Գաբրիել Գարսիա Մարկես «Աշխարհի ամենագեղեցիկ ջրահեղձը»

Այն երեխաները, որոնք առաջինը տեսան, թե ինչպես է ծովից ափին մոտենում ինչ-որ մուգ և անբացատրելի բան, մոգոնեցին, թե դա թշնամական նավ է: Հետո, կայմ ու դրոշ չհայտնաբերելով, մտածեցին, որ դա կետաձուկ է: Սակայն երբ ծովը անհայտ առարկան հանեց առափնյա ավազների վրա, և նրանք այն մաքրեցին մամուռների փաթույթներից, մեդուզաների շոշափուկներից, ձկների թեփուկներից ու նավաբեկությունների մնացորդներից, որոնք պարուրել էին նրան, ահա այդ ժամանակ նրանք հասկացան, որ դա ջրահեղձ է:

Ավազի մեջ թաղելով ու հանելով՝ նրանք արդեն ողջ օրը խաղում էին նրա հետ, երբ վերջապես մեծահասակներից մեկը պատահաբար նկատեց նրանց և գուժահարեց ողջ գյուղը: Տղամարդիկ, որոնք ջրահեղձին տարան մերձակա տունը, նկատեցին, որ նա ծանր է առավել, քան բոլոր մեռյալները, որոնց իրենք տեսել են երբևէ, գրեթե նույնքան ծանր է, որքան ձին, և մտածեցին, որ գուցե ծովը նրան շատ երկար է բերել, և ոսկորները ներծծվել են ջրով: Երբ նրան իջեցրին հատակին, տեսան, որ նա անհամեմատ խոշոր է, քան իրենցից որևէ մեկը, այնքան խոշոր է, որ հազիվ էր տեղավորվում տան մեջ, բայց մտածեցին, որ գուցե որոշ ջրահեղձներ օժտված են նաև մահից հետո խոշորանալու հատկությամբ: Նրանից հորդում էր ծովի բույրը, և քանի որ որ մարմինը պատված էր տիղմի ու խեցիների զրահով, միայն ուրվագծերն էին հուշում, որ դա, թերևս, մարդու դի է:

Բավ էր մաքրել դեմքը, որպեսզի իսկույն տեսնեին. նա իրենց գյուղից չէ: Գյուղն ուներ հազիվ քսան փայտաշեն խրճիթ, յուրաքանչյուրի դիմաց՝ բակ. լերկ քարեր, որոնց վրա ոչ մի ծաղիկ չէր աճում. և այդ տնակները սփռված էին ամայի հրվանդանի եզրին: Այն պատճառով, որ հողն այդքան քիչ էր, մայրերին վայրկյան իսկ չէր լքում վախը, որ քամին կարող է տանել իրենց զավակներին: Եվ այն հատուկենտ մեռյալներին, որ նրանց առաքում էին տարիները, հարկ էր լինում նետել առափնյա գահավեժ ժայռերից: Բայց ծովը խաղաղ էր ու շռայլ, իսկ գյուղի բոլոր տղամարդիկ տեղավորվում էին յոթ նավակներում, ուստի երբ ջրահեղձ էին գտնում, բավական էր, որ որևէ մեկը նայեր մյուսներին ու կտեսներ, թե արդյոք բոլո՞րն են այդտեղ:

Այդ երեկո ոչ ոք ծով դուրս չեկավ: Մինչ տղամարդիկ պարզում էին, թե արդյոք հարևան գյուղերում մարդու չե՞ն որոնում, կանայք հանձն առան ջրահեղձին հոգ տանելու գործը: Իսպանական որոճի փնջերով նրանք սրբեցին տիղմը, մազերն ազատեցին ջրիմուռների թնջուկներից և ձկան թեփուկները մաքրելու քերիչներով նրանից պոկեցին խեցիները: Այդ անելիս նրանք տեսան, որ նրա վրայի ծովային բույսերը հեռավոր օվկիանոսների են և խորին ջրերի, իսկ հագուստները ծվեն-ծվեն են եղել այնպես, ասես նա լողացել է մարջանե լաբիրինթոսների միջով: Նրանք տեսան նաև, որ մահը նա կրում է հպարտ արժանապատվությամբ. նրա դեմքին չկար ծովում խեղդվածներին հատուկ մենակության արտահայտություն, սակայն չկար նաև տանջանքի վանող արտահայտություն, որը գծագրվում է գետում խեղդվածների դեմքին: Բայց սոսկ այն ժամանակ, երբ նրան մաքրեցին ամբողջովին, նրանք հասկացան, թե իրականում ինչպիսին է նա եղել. և այդժամ նրանց շունչը կտրվեց: Նա երբևէ նրանց տեսած ցանկացած մարդուց ամենաբարձրահասական էր, ամենաուժեղը, ամենաբարեկազմը և ամենաառնականը. և նույնիսկ հիմա՝ արդեն մեռյալ, երբ առաջին անգամ նայեցին նրան, նա չէր տեղավորվում նրանց պատկերացումներում ու երևակայության մեջ:

Գյուղում չգտնվեց մահճակալ, որի վրա նա տեղավորվեր, սեղան, որը կարողանար դիմանալ նրա ծանրությանը: Նրա հագին չեղան գյուղի նույնիսկ ամենաբարձրահասակ տղամարդկանց տոնական անդրավարտիքները, նույնիսկ ամենագերերի կիրակնօրյա վերնաշապիկները, ոչ էլ նույնիսկ նրանց ոտնամանները, ովքեր մյուսներից առավել հաստատուն են կանգնում հողին: Նրա գեղեցկությամբ և անպատմելի մեծությամբ հմայված՝ կանայք, որպեսզի նա կարողանա մահվան գրկում կենալ պատշաճ տեսքով, որոշեցին նրա համար անդրավարտիք կարել շեղ առագաստի հսկա պաստառից, իսկ վերնաշապիկ՝ հոլանդական կտավից, որով վերնաշապիկներ են կարում նորահարսների համար: Կանայք կարում էին շուրջանակի նստած, յուրաքանչյուր ասեղնակարի հետ նայելով մեռյալի մարմնին, և նրանց թվում էր, թե քամին դեռ երբեք այդքան համառ չի փչել, ու Կարիբյան ծովը դեռ երբեք այդպես չի փոթորկել, ինչպես այդ գիշեր: Եվ այնպիսի զգացողություն ունեին, ասես այդ ամենը ինչ-որ կերպ կապված է ջրահեղձի հետ: Նրանք մտածում էին, որ եթե այդ հոյակապ տղամարդն ապրեր իրենց գյուղում, նրա տան դուռը կլիներ ամենալայնը, առաստաղը՝ ամենաբարձրը, հատակը՝ ամենաամուրը, մահճակալի շրջանակը կլիներ մետաղե հեղյուսներով ագուցված մեծաբեկոր նավակողերից, իսկ կինը կլիներ ամենաերջանիկը բոլոր կանանցից: Նրանք մտածում էին. իշխանությունը, որով նա օժտված կլիներ, այնքան վիթխարի էր լինելու, որ եթե կանչեր ցանկացած ձկան, ձուկն այդ հենց ծովից իսկույն կցատկեր նրա մոտ, և •ործի մեջ նա այնքան ջանք կներդներ, որ բակերի ցամաք, անջուր քարերից աղբյուրներ կբխեին, և նա կկարողանար ծաղիկներ սերմանել առափնյա գահավեժ ժայռերին: Կանայք նրան գողտուկ համեմատում էին իրենց ամուսինների հետ և մտածում, որ նրանք ամբողջ կյանքում չեն կարողանա անել այն, ինչ նա կկարողանար անել մի գիշերում, և ավարտեցին նրանով, որ հոգիների խորքում հրաժարվեցին իրենց ամուսիններից՝ իբրև աշխարհի ամենախղճուկ և ողորմելի արարածների: Այդպես նրանք դեգերում էին իրենց երևակայության բավիղներում, երբ նրանցից ամենատարեցը, որն, ամենատարեցը լինելով, ջրահեղձին նայում էր ոչ թե հրայրքով, այլ կարեկցանքով, հոգոց հանելով ասաց.

- Նրա դեմքից երևում է, որ անունը Էստեբան է:

Եվ դա ճշմարտություն էր: Մեծ մասի համար բավական էր ևս մեկ անգամ նայել նրան, որ հասկանային. նա այլ անուն չէր կարող ունենալ: Կանանցից ամենահամառները, որ նաև ամենաերիտասարդներն էին, երևակայեցին, որ եթե զգեստավորեն մեռյալին, լաքապատ կոշիկներ հագցնեն և դնեն ծաղիկների մեջ, այնպիսի տեսք կունենա, ասես անունը Լաուտարո է: Սակայն դա սոսկ նրանց երևակայության պտուղն էր: Կտավը չբավականացրեց, վատ ձևված և առավել վատ կարված անդրավարտիքը նեղ եղավ նրան, իսկ վերնաշապիկի կոճակները նորից ու նորից պոկվում ու օդ էին թռչում նրանից ելնող գաղտնախորհուրդ զորությունից: Կեսգիշերն անց քամու ոռնոցը մեղմացավ, իսկ ծովն ընկղմվեց գալիք չորքշաբթիի ցերեկվա քնկոտ ընդարմության մեջ: Լռությունը ցրեց կասկածի վերջին նշույլները. անտարակույս, նա Էստեբան է: Կանայք, որ հագցնում էին նրան, սանրում, սափրում և կտրում եղունգները, չկարողացան զսպել խղճահարությունը, երբ համոզվեցին, որ նա ստիպված պիտի մնա հատակին: Հենց այդ ժամանակ էլ նրանք հասկացան, թե հավանաբար ինչ դժբախտություն է, երբ քո մարմինն այնքան վիթխարի է, որ քեզ խանգարում է անգամ մահից հետո: Նրանք պատկերացրին, թե ինչպես է նա կենաց ժամանակ դատապարտված եղել դռնով կողքանց մտնելու, գլուխը ցավոտ զարկել բարավորին, հյուրընկալվելիս մնալ ոտքի վրա՝ չիմանալով ինչ անել ծովակովի մաշկաթաթերի նմանվող իր նուրբ, վարդագույն ձեռքերը այն ժամանակ, երբ տանտիրուհին փնտրում է ամենադիմացկուն աթոռը և ահաբեկված՝ նստեք այստեղ, Էստեբան, բարի եղեք, խնդրում եմ, իսկ նա, պատին հենված, ժպտալով՝ մի անհանգստացեք, սինյորա, այսպես հարմար է. իսկ կրունկների մաշկն ասես պլոկել են, իսկ մեջքով տենդ է անցնում, երբ ամեն հյուր գնալիս անընդհատ ստիպված է կրկնել՝ մի անհանգստացեք, սինյորա, այսպես հարմար է. միայն թե խուսափի խայտառակությունից, երբ աթոռը տակը փշրվում է, այդպես էլ գուցե երբեք չիմանալով, որ նրանք, ովքեր ասում էին՝ ո՞ւր ես գնում, Էստեբան, գոնե սուրճին սպասիր, հետո շշնջում էին՝ վերջապես գնաց, հիմար լողլող, ինչ լավ է՝ վերջապես գնաց, սիրունիկ ապուշ: Ահա թե մեռյալին նայելով լուսաբացից քիչ առաջ ինչ էին մտածում կանայք: Հետո, երբ որպեսզի լույսը նրան չխանգարի, դեմքը ծածկեցին գլխաշորով, նրան տեսան այնպես ընդմիշտ մեռյալ, այնպես անպաշտպան, այնպես նման իրենց ամուսիններին, որ նրանց սրտները ի բաց եղան և սկիզբ դրեցին արցունքներին: Առաջինը հեկեկաց ամենաերիտասարդներից մեկը: Մյուսները, ասես միմյանց վարակելով, նույնպես հառաչանքներից անցան լացի, և որքան լալիս էին, այնքան ավելի էին ուզում լալ, որովհետև ջրահեղձը նրանց համար ավելի ու ավելի էր վերածվում Էստեբանի, և նրանց արտասուքների առատությունից նա դարձավ աշխարհի ամենաանօգնական մարդը, ամենահեզը, ամենախոնարհը՝ իմ խեղճ Էստեբանը: Ուստի և երբ տղամարդիկ վերադարձան և լուր բերեցին, որ հարևան գյուղերում նույնպես ջրահեղձին չեն ճանաչում, կանայք զգացին, թե ինչպես իրենց արտասուքների միջից ուրախություն պսպղաց:

- Գոհանանք Աստծուն,- թեթևացած շունչ քաշեցին նրանք,- նա մերն է:

Տղամարդիկ որոշեցին, որ այդ բոլոր հոգոցներն ու արցունքները կանացի քմայքներ են լոկ: Գիշերային տանջագին փնտրտուքներից հոգնահար, նրանք միայն մի բան էին ուզում. մինչ անհողմ, կիզիչ օրվա արևը կկանխեր իրենց, մեկընդմիշտ ազատվել անկոչ հյուրից: Բիզան առագաստի  և ֆոկ-կայմի  բեկորները էզելհովտներով ամրացնելով՝ նրանք այնպիսի պատգարակ պատրաստեցին, որ ջրահեղձին մինչև անդունդի եզրին հասցնելը դիմանա նրա ծանրությանը: Որպեսզի չարաբաստիկ հորձանքները նրան նորից ափ չհանեն, ինչը ոչ մեկ անգամ է պատահել այլ դիակների հետ, տղամարդիկ որոշեցին առևտրական նավի խարիսխ կապել ջրահեղձի ոտքերին. այդ դեպքում ջրահեղձը կկարողանա դյուրությամբ իջնել ջրերի ամենախորին խորքերը, այնտեղ, ուր ձկները կույր են, իսկ ջրասուզակները մահանում են մենակությունից: Սակայն որքան շտապում էին տղամարդիկ, կանայք ժամանակը ձգձգելու նույնքան պատրվակներ էին մոգոնում: Նրանք իրար էին անցել ահաբեկված թխսկանների նման, գզրոցներից դուրս էին թափում ծովային պահպանակները, և ոմանք ուզում էին նրա վրա կապել համընթաց հողմի թալիսմանները և խանգարում էին այստեղ, իսկ մյուսները ցանկանում էին նրա բազկին հագցնել անխաթար լողուղու ապարանջանները և խանգարում էին այնտեղ, և ի վերջո՝ կորիր այստեղից, կին, մի խանգարիր, չե՞ս տեսնում, քո պատճառով քիչ էր մնում ընկնեի հանգուցյալի վրա: Տղամարդկանց հոգում խլրտաց կասկածի որդը, և նրանք սկսեցին փնթփնթալ. ի՞նչ պետք են գլխավոր զոհասեղանի այդքան զանգուլակներն ու բոժոժիկները ոմն օտարի, չէ՞ որ ինչքան էլ ոսկեզօծ և այլ զանգուլակներ լինեն նրա վրա, միևնույն է, շնաձկները խժռելու են նրան, սակայն կանայք առաջվա նման շարունակում էին պեղել իրենց էժանագին մասունքները, բերում էին ու տանում, բախվում ու զարկվում միմյանց: Մինչդեռ նրանց հոգոցներից հայտնի դարձավ այն, ինչն ի զորու չէին բացատրելու նրանց արցունքները, և ի վերջո տղամարդկանց համբերությունը սպառվեց. հանուն ինչի՞ է այդ ողջ իրարանցումը ծովի դուրս նետած ինչ-որ օտար մեռելի, անհայտ ջրահեղձի, սառը մսակույտի համար: Կանանցից մեկը, խոցված նման անտարբերությունից, ջրահեղձի դեմքից վերցրեց գլխաշորը, և այդ ժամանակ կտրվեց նաև տղամարդկանց շունչը:

Այո, իհարկե, նա Էստեբան էր: Եվ կրկնելու կարիք չկար, որ բոլորն հասկանային դա: Եթե նրանց առջև հանկարծակի հայտնվեր սըր Ուոլթեր Ռեյլին, ապա նրանց վրա գուցե ազդեր գրինգոյի նրա ակցենտը, գուկամայո թութակը նրա ուսին, մարդակերներին սպանելու համար նախատեսված արկեբուզը, սակայն այնպիսի այլ մեկը, ինչպիսին Էստեբանն էր, աշխարհի երեսին չի կարող լինել, և ահա նա պառկած է իրենց դիմաց, ձիգ, ինչպես սաբալո ձուկը, ուռած, ընկեցիկ երեխայի անդրավարտիքով և քարի պես ամուր եղունգներով, որոնք հնարավոր է կտրել թերևս միայն դանակով: Բավ էր գլխաշորը հեռացնել նրա դեմքից, որ տեսանելի դառնար. նա ամոթահար է. ինքը մեղավոր չէ, որ այդքան խոշոր է, մեղավոր չէ, որ այդքան ծանր է ու գեղեցիկ, և եթե իմանար, որ ամեն բան այսպես է լինելու, կգտներ ջրահեղձ լինելու ավելի հարմար տեղ. ճշմարիտ, ես ինքս իմ վզին կկապեի գալեոնի խարիսխը և քայլ կանեի ժայռից անդին՝ իբրև մարդ, որին այստեղ դուր չի եկել, և չէի ձանձրացնի ձեզ այս, ինչպես դուք եք ասում, չորեքշաբթի օրվա մեռյալով, ոչ մեկին չէի վրդովեցնի այս գարշելի սառը մսակույտով, որի հետ ես ոչ մի ընդհանուր բան չունեմ: Այն բանում, թե ինչպիսին է նա, այնքան ճշմարտություն կար, որ տղամարդկանցից նույնիսկ ամենակասկածամիտները, նրանք, ում ծովը զզվեցրել էր, քանզի զարհուրում էին այն մտքից, թե կանայք կհոգնեն իրենց մասին երազելուց և կսկեն երազել ջրահեղձների մասին, նույնիսկ սրանց և այլոց՝ ավելի հաստատակամներին, շանթահարեց Էստեբանի անկեղծությունը:

Ահա այդպես եղավ, որ հանուն նրա կազմակերպեցին ամենահոյակապ հուղարկավորությունը, ինչպիսին միայն հնարավոր է պատկերացնել անտուն ջրահեղձի համար: Ծաղիկների համար հարևան գյուղեր մեկնած մի քանի կին վերադարձան տեղացի կանանց հետ, որոնք չէին հավատացել եկվորների պատմածին, և երբ նրանք ջրահեղձին տեսան սեփական աչքերով, նույնպես գնացին ծաղիկներ բերելու և վերադառնալով՝ իրենց հետ բերեցին նաև ուրիշ կանանց, և ի վերջո այնքան ծաղիկ կուտակվեց և մարդիկ հավաքվեցին, որ անցնելը գրեթե անհնարին դարձավ: Վերջին պահին նրանց սիրտը ճմլվեց, երբ պատկերացրին, որ նրան որբացյալ են վերադարձնում ծովին, և գյուղի երևելի մարդկանցից նրա համար հայր ու մայր ընտրեցին, այլք դարձան նրա եղբայրները, քեռիներն ու հորեղբայրները, զարմիկները, և ավարտվեց նրանով, որ նրա շնորհիվ գյուղի բոլոր բնակիչները բարեկամներ ու ազգականներ դարձան: Ինչ-որ ծովագնացներ, հեռուներից լսելով նրանց լացի ձայնը, կասկածեցին՝ արդյոք ճի՞շտ ուղիով են լողում, և հայտնի է, որ նրանցից մեկը, հիշելով ծովինարների հինավուրց ասքը, կարգադրեց իրեն կապել գրոտ կայմին: Ժայռի եզր նրան ուսերին տանելու պատվին արժանանալու համար վիճելով՝ գյուղի բնակիչները առաջին անգամ տեսան, թե ինչ դժգույն են իրենց փողոցները, լերկ են իրենց բակերի քարերը, չնչին են իրենց երազանքները ջրահեղձի հոյակապության և գեղեցկության համեմատ: Նրանք նրան անդունդ նետեցին՝ այդպես էլ ոտքերին խարիսխ չկապելով, որպեսզի նա կարողանա վերադառնալ երբ կամենա, և շունչները պահեցին հարյուրամյակներից պոկված այն ակնթարթին, որը նախորդեց մարմնի անկմանը անհունություն: Նրանք նույնիսկ միմյանց նայելու կարիք չունեին հիմա, որպեսզի հասկանային, որ ոչ բոլորն են այստեղ, և այլևս բոլորը չեն լինի: Սակայն նրանք գիտեին նաև, որ այսուհետ ամեն բան այլ է լինելու. իրենց տների դռներն ավելի լայն են դառնալու, առաստաղները՝ բարձր, հատակները՝ ամրակուռ, որպեսզի Էստեբանի մասին հիշողությունները կարողանան բարավորներին չզարկվելով մտնել ամենուր, և որպեսզի հետայսու ոչ ոք չհամարձակվի մռթմռթալ՝ հիմար լողլողը մեռավ, ինչ մեղք է, սիրունիկ ապուշը մեռավ. որովհետև նրանք Էստեբանի հիշատակը հավերժացնելու համար իրենց տների ճակատները ներկելու են զվարթ գույներով և կմեռնեն, բայց կհասնեն այն բանին, որ լերկ քարերից աղբյուրներ բխեն, և ծաղիկներ կսերմանեն առափնյա ժայռերի գահավեժ լանջերին, և գալիք տարիների լուսաբացներին վիթխարի նավերի ուղևորները կարթնանան՝ բաց ծովում շնչահեղձ լինելով այգիների բույրերից, և նավապետը հրամանատարական կամրջակից կիջնի մարտական մեդալներն ու շքանշանները կրծքին իր շքազգեստով, իր աստրոլյաբիայով և Բևեռային աստղով, և մատնացույց անելով Կարիբյան ծովի հորիզոնում ծաղիկների լեռամբ բարձրացող հրվանդանը՝ կասի տասնչորս լեզվով՝ տեսեք, ահա այնտեղ, ուր հողմն հիմա այնքան հեզ է, որ ննջում է մահճակալի տակ, ուր արևն այնքան վառ է, որ արևածաղիկները չգիտեն ուր թեքել գլուխները, այնտեղ, ահա այնտեղ է գտնվում Էստեբանի գյուղը:

Ռուսերենից թարգմանությունը՝ Հակոբ Սողոմոնյանի
Աղբյուրը՝ qaghaq.am