Գիտակցության հոսք. հոգեբանությունից անցում դեպի գրականություն

Մարդկության պատմության մեջ 20-րդ դարը լի էր անակնկալներով, որոնցից չի խուսափել նաև գրականությունը։

Մոդեռնիզմի ազդեցությամբ այդ ժամանակահատվածում առաջ են եկել մի շարք գրական հնարքներ, որոնցից էր Գիտակցության հոսքը։ Այն 20-րդ դարի նովելիստների մոդեռնիստական ուղղություն է, որը կոտրել է գրականության շարահյուսական կանոնները, պատճառի ու հետևանքի կապը և ստեղծել է նոր, ոչ այնքան պարզ, բայց միևնույն ժամանակ հետաքրքիր և մարտահրավերային գրականություն։

Գրական այս ուղղության հիմքն են Զիգմունդ Ֆրեյդի և Կառլ Յունգի տեսությունները։ Այս մեթոդի միջոցով վեր է հանվում կերպարների «գիտակցական իրականությունը»։ Գրողն այս հնարի միջոցով կերտում է մի յուրօրինակ գեղարվեստական աշխարհ, որն «ապրում է» միայն իրեն հատուկ օրենքներով։

Գիտակցության հոսք հասկացությունն իր արմատներով կապված է թե՛ փիլիսոփայությանը, թե՛ հոգեբանությանը։ Եզրույթն առաջին անգամ կիրառվել է ամերիկացի փիլիսոփա և հոգեբան Վ. Ջեյմսի կողմից՝ նրա «Հոգեբանության սկզբունքները» (1890) աշխատության մեջ։ Նա նշում է, որ մարդկային գիտակցությունը նման է «գետի» կամ «հոսանքի», որում մտքերը, զգացմունքները, ապրումները, զուգորդումները շարունակաբար բաժանվելով և միախառնվելով հոսում են, հետևաբար, ճիշտ կլինի գիտակցության մասին խոսելիս կիրառել «գիտակցության հոսք» եզրույթը: Ինչ վերաբերում է գրականությանը, եզրույթն առաջին անգամ կիրառվել է անգլիացի գրող և քննադատ Մեյ Սինքլերի հոդվածներից մեկում։

Շատերը քննադատել են հոգեբանությունից գրականություն այս անցումը՝ համարելով, որ սա հեռացնում է գրական ստեղծագործությունը գրական էսթետիկայից և ավելի շուտ մոտեցնում գիտությանը, սակայն ոչ բոլոր ընթերցողներն ու գրական քննադատներն են կիսում այս կարծիքը։

Գիտակցության հոսքը՝ որպես գրական մեթոդ, մերժում է ժամանակի և տարածության ավանդական հարաբերությունները։ Իրականությունը, արդեն կորցրած իր զարգացման տրամաբանությունն ու հետևողականությունը, մասերի է բաժանվում։ Այդ փշրված մասերի կտորտանքներից իրենց արտացոլումն են գտել Ջ. Ջոյսի, Վ. Վուլֆի, Ֆ. Կաֆկայի, Վ. Ֆոլքների, Հրանտ Մաթևոսյանի և այլոց կերտած կերպարները` իրենց գիտակցության մեջ։

Ահա ամենահայտնի վեպերից մի քանիսը, որոնցում գրողները օգտագործել են «գիտակցության հոսքը».

Մարսել Պրուստ «Կորուսյալ ժամանակի որոնումներում»

Մարսել Պրուստի այս հայտնի վիպաշարը կազմված է 7 առանձին ստեղծագործություններից, որոնցում արծարծվում են հիշողության, ժամանակի, արվեստի շուրջ հարցեր՝ ողողված գիտակցության հոսքով։

Ջեյմս Ջոյս «Ուլիսես»

Ջոյսի այս վեպը համարվում է ամենաբարդ և դժվար հաղթահարելի ստեղծագործություններից մեկը համաշխարհային գրականության մեջ։

Այն պատմում է մեկ օրվա՝ 1904 թվականի հունիսի 16-ին կատարվող գործողությունների մասին։ Իրադարձությունները կատարվում են Դուբլինում:

Ուիլյամ Ֆոլքներ «Շառաչ և ցասում»

Նոբելյան մրցանակակիր այս վեպը դասվում է բարդ ինտելեկտուալների շարքին: Սա ամերիկյան մի ընտանիքի պատմություն է, որտեղ Ֆոլքները խոսում է մի շարք թեմաների մասին, որոնք բնորոշ են բոլոր ժամանակաշրջաններին և հասարակություններին և իհարկե կիրառելով գիտակցության հոսքը՝ վեպի ընթերցումը ավելի դժվարամարս է դարձնում։

Թոմաս Էլիոթ «Ամայի երկիր»

Պոեմը հայտնի է իր անհասկանալի բնույթով. երգիծանքից դեպի մարգարեություն և հակառակ անցումներով։ Նման բարդ կառուցվածքի շնորհիվ պոեմը դարձել է մոդեռն գրականության անկյունաքարը։ Այն համարվում է նույն տարում տպագրված Ջեյմս Ջոյսի «Ուլիսես»-ի բանաստեղծական երկվորյակը։

Միսիս Դելոուեյ «Վիրջինիա Վուլֆ»

Ինչպես Ջոյսի Ուլիսեսում, այստեղ էլ վեպի բոլոր իրադարձությունները տեղի են ունենում մեկ օրվա ընթացքում։ Նկարագրվում է բարձր հասարակության ներկայացուցիչ` Կլարիսա Դելոուեյի կյանքի մեկ օրը, իսկ պատմության ֆոնին տեղի է ունենում Առաջին աշխարհամարտը։

Նյութի հեղինակ՝ Ֆլորա Օհանյան