Պարույր Սևակ «Ամանեջ»

► Հարկավոր էր կուլ չգնալ: Եվ Վռամը փորձեց դիմադրել:
- Ես ձեզ վրա զարմանում եմ, ախպե'ր: Ինչ է, ձեր չափ խելք էլ չունե՞մ, որ էս մասին մտածած չլինեմ: Իսկ նամուսից չեմ էլ խոսում, մեռնեմ ձեր նամուսին. մի ամիս էլ ոտքս քաղաքում մնար, էն խեղճ ջրատարին իր հավի թառում շուն ու գելը կուտեին... Հիմա եկել, ինձ խելք ու նամուս եք ծախում: Չէ', ներողություն կանեք, հո ամբողջ մահալը գիտի` ես ծախող եմ, առնող չե'մ... Էն ժամանակ, երբ նամուս էր պետք, ձեր նամուսը քնած էր, երազի մեջ էլ սանամոր գաթան էր տեսնում: Իսկ հիմա եկել, նամուսից եք խոսում: Ну штош, ոնց որ ռուսը կասի. եկեք ծուռ նստենք` ճիշտ խոսենք:
Մենք ու մենք ենք, ինչքան էլ չլինի` ախպեր: Պսակենք, ասում եք, էդ ջրատարին, պսակենք, որ նամուսներս ծածկենք: Լավ, կասեմ ես ձեզ, պսակե'նք: Իսկ եթե էդ պսակը մեր նամուսը ծածկելու տեղ բա՞ց անի, էն ժամանակ ի՞նչ կանեք: Ի՞նչ կասեն էն ժամանակ: Ասենք, ձեզ ինչ, ձեզ ո՞վ բան կասի: Էլի մեղավորը ես կլինեմ, քանի որ ոչ-բարով ես եմ ձեր մեծը: Չէ', ես գիտեմ...
Վռամը շատ կուզեր ասել. «Չէ', ես գիտեմ ձեր փորացավը, շնից ծնվածնե'ր. ձեր մտքինը Երանոսին պսակելը չէ, այլ ինձնից մի մշակ խլելը»: Բայց հարցը այսպես դնել նշանակում էր գործը տանուլ տալ: Եվ նա, մտքինը մտքում պահած, շարունակեց.
-Չէ', ես գիտեմ, որ ձեր մտքինը բարի է: Բայց դե, շատ ժամանակ բարին ցանում են` չի կանաչում, կամ տեղը փուշ է բուսնում: Ես էդ փշից եմ վախենում:
Վռամի դիմադրությունը չէր կարող դիմադրության չհանդիպել, իսկ հինգը, ինչքան էլ նրանք թույլ լինեն, էլի պիտի որ մեկին հաղթեին: Հինգը ի պատասխան մեկի հիշեց և' այն, որ Ամանեջում «եզան տակ էլ հորթ են ման գալիս», ուստի և իրենց փոքր եղբոր մասին եղած խոսքն ու զրույցն էլ չարամիտ ասեկոսե է և ոչ ավելի. և' այն, որ Երանոսի պես մաքու վրա չմայող շատ գառներ, զոռով ամուսնանալուց հետո, ղոչ են դարձել` մեկի տեղ տասը երեխա վաստակել, ինչպես օրինակ, Խուրշուդենց Հարութը, Նազարենց Հայկարամը, Բաբկենենց Գագիկը. և' այն, վերջապես, որ փորձը դեռ փորձանք չէ, եթե բանից պարզվի, որ Երանոսը Էնիք է, դրանից բանը չի վատթարանա, առանց այդ էլ բոլորն էլ մտածում են, որ նա էնիք է: Իսկ ինչու չփորձել, իսկ ինչու չփակել չուզեղ շների բերանը, որ հազար ու մի բան են հաչում:
Արամը վերջին նախադասությունը այնպես շեշտեց, որ Վռամը ստիպված էր հարցնել.
-Էդ ի՞նչ են հաչում:
Եվ սա Վռամի սխալն էր: Նա իր լեզվով իրեն կրակը գցեց:
Արամը սրտի խորքում չարախնդաց:
-Է'հ, թող հաչեն, նրանց հերն էլ անիծած: Էդ էր պակաս, որ շան հաչոցին էլ ուշք դնենք,-Դիտմամբ ուշացրեց Արամը:
Նա ուզում էր ձգձգել իր հաղթանակի հաճույքը: Նա վաղուց էր սպասում դրան` Վռամի այդ հարցին. նա շատ էր վախենում, որ Վռամը ուշադրություն չի դարձնի նրա ակնարկին կամ, ավելի շուտ, հասկանալով, թե ուր է տանում «շների հաչոցը», հարց չի տա: Իսկ նա հարցրեց և դրանով պարտվեց:
Վռամն իր հերթին զգաց թույլ տված սխալը: Բայց արդեն ուշ էր: Մեկ որ հարցրել էր, հիմա ստիպված էր կրկնել.
-Չէ', մի ասա լսենք, էդ ի՞նչ են հաչում:
-Դե ո՞նց ասեմ, ա'յ ախպեր: Շունն էլ նրա համար է, որ հաչի: Բայց դե սիրտ է էլի, չի համբերում: Էն են հաչում, օրինակ, որ դու իբր թե, չես պսակում Երանոսին, որ նա քեզ մշակություն անի,- միանգամից իջավ հարվածը:
Հարվածի ուժեղությունից շշմեցին նույնիսկ մնացած չորսը` նրա'նք, որ գիտեին Արամի նպատակը: Վռամը, որ կատաղած էր և'Արամի վրա` հարվածի համար, և' ինքն իրեն վրա` այդ հարվածը իր հարցով ստացած լինելու համար,- Վռամը է'լ չհամբերեց.
-Ես էդ ասողի մերն էլ...
Նա քիչ մնաց ավելացնի` ...կրկնողի էլ, բայց ժամանակին կանգն առավ: Կանգ առավ, սակայն այնպե'ս, մի այնպիսի դադար տալով, որ փաստորեն հավասար էր կանգ առած չլինելուն: Արամը այդպես էլ հասկացավ- Վռամը իրեն մայր հայհոյեց: Հասկացավ, բայց չպատասխանեց, քանի որ այդ հայհոյանքն ինքը պատասխան էր` Արամի հաղթության դիմաց Վռամի անզոր պատասխանը...
Վռամը, այո', հիմար չէր, Վռամը հասկացավ, որ ինքը պարտվեց: Մնում էր լավ նահանջել ու նահանջելիս հարվածել ինչպես պետքն է:
-Ես էդ ասողի մերը...-կրկնեց նա և, մի պահ կշռադատելուց հետո, ինքն էլ անսպասելի հարվածեց:-ես գիտեմ, դուք էլ եք էդպես մտածում... սիրտներդ տրաքում է, փորներդ ճաքում... իսկի ոչ մեկն էլ չի ասում, իսկ թե ասում են` առաջինը դուք եք ասել... էդ ինձ համար պարզ է ցերեկվա լույսի պես: Բայց դե- շունը հաչում է, քարվանը անց կենում: Քարվանին ինչ, իմ քարվանը գնացել է, էլի կգնա: Միայն թե` դուք մա'րդ լինեք, ես ձեր մարդ ասողի...
Պատասխան հարվածը տրված էր, հիմա պետք էր նահանջը խելոք ավարտել:
Վռամը թուքը կուլ տվեց և անմիջապես որոշեց ինչ անելը:
Այդպես էր նա- մտնել լողալն էլ գիտեր` ելնել դողալն էլ:
-Ինձ էն էլ հերիք է, որ իմ բանը աջ ա, ով կուզի` թող հաչա:- Մի անգամ էլ նա կուլ տվեց թուքը ու թքի հետ` բարկությունը: Եվ, արդեն հանգիստ, շարունակեց:-Հաչելը թողնենք շներին, ու եկեք տեսնենք, թե ինչ ենք անում: Դե ասա տեսնեմ,- դիմեց նա Արամին,ճ որ ցած ես թռչում` էդ որտեղ ես ուզում թառել- էդ ում աղջիկն ես ուզում ախպորդ, որ նա էլ տուն-տեղ դառնա ու մշակություն չանի ինձ պես անճարին:
Երկրորդ հարվածն էր իջնում Արամի գլխին:
Իսկապես որ,  «չարչու» ձեռքից համեղ պատասը ցած գցելու (ոչ թե խլելու, այլ ուղղակի ցած գցելու) մտքով տարված` նա չէր մտածել, թե ով աղջիկ կտա իրենց էնիք եղբորը:
Մինչ Արամը չուխայի թևքով քրտինքն էր սրբում, Վռամը, բեղերի մեջ չթաքցնելով չարախնդությունը, նորից հարվածեց.
-Էդ ինչ ես քրտնում... դրսում էնպես ցուրտ է, որ թքես` կսառչի: Լավ կանես` ասես, ում ես ուզում ախպորդ կին:
Արամը ստիպված էր խոստովանել, որ այդ մասին չի մտածել:
--Դե գնացե'ք, մտածե'ք: Հենց որ գտնեք, էլի էսպես հավաքվեք եկեք- ես ձեզ ծառա: Իսկ հիմա... ես գնացի դուքան:
Եղբայրներն այդպես էլ չհավաքվեցին ու չգնացին Վռամի մոտ, որովհետև բանից պարզվեց, որ այնքան էլ հեշտ չէր Երանոսին աղջիկ ուզելը. ո'չ իրենց գյուղում, ո'չ հարևան գյուղերում չգտնվեց մի կաղ կամ շիլ, տանը մնացած պակասավոր աղջիկ, նույնիսկ մի որբևայրի կին, որին կամենային կնության տալ Երանոսին:
Բոլորն էլ իմացան, որ ուզում են պսակել. դրա համար էլ Վռամը ստիպված փնտրեց: Վռամը, որ դեռ չէր մարսել կերածը, բայց և, ճարահատ, հաշտվել էր Երանոսին կորցնելու մտքին, եղբայրներին ինքը հավաքեց, որպեսզի գոնե մի անգմա էլ նրանց խայթի.
-Ոնց որ տեսնում եմ` ձեզնից քարվան կտրող դուրս չի գա: Ձերը` քարվանի վրա հաչելն է:
Եղբայրները կուլ տվին Վռամի հայհոյանքը` մխիթարված այն մտքով, որ այդ հայհոյանքը գալիս է եղբոր պարտությունից:
-Ну штош, ոնց որ ռուսը կասի, որ ասելիք չունեք` ես ասեմ: Ձեր փնտրածը ես գտել եմ, ինչ որ պետք է` էն էլ եմ արել: Մնում է, որ գնաք, զակոնով պնդացնեք` նշան դնեք: Էդ մեկն էլ դուք արեք: Դե ես գնացի դուքան...
Եվ այս բոլորը` առանց Երանոսի, առանց նրա գիտության, առանց նրա կամքը հարցնելու:
Իսկ երբ դիմեցին նրան, նա, իհարկե, բողոքեց, ինչքան որ ընդունակ էր: Նա ասաց, որ պսակվել չի ուզում, ասաց, որ իրեն կնիկ հարկավոր չի: Նրան լսեցին` մեկ, լսեցին` երկու, երրորդ անգամ բացատրեցին, որ այդպես է պետք, որ հազար ու մի բան են հաչում: Այդ հաչոցները նա իր ականջի կողքով անցկացրեց, միգուցե այն պատճառով, որ դրանց ոչնչով չէր կարող պատասխանել:
Նա, իհարկե, կարող էր կտրականապես հրաժարվել ամուսնությունից: Նա ուրիշների պես կարող էր ասել.
-Չեմ ուզում, պրծավ գնաց:
Նրան կարող էին ասել.
-Արդեն ուշ է, աղջկան կամ ենք տեսել:
Նա կարող էր ուրիշների պես ասել.
-Կամ եք տեսել` ինքներդ առեք:
Նա կարող էր էլի շատ բան ասել կամ անել:
Իսկ նա բավարարվեց արդեն ասածով և ոչինչ չարեց, որովհետև նրան այս ամենը- իսպառ մինչև ամուսնությունը- զզվեցրել էր, սիրտ խառնելու չափ զզվեցրել: Այս ամենից նա մահվան չափ հոգնել էր:
Ոչ ոք նրան բարկացած չէր տեսել և այս անգամ էլ չտեսավ: Ոչ ոք չգիտեր էլ, թե նա բարկանալ գիտի: Բայց նա բարկանալ գիտեր, ինչպես որ բարկանալ գիտի նույնիսկ էշը:
Իսկ գիտե՞ք, թե էշն ինչպես է բարկանում:
Էշը որ բարկանա, վեր կընկնի կսատկի, միայն թե տիրոջը վնաս տա:
Երանոսը հենց այդպես էլ ամուսնացավ. ինչ ուզում է, միայն թե եղբայրներին մշակություն չանի:

Հ.Գ. Եթե դուք ունեք մեջբերումներ դուրս՝ բերված այս գրքից, կարող եք ուղարկել մեզ հետադարձ կապով: