Կոստան Զարյան «Սպանիա»

► Տեղի է ունեցել անցյալում չտեսնված մի երեւույթ,-աշխարհը հանկարծ լայնացել, մեծացել է եւ նրա հետ միասին ինքը՝ բովանդակ մարդկային կյանքը: Դարերով բացակա երկրագունգը կանգնել է մարդկանց առջեւ իր ամբողջ հասակով։ -«Ահա եկել եմ ձեր աչքերի խորությունը չափելու համար, ահա եկել եմ»... Եվ հորիզոնները ետ են քաշվել, լեռները մոտեցել են, եւ հեռավոր տափաստանները մեկ մեկի բարեւ են ղրկում, կենդանի, թրթռացող, բնական մարդկային ձայնով: Կյանքը համաշխարհային տեմպ է ընդգրկել: Հասարակ անհատի լինելիությունը այլեւս պարունակում է ամբողջ մոլորակը: Ամեն մարդ՝ ուզի թե չուզի, խորապես ենթարկված է համայն իրականության ռիթմական լուծին: Այն, ինչ որ ենթադրում էինք մեզանից դուրս, մեր եսի մյուս ծովափին, մեր երեւակայության աղոտ սահմանների ծայրին, իրականի մեջ հոսում է, մեր արյունի տրոփող երաժշտականության հետ, խուժում է մեր անհատականության մրափող ծալքերից ներս եւ արթնացնում է այնպիսի ուժեր, որոնց մասին չէինք իսկ երազում: Դա է անշուշտ պատճառը, ուրիշ, ոչ նվազ նշանակալից մի երեւույթի, այն, որ ժամանակակից մարդկային անհատը՝ նույնպես հանկարծ լայնացած, մեծացած՝ առասպելական հավատք է տածում դեպի իր ստեղծագործական ուժերը: Նրա շունչը կրկնապատկվել է, աչքերը խորացել են, բազուկները երկարել: Այդ անուրանալի փաստ է, բայց փաստ է նաեւ այն, որ նա չգիտե ինչպե՛ս գործածել ուժերի այդ առատությունը եւ ի՛նչ ուղղություն տալ իր հարբեցուցիչ եւ եռուն թափին: Այդ է իր ողբերգությունը: Տերը նյութական աշխարհի, տերը բոլոր առարկաների, նա տերը չի իր սեփական անձի: Իրերի այս արարիչը, շաղախի, քարի, պողպատի այս հզոր կերպավորողը, մեծ այս կառուցողը, իրականում, հոգեպես ստրուկ է: Իր սեփական ձեռքերով ստեղծած հարստությունների մեջ նա իրեն զգում է կորած եւ լքված: Նա հարուստ է գիտություններով, օժտված է տեխնիկական չտեսնված միջոցներով, եւ սակայն, աշխարհը նրա աչքերի ետև տառապում է ավելի, քան այն շրջաններում, որոնք եղած են եւ որոնք չպիտի վերաղառնան: Մարդկային անհատը, չնայած իր հսկա եւ գեղեցիկ ճիգին՝ վերջնականապես նվաճած բովանդակ երկրագունդը, իրեն զգում է դժբախտ, անմխիթարորեն միայնակ, շղթայված այս մոլորակի մի ծայրում: Նա գիտակցում է, որ հին կյանքը ոչ թե երևութապես, այլ իրապես մեռած է, որ իրերի մոտեցման հին ձևերը այլեւս չեն համապատասխանում լինելիության նոր թափին, որ ավանդական ոգիները քաշվել են, խավարը եւ տիեզերքի հետ հաստատված modus vivendi-ները այլեւս անարժեք են: Կանգ առնելու և մտածելու ժամանակ էլ չկա: Պատմության մղանակները գործում են առանց դադարի, կյանքը հոսում է իր եզերքներից դուրս, եւ մենք, որ ուզում ենք կաշկանդել ամեն ինչ, մեզ զգում ենք կաշկանդված մեծ մի խաղ կերտող քաոսի խավարում: Այս է այն, ինչ որ անվանում ենք ժամանակակից տագնապը:

► Պարզ է մի բան, ետ նայել այն կերպով, ինչ կերպով նայել ենք մինչև այսօր, այլևս անկարելի է: Մենք՝ արդի մարդիկս - արդի հայերս-ստիպված ենք լուծել մեզ ներկայացող հրատապ խնդիրները առանց անցյալի աշխատակցության դիմելու: Օրվան մերկ լույսի մեջ: Առանց լալկան աչքերով էլ ավելորդ ցուցազգացությունով ետ նայելու, առանց տրտնջելու, առանց մեզ եւ ուրիշներին խաբելու: Մանավանդ այդ. այո, առանց խաբվելու բ առանց խաբելու, այդ այնպես, ինչպես անապատում կորած մարդը, որ ստիպված է վճռական որոշում տալ իր առնելիք ուղղության մասին: Անտարակույս, աշխարհը, ուր եկել ենք, ներկայանում է մեզ իբրև մեր ճակատագրի այն մասը, որ կոչված է կերտելու մեր կյանքը: Բայց այդ ճակատագիրը,- ու հենց հարցը դրանումն է -զուտ մեքենական մի մղանակ չի, միանգամից դրսից պարտադրված մի fatum չի, ինչպես շատերը ուզում են մտածել: Ո՛չ, ո՛չ, հրացանից դուրս պրծած գնդակ չենք, որի շավիղը նախասահմանված է: Ուղղությունները շատ են, նպատակները բազմապիսի, և ընտրության սրբազան եւ պարտադրիչ իրավունքը պատկանում է մեր ազատ կամքին: Այդ մասին չի կարող որևէ կասկած լինել: Ապրել, նշանակում է ճակատագրակապես ստիպված լինել բանեցնել մեր ազատությունը: Որոշել և իրագործել այն, ինչ որ ուզում ենք լինել: Ու այդ կյանքի տևողության ամբողջ ընթացքին, ամեն օր, ամեն վայրկյան, ամեն տեղ: Եվ եթե նույնիսկ պատահի, որ լքման և հոգնության ժամանակ թողնենք որ լինի այն, ինչ որ պիտի լինի,- ասել է պարզապես՝ մենք որոշել էինք չորոշել: Ուստի, խենթություն է՝ կարճամտություն է՝ խոսել «առարկայական պայմանների», «դեպքերի դասավորման» եւ պատմական նյութապաշտությունների մասին: Պայմանները ոչինչ չեն որոշում, ընդհակառակը, նրանք ներկայանում են մեզ իբրև անդադար նորոգվող դիլեմաներ, որոնց առջև մենք ստիպված ենք նորանոր որոշումներ առնել: Փոխել, ընտրել, նորոգել, նորոգվել: Լինելու կամքը: Կերտելու, ստեղծագործելու կամքը: Տիրող քաոսի խավարում մեր ուզած լույսը վառելու կամքը: Ա՛յս է:

► Իր պտուղները, իր ջուրերը, իր գինիները... Նրանք ևս մասնակցում են իր հոգեկան կյանքին, իր մշակույթի, իր աշխարհազգացողության անհրաժեշտ և անբաժանելի մասն են կազմում: Սպանիական գինիում ոգեղենության ենթարկված են հողերի տենչը եւ արևի ջերմությունը: Նա խորհրդանշան է, դիոնիսյան միջոց՝ կյանքի արարողության մասնակցելու համար: Հրավառ արևների կրակը եռում է Ալիկանտիի եւ Մալագայի խաղողների մեջ, ջերմ պսպղանք է տալիս նրանց թափանցիկ բյուրեղներին, և այն մեղմ բոցավորումը, որ ճզմվելուց հետո երգ է տարածում մեր զգայնության մակերեսին եվ բաց անում մեր հաճելի հիշողությունների փղոսկրե դռները: Բայց այդ դեռ Ափրիկեի հեռավոր շունչն է: Ինքը Սպանիան գիտե ներդաշնակել ուժը մեղմության հետ: Վալդեպենասի գինին, լուսնի տակ դիտված այդ ադամանդը, խուժում է արյունի մեջ մեղմ լավայի նման, մոտենում է սրտիդ եւ մատերի թավշյա ծայրերով ման է գալիս լուսավոր լարերի վրա: Եվ ի՞նչ ասել Կաստիլիայի այն գինիների մասին, որոնք խմվում են փոքրիկ բաժակներով, կում-կում, լռության մեջ, որպեսզի այցելող ոգիները չվախենան եւ մեղեդիները ծնվեն: Մեղեդինե՛րը: Այնպես, ինչպես պատմում է կարմելիտների մայր Աննա Սուրբ Ավգուստինոսը,-«Գիշերը կանգ էինք առել մի գյուղի պանդոկում, որի անունը չեմ հիշում... Ես գտնվում էի Աննա Աուրբ Բարթողեմոս անունով մի ընկերուհու հետ, սուրբ Մայր Թերեզայի սենյակում, որին մենք միշտ ընկերանում էինք: Գիշեր ժամանակ մենք հանկարծ լսեցինք մի մեղեդի, որ կարծես երկնքից էր իջնում: Արդարև, այդ մասին անկարելի էր կասկածել, նախ մեղեդիի անբնական քաղցրության պատճառով և ապա աչքի առաջ ունենալով տեղի աննշան հանգամանքը, ուր անկարելի էր, որ այդպիսի երաժշտություն կարողանան նվագել... Աննա Սուրբ Բարթողեմոսը, տեսնելով, որ ես քնած եմ, սկսեց ինձ արթնացնել, որպեսզի լսեմ հրաշալի այդ նվագը: Եվ ես հստակ կերպով լսեցի, եւ մենք մնացինք խորապես համոզված, որ այդ ձայնը իջնում էր երկնքից»... Սպանիայի գինին իր առաքինությունը առնում է նույն այդ գերզգայնության աղբյուրից: Նա ոգի է: Երկնքի պատուհանները բաց անող նուրբ մի ջերմություն...

► Ամեն անգամ, երբ մարդ կորցնում է անհատական խորությունը, մտնում է դրսից եկող հոսանքի մեջ, թողնում է ինքն իրեն, որ ապրի, ընդունում է առանց դիմադրության պարտադրած լինելիության ձևը և կերպը, հարմարվում, կապիկ դառնում՝ ստեղծվում է քաոս: Մանավանդ, երբ այդ պատահում է ժողովուրդների հետ: Քաոսի քանդիչ բնույթը հենց դրանում է կայանում... Քաոսը վերջ է գտնում, երբ ժողովուրդը հիանալի ճիգով վերադարնում է իր պարին: Դառնում է ինչպես մանուկ, վերադառնում է իր ռիթմը...

Հ.Գ. Եթե դուք ունեք մեջբերումներ՝ դուրս բերված այս գրքից, ապա կարող եք ուղարկել մեզ հետադարձ կապով: