Միխայիլ Լերմոնտովի «Մեր ժամանակի հերոսը» գրքի գլխավոր կերպարի | ՎԵՐԼՈՒԾՈՒԹՅՈՒՆ

Պեչորին Յուրաքանչյուրս էլ ապրում ենք՝ նախապես մեր կյանքի համար սահմանված ռազմավարությունից, մեր առջև դրված նպատակներից ելնելով: Մեկը տնտեսագետ է և ապրում է՝ ամեն ինչի մասին իրատեսորեն, սառը դատելով: Մեկ ուրիշն իրավաբան է և շարժվում է օրենքի տարրին և այդ մասնագիտության կողմից թելադրվող մյուս սկզբունքներին համապատասխան, երրորդը բժիշկ է, չորրորդը՝ հոգեբան... Ինչպիսին է մեր կյանքը լինելու, որոշում ենք մենք՝ մեր սեփական կյանքի փորձից, տեսածից, նպատակներից, արտաքին բազմաթիվ ազդակներից ելնելով... Եվ շատ հաճախ հետ կանգնել մեր՝ նախապես սահմանած սկզբունքներից չի ստացվում, հատկապես պինդ, ուժեղ, իշխող բնավորություն ունեցողների մոտ: Լերմոնտովի «Մեր ժամանակի հերոսը» ստեղծագործության «Պեչորինի օրագիրը» մասում ներթափանցում ենք այդպիսի մի անձնավորության ներքնաշխարհը, ով գուցե պատահաբար, կամ գուցե ճակատագրի ձեռքով բոլոր ժամանակներում ապրող սերունդների առջև բացում է մարդկային էությանը անգամ ամենածածուկ արատները: Օրագիր, որով բացահայտվում է մինչ այդ ընթերցողին միայն դրական կողմից ներկայացվող Պեչորինի իսկական մարդկային էությունը: Ինչպիսի՞ն էր Պեչորինը: Սկզբունքային, կաղապարներ չճանաչող, հեգնական, համարձակ, թերահավատ, խորաթափանց, անպարտելի, հմայիչ, երկատված հոգով, անտարբեր ու եսասեր, բայց միևնույն ժամանակ հոգեկան դատարկությամբ տառապող մարդ: Օրագրի ամեն մի նոր էջը անակնկալի բերում ու ապշեցնում է ընթերցողին՝ վեր հանելով «մեր ժամանակի հերոսի» բոլոր թերությունները, նողկալի մտքերը, վերաբերմունքը ուրիշների՝ արտաքին աշխարհի նկատմամբ: Իսկ ինչու՞ էր նա այդպիսին: Պատճառները բազմաթիվ են... և օրագրի հեղինակի կողմից նկարագրված տողերի արանքում նշմարվում են դրանցից մի քանիսը.  «Այդպես է եղել իմ բախտը, բուն մանկությունիցս սկսած... Ես համեստ էի. ինձ մեղադրում էին խորամանկության մեջ, և ես ծածկամիտ դարձա... Ես պատրաստ էի ողջ աշխարհը սիրել. ինձ ոչ ոք չհասկացավ, և ես սովորեցի ատել... Ես ճշմարտություն էի ասում, ինձ չէին հավատում: Սկսեցի խաբել հասարակությանը և նրա զսպանակներին լավ ծանոթանալով, վարպետացա կյանքի գիտության մեջ և տեսնում էի, թե ինչպես ուրիշները երջանիկ են առանց արվեստի օգնությանը դիմելու, ձրիաբար օգտվելով այն առավելություններից, որոնց ես այնպես անդուլ կերպով ձգտում էի... Իմ հոգու մեկ կեսը գոյություն չուներ. նա ցամաքեց, շոգիացավ, մեռավ, ես այն կտրեցի ու դեն գցեցի, մինչդեռ մյուսը շարժվում և ապրում էր՝ պատրաստ սպասավորելու ամեն մեկին... Այդ ևս ոչ ոք չնկատեց, որովհետև կործանված կեսի գոյության մասին ոչ ոք չգիտեր: Բայց դուք հիմա իմ մեջ արթնացրիք նրա հուշը, և ես կարդացի ձեզ համար նրա տապանագիրը»: Մանուկը, ով չի տեսել սեր, ջերմություն, հարգանք սեփական անձի նկատմամբ, չի կարող սիրել, հարգել ուրիշներին. «Ես երբեմն արհամարհում եմ ինձ... դրանից չի՞ արդյոք, որ արհամարհում եմ նաև ուրիշներին... Ես անընդունակ եմ դարձել ազնիվ մղումների, վախենում եմ ինքս իմ աչքում ծիծաղելի թվալ: Իմ տեղ ուրիշը՝ իշխանադստերը կառաջարկեր «իր սիրտը և կարողությունը», բայց ամուսնանալ բառն ինչ-որ խորհրդավոր իշխանություն ունի ինձ վրա. Ես որքան էլ բուռն սիրեմ որևէ կնոջ, եթե նա լոկ զգալ տա ինձ, որ պետք է հետո ամուսնանամ, մնա՛ս բարով, սե՛ր: Սիրտս քար կկտրի, և նրան այլևս ոչինչ նորից չի տաքացնի: Ես պատրաստ եմ բոլոր զոհողություններին, բացի սրանից: Քսան անգամ կյանքս, մինչև անգամ պատիվս, վտանգի կենթարկեմ... բայց ազատությունս չեմ ծախի: Ինչո՞ւ եմ այսպես թանկ գնահատում այդ ազատությունը. Ինչի՞ս է պետք, ինչի՞ եմ պատրաստում ինքս ինձ, ի՞նչ եմ սպասում ապագային... Ճիշտն ասած, ուղղակի ոչինչ: Դա ինչ-որ բնածին ահ է, մի անմեկնելի նախազգացում... Չէ՞ որ կան մարդիկ, որոնք առանց գիտակցելու, թե ինչու, վախենում են սարդերից, բողոճներից, մկներից... Խոստովանե՞մ... Երբ ես մանուկ էի, մի պառավ կին մորս համար գուշակեց իմ բախտը: Նա ինձ գուշկեց մահ՝ չար կնոջ երեսից: Այն ժամանակ այս ինձ խորապպես զարմացրեց. իմ հոգում ծնունդ առավ մի անհաղթահարելի զզվանք դեպի ամուսնությունը...Մինչդեռ ինչ-որ բան ինձ ասում է, թե նրա գուշակությունն իրականանալու է. գոնե ջանք կթափեմ, որ դա, որքան կարելի է, ուշ իրականանա»: Նա ապրում էր՝ չիմանալով ինչ սպասել կյանքից: Պատերազմական այդ ժամանակահատվածում կարելի էր ապրել միայն այդ օրով, վաղվա օրը այլևս կարող էր և չլինել: Այդ դեպքում ինչու՞ վատնել զուր րոպեներ այնպիսի սենտիմենտալ երևույթների վրա, ինչպիսին սերն է դեպի ընկերը, դեպի բարեկամը, կինը, ինչո՞ւ հուզվել, ապրել դրամայում... պետք էր ինչքան հնարավոր է արագ անել ամեն ինչ, վերցնել կյանքից առավելագույնը ու ապրել, վայելել կյանքի բոլոր հաճույքները, թեկուզ ուրիշների հաշվին: «Բայց չէ՞ որ անսահման հաճույք կա երիտասարդ, հազիվ նորափթիթ հոգուն տիրապետելու մեջ: Նա նման է մի ծաղկի, որի լավագույն բուրմունքը շոգիանում է՝ դիմավորելով արևի առաջին ճառագայթին: Ծաղիկը պետք է քաղել այդ իսկ րոպեին և, կուշտ ծծելով նրա բույրը, գցել ճանապարհի վրա. գուցե թե մեկնումեկը գետնից վերցնի: Ես զգում եմ իմ մեջ այդ անհագուրդ ագահությունը, որը կլանում է այն ամենը, ինչ պատահում է իմ ճանապարհին: Ուրիշների տառապանքներին և ուրախություններին ես նայում եմ, մեկնակետ ընդունելով միայն իմ անձը, որպես մի կերակուրի, որ պահպանում է իր հոգեկան ուժերը»: Սակայն նույնիսկ բավականություն չստանալ այդքան երկար սպասվածից. «Նա դժգոհ է իրենից. իրեն մեղադրում է սառնության մեջ...Օ~, դա առաջին, գլխավոր հաղթանակն է: Վաղը նա կցանկանա ինձ վարձատրել: Ես այդ բոլորն արդեն անգիր գիտեմ. ահա թե ինչն է ձանձրալի»: Միևնույն ժամանակ ինչպիսի անկեղծություն, ազնվություն սեփական անձի նկատմամբ. ինչպես կարելի է նկարագրել նախանձը դեպի «ընկերը», ինչպես կարելի է նկարագրել այդքան ազնվությամբ, առանց թաքցնելու այն չար ուրախությունը, որը զգում էր ուրիշներին ցավ պատճառելիս: Պեչորինն ուներ շատ կարևոր առավելություն՝ նա ճանաչում էր ինքն իրեն, իսկ մարդն, ով կարողանում է ճանաչել ինքն իրեն, շատ լավ է կարողանում հասկանալ նաև ուրիշներին, կարդալ նրանց մտքերը և նրանց կամքը ծառայեցնել իր իսկ նպատակներին: Եվ բնավ էլ զարմանալի չէ, որ նման առավելություն ունեցող անձնավորությունը կցանկանար այն օգտագործել... Իսկ մեզանից քանի՞սը կարող են այնքան ազնիվ գտնվել, որ ի վերջո կարողանան ճանաչել սեփական անձը... Նման կործանարար էություն ունենալով հանդերձ՝ Պեչորինի դրական կողմերը այնուամենայնիվ իմաց էին տալիս իրենց գոյության մասին...Ստեղծագործության տարբեր հատվածներում մենք տեսնում ենք նրա «կործանված կեսի գոյությունը» հաստատող փաստերը: Դա հատկապես արտահայտվում է Օրագրի «Թաման» մասում: Թամանում տեղի ունեցած անցքերը կարծես արթնացրին նրա «կործանված կեսի» մասին հուշը: Նա սկսեց զգալ, չկարողացավ անտարբեր գտնվել: Կարծես ճակատագիրն էր ստիպում նրան վերգտնել իրեն, վերակենդանացնել իր մարդկային կեսը, արթնանալ խոր քնից, վերաիմաստավորել իր կյանքը, շարժվել ինչպես վայել է ազնիվ մարդկային էությանը. «Եվ ճակատագրի ինչի՞ն էր պետք ինձ գցել ազնիվ մաքսանենգների խաղաղ շրջանը: Ինչպես անայլայլ ջուրը նետված մի քար, ես վրդովեցի նրանց հանգիստը, և քիչ մնաց, որ ինքս էլ քարի պես հատակ գնայի»: Սակայն նա վճռել էր...վճռել էր ապրել, ապրել միայն ու միայն իր համար... Սակայն ինչքան էլ հոգին ցամաքած, շոգիացած, մեռած ու դեն գցած լիներ, այն ժամանակ առ ժամանակ արթնանում էր, գլուխ բարձրացնում. «Տուն դառնալով, ես նկատեցի, որ ինձ ինչ-որ բան է պակասում: Ես իշխանադստերը չտեսա: Նա հիվանդ է: Չլինի՞ թե ես իրոք սիրահարված եմ... ի~նչ անհեթեթություն»: Նա չէ՞ր նկատում գեղեցիկը: Իհարկե նկատում էր, սակայն ինչպես խոստովանել ինքդ քեզ, որ ամենից հետո, ինչ գլխովդ անցել է, դու դեռ հիանում ես արևածագով, անհագորեն շնչում ես առավոտվա թարմ օդը... «Ավելի երկնագույն ու թարմ առավոտ չեմ հիշում: Արևը հազիվ էր երևացել կանաչ գագաթների ետևից, և ճառագայթների առաջին տաքության միաձուլվելը գիշերվա մեռնող զովության բոլոր զգացմունքների վրա ինչ-որ քաղցր խոնջանք էր բերում. նորածագ արևի ուրախ ճառագայթը դեռ չէր թափանցել կիրճը, ոսկեզօծվում էր երկու կողմից մեր գլխին կախված ժայռերի վերին մասերը միայն. խոր ճեղքվածքներում բուսած տերևախիտ թփերը քամու ամենաթեթև շնչից արծաթի անձրև էին շաղ տալիս մեզ վրա: Հիշում եմ. այդ անգամ բնությունն ավելի էի սիրում, քան երբևէ առաջ: Ի~նչ հետաքրքրությամբ էի նայում խաղողի լայն տերևի վրա դողացող և միլիոնավոր ծիածանագույն ճառագայթներ արտացոլող յուրաքանչյուր ցողիկի: Հայացքս ի~նչ ագահությամբ էր ջանում թափանցել ծխապարար հեռաստանի խորքը: Այնտեղ ուղին ավելի ու ավելի էր նեղանում, ժայռերն ավելի ու ավելի կապույտ ու ահավոր էին դառնում և, վերջապես, թվում էր, թե դրանք միանում, անթափանցելի պարիսպ են կազմում: Մենք լուռ առաջ էինք գնում»... Եվ ինչու՞ նոր կյանքի կոչող այսքան ազդանշաններից հետո Պեչորինը չթողեց, որ իր սիրտն ու հոգին խոսեն իր արաքներով...Չէ՞ որ նա ապրում էր և ուրիշներից ոչ պակաս նկատում գեղեցիկը...Պարզապես հաճախ կյանքի հարվածները այնքան ուժեղ են լինում, որ, ինչպես սեր ճաշակած և հիասթափություն ապրած մարդն է հերքում վերջինիս գոյությունը, այնպես էլ Պեչորինն էր հերքում երջանիկ կյանքի, բավականության, սիրո, գեղեցկության, ընկերության, բարեկամության գոյությունը, ինքն էլ չգիտակցելով, որ փորձելով անկեղծ գտնվել իր հետ այնուամենայնիվ ապրում էր իրեն խաբելով...Չթողնել գեղեցկությանը, զգացմունքներին, մարդկանց մտնել իր սիրտը, հոգին, ճնշել բարին, գեղեցիկը, մարդկայինը զգալու ու տեսնելու ցանկությունը. այսպես կարելի էր խուսափել ապագա հարվածներից... «Եվ հիմա այստեղ, այս ձանձրալի բերդում, մտքով անցյալը թերթելով՝ ես հաճախ հարցնում եմ ինձ. ինչու՞ չցանկացա ոտք դնել այն ուղին, որ բախտը բացել էր  իմ առաջ և որտեղ ինձ սպասում էին խաղաղ ուրախություններ ու հոգեկան անդորրություն...Ո՛չ, ես այդ վիճակը չէի տանի: Ես նման եմ ծովահենային նավի տախտակամածի վրա ծնված ու մեծացած նավաստու: Նրա հոգին ընտելացել է մրրիկներին ու մարտերին և, ափ նետվելով, նա կձանձրանա ու կտառապի, որքան էլ նրան հրապուրի ստվերաշատ պուրակը, որքան էլ նրա համար շողա խաղաղ արևը: Նա ամբողջ օրը կշրջի մերձափնյա ավազի վրա, ականջ կդնի դեպի ափ վազող ալիքների միօրինակ ճողփյունին և հայացքը կհառի մշուշոտ հեռվին, թե կապույտ հորձանուտը գորշ ամպերից բաժանող այն գունատ սահմանագծի վրա չի՞ երևա արդյոք ցանկալի առագաստ, որ սկզբում նման լինի ծովային ճայի թևի, բայց փոքր առ փոքր բաժանվի փրփուրից և հավասար վազքով մոտենա ամայի նավահանգստին...»: Պեչորինը մեր մեջ նստած «ԵՍ»-ը չի, ո՛չ, բնավ: Պեչորինը մեր վատագույն մտքերն են, որոնք մենք երբևէ ունեցել ենք... մտքեր, որոնք լավ կլիներ այդպես էլ միայն մեր երևակայության մեջ մնային: Ստեղծագործության բոլոր հատվածները ամբողջականացնում են մեր ժամանակի մարդու` «հերոսի» կերպարը: Մարդ, ով չի ենթարկվում թելադրված կարգերին, հասարակությանը, ժամանակին, յուրաքանչյուր իրավիճակում իր կյանքն իր ձեռքում է, ամեն ինչ դատում է իր խելքով և ամեն ինչ ենթարկում իր կամքին. նա է «մեր ժամանակի իրական հերոսը»... Ինչպիսի՞ն է նա՝ դրակա՞ն, թե՞ բացասական, պետք է որոշի մեզանից յուրաքանչյուրը իր համար, բայց չմոռանանք լինել լիակատար անկեղծ ինքներս մեզ հետ՝ չթողնելով մեր  կյանքում տեղ գտած անախորժություններին ինչ-որ կերպ ազդել մեր մտքերի ու արարքների վրա…

Հեղինակ՝ Գայանե Ափոյան 
Գրքամոլ Ակումբ