► Ես ճաշակեցի մահը, այն դառնահամ էր, որովհետև նա էլ, ինչպես ամեն մի նոր ծնունդ, վախ ու երկյուղ է տածում հանդեպ սարսափահարույց նորացումի:
► Մարդ արարածը միշտ էլ այն է ուզում, ինչն իրեն հարմար է գալիս ու ճիշտ է թվում:
► Արիակամ ու բնավորությամբ օժտված անձինք մյուս մարդկանց միշտ էլ սարսափելի են թվում:
► - Տե՛ս, եթե դու ինչ-որ մեկից, որը քեզ ոչինչ չի արել, այդպես սարսափահար եղած ցնցվես, ապա այդ մեկը մտածմունքների մեջ կընկնի։ Դա կզարմացնի նրան, կշարժի նրա հետաքրքրասիրությունը։ Այդ Մեկն ինքն իրեն կմտածի, որ դու տարօրինակ ձևով երկյուղած ես, հետո էլ կմտածի, այդպես լինում է, երբ վախեցած են լինում։ Երկչոտները միշտ էլ վախեցած են, բայց ես կարծում եմ՝ դու իրականում վախկոտ չես։ Այնպես չէ՞։ 0՜, անշուշտ, դու հերոս էլ չես։ Կան բաներ որոնցից դու վախենում ես, կան նաև մարդիկ, որոնց նկատմամբ դու վախ ես զգում։ Դա բնավ թույլատրելի բան չէ։ Ոչ, մարդկանցից չպետք է վախենալ: Ինչի՞ց դա կարող է առաջացած լինել: Մարդ չպետք է ոչ ոքից վախենա: Երբ Մեկից վախենում ես, պատճառն այն է, որ այդ Ինչ-որ մեկին դու քո նկատմամբ իշխանություն ես տվել: Օրինակի համար՝ մարդ մի չար բան է կատարել, և ահա այն մյուսը գիտե այդ մասին, այդժամ նա իշխանություն ունի քեզ վրա: Դու հո վստահաբար գիտես, որ այդ Մեկի նկատմամբ քո այդ վախն արդարացված չէ: Նմանօրինակ վախը մեզ ամբողջովին ջարդում-կազմալուծում է, մարդ պետք է ձերբազատվի դրանից: Դու պետք է նրանից ազատվես, եթե իսկական տղա ես ուզում դառնալ։-Մաքս Դեմիան
► Աշխարհում ոչինչ մարդուս կամքին ավելի հակառակ չէ, քան ընթանալ այն ճանապարհով, որը նրան դեպի իրեն է առաջնորդում:
► Շատերն են վերապրում մահը և նորի ծնունդը, որը մեր ճակատագիրն է, կյանքում միայն մեկ անգամ, մանկության զառամելուն զուգահեռ ու դանդաղ փլուզմանը տրվածության միջոցին, երբ ողջ սիրելի դարձածը մեզ լքել է ուզում, և մենք հանկարծակի մեր շուրջն զգում ենք տիեզերական կառույցի մեկուսի հոգեվարքն ու մահացու սառնությունը։ Շատերը մշտապես կախված են մնում այդ վտանգաշատ խութերից ու դժվարություններից՝ իրենց ողջ մնացյալ կյանքը կապելով ցավալիորեն անվերադարձին ու անցածին, կորուսյալ դրախտի երազանքին, որ վատթարագույնն ու ամենասպանիչն է բոլոր-բոլոր երազանքներից։
► Երբ կենդանին կամ մարդն իր ողջ ուշադրությունը և ողջ կամքը մի որոշակի առարկայի վրա է կենտրնացնում, այդժամ նա նաև հասնում է դրան։
► Բավականաչափ ուշադիր ու համառ հետևողականությամբ նայիր դու մի մարդու և նրա մասին իրենից ավելին կիմանաս։
► Մեզանից ամեն մեկը հաստատապես շատ ավելի մեծ խաղատարածք ունի ու ավելի բազմաքանակ հետաքրքրություններ, քան ցանկացած կենդանին։ Բայց մենք ևս հարաբերականորեն շատ նեղ շրջանակում ենք կապված և չենք կարող դրանից դուրս գալ։ Ես կարող եմ իհարկե այս ու այն բանը երևակայել, ինքս ինձ ինչ-որ բան պատկերացնել, ես կարող եմ ցանկություն ունենալ անպատճառ հյուսիսային բևեռ գնալ, կամ նման մի բան, բայց կատարել և բավականաչափ ուժեղ ցանկալ ես կարող եմ միայն այն, ինչն ամբողջապես իմ մեջ է առկա, երբ իսկապես որ իմ ողջ էությունն ամբողջապես նրանով է լեցուն ու համակված։ Հենց որ դա տեղի է ունենում, հենց որ փորձում ես ինչ-որ բան, ինչը քո միջից դուրս գալ է ուզում, այդժամ դա ստացվում է, գործն առաջ է գնում, այդժամ դու կարող ես վարժեցված մրցաձիու պես քո կամքը լարել։
► Դրա դեմ ես, սակայն, մի շատ պարզ միջոց ունեի։ Ամեն անգամ ես ամուր սևեռումով նայում էի նրա աչքերի մեջ։ Դա գրեթե բոլոր մարդիկ էլ դժվար են տանում։ Նրանք անհանգիստ են դառնում։ Երբ դու ինչ-որ մեկից մի բանի հավակնությունն ունես և անսպասելիորեն համառությամբ աչքերի մեջ ես նայում, և նա բնավ անհանգստության նշաններ ցույց չի տալիս, ապա ուրեմն թող... Դու նրա նկատմամբ ոչնչի չես հասնի, երբեք... Բայց դա շատ հազվադեպ է պատահում։
► - Քրիստոսի խաչելության ժամանակ բլրի վրա իրար կողք-կողքի վեր խոյացող երեք խաչերի պատկերն իսկապես որ հոյակապ է... Բայց, ահա, այդ զգայացունց բարոյախրատական պատմությունն ազնիվ ավազակի մասին... Սկզբում նա մի հանցագործ էր և անարգ գործեր էր կատարել, Աստված գիտե, թե ինչպիսի, և հիմա նա փափկում-հալչում է և դարձի գալու ու զղջումի լալկան հանդեսներ է խաղում... Ի՞նչ իմաստ ունի այդպիսի զղջումը գերեզմանից երկու քայլ հեռավորության վրա, խնդրում եմ՝ ասա՛ ինձ։ Սա նորից ու նորից այլ բան չէ, քան մի իսկական տերտերական պատմություն՝ քաղցրահունչ ու անազնիվ տեսակի, հուզառատ սրտառուչության ճարպի մեջ թաթախված, բարձրագույն խրատաուսուցողական նստվածքով։ Եթե դու այսօր այդ երկու ավազակներից մեկնումեկին պարտավորված լինես որպես ընկեր ընտրելու կամ մտաբերելու լինես, թե այդ երկուսից որ մեկին դու ավելի շուտ կկարողանաս վստահել, ապա, անշուշտ, համենայնդեպս ոչ այդ դարձի եկած լալկանին։ Ոչ, դա հաստատապես այն մյուսը կլինի, նա մի իսկական տղա է և բնավորությամբ է օժտված։ Նա թքած ունի այդ դարձի վրա, որ ներկա վիճակում լոկ մի գեղեցիկ խաբկանք կարող էր լինել, նա իր ճանապարհը մինչև վերջ է գնում ու ամենավերջին ակնթարթին վախկոտի պես չի հրաժարվում սատանայից, որը մինչև այդ պահը պետք է որ իրեն օգնած լիներ։ Նա բնավորությամբ է օժտված, իսկ բնավորության տեր մարդիկ աստվածաշնչյան պատմության մեջ հազվադեպ և այն էլ՝ շատ կարճ ժամանակով են հայտնվում։
Այստեղ է այն կետերից մեկը, ուր պարզորոշ կարելի է տեսնել այդ կրոնի պակասավոր կողմերը։ Խոսքը վերաբերում է նրան, որ Հին և Նոր Կտակարանների այդ ողջ Աստված կոչվածը, ճիշտ է՝ թեև հրաշալի մի կերպար է, բայց այն չէ, ինչը նա իսկապես պետք է ներկայացներ։ Նա ամենաբարին է, ազնիվը, հայրականը, գեղեցիկն ու նաև բարձրը, զգայացունցը, միանգամայն ճիշտ է... Բայց աշխարհը նաև ուրիշ բաներից էլ է բաղկացած։ Հիմա այդ բոլորը պարզապես սատանային են վերագրվում, և աշխարհի այդ ողջ մնացյալ մասը, այդ ողջ հատվածը կամ կեսը թաքցվում է ու քար լռության մատնվում։ Ճիշտ այնպես, ինչպես որ Աստծուն որպես ողջ կյանքի հայր են փառաբանում, այդպես էլ ողջ սեռական կյանքը, որի վրա, սակայն, ինքը կյանքն է խարսխված, պարզապես լռության են մատնում և, առանց դույզն-ինչ երկմտելու, որպես սատանայի գործեր ու մեղսավոր բաներ հայտարարում... Ես բոլորովին էլ դեմ չեմ, որ պաշտեն, մեծարեն այդ Եհովա կոչվող աստծուն, բնավ, քավ լիցի; Բայց նաև կարծում եմ՝ մենք պետք է ամե՛ն ինչ պաշտենք և ընդունենք նրա սրբությունը, ողջ աշխարհը, ոչ միայն նրա այս արհեստականորեն բաժան-բաժան արված, պաշտոնական կեսը... Այսպիսով մեզ հարկ կլինի Աստծո պատարագի կողքին նաև Սատանային պատարագ մատուցել։ Ես դա ճիշտ եմ համարում։ Եվ կամ հարկ կլիներ մի աստված ստեղծել, որը նաև սատանային իր մեջ կներառեր, և նրա առաջ մարդս չպետք է աչքերը փակի, երբ աշխարհիս ամենաբնական բաները տեղի ունենալու լինեն։-Մաքս Դեմիան
► Այն ինչ Դեմիանն ասել էր Աստծու և սատանայի, աստվածային-պաշտոնականի և լռության մատնված սատանայական աշխարհի մասին, դա հենց իմ սեփական միտքն էր եղել, իմ սեփական առասպելը, իմ նախածին միտքը երկու աշխարհների կամ աշխարհի երկու կեսերի մասին՝ լուսավոր ու խավար։ Այն ըմբռնումը, որ իմ խնդիրը բոլոր մարդկանց խնդիրն է, ողջ կյանքային գոյության ու մտածողության խնդիրը, հանկարծ թռչելով անցավ իմ միջով՝ որպես մի սրբազնական ստվեր, և վախն ու ակնածանքը պաշարեցին ինձ, երբ ես տեսա ու հանկարծ զգացի, թե որքան խորն էր իմ սեփական, անձնական կյանքը, և որ իմ մտածողությունը մասն էր կազմում մեծ գաղափարների հավերժական հարահոսի։ Ըմբռնումն այդ ուրախալի չէր, թեև ինչ-որ իմաստով կենսահաստատ էր և երջանկացնող։ Այն կոպիտ էր, բարկահամ, քանի որ իր ներսում մեծագույն պատասխանատվության մի հնչյուն էր պարունակում՝ այլևս երեխա չլինելու, աշխարհի դեմ մեն-մենակ դիմադարձ կանգնած լինելու մի հնչյուն։
► - Դու երբեք լիակատար ձևով չես ապրել այն, ինչ մտածել ես, և դա լավ չէ։ Սոսկ այն միտքն արժեք ունի, որով մենք ապրում ենք։ Դու գիտեիր, որ քո այդ «թույլատրելի աշխարհը» աշխարհի միայն մի կեսն է, և դու փորձել ես նրա երկրորդ կեսը թաքցնել քեզանից, ինչպես քահանաներն ու ուսուցիչներն են անում: Դա քեզ երջանկություն չի բերի... Դա չի երջանկացնի և ոչ ոքի, հենց որ նա միայն մեկ անգամ այդ մասին մտածել սկսի։-Մաքս Դեմիան
► - Դու դեռ այնտեղ չես հասել, որ գիտակցել կահ ըմբռնել կարողանաս՝ ինչ է իրականում «թույլատրված» կոչվում և ինչը՝ «արգելված»։ Դու միայն մի կտոր ճշմարտություն ես զգացել։ Այն մյուսը դեռ գալու է, վստա՛հ եղիր։ Դու հիմա, օրինակ, մոտավորապես մեկ տարի առաջվանից սկսած մի հակում ես կրում քո մեջ, որն ավելի ուժեղ է, քան բոլոր մյուսները, և այն պատկանում է այդ «արգելված» տեսակին։ Հույները և շատուշատ ուրիշ ժողովուրդներ այդ հակումը, ընդհակառակը, աստվածացրել էին ու մեծ տոներին երկրպագում ու պաշտոն էին մատուցում նրան։ «Արգելվածը» այսպիսով հավերժական չէ, այն կարող է փոխվել։ Այսօր էլ յուրաքանչյուր ոք կարող է մի կնոջ հետ քնել, եթե միայն նրանք քահանայի մոտ են եղել ու ամուսնացել են իրար հետ։ Ուրիշ ժողովուրդների մոտ այլ պատկերացումներ են իշխում, նույնիսկ այսօր։ Այդ պատճառով էլ մեզանից յուրաքանչյուրը պետք է ինքը որոշի ինչն է թույլատրված և ինչն արգելված, իրե՛ն արգելված։ Մարդս երբեք չի կարող արգելված մի բան անել, դա միայն մեծ սրիկաները կարող են իրենը թույլ տալ։ Ու նաև հակառակը։ Իրականում ասած՝ դա ընդամենը հարմարության խնդրին է առնչվում... Ում ավելի հարմար է գալիս, որ ինքը մտածի և ինքը լինի իր դատավորը, նա իրեն հենց արգելվածին է կապում, նրանց, որոնք այժմ են այդպիսին համարվում։ Նա դրանից թեթևացած է զգում իրեն։ Մյուսներն իրենք են իրենց մեջ պատվիրաններն զգում, նրանց արգելված են բաներ, ինչ ամեն ազնիվ մարդ անում է ամեն օր, և թույլատրված են այլ բաներ, որոնք սովորաբար անթույլատրելի են համարվում։ Ամեն ոք պետք է ինքն իր համար որոշի։-Մաքս Դեմիան
► - Մենք շատ ենք խոսում, խելացի խոսքերը ոչ մի արժեք չունեն, բացարձակապես ոչ մի: Դրանով միայն հեռանում ես ինքդ քեզանից: Ինքդ քեզանից հեռանալը մեղք է: Մարդս պետք է ամբողջապես ինքն իր մեջ ներթափանցել կարողանա, ինչպես կրեան:-Մաքս Դեմիան
► Մանկությունը փուլ եկավ իմ շուրջը։ Ծնողներս որոշ վարանքով ու շփոթվածությամբ էին ինձ նայում։ Քույրերս կատարելապես օտար էին ինձ։ Սթափման ու զգաստացումի պես մի բան կեղծում, դժգունացնում էր իմ՝ սովորույթ դարձած զգացմունքներն ու ուրախությունները, պարտեզը զրկվել էր անուշահոտությունից, անտառն այլևս չէր գրավում, աշխարհը կանգնած էր իմ շուրջբոլորը որպես հնոտիների ծախծխման թշվառ մի հանդես՝ անհաճո ու անհրապույր, գրքերը թուղթ էին դարձել, երաժշտությունը՝ աղմուկ։ Այսպես աշնանային ծառի շուրջը թափվում են տերևները, բայց ծառն այլևս ոչինչ չի զգում, անձրևը նրա վերևից շրմփալով ներքև է թափվում, կամ արևը, կամ սառնամանիքը, և նրա ներսում դանդաղորեն սեղմվում է կյանքն ու ետ դեպի ներս գնում։ Բայց նա չի մահանամ։ Նա սպասում է։
► - Հաստատ մի բան կա, երբ երեկոյան ասյպես քայլում ես մշուշի մեջ՝ աշնանային մտքերին տրված, այդժամ հաճույքով բանաստեղծություններ ես հորինում, գիտեմ: Մեռնող բնության մասին, բնականաբար, կամ որ նույնն է՝ կորուսյալ մանկության մասին:-Ալֆոնս Բեք
► Շատ ճանապարհներ կան, որոնցով Աստված կարող է մեզ միայնակության դատապարտել ու դեպի մեզ առաջնորդել:
► Իմ այդ արտառոց տգեղ ու անհաճո վարքուկարգով, գինետներում վեր ընկած գիշերներ լուսացնելով ու գլուխգովանության ցույցերով ես վեճի մեջ էի աշխարհի հետ, դա բողոքի իմ ձևն էր։ Ես ինձ այդպիսով կործանում էի, երբեմն էլ խնդիրն ինձ մոտավորապես այսպես էր ներկայանում. եթե աշխարհն ինձ պես մարդկանց կարիքը չունի, եթե նա մեզպեսների համար ավելի լավ տեղ չունի պահած, ավելի բարձր ու վեհ խնդիրներ չունի վերապահած, ուրեմն և ինձ նման մարդիկ կործանման են դատապարտված։ Դա աշխարհի համար մի մեծ կորուստ կամ վնաս չէ։
► Ճակատագիրն ու ներաշխարհը նույն հասկացության անունն են:-Նովալիս
► - Հարբեցողության, բաքոսականության մեջ անշուշտ գեղեցիկ բաներ էլ կան։ Բայց ես գտնում եմ, որ շատ մարդկանց համար, որոնք գինետներում երկար նստում են, այդ ամենը կորածի հաշիվ է։ Ինձ թվում է, որ գինետներ հաճախելն իրապես քաղքենիական զբաղմունք է։ Այո՜, երկարուձիգ գիշերներով, վառվող ջահերի ընկերակցությամբ իսկական ու գեղեցիկ արբեցողությանն ու հափշտակությանը տրվել... Ու այդպես շարունակ թաս-թասի ետևից պարպել, մի՞թե դա չէ, ճշմարտությունը։-Մաքս Դեմիան
► Հարբեցողի ու անառակ ու ցոփ մարդու կյանքը, ըստ երևույթին, շատ ավելի աշխույժ է և հետաքրքիր, քան առաքինասեր, անբասիր քաղքենունը:
► Անբարոյական մարդու կյանքը լավագույն նախավարժանքներից մեկն է միստիկ ապրելաձևին անցնելու համար:
► Մեր մեջ՝ ներսում, կա մեկը, որ ամեն ինչ գիտե, ամեն ինչ ուզում է, ամեն ինչ ավելի լավ է անում, քան մենք՝ ինքներս:
► Ինչին որ բավականաչափ ուժգին ես տենչում, հաջողվում է:
► Մենք մեկ Աստված ունենք, որին պաշտում ենք, բայց նա աշխարհի ինքնակամ տրոհված լոկ մի կեսն է ներկայացնում (դա պաշտոնական, թույլատրելի, «լուսավոր» աշխարհն էր): Բայց պետք է ողջ աշխարհը պաշտել կարողանաս, ուրեմն կամ պետք է մի աստված ունենալ, որը նաև սատանա կարող է լինել, կամ էլ հարկավոր է Աստծո պատարագի կողքին նաև սատանային պատարագ մատուցելու պես մի ծառայություն կատարել: Ահա ուրեմն Աբրաքսասը այն աստվածն էր, որը միաժամանակ և՛ աստված էր, և՛ սատանա:
► Պատկերացումները, մտապատկերներն ու տենդագին տենչանքները գլուխ էին բարձրացնում իմ մեջ ու հեռացնելու պես ինձ կտրում արտաքին աշխարհից, այնպես որ իմ միջի այդ պատկերների, այդ երազների կամ ստվերների հետ ես ավելի իրական, կենդանի ու աշխույժ շփումներ ունեի՝ նրանցում ապրելով, քան թե իմ իրական շրջապատի հետ:
► Մի բան միայն ես չէի կարողանում, իմ ներսի խավարում թաքնված նպատակն իմ միջից դուրս տալ ու դիմացս, մի տեղ այն իմ առաջ նկարել, ինչպես որ դա մյուսներն են անում, նրանք, որ ճշգրտորեն գիտեն, թե ինչ են իրենք ուզում դառնալ՝ պրոֆեսոր կամ դատավոր, բժիշկ կամ արվեստագետ, որքան էլ դա երկար տևելու լինի ու ինչ առավելություններ էլ որ դա ունենա։ Դա ես չէի կարող։ Գուցե ես էլ ժամանակ անց այդպիսի մեկը դառնայի, բայց ինչպե՞ս ես դա կարող էի իմանալ։ Գուցե ես դեռ պետք է փնտրեի ու փնտրեի, տարիներ շարունակ և ոչինչ էլ չդառնայի ու ոչ մի նպատակի էլ չհասնեի։ Գուցե և հասնեի մի նպատակի, բայց դա մի չար, սարսափելի ու վտանգավոր մեկը լիներ։ Ես ցանկանում էի լոկ այն փորձել ապրել, ինչն ինքնաբերաբար իմ միջից դուրս գալ էր ուզում։ Ինչո՞ւ էր դա այդչափ դժվար։
► Պատահականություններ չեն լինում։ Երբ մեկը, որը մի բանի կարիքն ունի, և այդ կարիքը կամ անհրաժեշտությունն ինքն է նրան գտնում, ապա դա բնավ էլ պատահականություն չէ, այլ հենց ինքը, իր իսկ սեփական տենչանքն ու ձգտումն է նրան դեպի այն առաջնորդում։
► Նրա նվագած երաժշտությունից ես միայն իրեն չէ, որ լսում էի: Այն ամենը, ինչ նվագում էր նա, ինձ թվում էր ծանոթ ու հարազատ, գաղտնածածուկ առնչակցություն ունեցող մի բան: Ամենը, ինչ նա նվագում էր, հավատարժան էր, նրանում անձնվիրության ու հնազանդության պես մի բան կար, բայց ոչ այն հնազանդությունը, ինչը եկեղեցականներին ու հոգևոր հովիվներին է հատուկ, այլ աստվածավախ հնազանդությունը՝ միջնադարյան ուխտավորների ու մուրացիկների, անձնվեր ու ոչնչից չխորշող, անսահման հնազանդությամբ առլի, դա այն աշխարհական զգացողությունն է, որ վեր է կանգնած բոլոր դավանանքներից։ Մինչբախյան վարպետների գործերը նվագվեցին ամենայն ջանադրությամբ ու նաև՝ հին իտալացիներինը։ Եվ բոլորը նույն բանն էին ասում, բոլորն ակնարկում էին այն, ինչը նաև երաժշտի հոգում էր նստած. կարոտաբաղձություն, հոգեպարար ու փոթորկահույզ ներքին հուզավառություն՝ աշխարհի հանդեպ ու ամենավայրի ինքնամեկուսացում նրանից, կրակոտ ու հուզավառ գաղտնալսում սեփական խավարամած հոգու տվայտանքների, ինքնանվիրումի արբունք ու խորունկ հետաքրքրասիրություն առ ի զարմանահրաշը։
► Ես հաճույքով երաժշտություն եմ լսում, բայց միայն այնպիսին, որի ընթացքում այն զգացումն ես ունենում, որ կարծես մեկը երկինքն ու դժոխքն է ցնցում։ Երաժշտությունն ինձ շատ է դուր գալիս, կարծում եմ, որովհետև այն շատ քիչ է բարոյախոսական։ Մնացյալ ամեն ինչ բարոյախոսական է, ու ես փնտրում եմ մի թան, որն այդպիսին չլինի։ Ես միշտ տառապել եմ բարոյախոսությունների պատճառով։
► Ինձ համար պարզ դարձավ, որ իմ ուժերի որոշակի հավաքագրումն ու հրճվալից երջանկության զգացողությունը, որ աստիճանաբար սկսում էր ինձ պաշարել, հենց ինձանից էր բխում, որի համար ես միայնումիայն բաց կրակի մեջ երկար ու ակնդետ նայելուն էի երախտապարտ։ Այդ զբաղմունքն արտասովոր ձևով հաճելի էր ինձ, ախորժելի ու նաև հոգեպես հարստացնող։
Այն քիչ թվով փորձառություններին, որ ես մինչ այժմ իմ սեփական կյանքի հետապնդած նպատակի ճանապարհին ձեռք էի բերել, ավելանում է այս նորը. նման պատկերների զննումը, բնության բնազդական տարերքի պտտվող, տարօրինակ ձևերին ինքնանվիրումը մեր մեջ ծնունդ է տալիս մի զգացողության, որն է մեր ներքինի համերաշխությունն այն կամքի հետ, որը գոյավորել է տալիս այդ պատկերները. մենք շուտով զգում ենք դրանք մեր սեփական քմահաճույքների, մեր սեփական ստեղծագործ արարումների համար պահելու գայթակղությունը. մենք ցնցվելիս ու տարրալուծվելիս ենք տեսնում մեր և բնության միջև ընկած բաժանարար սահմանն ու ճանաչում ենք այն տրամադրվածությունը, երբ ճանաչել ենք ուզում, թե արդյոք մեր ցանցամաշկի ու աչքի ցանցաթաղանթի վրա ներազդող պատկերներն արտաքին տպավորություններից են գոյանում, թե ներքին։ Ոչ մի ուրիշ տեղ, ինչպես այս փորձառության ժամանակ, մենք այսպես պարզ ու թեթև հայտնագործություն չենք կատարում, թե որքան շատ ենք մենք օժտված ստեղծագործման շնորհիվ և թե մշտապես որքան մեծ մասնակցություն ունի մեր հոգին աշխարհի մշտանորոգ արարչագործմանը։ Ավելին՝ սա այն նույն անտրոհելի աստվածությունն է, որը հավասարապես գործում է և՛ մեր, և՛ բնության մեջ, և երբ արտաքին աշխարհը խորտակվում է, ապա մեզանից մեկնումեկն ի վիճակի է այն նորից վերակառուցելու, որովհետև լեռն ու հորձանքը, ծառն ու սաղարթը, արմատն ու ծաղկումը, բնության ողջ բաղկացությունները նախապես մեր մեջ են գոյավորվում, ծագում են հոգուց, որի էությունը հավիտենությունն է, որի էությունը մենք չենք ճանաչում, որը սակայն մեզ առավելապես որպես սիրո ու արարչական ուժ է զգայականորեն ներկայանում։
► - Դուք պետք չէ Ձեզ ուրիշների հետ համեմատեք, և երբ բնությունը Ձեզ որպես չղջիկ է ստեղծել, Դուք չպետք է ցանկանաք Ձեզ ջայլամ երևակայել։ Դուք երբեմն Ձեզ տարօրինակ եք պահում, հանդիմանում եք Ձեզ, որ այլ ճանապարհով եք ընթանում, քան մեծամասնությունը: Մոռացե՛ք դա։-Պիստորիուս
► Բոլոր կրոններն էլ գեղեցիկ են։ Կրոնը հոգի է, տարբերություն չկա, թե արդյոք քրիստոնեական ընթրիքի ես մասնակցում, թե ուխտագնացություն ձեռնարկում դեպի Մեքքա։
► - Մեր կրոնն այնպես է գործադրվում, որ այն կարծես ոչինչ էլ չլինի։ Այն այնպիսի տպավորություն է ստեղծում, որ ասես ուղեղածին ստեղծագործություն լինի։ Ծայրահեղ անհրաժեշտության դեպքում ես դեռ կարող եմ կաթոլիկ լինել, բայց բողոքական քահանա՝ բնավ երբեք... Քիչ թվով իսկական հավատացյալներ կան (այդպիսինների ես ճանաչում եմ), որոնք հաճույքով կառչում են տառից, նրանց ես չեմ կարող օրինակի համար ասել, որ ասենք Քրիստոսն ինձ համար անձ չէ, այլ մի հերոս, առասպել է, մի անլուր ու հսկայածավալ ուրվանկար, որի մեջ մարդկությունն ինքն իրեն պատկերված է տեսնում հավերժության որմին։ Իսկ մյուսները, որոնք եկեղեցի են այցելում խելացի խոսք լսելու, պարտականություն կատարած լինելու կամ ոչնչից ետ չընկնելու ու ոչինչ բաց չթողնելու համար և այդպես շարունակ, դե ես ի՞նչ կարող էի նրանց ասել։ Դարձի՞ բերել նրանց, կարծո՞ւմ եք։ Բայց ես դա բոլորովին չեմ ուզում։ Քարոզիչը չի ուզում դարձի բերել, նա ցանկանում է հավատացյալների մեջ, իր նմանների մեջ ապրել և ուզում է կրողն ու արտահայտությունը դառնալ այն զգացումի, որից մենք մեր աստվածներին ենք ստեղծում։-Պիստորիուս
► Մարդ չպետք է ոչնչից վախենա և ոչինչ արգելված համարի, այն, ինչը հոգին է մեր մեջ տենչում։
► - Երբ մենք ատում ենք մի մարդու, ապա ի դեմս նրա մենք ատում ենք մի բան, որը նաև մեր մեջ է նստած։ Այն, ինչը մեր մեջ չկա, այն մեզ չի հուզում կամ վրդովում։-Պիստորիուս
► - Առարկաները, որ մենք տեսնում ենք, այն նույն առարկաներն են, որ նաև մեր մեջ են։ Չկա մեկ ուրիշ իրականություն, քան այն, որը մենք մեր մեջ ենք կրում։ Այդ պատճառով էլ մարդկանց մեծամասնությունն իրականությունից դուրս է ապրում, որովհետև նրանք մեզանից դուրս գտնվող պատկերները որպես իրականություն են ընդունում և իրենք, իրենց ներսում մշտամփոփյալ, աշխարհին բնավ խոսելու կամ ինքնարտահայտվելու հնարավորություն չեն ընձեռում։ Այդպես կարելի է երջանիկ լինել։ Բայց, երբ մեկ անգամ էլ այն մեկ ուրիշն ես ճանաչում, այլևս մեծամասնության ճանապարհով ընթանալու ընտրություն չես ունենում։ Մեծամասնության ճանապարհը հեշտ է ու թեթև, մերը՝ դժվար։ Բայց մենք ուզում ենք ճանապարհ ընկնել։-Պիստորիուս
► - Ներքին ուժերը կարելի է զարգացնել միայն այն ժամանակ, երբ կատարելապես ժուժկալ ես մնում։-Պիստորիուս
► - Ով ուզում է բարձրագույն ոգեղեն ճանապարհով ընթանալ, նա պետք է մաքուր մնա:-Պիստորիուս
► - Դու նախ ինքդ պետք է սթափվես ու քո ճանապարհը գտնես և ապա անես այն, ինչն իսկապես քո էությունից է բխում։ Ուրիշ հնարավորություն չկա։ Եթե ինքդ քեզ չես կարողանում գտնել, այդժամ դու չես կարող նաև որևէ մեծ գաղափարի ծառայել:-Պիստորիուս
► Նաև ամենաանմեղ ու բարեհոգի մարդկանց էլ հազիվ թե խնայվում է կյանքում մեկ կամ մի քանի անգամներ հակամարտության մեջ մտնել բարեպաշտության ու երախտագիտության գեղեցիկ առաքինությունների հետ։ Յուրաքանչյուր ոք պետք է մեկ անգամ մի քայլ կատարի, որը կբաժանի իրեն իր հորից, իր ուսուցիչներից, յուրաքանչյուր ոք պետք է ինչ-որ բան զգա մենակության անգութ դաժանությունից, անգամ երբ մարդկանց մեծամասնությունը դրա ամենաչնչին մասն անգամ միայն ի զորու չի լինում տանելու և շուտով վերստին դեպի հատակն է գահավիժում։ Իմ ծնողներից ու նրանց աշխարհից, իմ սիրասուն մանկության «լուսավոր» աշխարհից, ես դեռ չէի կտրվել այս իմ կռվի թոհուբոհի մեջ, այլ դանդաղորեն և գրեթե աննկատելիորեն օտարվել էի նրանցից ու հեռացվել։ Դա ինձ ցավ էր պատճառում և դեպի հայրենի եզերք կատարած իմ այցելությունների ժամանակ այն ինձ հաճախ դառնագույն ժամեր էր պարգևում, բայց դա մինչև սիրտը չէր թափանցում, և դեռ կարելի էր մի կերպ տանել։
► Իմ մեջ իմացության լույսը ճառագեց. յուրաքանչյուրի համար մի-մի «պաշտոն» կա նախագծված, բայց ոչ ոքի վիճակված չէ, որ ինքն իր համար այն կարողանա ընտրել, այն նորից վերասելու պես հաստատագրել ու իր ուզած ձևով այն կառավարել կարողանա։ Կեղծ մոլորություն էր նոր աստվածների տենչանքը, կատարյալ մոլորություն էր աշխարհին ինչ-որ բան տալու ցանկությունը... Մեծահասակ մարդկանց համար չկար, չէր կարող լինել ոչ մի ուրիշ պարտականություն, քան այս մեկը, ինքն իրեն որոնել, վստահանալ սեփական ուժերի նկատմամբ, սեփական ճանապարհը խարխափումի մեջ դեպի առաջ մղել, միևնույն է, թե ուր կառաջնորդեր այն իրեն։ Դա խորապես ցնցեց ինձ, և դա ինձ համար այդ վերապրված փորձության արգասիքն էր։ Ես հաճախ էի խաղացել ապագայի պատկերների հետ, երազել այն դերերի մասին, որ կարող էին ինձ համար կանխորոշված ու նախապատրաստված լինել՝ բանաստեղծի կամ գուցե մարգարեի, նկարչի կամ մեկ այլ բանի։ Այդ ամենը ոչինչ էր։ Ես այստեղ չէի բանաստեղծելու, քարոզելու կամ նկարելու համար, ոչ ես, ոչ էլ ուրիշ որևէ մեկը դրա համար չէր այստեղ գտնվում։ Այդ ամենը զուտ իմիջիայլոց, պատահական հետևություն էր։ Յուրաքանչյուրի համար միայն մեկ ճշմարիտ մասնագիտություն գոյություն ուներ, ինքն իրեն գտնել, իրեն վերադառնալ։ Նա կարող էր որպես բանաստեղծ կամ խելագար, որպես մարգարե կամ որճագործ մեկն իր կյանքն ավարտել, մնացյալը նրա գործը չէր, այո, դա վերջիվերջո անկարևոր էր ու նշանակությունից զուրկ։ Իր խնդիրը սեփական ճակատագիրը գտնելն էր և ոչ թե իր ուզածը, այն իր մեջ ապրեցնելը՝ լիուլի ու ամբողջական։ Ողջ մնացյալը կիսատ-պռատություն էր, խուսանավելու, գլուխն ազատելու փորձ, հետադարձ փախուստ դեպի զանգվածների իդեալը, պատշաճող հարմարեցում ու վախ սեփական հոգու ներքին ձգտումների նկատմամբ։ Այդ սարսափելի ու սրբազնական նորահայտ պատկերը հառնեց իմ առաջ, հարյուր անգամ նախազգացված ու գուշակված, գուցե հավանաբար շատ անգամներ արտահայտություն գտած և սակայն հիմա միայն վերապրված։ Ես բնության մի նետվածք էի, նետվածք Անորոշի մեջ, գուցե Նորի, գուցե Ոչնչի մեջ, և այդ նետվածքն իր անդնդախոր հնությունից հունցելը, նրա կամքն իմ մեջ զգալը և այն ամբողջապես իմը դարձնելն էր միայն իմ միակ մասնագիտությունն ու կոչումը։ Միմիայն դա...
► Ես արդեն շատ էի մենակություն ճաշակել։ Հիմա ես կռահելու պես նախազգում էի, որ դրա շատ ավելի խորը տարատեսակն էլ կար և որ այն անխուսափելիորեն դեռ այցելելու էր :
► Շատ ավելի վեհ կլիներ, ավելի արդարացի, եթե ես պարզապես ճակատագրի տրամադրության տակ լինեի՝ առանց հավակնությունների։ Բայց ես դա չեմ կարող, դա այն միակ բանն է, որ ես չեմ կարող։ Միգուցե Դուք դա երբևէ կարողանաք։ Դա շատ դժվար է, դա իսկապես այն միակ դժվար բանն է, որ կա ։ Ես հաճախ եմ այդ մասին երազել, բայց ես չեմ կարող, այդ մտքից մարմնովս սարսուռ է անցնում, ես չեմ կարող այդպես ամբողջովին մերկ ու միայնակ կանգնել, ես էլ մի խեղճուկրակ, թուլակամ շուն եմ, որ մի փոքր ջերմություն ու սնունդ է փնտրում և առիթը ներկայանալու դեպքում կուզենար իր նմանների մերձավորությունը զգալ։ Ով իսկապես բոլորովին ոչինչ չի ուզում, բացի իր ճակատագրից, նա այլևս իր նմաններին չի գտնի, նա կանգնած է ամբողջովին մեն-մենակ ու հիմա միայն սառը աշխարհներն ու տիեզերքներն ունի՝ իր շուրջբոլորն ամփոփ։ Գիտեք՝ դա Հիսուսն է Գեթսեմանիի պարտեզներում։ Շատ մարտիրոսներ են եղել և կան, որոնք հաճույքով իրենց գամել են տալիս խաչին, բայց նրանք էլ հերոսներ չեն, ազատագրվածներ չեն, նրանք էլ տենչում էին այն, ինչն իրենց սիրելի էր ու հարազատ, նրանք նախապատկերներ ունեին, իդեալներ։ Իսկ ով լոկ ճակատագրի ճորտն է դառնում, նրան է ձգտում, նա այլևս ոչ նախատիպար ունի, ոչ իդեալներ, ոչ սիրելի բաներ, ոչ էլ մխիթարանք... Եվ իսկապես հենց այդ ճանապարհով պետք է մարդս ընթանա։ Ինձ ու Ձեզ պես մարդիկ իսկապես միայնակ են, սակայն մենք ամեն դեպքում գտել ենք իրար, մենք ունենք մեր ծածուկ բավարարվածությունն ու Փոխհատուցումը՝ մեկ ուրիշը լինելու, ըմբոստանալու, արտասովորն ուզենալու։ Դրան նույնպես պետք է վերջ տրվի, եթե մեկը ցանկանում է ողջ ճանապարհն ամբողջությամբ անցնել։ Նա կարիքը չունի նաև հեղափոխական, նախօրինակ, մարտիրոս կամ նախավկա լինելու։ Չպետք է հորինաստեդծ գաղափարներ առմտածել։
Ոչ, չպետք է հորինաստեղծ միտք բանեցնել։ Այն պետք էր երազել, պետք էր նախազգալ այն, կանխագուշակել։ Մի քանի անգամներ դրա պես ինչ-որ բաներ ես ինքս էլ զգացել եմ իմ մեջ, երբ պատահում էր, որ բավականաչափ խաղաղ ժամեր էի գտնում։ Այդժամ ես հայացք էի գցում իմ մեջ և տեսնում էի իմ ճակատագրի պատկերը՝ բաց ու սևեռուն աչքերում։ Նրանք կարող էին իմաստնությամբ լիքը լինել, կարող էին խելագարությամբ լեցուն լինել, նրանք կարող էին սեր ճառագել կամ խորը չարություն, դա միևնույն էր։ Դրանցից ոչ մեկը չպետք էր ընտրել, ոչինչ չպետք էր ցանկանալ: Որովհետև կարող ես միայն ինքդ քեզ ուզենալ, միայն՝ սեփական ճակատագիրդ։
► - Ամենուր իշխում է համախմբման ու հոտերի կազմավորման ոգին, բայց ոչ մի տեղ՝ ազատությունն ու սերը։ Բոլոր այդ համախմբումների մեջ՝ սկսած ուսանողական միավորումներից ու երգչախմբերից մինչև պետությունները, կա մի հարկադրական կազմավորում, համակեցության ու միաբանության վախից ու անհանգստությունից դրդված մի բան ու նաև՝ սարսափից ու վարանքից, այն ներքուստ նեխած է ու հնոտի և աղետաբեր փլուզումին մերձ:
Միաբանությունը գեղեցիկ բան է։ Բայց այն, ինչը մենք ամենուր ծաղկելիս ենք տեսնում, բոլորովին էլ դա չէ։ Նա նոր միայն պետք է ծնունդ առնի՝ առանձին մարդկանց մեկը մյուսի հետ համագործակցության արդյունքում և այն պետք է միառժամանակ աշխարհը վերափոխի։ Մարդիկ փախչում են միմյանցից, որովհետև նրանք իրար նկատմամբ վախ են տածում, պարոններն իրենց համար, աշխատավորներն՝ իրենց, ուսյալ-գիտնականներն՝ իրենց... Իսկ ինչու՞ են նրանք վախենում, որովհետև մարդս ինքն իր հետ էլ համերաշխ չէ։ Նրանք վախենում են, որովհետև նրանք երբեք իրենք իրենց չեն ճանաչել։ Ազնիվ մարդկանց մի ընկերակցություն, որոնք իրենց միջի անծանոթի նկատմամբ վախ ունեն... Նրանք բոլորը զգում են, որ իրենց կյանքի օրենքներն այլևս ճիշտ համապատասխանության մեջ չեն գտնվում, որ իրենք հին կարգ ու բարքով են ապրում, ոչ նրանց կրոնները, ոչ էլ նրանց բարոյականությունը, այդ ամենից ոչ մեկն իրենց պահանջմունքին չի պատշաճում, այն, ինչը մեզ է հարկավոր։ Հարյուր և ավելի տարիներ շարունակ Եվրոպան միայն սովորել է ու գործարաններ կառուցել... Նրանք ճշգրիտ գիտեն, թե քանի գրամ վառոդ է անհրաժեշտ մարդուս սպանելու համար, բայց նրանք չգիտեն, ինչպես են Աստծուն աղոթում, նրանք նույնիսկ չգիտեն էլ, թե ինչպես մարդս կարող է գոնե մեկ ամբողջ ժամով գոհ ու բավարարված զգալ իրեն։ Մի անգամ մի այսպիսի ուսանողական պանդոկ... կամ էլ մի հաճույքի վայր, ուր հարուստ մարդիկ են հաճախում... անհույս բան է... Այդ մարդիկ, որ այնպես երկչոտ վեհերոտությամբ միավորվում են, լի են վախով ու չարությամբ, ոչ մեկը մյուսին չի հավատում։ Նրանք կառչած են իդեալներից, որոնք այլևս գոյության չունեն, և քարծեծ են անում նրան, ով մի նոր բան է առաջարկում։ Ես զգում եմ, որ անհաշտ հակառակություններ են ծնունդ առնում։ Նրանք դեռ կգան, հավատա՛ ինձ, նրանք շատ շուտով վրա կհասնեն... Անշուշտ նրանք աշխարհը չեն «բարելավելու»։ Թե արդյոք աշխատավորներն իրենց գործարանատերերին կսպանեն, կամ արդյոք Ռուսաստանն ու Գերմանիան իրար վրա կկրակեն, դրանից միայն տերերը կփոխվեն։ Բայց դա իզուր չի լինի։ Այն ի ցույց կդնի այսօրվա իդեալների անարժեքությունը, մի մաքրազարդում տեղի կունենա՝ քարեդարյա աստվածներով։ Այս աշխարհը, ինչպես որ այն հիմա կա, մեռնելու է, խորտակվելու է նա, և այդպես էլ կլինի։
- Այդժամ ի՞նչ կլինի մեզ հետ:
- Մեզ հե՞տ։ 0՜, գուցե մենք էլ միասին կործանվենք։ Սպանել կարող են նաև մեզ նմաններին։ Միայն թե այդպիսով մեզ չեն կարող վերջ տալ։ Այն բանի շուրջը, ինչը մեզանից կմնա, կամ էլ մեզանից նրանց շուրջը, որ կվերապրեն այդ աղետը, ապագայի հավաքական կամքը կժողովվի։ Մարդկության կամքն առաջիկայում իրեն ի ցույց կդնի նրանց առաջ, ովքեր շատ ավելի բարձր էին գոռգոռում՝ մեր Եվրոպայի անունը տալով, արդեն բավական երկար ժամանակից ի վեր գիտության ու տեխնիկայի տոնավաճառներում։ Եվ այնուհետև կպարզվի, որ մարդկության կամքը երբեք ու ոչ մի տեղ նման չէ այսօրվա միաբանություններին, պետություններին ու ժողովուրդներին, միավորումներին ու եկեղեցիներին։ Այլ այն, ինչ բնությունն է մարդկությունից ուզում, առանձին մարդկանց մեջ է գրված, քո մեջ և իմ մեջ։ Այն կար Հիսուսի մեջ, Նիցշեի մեջ։ Այդ միայնակ, այլևս անհրաժեշտություն դարձած հոսանքների, ուղղությունների համար, որ անշուշտ ամեն օր մի այլ կերպ կարող են երևալ, գործելու տարածաթյուն կլինի, երբ այսօրվա միավորումները կործանվեն։
► Ես ուրախ քայլում էի իմ հեռվում մնացած տան ճանապարհի ցրտաշունչ դարձած գիշերվա միջով։ Այս ու այնտեղ քաղաքի փողոցներում, աղմկում ու օրորվում էին տուն վերադարձող ուսանողները։ Ես հաճախ եմ զգացել նրանց ծիծաղաշարժ ուրախության ու իմ միայնակ կյանքի հակադրությունը, հաճախ զրկվածության զգացումով, հաճախ էլ՝ հեգնախառն ծաղրանքով։ Բայց ես դեռ երբեք այսօրվա պես խաղաղությամբ ու թաքչատես կորովով չէի զգացել, թե ինչքան քիչ էր այն ինձ վերաբերում, ինչ հեռու ու վաղուց մոռացված էր այդ աշխարհն ինձ համար։ Ես հիշում էի իմ հայրենական քաղաքի պաշտոնյաներին, ծեր, արժանապատիվ պարոններին, որոնք կախ էին ընկնում կիսամյակներով գարեջրատներում անցկացրած իրենց հիշողություններից՝ որպես թե մի երջանկախոստում դրախտի ու կորսված «ազատության» հիշատակին իրենց ուսանողական տարիների պաշտամունքը կատարելով, ինչպես որ բանաստեղծները կամ մյուս ռոմանտիկներն են մանկությանը ձոներ նվիրում։ Ամենուրեք նույնն էր... Ամենուր նրանք «ազատություն» և «երջանկություն» էին փնտրում, մի ինչ-որ տեղ իրենց ետևում, անկեղծ ու ազնիվ երկյուղից դրդված՝ նրանք երբեմն-երբեմն մտաբերում էին իրենց սեփական պատասխանատվության մասին և նախագգուշացման պես հորդորներն ընդունում՝ իրենց սեփական ճանապարհին հայտնված։ Մի քանի տարի շարունակ իրենց կյանքի ժամանակը կերուխումների մեջ էին անցկացնում ու ցնծագին հրճվանքի, և ապա, իրար ոտքերի տակ սողալով, դառնում էին լուրջ պարոնայք՝ պետական ծառայության տարբեր ոլորտներում։ Այո, դրանից փտախտի ու նեխածության հոտ էր բուրում, և այդ ուսանողական անմտությունը նվազ հիմարամիտ էր ու հոռի, քան հարյուրավոր ուրիշները։
► Առաջին անգամը լինելով՝ արտաքին աշխարհը միանգամայն համահունչ էր իմ ներքինի հետ, դա մի իսկական հոգու տոն էր, և հաճելի էր ապրելը։ Ոչ մի տուն, ոչ մի ցուցափեղկ, փողոցում հանդիպած ոչ մի դեմք ինձ չէր շեղում կամ խանգարում, ամեն ինչ այնպես էր, ինչպես որ պետք է լիներ, այն չուներ դատարկված հայացքն առօրեականության ու սովորականի, այլ ամբողջապես սպասող բնությունն էր՝ ակնածանքով առլի ու ճակատագրին պատրաստ։ Փոքրիկ երեխա ժամանակ ես այդպես էի տեսել աշխարհն առավոտյան կողմ մեծ տոնական օրերին՝ Քրիստոսի ծննդյան օրն ու Զատիկին։ Ես չգիտեի, որ աշխարհն այդպես գեղեցիկ դեռ կարոդ էր լինել։ Ես սովորել էի դրան՝ իմ ներսում ներամփոփված ապրելուն և բավարարվել նրանով, որ իմ միջի զգաց֊մունքն այնտեղ՝ դրսում գտնվողին բախվելով, փշրվեր-անէանար, և փայլփլացող խայտաբղետ գունախաղի կորուստն անխուսափելիորեն կախման մեջ էր գտնվում մանկության կորուստի հետ, և հոգու ազատությունն ու առնականությունը, այդ նրբանուրբ շողի նշույլից հրաժարվելով, ինչ-որ տեղ պետք է փոխհատուցում գտներ։ Հիմա ես, սքանչացած, տեսնում էի, որ այդ ամենը միայն թաքցված ու մթան մեջ ընկղմված էր եղել, և միանգամայն հնարավոր էր, որ ազատագրված և մանկական երջանկությունից հրաժարված մեկը տեսներ աշխարհը ճառագելիս և ըմբոշխներ մանկական տպավորությունների ներքնափայլը։
► Մարդ երբեք տուն չի վերադառնում: Բայց այնտեղ, ուր բարեկամացած ճանապարհները միահյուսվում են իրարու, այդժամ ողջ աշխարհը միառժամանակ հարազատ տան կերպարանքն է ընդունում։
► Ծնվելը միշտ էլ դժվար է։ Դուք հո գիտեք՝ թռչունը տառապում է ձվից դուրս գալու համար։ Դուք դեպի ետ գնացե՛ք, մտածե՛ք ու հարցրե՛ք Ձեզ. արդյո՞ք ճանապարհն այդքան դժվա՞ր էր, միայն դժվա՞ր։ Այն նաև գեղեցիկ չէ՞ր։ Դուք ավելի գեղեցի՞կը, ավելի հե՞շտը գիտեիք։
► Մարդ պետք է իր երազը գտնի, այնուհետև ճանապարհը կհեշտանա։ Բայց մշտառկա երազ գոյություն չունի, յուրաքանչյուրն անգամ նորն է հերթափոխում, հայտնվում, և ոչ մեկից չի կարելի ամուր կառչած մնալ։
► Այնքան ժամանակ, քանի դեռ երազը Ձեր ճակատագիրն է, այդքան ժամանակ Դուք պետք է նրան հավատարիմ մնաք:
► Ձեր ճակատագիրը սիրում է Ձեզ։ Ժամանակ անց այն Ձեզ ամբողջությամբ կպատկանի, ինչպես որ Դուք եք այդ ուզում, եթե միայն հավատարիմ մնաք նրան։
► Մարդկությունը մի հեռավոր ապագա էր, դեպի որը մենք բոլորս ճանապարհ էինք ընկել, և որի կերպարանքը ոչ ոք չգիտեր, որի օրենքները գրված չէին ոչ մի տեղ։
► Մեր առաջ պարզվեց մեր ժամանակի և ներկայիս Եվրոպայի քննադատ ոգին, Եվրոպա, որն իր հրեշավոր ձգտումներում մարդկության գերհզոր, նորագույն զենքերն էր հորինաստեղծել, բայց և, ի վերջո, խորն ու մթնդած հոգու աղաղակող ամայացման մեջ գահավիժել։ Քանզի այնպես եղավ, որ նա, ողջ աշխարհին տիրելով, իր հոգին այդպիսով կորստյան մատնեց։
► Ամեն մի դավանանք, ամեն փրկչական ուսմունք մեզ արդեն ի սկզբանէ թվում էր մեռած ու անօգուտ։ Եվ մենք լոկ մի բան էինք որպես պարտականություն ու ճակատագիր ընկալում, այն, որ մեզանից յուրաքանչյուրն ինքն իր հետ այնպես միանգամայն ամբողջական լինի, իր մեջ գործող բնության ծլարձակ սաղմին այնպես ամբողջովին հավատարիմ մնա և իր կամքով ապրի, որպեսզի անորոշ ու անհայտ ապագան մեզ բոլորիս ու յուրաքանչյուրիս պատրաստ գտնի ընդունելու այն, ինչն ինքը կուզենար մեր առաջ հրամցնել։ Որովհետև դա էր, կխոսվեր այդ մասին, թե ոչ, մեր բոլորիս ներքնազգացողության մեջ միակ պարզորոշը, այն, որ նորի ծնունդը և ներկա աշխարհի աղետալի կործանումը մոտ էր և արդեն իսկ զգայելի։ Մի անգամ Դեմիանն ինձ ասաց. «Այն, ինչ գալու է, անկանխագուշակելի է ու անմտածելի։ Եվրոպայի հոգին մի գազան է, որ անսահմանորեն երկար պառկած էր շղթայակապ։ Երբ նա ազատություն ձեռք բերի, նրա առաջին գործողությունները վստահաբար ամենագորովագութը չեն լինելու։ Սակայն ճանապարհներն ու զարտուղիներն այլևս անկարևոր են դառնում, երբ հոգու այն ճշմարիտ նեղությունը հայտնաբերվի, որն այս էլ այսքան երկար ժամանակվանից ի վեր մշտապես մոլորեցնում ու բթացնում է մեզ։ Այդժամ մեր օրը կգա, այդժամ մեր կարիքը կունենան ոչ որպես առաջնորդների կամ նոր օրենսդիրների, նոր օրենքներ մենք այլևս երբեք չենք ունենալու, ավելի շուտ որպես հօժարակամ-պատրաստակամների, որպես այնպիսինների, որ պատրաստ են միասին գնալու և կանգնելու այնտեղ, դեպի ուր ճակատագիրն է կոչում։ Տե՛ս, բոլոր մարդիկ պատրաստ են անհավատալին անելու, երբ նրանց իդեալները վտանգված են լինում։ Բայց ոչ ոք չկա այնտեղ՝ կազմ ու պատրաստ, երբ մի նոր իդեալ, մի նոր, գուցե զարհուրելի ու տագնապալի զարգացման աճի հուզախտն է դուռը բախում։ Այն քչերը, որոնք այդժամ այնտեղ կլինեն ու միասնաբար կգնան, մենք ենք լինելու։ Դրա համար ենք մենք նշանակնքված, ինչպես Կայենը, սարսափի ու ատելության սերմանումով այն ժամանակվա մարդկությանը մի նեղմիտ հովվերգությունից դեպի ահասարս հեռուներն առաջ մղելու համար։ Բոլոր այն մարդիկ, որ ազդեցություն են գործել մարդկության ընթացքի վրա, բոլորն էլ անխտիր հենց միայն այն պատճառով էին դրան ընդունակ ու ներգործուն տեսակի, որովհետև նրանք պատրաստ էին ճակատագիրն ընդունելու։ Դա վերաբերում է Մովսեսին ու Բուդդային, այդպես է և Նապոլեոնի ու Բիսմարկի պարագայում։ Թե ինչ անդնդախոր ուժի է նա ծառայում, ինչ բևեռից է նա ղեկավարվում, այստեղ ընտրություն ասածը չի կարող դեր խադալ։ Եթե Բիսմարկը հասկանար և ընդուներ սոցիալ-դեմոկրատներին ու նրանց կողմը թեքվեր, ապա նա խելացի ազնվայր կլիներ, բայց ոչ երբեք ճակատագրի մարդ։ Այդպես էր և Նապոլեոնի պարագայում, Կեսարի, Լոյոլայի, բոլոր-բոլորի... Մարդ դա պետք է մշտապես կենսաբանորեն և պատմական զարգացման ընթացքով պայմանավորված պատկերացնի... երբ երկրագնդի երեսին տեղի ունեցած մեծագույն հեղաշրջումները ջրային կենդանիներին ցամաք նետեցին, ցամաքայիններին էլ ջուրը թափեցին, այն ժամանակ էլ կային ճակատագրին ապավինած կենդանատեսակներ, որոնք նորն ու մինչ այդ չլսվածն ի կատար ածեցին և իրենց տեսակը փրկել կարողացան՝ շնորհիվ նոր պայմաններին հարմարվելու կարողության։ Թե արդյոք դրանք հատկապես այն նույն տարատեսակներն էին, որոնք մինչև այդ էլ իրենց տեսակի մեջ որպես պահպանողականներ ու ինքնապահպանման բնազդով օժտվածներ էին համարվում, կամ էլ, այլ կերպ ասած՝ շատ ավելի ինքնատիպ ու հեղափոխական տեսակներ, մենք դա չգիտենք։ Բայց նրանք պատրաստ էին, և այդ պատճառով էլ կարողացան իրենց տեսակը նոր զարգացումներին հարմարեցնել ու այդպես փրկվել։ Դա արդեն մենք գիտենք։ Դրա համար է լ մենք ուզում ենք պատրաստ լինել»։
► «Դուք չպետք է տրվեք այն տենչանքներին, որոնց չեք հավատում։ Ես գիտեմ Դուք ինչ եք ցանկանում։ Դուք պետք է կարողանաք հրաժարվել այդ ցանկություններից, կամ դրանք ամբողջապես ու իսկապես տենչաք։ Երբ Դուք մեկ անգամ կարողանաք այնպես խնդրել, որ ամբողջ էությամբ վստահ լինեք լիացմանը, այդժամ բավարարումն անմիջապես վրա կհասնի։ Դուք տենչանքներ եք ունենում և, սակայն, հետո նորից զղջում եք դրանց համար, ու այդ պատճառով էլ վախի զգացումն է Ձեզ պաշարում։ Դա անպայման պետք է հաղթահարվի։ Ես ուզում եմ Ձեզ մի հեքիաթ պատմել»։
Ու նա պատմեց ինձ մի պատանու մասին, որ մի աստղի էր սիրահարված։ Նա կանգնում էր ծովափին, երկարում էր ձեռքերը և աղոթում աստղին, նա անրջում էր նրա մասին ու իր մտքերն ուղղում նրան։ Բայց նա գիտեր, կամ կարծում էր, թե գիտեր, որ աստղը չէր կարող մի մարդու հետ համբուրվել կամ գրկախառնվել։ Առանց հույսի ու բավարարման ակնկալիքի այդ աստղին սիրելը նա իր ճակատագիրն էր համարում ու այդ մտքերից նա մի ամբողջ կյանքի բանաստեղծություն էր հյուսում՝ մերժումի ու անպատասխան սիրո, իրեն վիճակված անլուր տառապանքի մասին, որը նրան պետք է բուժեր ու մաքրագործեր։ Բայց նրա բոլոր երազներն աստղին էին վերաբերում։ Մի անգամ գիշերով նա նորից կանգնած էր ծովափին՝ բարձր ծովախութի գագաթին, ու նայում էր աստղին ու այրվում նրա հանդեպ սիրուց։ Եվ ակնթարթի մեջ նրա մեծագույն կարոտաբաղձությունը նրան տեղից պոկեց ու վերև նետեց, և նա հայտնվեց դատարկության մեջ՝ աստղի դեմ-դիմաց։ Բայց թռիչքի պահին անգամ կայծակի արագությամբ նրա մտքով անցավ, բայց չէ՞ որ դա անհնար է... Հետո նա պառկած էր ներքևում՝ ծովափին, ու ջախջախված տեսք ուներ։ Նա չհասկացավ սիրո առեղծվածը։ Եթե նա իր ճախրանքի պահին հոգու ուժ ունենար՝ վստահապես ու աներկմիտ բավարարմանը հավատալու, նա դեպի վեր կխոյանար ու կմիաձուլվեր աստղին։
► - Սերը չպետք է խնդրի, ոչ էլ պահանջի։ Սերը պետք է ուժ ունենա, ինքն իր նկատմամբ ինքնավստահ լինելու կորով։ Այնուհետև այն այլևս ուրիշի կողմից հրապուրվելուն չի ձգտի, այլ ինքը նրան կձգի, կհրապուրի։ Զի՛նքլեր, Ձեր սերն ինձանից է ձգվում։ Եթե մի անգամ ինքն ինձ ձգի, այդժամ ես կգամ։ Ես չեմ ուզում նվերներ տալ, ես ուզում եմ հաղթված լինել։-Ֆրաու Էվա
► Կար-չկար մի սիրահար կար, որ ապրում էր՝ հուսահատության գիրկն ընկած։ Նա ամբողջովին ներքաշվել-ամփոփվել էր իր հոգու մեջ և կարծում էր՝ սիրուց տոչորվում էր ինքը։ Աշխարհը նրա աչքին չէր երևում, նա այլևս չէր նայում կապույտ երկնքին ու կանաչ անտառին, աղբյուրը չէր խոխոջում նրա համար, քնարը չէր հնչում նրա համար, ամեն-ամեն ինչ սուզվել-անէացել էր ու նա թշվառ ու խեղճ տառապանքին էր հանձնվել։ Նրա սերը, սակայն, շարունակ աճում էր, և նա ավելի շուտ կուզենար մահանալ ու խորտակվել, քան թե կհրաժարվեր իր սիրած գեղեցիկ կնոջը տիրանալու մտքից։ Այդժամ նա զգաց, թե ինչպես իր սերն ամեն ինչ վառել-ամայացրել էր իր մեջ, ու նա ողջ կորովը իր սրտում հավաքեց, ապա ձգեց-ձգեց և իր պաշտելի տիկինն անսաց նրա ուժին ու նա եկավ, տղան կանգնած էր լայն պարզած թևերով՝ նրան դեպի իրեն ձգելու վճռականությամբ։ Սակայն երբ կինն իր առաջ կանգնեց, տղան այլևս կատարելապես վերափոխված էր, և սարսուռով ու սոսկանքով զգաց ու տեսավ, որ ինքն իրենից կորսված ողջ աշխարհը դեպի իրեն էր ձգել: Կինը կանգնեց նրա առաջ ու հանձնվեց նրան, երկինքը, անտառն ու աղբյուրը, ամեն-ամեն ինչ նոր գույներ ստացած, թարմ ու սքանչելի՝ նրան ընդառաջ եկան, բոլորն իրեն էին պատկանում, իր լեզվով խոսում։ Ընդամենը մի կնոջ գրավելու, նրան հաղթելու դիմաց հիմա նա ողջ աշխարհն ուներ իր սրտում, և երկնքի աստղերը շողշողում էին իր մեջ, և հուրհրատում էր ցնծությունն իր հոգու խորքում։ Նա սիրեց ու միաժամանակ ինքն իրեն վերագտավ։ Մարդկանց մեծամասնությունը, սակայն, սիրո մեջ ինքն իրեն կորցնում է։
► Ինձ երազներ էին հաճախում, որոնցում նրա հետ իմ միավորումը նորանոր կերպափոխություններ էր ստանում։ Նա մի ծով էր, որի մեջ ես հորդալով թափվում էի, մի աստղ, ու ես ինքս էլ ասես մի աստղ լինեի՝ դեպի նրան գնալու ճանապարհին առկայծող, և մենք հանդիպում էինք իրարու ու զգում էինք մեր ներքին մղումն իրար նկատմամբ, մնում էինք կողք-կողքի ու երանության մեջ պտտվում միմյանց շուրջը հար և ընդմիշտ մերձակա, թանձր ու հնչեղ շրջապտույտում միավորված։
► Ոչ ոք իրեն չվերաբերող բաների մասին երազ չի տեսնում։
► Մենք դեռ վերապրելու ենք այն, ինչի մասին առաջներում երբեմն խոսել ենք... Աշխարհն ուզում է վերանորացվել։ Մահվան հոտ է փչում։ Ոչ մի նոր բան առանց մահվան առաջ չի գալիս։ Այն շատ ավելի սարսափելի է, քան որ նույնիսկ ես էի մտածում։-Մաքս Դեմիան
► Ժամանակ առ ժամանակ մի խորը թախիծ էր համակում ինձ իմ այս երջանկության առիթով, որովհետև ես քաջ գիտեի, որ դա չէր կարող երկար տևել։ Ինձ վիճակված չէր երկար շնչել՝ լիացումին ու բավականությանը հանձնված, ինձ հարկավոր էր տառապանք ու խռովք։ Ես զգում էի. օրերից մի օր ես արթնանալու էի այս գեղեցիկ սիրո պատկերներից ու նորից միայնակ էի մնալու, ամբողջովին մենակ, այն մյուսների սառը աշխարհում, ուր ինձ լոկ մենակություն ու կռիվ էր սպասում, բայց, քավ լիցի, ոչ երբեք՝ անդորր կամ համակեցություն։
► Այն, որ ուժեղը սպանում է թույլին, երկնքի դեմ ուղղված չարագործություն չէ, այլ՝ արիության ու բնավորության նշան։
Հ.Գ. Եթե դուք ունեք մեջբերումներ` դուրս բերված այս գրքից, ապա կարող եք ուղարկել մեզ հետադարձ կապով:
Դիտեք ավելին Մեջբերումներ Գրքերից բաժնում
մեկնաբանություններ