Տաթև Արշակյան «Մի կաթիլ հիշողություն կամ վախ»

Աչքերս բացելուց հետո առաջին քայլը, որ արեցի արագ-արագ նվերներս բացելն էր: Սուրբ Ծնունդ էր: Միշտ ամենասիրուն ու նկարագրություն չպահանջող սպասում էի ունենում Սուրբ Ծննդյան տոներին: Ձմեռ Պապիկն էր գալու: Այդ անգամ էլ չտեսա: Բացեցի նվերներս: Ես ուրիշ երեխաների նման չէի, որ նվերները ստանում են ժամը տասներկուսին: Ես դրանք մշտապես ստանում էի հաջորդ առավոտյան, որովհետև Ձմեռ Պապիկի համար դժվար էր ու է  բոլորի նվերները հենց տասներկուսին հասցնելը, իսկ ես կսպասեի նրան, թեկուզ երեք օր ուշացումով, չէ՞ որ ես գիտեի, որ իմ նվերը կգար: Ես հավատում էի իրեն, թեև ընկերներս ինձ հակառակն էին  ապացուցում: Արագ-արագ բացեցի փաթեթավորված տոպրակները: «Ա՛յ քեզ հաջողություն, փաստորեն տարին իրոք լավ եմ  ավարտել»-, մտածեցի ես՝ նամակումս գրված նվերներից է՛լ ավելին ստանալուց հետո: Նամակը գրել էի դպրոցում: Խաղալիք մեքենա էի ցանկացել: Ուսուցչուհին ստիպեց կարդալ մեր նամակները: Եթե անկեղծ, ինձ չէին հետաքրքրում դասընկերներիս մեծ ու շքեղ պահանջները Ձմեռ Պապիկից ու երբ ուսուցիչն իմացավ, որ ցանկացածս ընդամենը մի փոքրիկ մեքենա է, զարմացավ, հետո ինձ հայտարարեց իբրև դասարանի ամենահամեստ աշակերտ: Առանձնապես ես թքած ունեի նրա հայտարարությունների վրա ու դասարանի ամենահամեստ աշակերտ լինելու հանգամանքը իմ կողմից նույն վերաբերմունքին արժանացավ: Դասարանցիներս ծիծաղեցին: Ես չասացի նրանց սրտիս խոսքերը ու ուսուցչուհիս էլ չիմացավ, որ ես դասարանի ամենահամեստ աշակերտը չեմ, որովհետև ըստ իս նվերի փոքրությունը համեստության հետ ուղիղ կապով չէր կապված: Ես չասեցի ոչ էն պատճառով, որ դաստիարկությունս թույլ չտվեց, ոչ էլ էն պատճառով, որ կարծում էի, որ համեստություն պետք է անեմ: Ո՛չ: Նրանց երեսին չշպրտեցի մտքիս եկած բառերը, որովհետև համարձակություն չունեցա:

Ստացա փոքր մեքենաների հավաքածու՝ ավտոտնակներով, մի մեծ մեքենա ու  հետաքրքիր գրքեր: Ես շնորհակալ էի Ձմեռ Պապին ու  եթե նույնիսկ հիմա հանդիպելու լինեմ նրան ես շնորհակալություն կհայտնեմ այդ և մյուս տարիների նվերների համար: Նվերներս ձեռքս առա ու շտապ գնացի ծնողներիս սենյակ: Մի քանի րոպե նրանց հետ ուսումնասիրեցինք դրանք , հետո հայրիկը պատմեց, որ երեկոյան Ձմեռ Պապին տեսել է ու երկար-երկար խոսել են իմ մասին, ես ինչպես միշտ նեղացա նրանից ինձ չարթնացնելու համար, բայց հայրիկը բացատրեց, որ եթե ես հիմա տեսնեմ Ձմեռ Պապին հրաշքը էլ հրաշք չի թվա ու մանկական ամենասիրուն հրաշքի սպասումը ես կսպանեմ ինքս իմ մեջ, ապա ավելացրեց,որ նրան կտեսնեմ այն ժամանակ, երբ Ձմեռ Պապը նվերներ կբերի իմ երեխաների համար: Ես տխրեցի, բայց հասկացա, որ այնուամենայնիվ հայրիկը ճիշտ է ու եթե ես տեսնեմ Ձմեռ Պապին հիմա, իմ հրաշքը կթողնեմ անցյալում ու էլ չեմ հիանա բարության իմ  կերպարով:

Տոներն անցան հրաշալի՝ բոլոր անցյալ տարիների նման: Ամենամոտ ընկերոջս հետ շատ խաղացինք իմ մեքենաներով: Դպրոց գնալու ժամանակն եկել էր: Էլի պիտի վաղ արթնանայի, հագնեի դեղին սվիտերը, որ մայրիկն էր գնել ու պիտի ժպիտը դեմքիս մտնեի դասարան: Ես նրանց հանդեպ առանձնակի վերաբերմունք չունեի: Երրորդ դասարանում էի սովորում:  Դուրս էի դասընկերներիս բոլոր պատկերացումներից, որովհետև նրանց ուղեղներում պտտվում էր միայն ուսուցիչներին հաճոյանալու մտքերը: Ես չսիրեցի ո՛չ նրանց, ո՛չ նրանց ծննդյան տոները մանկական սրճարաններում, որոնց ես մինչև հինգերորդ դասարան չէի հրավիրվում, ո՛չ նրանց միջոցառումները, որոնց ժամանակ առանձնապես ոչ մի հետաքրքիր  բանով չէին զբաղվում: Անկեղծ ասած եթե ժամանակը հետ  տալու լինեի, նույնիսկ չէի մասնակցի նմանօրինակ միջոցառումներին, որովհետև ես միայն հիմա եմ հասկանում, որ պետք է սիրելով ինչ-որ բան անես: Իսկ ես չսիրելով հանդերձ, քաղաքավարությունից ելնելով, գլուխս կախ գնում էի օրս ամենավատ ձևով անցյալ ուղարկելու: Կատարյալ ապուշ էի:

Չնայած նրան, որ դասընկերներս ինձ համար միևնույնն էին, ես դասարանի գերազանցիկներից էի: Ուսուցչուհին մի  անգամ հավանեց կարապների մասին իմ գրած շարադրությունը, միայն այդ օրն էր, որ ես սիրեցի դպրոցը: Չեմ հիշում, թե ինչ էի գրել կարապների մասին (հավանաբար մանկական պաթոս), բայց երբ հիշում եմ շատ լավ մտքումս կարողանում եմ պատկերել էն կարապներին, որոնց մասին ասում էր թե շատ լավ էի գրել:

Ես սիրում էի գրել: Մինչև իններոդ դասարան ես էի կարդում հանձնարարված շարադրությունները: Դրանք մշտապես դպրոցի պատին էին փակցված ու այն ժամանակ դպրոցի պատն  ինձ համար չափանիշ էր: Մտածում եմ, որ եթե հիմա դրանք փակցնեին պատերին, ինքս իմ ձեռքով մեկ-մեկ կպոկեի, որովհետև դպրոցի պատը երբեք հետաքրքիր չէր ո՛չ ուսուցիչներին, ո՛չ աշակերտներին: Փաստորեն իմ ընթերցողները պատերն էին , դպրոցի պատերը: Պատերը, որոնք մի ժամանակ ներկվել էին կանաչ, տեղ-տեղ ներկը ծորացել էր ու իմ շարադրությունները, որ այնքան սիրով ու քնքշանքով էի ես գրել, գնում էին փակելու ծորած  ներկը կամ էլ բարձր դասարանի աշակերտների սիրո խոստավանությունները:

Տարիներն ի զարմանս ինձ արագ անցան ու ես մեծացա, ինձ հետ մեծացան նաև էն ընկերներս, որոնց չէի սիրում: Մի երկու ընկեր դուրս եկավ երեսունհիգ հոգանոց դասարանից, որտեղ յուրաքանչյուրը սիրեց իրեն ավելի շատ քան դիմացինին, սիրահարվեց մեկ-մեկ, ամենահիմար զբաղմունքերով զբաղվեց, վատ սովորություններին տրվեց ու ցավոք սրտի մինչ օրս չհեռացավ դրանցից: Չեմ թաքցնի, որ ես շատ դեպքերում թքած ունեցա, չտեսնելու տված անցկացրի տարին ու չարտասվեցի վերջին դպրոցական օրը, որովհետև ինձ հետաքրքիր էր հետոն, այլ ոչ թե երեկը, որ ամեն սեպտեմբերին նորից սկսում էին գործի դնել:

Տասնհինգ տարեկանում առաջին անգամ կարողացա զգալ անկախություն մի քիչ ու չզարմանաք եթե ասեմ, որ անկախություն ոչ թե ընտանիքից, այլ էն դասարանից, որից ազատվել էի: Վերջապես նոր ընկերների ու ուսուցիչների ժամանակն էր եկել: Ի զարմանս ինձ ես սիրեցի նրանց՝ երկուսին էլ: Շարադրություններս պատին չփակցվեցին, միայն ուսուցիչս մի բան ասաց. «Գուցե լսենք անունդ, հը՞ն»: Սա ինձ ավելի ոգևորեց քան կարապների մասին շարադրության մեկնաբանությունը: Աշխարհն իմն էր, բայց ես նույնիսկ այս դեպքում վախեցա հավատալ նրան, որ գոնե մի օր իմ անունն էլ կլսեն ու ես էլ առանց մի գրամ երկյուղ զգալու կխոսեմ, որպես կարևոր մեկը: Վախը կրծում էր կոկորդս, մանկությունից մնացած վախերը փակում էին աչքերս ու ականջներս:

Սարեր սիրում էի, առանձնապես շատ չէի բարձրացել, բայց սիրում էի: Մարկեսի խոսքերը իմ ներսում էին միշտ,ասել էր թե,  իրական երջանկությունը սարը բարձրանալու մեջ է: Մեծ հաճույքով սարերում կգնայի ապրելու կամ էլ չգիտեմ՝ դեկարտյան վառարաններում: Իրականում մեծ բացահայտում արեցի համալսարանում, երբ իմացա, որ մանկությանս ամենամեծ հայտնագործությունը,որ ինձ էի վերագրում, իրականում Դեկարտն արել էր  մի քանի  դար առաջ : Ասել է թե մտածում եմ՝ ուրեմն կամ:

Փոքր ժամանակ քնելուց առաջ շատ էի մտածում չմտածելու մասին ու միշտ գալիս էի այն համոզման, որ եթե չմտածեմ ուրեմն մահացած եմ, որովհետև անհնար է չմտածելը: Ինձ վառարանում քնելու անհնրաժեշտություն չեղավ, որպեսզի հասկանամ այն ինչ ցանկանում էի: Բայց մեկ ու ավելի դար առաջ Դեկարտին պետք էր եկել դա: Մտածում էի, որ  վառարաններում մթության մեջ ապրելու կգնայի երկու բանի համար: Առաջինը վախերս հաղթահարելն էր: Երկրորդն ավելի երևակայական էր.  ես ցանկանում էի զգալ էն ամենը ինչ Դեկարտն էր զգացել մտածելու ու կասկածելու վերաբերյալ իր մտքերը ներկայացնելուց առաջ:

Սիրահարվեցի երբ տասնութ էի: Սիրահարվեցի, բայց հիմարի նման չասեցի էն ինչ ուզում էի,  ներսումս փակեցի սիրուն զգացմունքներս, էն զգացմունքները, որ ծոր էին տալիս, գալիս սրտիցս թափվում էին ու ես հասկանում էի, որ հիմար եմ, որովհետև չեմ կարողանում առաջ քայլել, չեմ կարողանում, որովհետև իրականում վախկոտի մեկն եմ, մի թեթև քամի, որ անցնում է ու իրենից հետո ոչինչ չի փոխում: Սերս մեջս խեղդեցի այնքան ժամանակ մինչև երեսիս եկավ կարևորը.

«Դու կարծում ես, որ էնտեղ, որտեղ ապրում ես քո պատկերացրած մարդկանց հետ, մշտական է ու եթե նույնիսկ աշխարհդ գոնե մի քանի տոկոսով մոտ է անփոփոխ լինելուն, ապա քեզ հետ այդ մոլորակը կիսողները մշտափոփոխ են:

Համեմատում ես, ասել է թե մարդկանց իրար կողք ես դրել ու պլյուս-մինուս արել: Էստեղ չկան կարծիքներ, դու ուղղակի գնահատւմ ես նրանց արարքները, նրանց մտքերը ու քեզ համար կարևոր ընտրության պահի ՝հակառակ քո մտքի գիտակից լինելուն՝ հոգուդ խորքում ընտրում ես նրան ում անվան դիմաց  ուղիղ գծերն իրար էին կոտորում:

Ու ես քեզ համարում եմ հիմար, դու հիմար ես բառի ամենալայն ու նեղ, ամենամութ ու լուսավոր իմաստներով, դու չկարողացար ինքդ քեզ զսպել, չընտրեցիր քեզ համար լավն ու վատը, չկարողացար քո համեմատության ամենաճշգրիտ ու ամենակայուն ամփոփման վերջում քեզ համար իրարից անջատել կարևորն ու անկարևորը: Չկարողացար ու չես կարողանալու նաև վաղը, ապրելու ես այսօրվա վախով ու քեզ համար վաղն էլ է այսօրը լինելու:Դու ոչնչություն ես: Ընդունիր սա որպես կյանքիդ ամենամեծ վիրավորանք, ընդունիր որպես ցեխ, որ շաղ են տվել երեսիդ,որպես մի լավ ապտակ կատարածդ բոլոր սխալ ու անմիտ, վախկոտ  քայլերի համար»…

20 տարեկանում որոշեցի կատարել յուրօրինակ մի ճանապարհորդություն: Հեռու չէի ծննդավայրիցս, նախընտրեցի մի քիչ զգալ սարերի շունչը: Միայնակ ճամփորդելն ինձ համար չէ, ես բնույթով մենակ մարդ չեմ, սիրում եմ լիություն ամեն ինչում: Թվում է թե դասընկերներիս անհաջող դուրս գալը կամ էլ չգիտեմ՝  Ձմեռ Պապիկից խնդրածս նվերներից, վախերիցս մարդիկ պիտի ենթադրեն,  որ ես սիրում եմ միայնակ ապրել, չէ՛, չնայած շատ ու շատ բաներ աշխարհում իմ սրտով չեն, բայց այնուամենայնիվ ես սիրում եմ մարդկանց, որովհետև նրանց լսելը հետաքրքիր է: Չնայած իմ ցանկություններին ես գնացի ճամփորդության մենակ: Կստեմ եթե ասեմ, որ վախը սրտումս տնից դուրս չեմ եկել: Ես միշտ վախեցել եմ միայնությունից ու ինձ համար ճգնաժամային էր դուռը հետևիցս մի քանի շաբաթով փակելը: Գնացի: Ամբողջ ճանապարհին ներսից ուտում էի ինքս ինձ, հոգուս խորքում նստած  ծերուկ վախերս համոզում էին չգնալ, վերադառնալ տուն, նստել ու երազել միայն: Բայց ինչքան էլ չեմ գնաները փակեին ականջներս ու աչքերս, մեկ է՝  արդեն գնացել էի: Ես գնում էի սարերում երազելու, ինքս իմ դեմ գոնե մի քանի ժամով մենակ կանգնելու ու բարձր-բարձր ասելու, որ դասարանի ամենահամեստը չեմ, որ դեղին սվիտերը չեմ սիրում, որ ատում եմ մանկական սրճարաննեում ծննդյան տոները, որ սիրում եմ մինչև հիմա, որ արժանի էի երեսիս շպրտած խոսքերին, որ,որ,որ գուցե մի օր անունս լսեին: Գրականության ուսուցչուհու  խոսքերից անցել էր գրեթե 5 տարի, բայց դրանք դեռ զնգում էին ականջներումս, կարծես գալիս էին հիշեցնելու, որ  էնպես պետք է անեմ, որ գոնե մի քանի տարի հետո անունս լսեն: Ավտոբուսն ինձ հարմար տեղ իջեցրեց: Շոգ էր,աննկարագրելի տոթ եղանակ: Հեռվից երևում էին խաղաղ սարերը: Ես ոգևորված էի: Թվում էր թե սարը բարձրանալուց հետո պիտի անունս լսեն, թվում էր թե ես աշխարհում միակն էի, ով գնում է ապրելու սարերում: Ոտքով քայլեցի մի քանի ժամ, հարմար տեղ գտա, պառկեցի հանգստանալու: Քնեցի: Կառուցեցի վառարանը, դրեցի ինձ հարմար մի վայրում, սպասեցի գիշերվա գալուն: Պատերազմի միջով չանցա, չհրդեհեցի ոչինչ: Գիշերը եկավ: Կառուցածս վառարանը կազմ-պատրաստ դրված էր ընտրածս տեղում: Վառեցի,հանգցրի, մտա: Աչքերս փակեցի, կուչ եկա: Ես զգում էի, որ կամ ու էլ կարիք չեղավ ինձ համար կասկածելու..

Արթնացա: Դեկարտյան մտքերը, որ ունեի՝արդեն մի քանի տարի է ինչ չէին հիշեցերել իրենց մասին: Աննկարագրելի վախ զգացի արթնանալուց հետո:Հին վառարան գտա: Երեկո էր: Վառեցի: Չմտա: Նստեցի, վերցրի թուղթն ու գրիչը.

«Երազներդ գալիս են  ապացուցելու, որ կյանքիդ ամեն օրը մի նոր բան է քեզ տալիս՝ գույն, միտք, նորություն: Ամեն պահը մի կաթիլ է ավելացնում ապրածդ պահերի կաթսային՝ կյանքիդ կաթսային, որ դրել ես վառարանին ու եփում ես: Լինում են օրեր,երբ եփվող ճաշիդ ավելացնում ես ընդամենը կես գդալ կամ էլ չգիտեմ՝ համեմում ես, բայց հաստատ ամենաճշգրիտ չափաբաժիններով ավելացնում ես: Բաղադրատոմսը ինքդ ես ընտրել, դրել ես վառարանին, եփում ես: Մի օրում գուցե այնքան ջուր լցնես, որից ինքդ էլ կխեղդվեիր ու խեղդվում ես հոգումդ, մի օրում էլ մի քիչ աղ, որ ավելացրածդ ջրին համ տա: Ամեն օր խելոք գալիս ես տուն ու մտքումդ դեռ չեռացող ճաշդ խառնում ես՝ տեսնես ի վերջո քեզնից կյանք եփող դուրս եկավ թե չէ: Խառնում ես ու քեզ հետ խառնվում են նաև մտքերդ, որ ճաշին մի կես գդալ մտածմունք ու խոհ են ավելացնում,  վերցրել ես փայտե շերեփն ու խառնում ես ինքդ քեզ: Մի քիչ սեր ու կես բուռ արև ավելացրու, որ համ լինի կյանքումդ, որ չթքեն քեզ էլ, եփածդ էլ, չափաբաժինը ճիշտ կլցնես, որ մտածված կուլ տան, սիրով, բայց զարմացած՝ մի գդալից հետո երկրորդն ուզեն, բայց չլինի…

Դրել եմ վառարանին, էն որ կրակի պատերազմում պարտվում է, էն որ սևացել է, էն որ սիրուն էր: Եփում եմ։ Ինձնից  կյանք եփող դուրս կգա՞»:

Ամենափոքր ու մեծ, կյանքի կարևորագույն հատվածները, իմ միակ ու անփոխարինելի, կարոտալի սերը, դժվարություններն ու անսահման վախերը  կապեցի-կապկպեցի, միաձուլեցի, դարձրի  թելի մի կծիկ ու գցեցի էն  երևակայական կաթսայի մեջ, որտեղ կյանք էի որոշել եփել: Թո՛ղ,գնա ու ընկերանա մանկական ու պատանեկան վախերի հետ: Միասին կազմավորած անցյալը թո՛ղ հալվի ու գնա, բայց չկորի՝ մի օգուտ տա, ինչպես լեզվի ծայրին դրված դեղն է ցավը թեթևացնում: Թո՛ղ, օգուտ տա, սովորեցնի ապրել առանց իրենց: Փաստորեն քսանում թողեցի վախերս:   Ամբողջը նետել եմ կրակը, բայց  հոգուս մի անկյունում պահել եմ վերջին ամենասիրուն ու մաքուր, ոչ միայն շրթունքներով, այլև աչքերով ժպտալու կամ տխրելու մի քանի հիշողություն.

« Ես շնորհակալ եմ Ձմեռ Պապին ավտոտնակներով մեքենաների համար…

Կարապները գնացել էին ծածկելու կանաչ, ծորած ներկը,

Գուցե մի օր ...մի օր անունս կլսեն...»:

Վերջ

Հեղինակ՝ © Տաթև Արշակյան