Ռաֆաելլո Ջովանյոլի «Սպարտակ»

► Ես հույս ունեմ իրենց երկիրն առաջնորդել այս դժբախտ ստրուկներին ու այնտեղ, մեր երկրում, մենք հույս ունենք ոտքի հանել ձեր աշխարհակալության դեմ բոլոր ճնշված ժովովուրդին:

► Ես ցանկանում եմ,- պատասխանեց Ռուդիարուսը՝ աչքերը բոցավառված,- ես ցանկանում եմ կոտրատել հռոմեական շղթաներն ու հռոմեական պետության ավերակների վրա բարձրացնել ժողովուրդների ազատությունը: Ես ցանկանում եմ ոչնչացնել այն ամոթալի օրենքները, որոնք մարդուն մի ուրիշի ինչքն են դարձնում, որոնք պահանջում են, որ մի մարդ խոնարհի մի ուրիշի առաջ ու մի կնոջից ծնված եկու՝ հավասար խելքով ու հավասար ուժերով զավակներից մեկը ստիպված լինի օտար հողի վրա ոչնչանալ, որպեսզի մյուսը կարողանա ծուլության մեջ ապրել: Ես հույս ունեմ բռնակալների արյան մեջ մարել ճնշվածների հեծեծանքը, կոտրատել հռոմեական կառքին լծված թշվառների շղթան:

► Ես հույս ունեմ այդ շղթաները սրերի փոխել, որպեսզի ամեն մի ժողովուրդ կարողանա ձեզ քշել Իտալիայի սահմանները, որոնք ամենակարող աստվածների կողմից ձեզ համար են սահմանված և որոնցից այն կողմը դուք երբեք չպետք է անցնեք: Ես ցանկանում եմ այրել բոլոր կրկեսները, որտեղ մեզ բարբարոս անվանող վայրի գազանների մի խումբ արբենում է այն թշվառների կոտորածով, որոնք ստեղծվել են երջանկության ու սիրո համար, բայց դրանց փոխարեն, այս աշխարհի բռնակալների հաճույքի համար միմյանց են կոտորում:

► Ազատություն թե անհատների և թե ազգերի, մեծերի թե փոքրերի, ուժեղների, ինչպես և թույլերի համար ու ազատության հետ խաղաղություն, բարօրություն, արդարություն ու անմահ աստվածների մարդուն պարգևած ամբողջ երջանկությունը:

► -Ողջույն Արտորիքս: -Օհ, ո՛չ, լսիր ինձ, Միրցա: Ես դեռ չասացի այն բոլորը, որ երկար ժամանակ ուզում էի քեզ ասել, որ ես անպայման պետք է ասեմ,- շտապեց ասել Արտորիքսը, բորբոքված աղջկա շարժումից, չկամենալով թույլ տալ նրան հեռանալ առանց սիրտը նրա առաջ բաց անելու: -Ի՞նչ ես ուզում ինձ ասել... ասում ես, թե ինձ հետ խոսելիք ունես,- հարցրեց Սպարտակի քույրը, ավելի հուզված, քան թե զարմացած նրա խոսքերից: -Լսիր... ներիր ինձ... ուզում եմ ասել... բայց իմ խոսքերից մի վիրավորվիր... որովհետև... ես մեղավոր չէմ... երկու ամսից ի վեր... էլի մի քանի բառեր թոթովելով լռեց, ապա միանգամից առանց դադարի, որպես թե խոսքերը շրթունքներից թափվում էին, շտապ կերպով վերսկսեց. -Որովհետև ինչու՞ ճշմարտությունը չասել... ինչու՞ պահել մի զգացմունք, որի դեմ չես կարող պայքարել, որն իմ ամբողջ հոգին է գրավել, որը հայտնվում է իմ ամեն մի շարժումից, յուրաքանչյուր հայացքից, հառաչանքից... Եթե ես իմ հոգին քեզ բաց չարի, այդ նրա համար է, որ ես վախենում էի քո արհամարանքից: Բայց ինչպե՞ս դիմադրել քո հայացքի ու քո ձայնի կախարդանքին, ես շատ քաջություն չունեցա դիմադրելու այն բանին, որը մղում էր ինձ դեպի քեզ, ես զգում էի, որ առանց քեզ չեմ կարող, չեմ ուզում ապրել... Ես քեզ սիրում եմ, ո՛վ չքնաղ Միրցա, քեզ սիրում եմ այնպես ինչպես սիրում եմ իմ դրոշը, Սպարտակին, շատ ավելի, քան ինքս ինձ: Եթե իմ սերը վիրավորում է քեզ, ներիր ինձ, կամքիցս ավելի ուժեղ մի խորհրդավոր ուժ գրավել է իմ ամբողջ էությունը և ես չկարողացա, հավատա ինձ, չկարողացա ազատվել նրա ազդեցությունից: Վերջացնելով հուզումից դողացող ձայնով արտասանող այս խոսքերը, գլուխը կախեց ու ընկճված դրությամբ, բաբախուն սրտով սպասեց իր դատավճռին:

► Ես հույս ունեմ, հանուն ամենակարող Յուպիտերի շանթերի, ազատություն եմ փնտրում, ազատություն եմ շնչում, միմիայն ազատություն եմ տենչում ու ցանկանում:

► Այդ նույն բարբարոսությունը, այդ մտածված դաժանությունը, արյան այդ ծարավը, որն այնքան ակնհայտ ու պաղարյունությամբ էր արտահայտվում, հուզում էին Ռադիարուսին: Նա խոր վիշտ էր զգում, տեսնելով, որ ոչ թե ամբոխի կամքով, ոչ թե տգետ խառնամբոխի անասնական բնազդով, այլ մի դաժան ու հարբած մարդու քմահաճույքով ու մի երեսուն հացկատակների զվարճության համար, տասը դժբախտ, հաղթանդամ ու ազնվահոգի, ազատ ծնված երիտասարդներ, առանց միմյանց թշնամի լինելու պիտի կռվեն մեկ-մեկու դեմ ու վաղաժամ մեռնեին խայտառակ մահով:

► Քաղաքից դուրս հրաշալի է... գեղջկական կյանքի գեղեցկությունը միմիայն պոետների ցնորք չէ: Ի՞նչ կա գյուղական կյանքից ավելի գեղեցիկ... մեծ քաղաքների աղմուկներից հեռու...դաշտերի լռության մեջ... ինչ քաղցր էր բնության առանձնությունը... փափուկ խոտի վրա... այծերի ցատկռտուքների, գառների մայոցների... առվակի մրմունջի...սոխակի երգի...ահ...ինչ գեղեցիկ է հովվական կյանքը...

► -Ի՞նչ ես ուզում ինձ ասել...ասում ես, թե ինձ հետ խոսելի՞ք ունես,-հարցրեց Սպարտակի քւյրը, ավելի հուզված, քան թե զարմացած նրա խոսքերից: -Լսիր...ներիր ինձ...ուզում եմ ասել...բայց իմ խոսքերից մի վիրավորվիր...որովհետև ... ես մեղավոր չէմ...երկու ամսից ի վեր ...էլի մի քանի րոպե թոթովելով լռեց, ապա միանգամից առանց դադարի, որպես թե խոսքերը շրթունքներից թափվում էին, շտապ կերպով վերսկեսեց. -Որվհետև ինչու՞ ճշմարտությունը չասել...ինչու՞ պահել մի զգացմունք, որի դեմ չէս կարող պայքարել, որն իմ ամբողջ հոգին է գրավել, որը հայտնվում է իմ ամեն մի շարժումից, յուրաքանչյուր հայացքից, հառաչանքից... Եթե ես իմ հոգին քեզ բաց չարի, այդ նրա համար է, որ ես վախենում էի քո արհամարանքից: Բայց ինչպե՞ս դիմադրել քո հայացքի ու քո ձայնի կախարդանքին, ես շատ քաջություն չունեցա դիմադրելու այն թափին, որը մղում էր ինձ դեպի քեզ, ես զգում էի, որ առանց քեզ չէմ կարող, չէմ ուզում ապրել...Ես քեզ սիրում եմ, ո՛վ չքնաղ Միրցա, քեզ սիրում եմ անսահման, Միրցա՛ քեզ սիրում եմ այնպես, ինչպես սիրում եմ իմ դրոշը, Սպարտակին, շատ ավելի, քան ինքս ինձ: Եթե իմ սերը վիրավորում է քեզ, ներիր ինձ, կամքիցս ավելի ուժեղ մի խորհրդավոր ուժ գրավել է իմ ամբողջ էությունը և ես չկարողացա, հավատա ինձ, չկարողացա ազատվել նրա ազդեցությունից:

► - Եղբայրնե՛ր, այս ճակատամարտից է կախված ամբողջ պատերազմի բախտը: Մեր հետևից գալիս է Բրինտելիի ափ իջած Լուկուլլոսի բանակը, մեր աջ կոմղից հասնում է Պոմպեոսը, Կրասոսը մեր դեմն է: Պետք է ջախջախել Կրասոսի բանակը, ապա հարձակվել Պոմպեոսի վրա, կամ պարտվել ու մինչև վերջին զինվորը մեռնել, հռոմեացիների վրա այնքան փառավոր հաղթություններ տանող մարդկանց արժանի մահով: Մեր գործն արդար ու սուրբ է, և չի մեռնելու մեզ հետ: Հաղթության ճանապարհը միշտ էլ արյունով է ներկվում ու մեծ գործերը հաղթանակում են միմիայն անձնուրացությամբ ու զոհողությամբ: Ավելի լավ է փառավոր ու պատվավոր մահը, քան խայտառակ կյանքը, մեռնենք ու մեր հաջորդներին թողնենք մեր արյունով ներկված վրեժի ու հաղթության ժառանգությունը- ազատության ու հավասարության դրոշակը: Եղբայրնե՛ր, չնահանջենք, պետք է հաղթել կամ մեռնել:

► «Աստվածային Վալերիա Մեսալային Սպարտակից» Ողջույն և երջանկություն. Հանուն քո սիրո, իմ չքնաղ Վալերիա, ես տեսակցություն ունեցա Մարկոս Կրասոսի հետ ու առաջարկեցի զենքերը հանձնել: Ես քո և Պոստումիայի սիրուն պատրաստ էի ամեն ինչի: Սիցիլիայի պրետորն իմ կյանքն ու ազատությունը շնորհում էր անընդունելի պայմանների փոխարեն: Ես նախընտրեցի ապերախտ լինել քո ու անմարդկային՝ իմ զավակի հանդեպ, քան թե ծախել իմ եղբայրներին ու իմ անունը հավիտենական նախատինքների ենթարկել: Երբ այս նամակը ստանաս, անկասկած, ես այլևս չէմ լինի. մի մեծ ու վճռական ճակատամարտ կլինի ու այնտեղ ես իմ կյանքից կզրկվեմ փառքով: Ինձ հակառակ բախտն այդպես է կամենում: Մեռնելու րոպեին ես պահանջն եմ զգում, ով իմ պաշտելի Վալերիա, ներողություն խնդրել այն բոլոր վշտերի համար, որ ես քեզ պատճառեցի: Ներիր ինձ ու երջանիկ եղիր: Մեռնելով ես օրհնում եմ քո մեծ սիրտը, անձնվեր ու սիրո հոգին: Եղիր քաջ ու ապրիր իմ նկատմամբ ունեցած սիրո համար, ապրիր այդ անմեղ երեխայի համար, սա մի մահամերձի ցանկություն է: Արցունքը խեղդում է ինձ, զգում եմ, որ ուժաթափ եմ, բայց հույս ունեմ, որ մեր հոգիները պիտի միանան լավագույն աշխարհում: Մնաս բարով, քեզ համար է իմ վերջին համբույրը, իմ վերջին մտածմունքը, իմ սրտի վերջին բաբախումը: Քո Սպարտակ:

Հ.Գ. Եթե դուք ունեք մեջբերումներ՝ դուրս բերված այս գրքից, ապա կարող եք ուղարկել մեզ հետադարձ կապով: