Էրիխ Մարիա Ռեմարկ «Երեք ընկեր»|ՎԵՐԼՈՒԾՈՒԹՅՈՒՆ

Գերմանիան առաջին աշխարհամարտից հետո...տնտեսական ճգնաժամ...մի ժամանակաշրջան, որտեղ «հաղթանակում էին գործամոլները, ծախու հոգիներն ու թշվառությունը», երեք ճակատագիր, որ միացված էին դեռ դպրոցական տարիներից, ու մի աղջիկ... ընկերություն ու սեր՝ երկու արժեքներ, որ միմյանց լրացնելով գունազարդում են մռայլ իրականությունը։

Գրքեր կան, որոնք իրենց ամենապարզ սյուժեի մեջ ներկայացնում են իրականության ամենախորը պատկերը։ Հեղինակը անհատների կյանքի ներկայացման միջոցով փորձում է ուղղորդել ընթերցողին՝ վերլուծելով հերոսի անձնական դրաման։ Ժամանակաշրջանի դեմքը կարելի է տեսնել հետևյալ տողերի տակ. «Համեստությունն ու բարեխղճությունը վարձատրվում են միայն վեպերում։ Նման բաները կյանքում սովորաբար օգտագործվում են, ապա մի կողմ շպրտվում»։ Ու նման ժամանակաշրջանում մարդուն մարդ մնալու համար անհրաժեշտ էր գտնել իսկական կյանքի բանաձևը, որը ըստ հեղինակի հետևյալն էր. «Ճշմարտությունն այնքան անգույն է ու անհուսալի, և իսկական կյանքը միայն երազանքն ու նրա շողարձակումները զգալու մեջ է»։ Իսկ Ռոբբիի համար երազանք ու դրա շողարձակում դարձավ Պատը՝ մի աղջիկ, որ ցույց տվեց նրան, թե ինչ է սերը։ Իսկ սերը...«Ախր սերը ինքը հենց խաբեություն է, հրաշալի մի խաբեություն, որ հորինել է մեր մայրիկ-բնությունը։ Չէ՞ որ զզվելի կլիներ, եթե սերը թեկուզ ամենափոքր չափով ընդհանուր բան ունենար ճշմարտության հետ»։

Որքան կարճ է լինում մեր ժամանակը, այնքան շատ են մենք գնահատում դրա ամեն վայրկյանը։ Պատը հիվանդ էր, ու հեղինակը նրա աչքերով ցույց է տալիս կյանքի անսահման գեղեցկությունը՝ թեկուզ ամենածանր իրավիճակներում՝ «Ինչու՞ են հուշարձաններ կանգնեցնում զանազան մարդկանց և ինչու՞ հուշարձան չկանգնեցնել լուսնի կամ ծաղկող ծառի համար»։ Կյանքը իսկապես սիրող հերոսն է, որ մտածում է՝ «Մելամաղձոտ ես դառնում, երբ մտորում ես կյանքի մասին։ Իսկ ցինիկ, երբ տեսնում ես, թե մարդկանց մեծամասնությունն ինչպես է վարվում կյանքի հետ»։ Ու մարդիկ մատների արանքով էին նայում դրան, որովհետև ապրելակերպը շփոթել էին կյանքի հետ, կյաքնի, որը տրվում է միայն մեկ անգամ, ու որի ապրելակերպն էլ ամեն մեկն ինքն է ընտրում։ Հեղինակը նշում է, որ «Չի լքվում միայն նա, ով միայնակ է», ու ամեն դեպքում կյանքը շարունակվում է։ Անգամ եթե ամենափթթուն ծաղիկը թառամում է քո ճանապարհի վրա դեռ կարգին չծաղկած, եթե դու այստեղ ես, դու մնացել ես, պիտի քայլես-անցնես։ Բայց իրականությունը երբեմն ստվեր է գցում մեռնողի համար այդքան սիրելի կյանքի վրա՝ «Երբեմն կյանքը վեր է ածվում սրընթաց կերպով հոսող հեկեկացող մի մեղեդու, վայրենի թախծի, ցանկությունների, վշտի ու հույսերի մրրիկի։ Պոկվել, հեռանալ այս անիմաստ բթացումից, այս հավերժական շարմանկայի անմիտ պտույտներից, միայն թե հեռանալ, իսկ թե դեպի ուր, այդ միևնույնն է։ Օհ, այդ խղճուկ երազանքն այն մասին, որ թեկուզ մի չնչին տաքություն ունենաս, եթե հնար լինի, ամփոփել այն երկու ձեռքի ու վրադ խոնարհած մի դեմքի մեջ։ Կամ գուցե ա՞յդ էլ է ինքնախաբեություն, հեռացում, փախուստ։ Արդյո՞ք լինում է վերջապես միայնությունից բացի էլի ինչ-որ ուրիշ մի բան...»։ Ու հենց հեղինակն էլ շտապում է պատասխանել իր կողմից առաջ քաշված հարցին՝ ներկայացնելով ժամանակի ատաղձը՝ «Ոչ, ուրիշ ոչինչ չի լինում։ Այդ ամենի համար չափից դուրս քիչ հող կա ոտքի տակ»։

Ու այս իրականության մեջ լուսավորությունը սիրո առկայությունն էր՝ սեր դեպի ընկերներն ու ընկերներից, սեր դեպի կինն ու կնոջից։ Այո, ժամանակները բարդ էին, ծանր էր ապրելը, բայց կար ամենավեհ գաղափարի առկայություն՝ փոխադարձություն։ Ժամանակները փոխադարձության կրողն էին։ Ցավոք, փոխադարձ սերն էլ կարճ տևեց՝ «Մի սիրո համար մարդկային կյանքը չափից դուրս շատ է ձգձգվում»։

Մարդիկ ծարավ էին գեղեցիկի՝ «Այսօրվանից ես դերձակներին վեր եմ դասելու ավելի, քան փիլիսոփաներին։ Դերձակները գեղեցկություն են բերում կյանքին։ Գեղեցկությունը հարյուրապատիկ անգամ թանկ է բոլոր մտքերից»։ Իսկ գեղեցկությունը այդչափ կարևորվում էր իր չլինելության հետևանքով՝ «Եթե քսաներորդ դարի վրա չծիծաղես, ուրեմն պետք է ճակատիդ կրակես։ Բայց նրա վրա երկար ծիծաղել էլ չի կարելի։ Ավելի շուտ վշտից կոռնաս»։ Որովհետև մարդը ապրում էր «լիակատար ինքնաբզկտման էպոխայում»։

Հենց այս էպոխայի վերջին գլուխներն անցնելիս էր, որ հերոսը հասկացավ, թե որքան խորը կարելի է սիրել։ Ու երջանկությունը նրա համար կրեց Պատի անունը՝ «Հանկարծ տեսա, որ ես ինչ-որ բան եմ նշանակում մի մարդու համար, և այդ մարդը երջանիկ է հենց միայն այն բանի համար, որ իմ կողքին է»։

Բայց բաժանումն անխուսափելի էր։ Հետաքրքիր է այն, որ պատերազմների, արյան գետերի միջով անցած հերոսը մինչև վերջին վայրկյանը դժվարանում էր հավատալ, որ կարելի է մեռնել առանց կռվի, առանց արյան, առանց ֆիզիկական պայքարի։ Բայց պայքարը բարոյական էր, ու այնտեղ հաղթելը շատ ավելի բարդ էր։ Պատը հրաժեշտ է տալիս իր սիրելի Ռոբբիին, ասելով՝ «Ավելի լավ է մեռնել այն ժամանակ, երբ դեռ ապրել ես ուզում, քան ապրել մինչև այն պահը, երբ արդեն մեռնել ես ուզում»։ Ու առավոտյան արդեն նա չկար...Լույսը չի լուսավորում, երբ լույս է, նա լուսավորում է խավարի մեջ, այնպես որ, եթե ուզում եք գնահատել լույսը, կարդացե՛ք այս գիրքը, որը, վստահեցնում եմ ձեզ, կդասվի ձեր սիրելի գրքերի շարքին:

հեղինակ՝ Կառա Ավագյան