաներ չես ասում:

 

***

Տարիներ անց, իսկ ավելի ստույգ՝ չորս տարի հետո, եկեղեցու չորս կողմի  թիթեղները հանեցին, ու նորակառույցը պատրաստ էր օծման։

Բոլոր հավաքվածները  ցնծում էին. թաղամասը, վերջապես, եկեղեցի ունեցավ, վերջապես, ազատվեցին փոշուց ու աղմուկից։ Բացման արարողությանը ներկա էին հո•ևորականներ, պետական պաշտոնյաներ ու մշակութային գործիչներ, թաղամասի բնակիչներից շատերն ու ան•ամ տարբեր քաղաքներից եկած հավատացյալ տարեցներ։ Կուշտ ու սոված խառնվել էին իրար ու սպասում էին, թե վերջապես երբ է ժամանելու ‹‹верховный прораб ››-ը:

‹‹Չորրորդ փողոցի›› հնակյացներից  չկար միայն Աբուլը. աշխատանքի էր՝ չնայած, եթե աշխատանքի չլիներ, միևնույն է, չէր գալու: Մոտ մեկ տարի առաջ աշխատանքի էր անցել  նոր բացված սուպերմարկետում. հաճախորդների գնած սնունդն ու իրերը տոպրակների մեջ էր լցնում և ուղեկցում մինչև դուրս: Քաղաքը, ինչպես առաջ, այդպես էլ այդ օրերին, շնչում էր, ապրում  առևտրով: Տենդանման սով էր ու մղում ամենուր: Պատերազմի տարիներից հետո շատերի՝ արտերկրում ապրող բարեկամները, նույն ինտենսիվությամբ հագուստներ չէին ուղարկում այլևս, իսկ ունենալու ցանկությունն անհագ էր: Մարդկային ընչաքաղցության ու աչքածակությանն ուղիղ համեմատական օրեցօր աճում էին սուպերմարկետներն ու բրենդային խանութները, որոնք միշտ եռուզեռի մեջ էին:

Եկեղեցու բացման ծիսակարգից ու պաշտոնական մասի ավարտից հետո կուշտերը հեռացան՝ զանգակատան առջև գցված լեփ-լեցուն հյուրասիրության սեղանները թողնելով սովածներին:  Քիչ այն կողմ՝ երրորդ ու չորրորդ փողոցների միջնամասի՝ խոտածածկ ու նորատունկ շիվերով լցված հատվածից Սևոն ու Ջեկոն, կողք կողքի նստած,  լեզուները դուրս գցած ու ականջները ցցած,  հետևում էին, թե ինչպես էին հրմշտոցով դատարկվում երկար ու առատ սեղանները: Նույն այդ ընթացքում Աբուլը դուրս էր եկել ընդմիջման ու հենված նախկինում մշակույթի պալատի, իսկ այժմ  նորակառույց սուպերմարկետի պատին՝ ծխում էր իր քրտինքով աշխատած գումարով գնած ծխախոտն ու մտածումª ինչ գույնի վերնաշապիկ հագնի Վարդանի հարսանիքին:

Երեկոյան  եկեղեցու դիմաց գցված սեղաններն արդեն հավաքել էին, իսկ ‹‹Չորրոդ փողոցը›› լցված էր մեքենաներով, որոնք կայանված էին մինչ կեսգիշեր: Փողոցը դատարկ ու զուրկ էր մարդկանցից. մարդկանց փոխարինելու էին եկել մգեցված ապակիներով մեքենաներըª համբուրվող, գրկախառնվող զույգերով:

Ամեն ինչ վաճառվում էր, արդեն՝  պատիվն էլ...

***

Վարդանի հարսանիքն իրեն երկար սպասել  չտվեց: Ամեն ինչ կատարվեց ինչպես հարկն էր: Բոլորն ուրախ էին Վարդանի համար: Ուրախ էր նաև Աբուլը, ով թեկուզ եկեղեցու գավիթից ներս չմտավ, բայց հարսանեկան խնջույքի ժամանակ  ամենաակտիվներից էր. պար չկար, որ բաց թողներ, կենաց չկար, որ տեղից վեր չկենար ու բաժակ չխփեր: Բայց չէր խմում:

- Ա՛յ տղա, կարո՞ղ է հարսի նետած ծաղկեփունջն էլ դու բռնես, մեկումեջ դադա՛ր տուր, կքրտնես, կհիվանդանաս: Մի բան էլ դու ասա խմենք, թե չէ մենակ չխկացնում ես:  Տե՛ ս, թե էն կողքի սեղաններին կոնյակ մնացել է, մոտեցրո՛ւ:

- Է՜հ, Վարդա՛ն, խելո՛ք մնա, կարո±ղ ա  գիտես ծնունդդ ա ու արաղի ես ուղարկում:

- Չէ՛, ծնունդս չի, հարսանիքս է, ա՛յ դմբո ջան,- ծիծաղելով վրա բերեց Վարդանը:

- Վարդա՛ն, փաստորեն ‹‹икра››-ի փողը դզել ես հա՞ արդեն:

- Աբո՜ւլ, ա՛յ տղա, կարգին աղջիկ ա, ու ինքն икра չի սիրում: Բավական երկար ժամանակ է իրար հետ ենք աշխատում, մեր ֆիրմայում որպես թար•մանիչ է աշխատում: Իր համար մարդու ներսը, հոգևորն ու ներաշխարհն է կարևոր:

- Հա՜, դե որ էդպես ա, սրանից հետո, երբ ձեզ հյուր գամ, ինձ համատեղ արտադրության  հոգևոր սենդվիչներ կհյուրասիրեք: Լից է՜, հերի՛ք խոսաս, էսօր պիտի հարբես:

- Խմենք, բայց հարբել չկա, պետք է զգոն լինեմ ամեն դեպքում,- լրջանալով հակադարձեց Վարդանը:

- Ա՛յ տղա, դո՛ւ խմիր, ես զգոն կլինեմ, դու քո գործին նայի՛ր, պատասխանատու հերթափոխի ես էսօր գիշերը, խմի՛ր, որ քունդ չտանի: Իսկ եթե կատակը մի կողմ դնենք, ապա մի բան եմ ուզում՝ երջանի՛կ եղեք, ու էնքան հաջողություն թող բերի էս աղջիկը քո օջախ, որ էդ պարսիկների մոտից երկուսով դուրս գաք ու ձեր գործը հիմնեք: Ես էլ կգամ ու ձեր մոտ որպես բանվոր կաշխատեմ:

***

Լինի գոռոց, թե՝ լռություն, լաց կամ քմծիծաղ, բաժանումը մնում է բաժանում, կարոտը՝ կարոտ, սերը՝ սեր:

Կիսատ ձմեռ, կիսագարուն, կես ամառ ու միայն մեկ ամբողջություն՝ մի ամբողջ աշուն, մի ամբողջ  թախիծ, մի ամբողջ կիսատ կյանք:

Երբեմն կիսատ պատմություններն էլ են ամբողջական լինում, քանի որ նրանց մեջ ամփոփվում է մի ամբողջ աշխարհ սեր: Երկու կես ու կիսատ ամբողջություն:

Ամեն կիսատ բան շարունակելի է մինչև վերջակետ, իսկ վեջակետն իր հերթին հազվադեպ, բայց երկու ուղղահայաց կետերից մեկն իջեցնում է, խոնարհեցնում մինչև հորիզոնական դիրք, ու երկու կետերը, հայտնվելով կողք-կողքի, դառնում են բազմակետ, շարունակելի, եթե...

... եթե եթե-ներ չեն լինում...

- Աբո՛ւլ, ի՜նչ հոգևոր սենդվիչ, ի՜նչ икра, փաստորեն պարսկական վաֆլին ու պեչենին ավելի համով էին, հա՞… ես դրա՛… լի՛ց, էսօր պիտի խմենք:

- Վարդա՛ն, ես չեմ խմում, ու դու էլ քի՛չ խմի:

- Ինչի± էսօր մարդ կա, որ չի խմում: Լսի՛ր, Աբո՛ւլ, մեզ միշտ կյանքում թվում է, թե երջանիկ ենք, բայց  պարզվում էª  դատարկ բաների վրա ենք կառուցել մեր երջանկությունը: Թվում էª  դժբախտ ենք, բայց երջանիկ լինելու համար բավականին շատ բան ունենք: Գրողը տանի այդ թվացյալ իրականությանը:

- Վարդա՛ն ջան, գիտեմ, չես լսելու ինձ, չես ընդունելու ասածներս, բայց երևի բարին էլ դա էր: Էնպես, որ քի՛չ նեղվիր, դեռ ողջ կյանքդ առջևումդ ա, թքի՛ր ու անցի՛ր, առա՛ջ նայիր:

Չորս ամիս էլ չէր անցել ամուսնությունից, երբ Վարդանը կնոջը բռնացրել էր պարսիկ տնօրենի հետ սենյակում սիրա•ործվելիս: Գործելու տարբերակները շատ էին այդ պահին, բայց նա լռեց ու փակեց իր հետևից գրասենյակի դուռը: Եվ, ընդհանրապես, փակեց բոլոր դռները՝ տան դռները՝ արդեն նախկին համարվող կնոջ ու բոլորի առջև, մտքի ու զգոնության դռները, հույսի դռները:

Ու սկսեց բացել: Միայն շշեր…

Ներս էր թողնում միայն Աբուլին, այն էլ միայն ոչ դատարկ ձեռքով:

- Վարդա՛ն, ախր էդ Ամերիկաներից լավ բան չէր էլ կարելի սպասել, դու էլ  գովում էիր, թե խելացի է, կիրթ է, հասուն աղջիկ է:

- Հազա՛ր ասեցի, Աբո՛ւլ, Ամերիկա չէ, այլ Ամերիկյան համալսարան:  Ասում էիր՝ սերն ինչ են անո՞ւմ, ապրո՞ւմ են: Փաստորեն ճիշտ էիր ասում, ես զ•ացի, բայց չապրեցի…

Լի՛ց, քեռին էսօր պիտի խմի…

- Ի՞նչ քեռի, ա՛յ տղա:

- Էսօր քեռի եմ դարձել ,Աբո՛ւլ, դու էլ պիտի խմես, ուզես, թե չուզես:

Վարդանը նստած տեղից կանգնեց ու ծանր քայլերով մոտեցավ խոհանոցի ամենաբարձր դարակին, աթոռը քաշեց ոտքերի տակ ու կանգնեց վրան: Բացված դարակից մի ծրար հանեց ու կանգնեց ուղիղ Աբուլի առջև.

- Աբո՛ւլ ջան, հարազա՜տս, էս ծրարը վերցրո՛ւ: Միգուցե բացելու կարիք չլինի երբևէ, միգուցե հենց ճիշտ պահին եմ գրել ու չհասցնեի մի ուրիշ օր գրել այս տողերը: Չգիտեմ…

Չնայած, գիտես, որ չեմ սիրել ու հավատացել այդ երևի-ներին, չգիտեմ-ներին ու միգուցե-ներին, բայց սա հենց այդ դեպքն է, որ դրանք են գերիշխող: Տանս բանալիները քրոջս մոտ են, էս նամակն էլ կտաս նրան: Ինքը դուռը կբացի: Հիշո՞ւմ ես՝ մի օր հարցրիրª ինչ կլինի, եթե սովետական տարիներին մի սենյակ լուցկի գնած լինեի ու հիմա վաճառեի:

- Հա՜, հիշում եմ, Վարդա՛ն, բայց խոսելուդ տոնը դուրս չի գալիս:

- Ինչի՞ ինչս է նորմալ մնացել, որ տոնս էլ նորմալ լիներ: Մի՛ ընդհատիր: Էն սենյակը տեսնում ես,- ձեռքը դեպի միջանցքի վերջը մեկնելով՝ հարցրեց Վարդանը:

-Ահա, տեսնում եմ:

- Էդ սենյակում շատ լուցկի կա, քեզ համար եմ թողել, էն տարիներին չվաճառված լուցկիներն են: Չնայած ամեն ինչ իր արժեքը կորցրել է, բայց հուսամª մի օր  պետք կգան քեզ, գոնե ծխախոտդ վառելու համար ուրիշից  չես խնդրի: Բայց օտարների հետ գործ չբռնես, դրանք կյանքս կերան, գիտե՞ս:

Խոստացի՛ր, որ գոնե դու երջանիկ կլինես, ախպե՛ր…

- Վարդա՜ն…

- Իսկ հիմա բարձրացի՛ր ու գնա՛, չշարունակես, դուռն էլ չփակես հետևիցդ: Ուզում եմ մենակ մնալ…

 

***

Արև էր, բայց աշուն…

Աբուլը մեկ  ժամացույցին էր նայում, մեկ էլ գլուխը շրջում  եկեղեցու կողմ: Երեք րոպե էլ չէր մնացել, բայց արդեն չէր կարողանում համբերել: Շրջվեց ու մեծ-մեծ քայլերով գնաց դեպի եկեղեցի:

 Ու հօդս են կորում ինքդ քեզ տված բոլոր խոստումները, բոլոր սկզբունքները, երբ համբերությանդ բաժակը լցվում է, երբ գիտես, որ վերջին անգամ ես տեսնում մեկին, ով կարևոր է եղել քեզ համար երկար ժամանակ, հարազատ է մինչև վերջին շունչը, արտասանած վերջին բառն ու արտահայտած հայացքը:

Արդեն զանգակատանն էր հասել, երբ, վերջապես,  հնչեցին  եկեղեցու զանգերը:

Աբուլը մի պահ սառեց, քարացած մնաց տեղում ու, հայացքն ուղղելով դեպի դռները, վազեց: Բոլորը դուրս էին գալիս, իսկ ինքն ուզում էր ներս մտնել: Բայց չթողեցին, արդեն ուշ էր…

Աշուն էր, ու ցուրտ:

‹‹Չորրոդ փողոցը›› դատարկ էր ու մութ, մայթեզրի քարին նստած էր միայն Աբուլը: Երեկոյան սառը օդը փչում էր ու արցունքները լղոզում երեսին: Ցրտից սառած շրթունքներին կպած ծխախոտը վաղուց հանգել էր, իսկ Աբուլն ուշադրություն չէր էլ դարձնում դիմացի փողոցով երթևեկող  մգեցված ապակիներով մեքենաների խեղդող ծխին:

Սևոն ու Ջեկոն իրար կողքի լուռ պառկել էին ‹‹Չորրոդ փողոցի›› մեջտեղում՝ ականջները կախ, աչքերը չռած նայում էին Աբուլի քարացած  դեմքին:

Վերևից ընկնող լույսի միջով դանդաղ  դեպի Աբուլն էր մոտենում մի երկար ստվեր:

- Բարև՜, ախպե՜ր, մի հատ լուցկիդ կտա՞ս՝ սիգարետս վառեմ:

Աբուլը դժկամորեն գլուխը վեր բարձրացրեց ու ուռած աչքերով նայեց անցորդի դեմքին: Կարճահասակ, սպորտային կոշիկներով ու ջինսով, մինչև ակնափոսերը  չհարդարված, սպիտակի մեջ մեկումեջ սևին տվող մորուքով  եկեղեցու նախկին քահանան էրªարդեն կար•ալույծ:

- Չե՛մ ծխում, կխմե՞ս...

 Հեղինակ՝ © Դավիթ Սամվելյան