Համո Սահյան. Մտորումներ ժամանակի խնդիրների մասին

► Հարկավոր է հանել մարդու միջից ագահությունը, ընչաքաղցությունը, ապիկարությունը, ծուլությունը: Հարկավոր է մարել հոգու սովը: Ես խղճում եմ չար մարդուն էլ: Մարդն իր երեխայի համար մեկ ուրիշի երեխայի բերանից հաց չխլի:

► Որքան էլ տալիս, առնում եմ, գտնում եմ, որ հուսալի ճանապարհը և միջոցը դարձյալ ու դարձյալ հողի հետ կապվելն է: Մարդն իր կորցրած ազնվությունը բնությամբ կարող է գտնել:

► Երբ մարդ զրկվում է արժանապատվությունից, խղճից, բարոյական նկարագրից, ոչ միայն աշխարհայացքն ու ընկալումներն են փոխվում, այլև փոխվում է նույնիսկ ֆիզիկական տեսողությունը: Մարդը դառնում է կողքինի և իր թշնամին: Կորցնում է բարության զգացումը: Այսքանից հետո ես էլ դառնամ աշխարհին ու մարդուն ասեմ. «Փրկեցե'ք բարության ձեր զգացումները»:

► Մոր կաթը, կաթի համն ու բույրը, մոր մաշկի հոտը, մոր հոտը մարդ են պահում, մարդ են դարձնում երեխային: Երեխան մորը կպչելուց, մոր կրծքի թրթիռից է մարդ դառնում: Մոր կուրծքը չուտող երեխան արդեն օտար է մորը: Հայրենիքի զգացողությունը ևս մոր ծոցից է սկսվում: Զուր չեն ասում` հալալ կաթնակեր է...

► Երեխան օրինակ պիտի ունենա: Վաղ առավոտյան հորս հետ հանդ էի գնում: Աչքիս առաջ էր. հետևում էի, տեսնում, թե ոնց է աշխատում: Գիտեի` որ դեպքում ոնց կվարվի: Պապս ինչ-որ չափով մոռացնել տվեց հորս: Պապս ուրիշ էր: Աշխատանքը շնչառության պես անհրաժեշտ էր համարում: Պապս չէր կարող չաշխատել: Պարապությունից գժվում էր: Չկար պապիս համար լավ ու վատ աշխատանք, գիտեր, որ գործը լավ պիտի անի:

► Երեխայի մեջ արդարացիությունը այնպես է, ինչպես թռչնի մեջ: Երեխան մեծանալով բնականությունից հեռանում է: Կենդանական աշխարհում տեսակը տեսակին չի սպանում: Կռվում են, ասենք, երկու առյուծ, մեկը պարտվեց, մյուսը` հաղթողը, թողնում հեռանում է: Մարդը սովորաբար սպանում է: Չոբանի արու շունը էգ գայլի հետ չի կռվի: Էգ շուն են պահում, որպեսզի էգ գայլին քշի:

► Երեխայի մեջ հարկավոր է ամեն բանից առաջ տիրոջ զգացում սերմանել և ասել` այս հողը քոնն է:
Առանց հողի, հայերնիքի զգացողություն չես կարող ունենալ: Հայրենասիրության այբուբենը հայրենի հողի վրա տուն շինելը և էդ տան մեջ ապրելն է: Ինչ ուզում ես արա, տուն և էդ տանն ապրող մարդ: Ուրիշ կերպ հայրենիք չի լինում: Մեր ժողովրդական էպոսում էլ հայրենիքից հետո ժառանգության հարցն է. մարդ պիտի լինի, որ տեր կանգնի հայրենիքին: Տեր կանգնող մարդն է հարկավոր:
Բոլոր տառապանքները քեզ հայրենիք են տալիս: Տառապանքն ինքնին հայրենիք է:

► Մեծն ինչպես կարող է ճնշել: Մեծը մարդու հոգին երկինք է հանում: Ճնշողն ինչպե՞ս մեծ լինի: Փոքրն է ճնշում:

► Մեծ մարդը միշտ ինքը իրեն բաշխում է: Փոքրը եկել է, որ այս աշխարհից վերցնի, չտան, կգողանա: Մեծը բաշխում ու գնում է: Էն էլ ասեմ, մեծը միայն գրողը կամ երաժիշտը չէ: Ասել եմ, մեծ էր նաև վարուցանք անող իմ պապը...

► Մարդու էությունը մարդ սիրելն է, ուրիշների մեջ իրեն փնտրելը, իրեն տեսնելը, իր մեջ ուրիշին զգալը: Սա է մարդու բուն էությունը, և մարդկությունը ձգտում է դրան: Եվ երբ խախտվում է բուն էությունը, մարդը հայտնվում է կարեկցանքի կարոտ վիճակում: Մարդը կարիք ունի, որ իր ցավը ինչ-որ մեկն զգա: Կարիք ունի կարոկցողի: Արվեստը պիտի ստեղծի այն մթնոլորտը, ուր մարդը կարողանա գտնել իր տեղը:

► Խոսելը, ասելը, զրուցելը, գրելը տարբեր բաներ են: Ի՞նչ է անում ասմունքողը, մեծ մասամբ փչացնում է: Ասմունքողը իր էությունն է պարտադրում Տերյանի, Չարենցի բանաստեղծությանը: Այնտեղ, ուր շշնջալ է հարկավոր, գոռում է: Որտեղ ամաչել է հարկավոր, հպարտանում է: Եթե լավ բանաստեղծություն է, թարգմանության պես պիտի փչանա: Մեկ էլ տեսար բնական խոսքին կեղծ բնականության շեշտ է դնում:

► Խոհը կար հորթի մասին, չգիտեի էլ, որ բանաստեղծություն է: Ծովափին կանգնում, հեռացող նավերին էի նայում, բայց տեսնում էի մեր գյուղի լանջը և հորթը: Ծովը չէի տեսնում: Զարմանալի բան. հորթի պատկերը ծովն ինձ տվեց:

► Հոմերոսը արձակ չի գրել: Արձակը հետագայի ժանր է: Բացի այդ, արձակը, եթե բարձրարվեստ քնարականություն չունի, երկար չի ապրի:

► Պահդ իմաստավորի'ր` ահա անմահության այբուբենի առաջին տառը: Մահը մենք չենք տեսնում: Աչքս բացած օրվանից կյանք եմ տեսնում: Այն, որ մեկին տանում հողն են իջեցնում, դա էլ կյանք է: Արյունն անվերջ գոյության կռվի մեջ է: Մեռնելն էլ ապրելու համար է: ասում են` ամեն ինչի վերջը մահն է: Բայց ամեն ինչ բնությունն անում է, որ կյանքը մնա:
Հաղթողը կյանքն է: