Հերման Հեսսե «Տափաստանի գայլը»

► Տառապյալի հիվանդությունը չի կապվում նրա բնավորության ինչ-ինչ արատների հետ, այլ միանգամայն հակառակը՝ արդյունք է ներդաշնակության չհասած նրա ուժերի ու շնորհների արտակարգ առատության:

► Նրա ողջ կյանքն օրինակ էր այն բանի, թե սեփական անձի հանդեպ առանց սիրո անհնար է նաև սերը դեպի մերձավորը, որ ինքնատելությունը ճիշտ և ճիշտ նույն բանն է և ուղղակիորեն հանգեցնում է նույն սարսափելի մենակությանը և հուսահատությանը, ինչպես որ ուժեղ եսասիրությունը:

► Պետք է հպարտանալ ցավով, յուրաքանչյուր ցավ հիշեցնում է մեզ մեր բարձր կոչման մասին:

► Մարդկանց մեծ մասը չի ցանկանում լողալ, մինչև չի սովորում: Սրամիտ չէ՞: Իհարկե, նրանք չեն ցանկանում լողալ: Չէ՞ որ նրանք ծնվել են ցամաքի համար, ոչ թե ջրի: Եվ, բնականաբար, նրանք չեն ցանկանում մտածել, չէ՞ որ նրանք ծնվել են ապրելու համար: Ոչ մտածելու: Այո, իսկ ով մտածում է, ով դրա մեջ տեսնում է իր գլխավոր գործը, թեև կարող է շատ բանի հասնել, սակայն հենց իրար հետ խառնեց ցամաքն ու ջուրը, օրերից մի օր կխեղդվի:

► Սխալ է ինքնասպան անվանել միայն այն մարդկանց, ովքեր, իրոք, սպանում են իրենց:

► Մի անգամ, այն բանից հետո, երբ մենք խոսում էինք, այսպես կոչված, միջնադարյան դաժանությունների մասին, նա ինձ ասաց.
- Իրականում դրանք բնավ էլ դաժանություն չեն ներկայացնում: Միջնադարի մարդուն մեր այսօրվա կենսակերպը կարող էր թվալ ավելի քան դաժան, սարսափելի ու վայրենի: Յուրաքանչյուր ժամանակաշրջան, յուրաքանչյուր մշակույթ, յուրաքանչյուր սովորություն ու սովորույթ ունի իր ոճը, իրեն համապատասխան քնքշությունն ու դաժանությունը, ինչ-ինչ տառապանքներ նրանց համար թվում են բնական, չարության ինչ-որ տեսակ թվում է տանելի: Մարդկային կյանքն իսկական տառապանք, դժոխք է դառնում այնտեղ, որտեղ հանդիպում են երկու ժամանակաշրջաններ, երկու մշակույթ, երկու կրոն: Եթե անտիկ դարաշրջանի մարդը ստիպված լիներ ապրել միջնադարում, ապա նա ողորմելիորեն շնչահեղձ կլիներ, նմանապես որևէ վայրենի շնչահեղձ կլիներ մեր քաղաքակրթության պայմաններում: Բայց կան ժամանակներ, երբ ամբողջական սերունդներ հայտնվում են երկու դարաշրջանների, երկու կենսակերպերի միջակայքում այնպես, որ ոչնչանում է ցանկացած բնականություն, ցանկացած ավանդույթ, ցանկացած պաշտպանվածություն ու անմեղություն: Էականաբար, դրա ազդեցցությունը ոչ բոլորն են զգում: Այնպիսի մարդը, ինչպիսին էր Նիցշեն, այսօրվա ցավը զգաց և տառապեց շատ և մի ամբողջ սերունդ ավելի վաղ. այն, ինչ նա ապրեց մենակության և չհասկացված լինելու պայմաններում, այսօր հազարավորների ճակատագիրն է:

► Սեփական անհատականությունը ոչնչացնելու փոխարեն նրան միայն հաջողվել էր ինքն իրեն ատելուն սովորեցնելը:

► Ինչ երեկ նորմալ էր, այսօր արդեն աննորմալ է:

► Սովորեք լրջորեն վերաբերվել այն բանին, ինչն արժանի է լուրջ վերաբերմունքի և ծիծաղեք մնացյալ բաների վրա:

► Ինչ հիմար են հնչում «գազան» կամ «գիշատիչ» բառերը: Այդպես չի կարելի խոսել կենդանիների մասին: Իհարկե, նրանք հաճախ լինում են սարսափելի, բայց շատ ավելի իսկական են, քան մարդիկ: Նայիր որևէ կենդանու՝ կատվի, շան, թռչնի կամ մեծ, գեղեցիկ կենդանիներից որևէ մեկին կենդանաբանականում՝ կատվառյուծին կամ ընձուխտին: Դու կտեսնես, որ նրանք բոլորը անկեղծ են, ոչ մի կենդանի շփոթված չէ կամ չգիտի, թե ինչ է անում և ինպես է պետք իրեն պահել: Նրանք չեն ուզում քեզ դուր գալ: Թատրոն չկա: Նրանք այնպիսին են, ինչպիսին կան, ինչպիսին քարերը, ծաղիկները և աստղերը երկնքում:

► Ամեն մարդ կարծում է, որ իր տառապանքը ամենածանրն է:

► Ինքնասպանությունը` հիմարություն է, վախկոտություն, ստորություն, դա անփառունակ խայտառակ ելք է` ամենաամոթալի ելքը այս տանջանքի ջրաղացից:

► Եթե յուրաքանչյուր ուժ կարող է վերածվել թուլության, ապա բնույթով ինքնասպանը, ընդհակառակը, կարող է իր թվացյալ թուլությունը վերածել ուժի, և այդ էլ անում է արտակարգային հաճախ:

► Երբ մի կարճ ժամանակ չեմ ապրում ոչ ուրախություն, ոչ էլ վիշտ և շնչում եմ, այսպես կոչված, լավ օրերի գաղջ, անհամ տանելիությունը, իմ մանկական հոգին այնպես է պարուրվում անափ վշտով, որ բավականաչափ ժանգոտված տավիղը շպրտում եմ բավականության աստծո գոհունակ ու քնատ դեմքին և ավելի հաճույքով նախընտրում եմ իմ մեջ սատանայական այրող ցավն զգալ, քան այս առողջարար սենյակային ջերմաստիճանը:

► Այն մարդիկ, որոնց կյանքը չափազանց անհանգիստ է, իրենց երջանկության հազվադեպ ակնթարթների մեջ երբեմն այնպիսի ուժ ու անասանելի գեղեցկություն են զգում, երջանկության փրփուրը երբեմն տառապանքի ծովից այնպիսի կուրացուցիչ բարձրության է հասնում, որ այդ կարճատև բռնկման լույսը հասնում է նաև մնացած բոլոր մարդկանց ու կախարդում նրանց:

► Աշխարհը չի կործանվել ոչ կամերային երգչախմբի, ոչ էլ բարեկամի բացակայության պատճառով, և ծիծաղելի բան էր կործանել ինքն իրեն ջերմության հանդեպ անզոր կարոտից:

► Աշխարհը դա ճանաչում, որոնում և սիրում է, մեծ մասամբ, բանաստեղծություններում, կյանքում դա թողնում է խելագարության տպավորություն...

► Ինչն ուրախացնում է, պետք է այն ճաշակել ամբողջությամբ:

► Յուրաքանչյուրին իրեն բաժին ընկած տառապանքները թվում են ամենածանրը:

► Ծաղրված լինելու վտանգին ենթարկվում է յուրաքանչյուր ոք, ով հանդգնում է մոտենալ աղջիկներին, դա անխուսափելի է:

► Կյանքը միշտ էլ սարսափելի է: Մենք մեղավոր չենք, բայց պատասխանատվություն ենք կրում:

► Տարիներ շարունակ ես չունեի ոչ մի զբաղմունք, ընտանիք, հայրենիք, դուրս էի հասարակական բոլոր խավերից, միայնակ էի, չսիրված ոչ մեկից, շատերի մեջ կասկածներ հարուցող` հասարակական կարծիքի, հասարակական բարոյականության հետ մշտապես գտնվելով դաժան հակադրության մեջ ու թեև դեռ ապրելով քաղքենիական միջավայրում` իմ բոլոր մտքերով ու զգացմունքներով ես օտար էի այդ աշխարհին: Կրոնը, հայրենիքը, ընտանիքը, պետությունն ինձ համար կորցրել էին իրենց արժեքը և ոչ մի նշանակություն չունեին, գիտության, արվեստների, արհեստակցական խմբերի փառասիրությունը առաջ էին բերում իմ զզվանքը, իմ հայացքները, իմ ճաշակը, իմ ամբողջ մտածողությունը, որոնցով մի ժամանակ, իբրև ընդունակ և սիրված մարդ, ես փայլել էի, այժմ մատնվել էին անուշադրության, վայրիացել, մարդկանց համար դարձել կասկածելի: Եթե այս տանջալից փոփոխությունների ընթացքում ես ձեռք էի բերում անտեսանելի և անկշռելի ինչ-որ բան, բայց դրա համար վճարում էի շատ թանկ, ու ամեն անգամ իմ կյանքը դառնում էր ավելի ծանր, ավելի դաժան, ավելի միայնակ ու ավելի վտանգավոր: Իսկ եթե ուզում եք ճշմարիտն իմանալ, ես ոչ մի հիմք չունեի ցանկանալու շարունակությունն այն ճանապարհի, որն ինձ մշտապես առաջնորդում էր օդային տարածքներ, նման այն ծխին, որ կա Նիցշեի աշնանային երգում: Անշուշտ, ինձ ծանոթ էին այդ զգացումները, այդ փոփոխությունները, որ ճակատագիրը սահմանում է իր դժվար, իմ ամենանուրբ երեխաների համար, շատ լավ ծանոթ էին դրանք ինձ: Ես դրանց ծանոթ էի, ինչպես պատվախնդիր, սակայն անհաջողակ որսորդն է ճանաչում որսի բոլոր փուլերը, ինչպես փորձառու բորսային գործակալը կարող է իմանալ չարաշահության, օգուտ ստանալու, անվստահության, տատանումների, սնանկացման բոլոր ձևերը: Մի՞թե ես պետք է նորից անցնեմ այս ամենի միջով: Այդ ամբողջ տառապանքի , այդ բոլոր խելագար դժվարությունների, սեփական ես-ի անփոփոխականության և ոչնչականության այդ բոլոր վկայությունների, պարտությունից ծնվող այդ սարսափելի երկյուղի, մահվան վախի միջով: Ավելի խելոք, ավելի պարզ չէ՞ր լինի այդքան տառապանքները կանխելը, փախուստ տալը դրանցից: Իհարկե, դա կլիներ թե ավելի խելոք, թե ավելի պարզ: Ինքնասպանությունը գուցեև հիմար, փոքրոգի և ստոր բան է, գուցե անփառունակ և ամոթալի ելք է, սակայն տառապանքի այս ջրաղացից յուրաքանչյուր ելք , անգամ ամենաամոթալին, ցանկալի է, այս դեպքում այլևս հարկ չկար հերոսականության և մեծահոգության ներկայացում տալու, այստեղ ես կանգնում էի սովորական ընտրության առաջ` փոքր , անցողիկ ցա՞վ,  թե՞ մտքից դուրս դաժան և անվախճան տառապանք: Իմ այդքան դժվարին, այդքան խելագար կյանքում բավականին հաճախ ես եղել էի մեծահոգի Դոն Կիխոտ, պատիվը նախընտրել էի հարմարավետությունից, հերոսականությունը` բանականությունից: Բավական է , և ՎԵՐՋ այլևս դրան:

► Մշտապես շատ տպավորվող ու զգայուն մարդիկ ամենափոքր ցնցման դեպքում ամբողջությամբ տրվում են ինքնասպանության գաղափարին:

► Մահվան դեմ կռիվը, սիրելի՛ Հարրի, միշտ էլ գեղեցիկ, ազնիվ, հրաշալի և պատվարժան գործ է, այդպես նաև պատերազմի դեմ կռիվը: Բայց դա նաև անհուսալի դոնկիխոտություն է:

► Իրականում յուրաքանչյուր «Ես», անգամ ամենապարզունակը, միակություն չէ, այլ բազմաբարդ աշխարհ, աստղային լայնարձակ երկինք, ձևերի, աստիճանների և վիճակների, ժառանգականության և հնարավորությունների քաոս:

► Հավերժության մեջ ժամանակ չկա, հավերժությունը սոսկ մի ակնթարթ է, որը բավական է հենց մի կատակի համար:

► Ինչպես որ խելագարությունն է ամենաբարձր իմաստով ամեն մի իմաստության սկիզբ, այնպես էլ մտագարությունը ամեն մի արվեստի, ամեն մի երևակայության ակունքն է:

► Արարված ամեն ինչ, տեսքով նույնիսկ ամենաանմեղը, արդեն իսկ մեղավոր է, արդեն իսկ բազմաձև է, նա նետված է կազմավորման անմաքուր հոսքի մեջ և այլևս երբեք չի կարող լողալ դեպի ետ` հոսանքին հակառակ:

► Եթե քեզ` քո իսկ բավականության համար անհրաժեշտ է ուրիշների թույլտվությունը, ապա դու իրոք ողորմելի մարդ ես:

► Բարեպաշտ լինելու համար ժամանակ է պետք, ավելին՝ անկախության ժամանակից: Դու չես կարող լուրջ բարեպաշտ լինել և միաժամանակ ապրել իրականության մեջ ու քեզ նաև բարեպաշտ պահել:

► Նրանք չեն ցանկանում մտածել, չէ որ նրանք ծնվել են ապրելու համար, ոչ մտածելու...

► Յուրաքանչյուր բարձր երգիծանք սկսվում է նրանով, որ դադարում ես լրջորեն ընդունել սեփական անձդ:

► Յուրաքանչյուրն իր հոգու խորքում հասկանում է, որ ինքասպանությունը թեև ելք է, բայց փոքր-ինչ ստոր և ոչ օրինական պահեստային ելք, որ, ըստ էության, ավելի ազնիվ, ավելի գեղեցիկ է հաղթվել և դիտապատ ընկնել հենց կյանքից, քան սեփական ձեռքով:

► Մեր երկրի ու ողջ աշխարհի գործերը ավելի լավ կգնային, եթե թեկուզև մի քանի մարդ, ովքեր ընդունակ են մտածելու, ճանաչեն բանականություն և սերը՝ փոխանակ կուրորեն և խելացնորությամբ համակված, նոր պատերազմի ձգտեն:

► Ամեն մարդ իր մահացու մեղքն ունի:

► Վերևը և ներքևը գոյություն ունեն միայն մտածողության, միայն վերացականության մեջ: Իսկ աշխարհը, ինքնին, չի ճանաչում ոչ վեր, ոչ էլ վար:

► Այս քաղաքում, այս աշխարհում որտե°ղ է ապրում այն մարդը, որի մահն ինձ համար կորուստ կլիներ: Եվ որտեղ է այն մարդը, որի համար իմ մահը ինչ-որ նշանակություն կունենար:

► Երբ մարդը շատ տխուր է, տխուր է ոչ թե նրա համար, որ ցավում է ատամը, կամ դրամ է կորցրել, այլ որ հանկարծ զգում է, թե ինչ է այս ամենը, ամբողջ այս կյանքը, և նրա թախիծը անկեղծ է, այդ ժամանակ նա մի փոքր նման է կենդանու, այդ ժամանակ նա տխուր տեսք ունի, բայց նրա մեջ ավելի շատ է անկեղծությունը և գեղեցկությունը, քան այլ պարագայում:

► Յուրաքանչյուր ոք ունի իր ճակատագիրը, ոչ մեկինն էլ մյուսից ավելի թեթև չէ:

► Ես վախեցա, որ նա կգնար և կթողներ ինձ մենակ, այդ դեպքում ամեն ինչ կլիներ այնպես, ինչպես նախկինում էր: Ինչպես որ անսպասելի վերադառնում է ատամնացավը և այրում կրակի պես, ճիշտ այդպես մի ակնթարթում վերադարձան իմ վախը և սարսափը:

► …այդպես էր և Տափաստանի գայլի կյանքում: Նա մեծ մասամբ շատ դժբախտ էր, դա ժխտել չէր կարելի, և դժբախտացնում էր ուրիշներին, հատկապես, երբ սիրում էր նրանց, և նրանք էլ՝ իրեն: Քանզի բոլորը, ովքեր սիրում էին նրան, տեսնում էին նրա մի կողմը: Շատերը նրան սիրում էին իբրև նուրբ, խելացի և ինքնատիպ մարդու և սարսափում ու հիասթափվում էին, երբ նրա մեջ հանկարծ հայտնաբերում էին գայլին: Եվ չհայտնագործել չէին կարող, քանի որ Հարրին, ինչպես բոլորը, ցանկանում էր, որ իրեն սիրեն ամբողջությամբ, ուստի չէր կարողանում նրանցից, ում սերն իր համար շատ բան էր նշանակում, թաքցնել գայլին և ստել: Բայց կային և այնպիսինները, որ նրա մեջ սիրում էին հենց գայլին, հենց ազատությունը, վայրենությունը, սարսափը և ուժը, և նրանց նույնպես սոսկալի հուսախաբության էր մատնում ու տանջում, երբ հանկարծ պարզվում էր, որ այդ կատաղի, չար գայլն ընդամենը նույնպես մարդ էր և իր մեջ դեռ բաղձանք ուներ առ բարին, առ քնքշությունը, նաև Մոցարտ լսել, բանաստեղծություններ կարդալ, մարդկային իդեալներ ունենալ էր ցանկանում: Ամենից շատ, սովորաբար, հենց սրանք էին հիասթափվում ու չարանում, և այդպիսով՝ Տափաստանի գայլն իր սեփական երկատվածությունն ու հակասականությունը փոխանցում էր նաև այն օտար ճակատագրերին, որոնց հետ շփվում էր...

► Այդպիսի ճշմարտությունները, ինչպիսին դա է, թե բոլորս շուտով մեռնելու ենք և ուստի` ամեն ինչի վրա թքած, մարդկային ամբողջ կյանքը դարձնում են տափակ ու հիմար:

► Այո, հենց այդ է, որ աշխարհում չափից դուրս շատ է մարդկանց թիվը: Նախկինում դա այնքան էլ նկատելի չէր: Բայց այսօր, երբ յուրաքանչյուրը ցանկանում է ոչ միայն օդ շնչել, այլև ավտոմոբիլ ունենալ, այդ բանը նկատվում է:

► Անգամ ամենադժբախտ կյանքն ունի իր արևային ժամերը և երջանկության փոքրիկ ծաղիկները ժայռերի ու ավազների մեջ:

► Լրջությունը ծնվում է ժամանակը գերագնահատելիս:

► Յուրաքանչյուր անգամը կարող է լինել վերջինը:

► Յուրաքանչյուր բարձր երգիծանք սկսվում է նրանով, որ դադարում ես լրջորեն ընդունել սեփական անձդ:

Հ.Գ. Եթե դուք ունեք մեջբերումներ` դուրս բերված այս գրքից, ապա կարող եք ուղարկել մեզ հետադարձ կապով: