Թեոդոր Դրայզեր «Ամերիկյան Ողբերգություն» (Հատվածներ)

Մեջբերումները կարդալու համար սեղմեք այստեղ:

► Քլայդը երիտասարդ էր, միտքը չափազանց զգայուն դեպի գեղեցիկն ու հաճելին, որոնք շատ քիչ ընդհանուր բան ունեին կամ չունեյին այն հեռավոր ու մշուշոտ երազանքների հետ, որ օրորում էին մոր ու հոր մտքերը: Նա նույնքան դատարկամիտ ու հպարտ էր, որքան աղքատ: Նա մեկն էր այն հետաքրքիր անձնավորություններից, որոնք իրենց վրա նայում են որպես հատուկ մարդու: Նա իրեն երբեք չէր համարում լիովին, անքակտելիորեն միացած այն ընտանիքի հետ, որի անդամն էր ինքը, և երբեք խոր չէր զգացել իր պարտավորությունը այն մարդկանց նկատմամբ, որոնք լույս աշխարհ էին բերել իրեն: ԸՆդհակառակը, նա հակում ուներ ուսումնասիրել իր ծնողներին, առանց խորապես կամ չարամտորեն քննելու: Նա ուզում էր որոշ չափով ըմբռնել նրանց առավելությունները և ընդունակությունները: Այդ ուղղությամբ նա շատ էր խորհել, սակայն երբեք ի վիճակի չէր եղել, գոնե մինչև տասնվեց տարեկան հասակը, իր համար որևէ ծրագիր կազմել, իսկ այնուհետև նա խարխափել էր, դես-դեն ընկել, կառչել էր մեկ այս մտքին, մեկ այն: Պատահականորեն այդ ժամանակները Քլայդի մեջ սկսեց խոսել սեռի հրապույրը, և նա սկսեց բուռն կերպով հետաքրքրվել ու անհանգստանալ հակառակ սեռի գեղեցկությամբ, նրան հրապուրելու կամ նրա կողմից հրապուրվելու մտքերով: Եվ բնականաբար ու զուգադիպորեն իր հագուստների հարցը և արտաքին կերպարանքը սկսեցին նույնքան վրդովվել նրան: Ինչպիսի՞ արտաքին ուներ ինքը և ինչպիսի՞ն՝ ուրիշ տղաները: Այժմ տանջալի էր մտածել, որ չուներ լավ, հարմար հագուստներ, որ ինքն այնպես գեղեցիկ չէր, ինչպես պետք է լիներ, և ոչ էլ այնքան հետաքրքիր: Ինչպիսի՜ դժբախտություն, երբ մարդ ծնվում է աղքատ և չունի մեկը, որ օգտակար լինի իրեն, երբ ի վիճակի չէ ինքն իրեն հոգալու: Որտեղ հայելի տեսներ, նրա մեջ քննում էր իր կերպարանքը, վստահեցնելով իրեն, որ ինքն այնքան էլ տգեղ չէ-ուղիղ, գեղեցիկ քիթ, բարձր և սպիտակ ճակատ, ալիքաձև, փայլուն մազեր, սև աչքեր, որոնք երբեմն արտահայտում էին խոհունություն ու թախիծ: Սակայն նկատի ունենալով այն փաստը, որ իր ընտանիքը թշվառ է, որ ինքը երբեք չի ունեցել ոչ մի իսկական բարեկամ, ոչ էլ կարող է ունենալ՝ ծնողների զբաղմունքի և նրանց հետ իր ունեցած կապի պատճառով, նա ավելի ու ավելի էր համարվում մի տեսակ հոգեկան անկումով, մելամաղձոտությամբ, որ լավ բան չէր խոստանում նրա ապագայի համար: Այդ բոլորը օժանդակում էին, որ նա երբեմն դառնար ապստամբ և ապա ընկներ թմրեցուցիչ նիրհի մեջ: Չնայած ինքն արտաքնապես դուրեկան էր և ավելի հրապուրիչ, քան շատերը, բայց ծնողների պատճառով նա տրամադրվում էր սխալ մեկնաբանելու այն հետաքրքիր հայացքները, որոնք երբեմն արհամարհական, բայց միաժամանակ հրապուրիչ ձևերով նրան էին ուղղվում կյանքի տարբեր ճանապարհներով անցնող երիտասարդ աղջիկների կողմից, աղջիկներ, որոնք ուզում էին իմանալ, թե նա հետաքրքրվու՞մ է իրենցով, անտարբե՞ր է, համարձա՞կ, թե՞ վախկոտ: Սակայն, նախքան դրամ շահելը, նա միշտ ինքն իրեն ասում էր, որ ինչ լավ կլիներ, եթե ունենար մի լավ օձիք, նուրբ վերնաշապիկ, գեղեցիկ կոշիկ, լավ կոստյում, ընտիր վերարկու, ինչպես ունեին մի քանի տղաներ: Օ՜հ, ընտիր հագուստ, գեղեցիկ տներ, ժամացույցներ, մատանիներ, գնդասեղներ…Քանի՜-քանի պատանիներ պճնազարդվում էին դրանցով: Իր տարիքի շատ տղաներ արդեն իսկական դենդիներ էին, նրանցից մի քանիսի ծնողները նրանց տվել էին սեփական ավտոմոբիլ, որով նրանք շրջում էին Կանզաս-Սիթիի գլխավոր փողոցներով, ճանճերի նման սուրալով այս ու այն կողմ: Նրանց հետ լինում էին գեղեցիկ աղջիկներ: Ինքը ոչինչ չուներ և ոչինչ չէր ունեցել: Իսկ աշխարհը լի էր անելիքներով: Որքա՜ն մարդիկ երջանիկ էին ու հաջողակ: Ի՞նչ էր անելու ինքը: Ի՞նչ ճանապարհ էր ընտրելու: Ինչի՞ ձեռնարկել, սովորել, տիրապետել մի նպատակի հասնելու համար: Ոչինչ չէր կարող ասել: Ոչինչ չգիտեր: Իսկ այդ տարօրինակ ծնողները բավականաչափ բանիմաց չէին, որպեսզի կարողանային օգտակար խորհուրդներ տալ նրան… Քլայդը հաճախ էր տեսնում, որ այս կամ այն երիտասարդ գեղեցկուհուն ընկերակցում էր մի տղա, երեկոյան համազգեստով՝ օսլայած վերնաշապիկ, ցիլինդր, թիթեռնիկ փողկապ, այծեմորթե սպիտակ ձեռնոց, ընտիր կաշուց պատրաստած կոշիկներ, մի կոստյում, որ այդ ժամանակ Քլայդին իր երևելիությամբ, գեղեցկությամբ, վայելչությամբ ու երանելիությամբ անզուգական էր թվում: Ինչքա՜ն լավ կլիներ, եթե կարողանար հագնել այդպիսի կոստյում, այդպես անկաշկանդ ու վայելուչ կարողանար ազատ, առանց այլայլվելու խոսել աղջկա հետ, ինչպես այս շնորհալի երիտասարդներից շատերն են խոսում: Կատարելության ինչպիսի՜ աստիճան: Ոչ մի գեղեցիկ աղջիկ, ինչպես նրան թվում էր այն ժամանակ, իր հետ ոչ մի գործ չեր ունենա, եթե ինքը չունենար այդպիսի շքեղ հագուստներ: Դա միանգամայն անհրաժեշտ էր, դա գլխավորն էր: Եթե միայն ինքը կարողանար հասնել դրան, կարողանար հագնվել այդ տղաների պես,-արդյոք այդ չէ՞ր նշանակի, որ ինքը ամուր կանգնած է այնպիսի ճանապարհի վրա, որ տանում է դեպի ամեն տեսակ երանություններ: Այն ժամանակ կյանքի բոլոր վայելքներն ամենայն հավանականությամբ կսփռվեն իր առջև՝ բարեկամական ժպիտներ, ձեռքի գաղտնի սեղմումներ, գուցե և մի թևով մեկին գրկած…մի համբույր…ամուսնության մի խոստում… և հետո… հետո…

► Էստայի համար ինչ-որ հմայք ունեին թևանցուկ, շորորալով ման եկող աղջիկները, որոնք գաղտնիքներ էին փսփսում իրար: Ահա գռեհիկ տղաներ, որոնց չարությունների ու զվարճալի աշխուժության մեջ զգացվում էր մի ընկերուհի գտնելու այն ուժն ու բնազդային ձգտումը, որն ընկած է պատանեկան ամվողջ մտքի ու գործունեության հիմքում: Այդ բոլորը հմայել էին նրան: Ժամանակ առ ժամանակ նա տեսնում էր սիրահարների կամ սիրային ժամանց որոնողների, որոնք թափառում էին փողոցների անկյուններում կամ դռների մուքտի մոտ և որոնք նայում էին նրան տենչալից, խուզարկու աչքերով. այդ նրա հոգում առաջացնում էր հուզմունք, ներվերի դող, որ պարզորոշ պահանջում էր երկրային կյանքի բոլոր նյութական տեսանելի բաները եվ ոչ թե երկնային անմարմին հաճույքները: Եվ այդ պատանիների հայացքները ցնցում էին նրան անտեսանելի ճառագայթների պես, որովհետև հաճելի էր նայել նրանց. նա օրեցոր ավելի ու ավելի հրապուրիչ էր դառնում: Երիտասարդների տրամադրությունը իր մեջ արթնացնում էր համապատասխան տրամադրություն, առաջացնելով այնպիսի զգացմունքներ, որոնց վրա հիմնված է աշխարհի ամբողջ բարոյականությունը եվ անբարոյականությունը: Նա այլ կարգի հարաբերություններ էր ուզում. երազում էր որևէ մեկի հետ ունենալ մի ինչ-որ պայծառ, զվարթ, զարմանալի սեր...

► Թվում էր, թե այս ընդմիջումը և նրանց հեռանալը կանխամտածված էր, որպեսզի Քլայդըև Ռիտան ավելի մոտիկանային  իրար, որովհետև, երբ նրանց խոսակցությունը մի պահ դանդաղեց, Ռիտան վեր կացավ և առանց որևէ առիթի, առանց երաժշտության, առաջարկեց նորից պարել: Նա մի քանի պարաքայլ էր արել Դիլլարդի հետ և իբր թե ուզում էր այդ քայլերը սովորեցնել Քլայդին: Պարի բնույթն այնպիսին էր, որ նրանք ավելի մոտեցան իրար, քան առաջ: Կանգնելով Քլայդին շատ մոտիկ և թևերով ու արմունկով ցույց տալով նրան, թե ինչպես պետք է կատարել այդ քայլերը, նա իր դեմքը և այտերը այնքան մոտեցրեց Քլայդին, որ վերջինիս կամքի ուժից և նպատակներից վեր էր դիմադրել դրան: Քլայդն իր այտը հպել էր նրա այտին, իսկ Ռիտան իր ժպտուն և ոգևորող աչքերը հառել էր նրան: Անմիջապես Քլայդը կորցրեց հավասարակշռությունը և համբուրեց նրա շրթունքները, և ապա նորից ու նորից: Իսկ Ռիտան, ինչպես որ սպասում էր Քլայդը, փոխանակ հեռացնելու շրթունքները, ոչ մի շարժում չարավ, նա թույլ էր տալիս, որ Քլայդը համբուրի: Քլայդը զգալով անձնատուր եղած Ռիտայի մարմնի ջերմությունը և շրթունքների փոխադարձ հպումը, հասկացավ, որ թույլ է տվել այնպիսի մերձեցում, որից խույս տալը կամ հրաժարվելը այնքան էլ հեշտ չէ: Եվ Քլայդն զգում էր, որ արդեն շատ դժվար է դիմադրել, քանի որ սիրում է նրան, և, ակներևաբար, նա էլ սիրում է իրեն:

► Ռոբերտան ահաբեկված էր…Նա սարսափում էր հասարակական կարծիքից: Անթույլատրելի հարաբերության արատը…Անօրինական երեխա ունենալու խայտառակությունը… Որքա՜ն մեծ դժբախտություն է (միշտ մտածել էր նա աղջիկներին ու կանանց լսելիս), երբ խոսում էին կյանքի, ամուսնության, անառակության մասին, ինչպես և այն թշվառ դեպքերի մասին, երբ աղջիկները զիջում են տղամարդկանց եվ ապա լքվում նրանց կողմից, վատ կմտածեին նաև այն կանայք, որոնք ապահովաբար ամուսնացել էին և գտնվում էին իրենց ամուսնու սիրո և ուժի հովանու տակ…

► Մի ակնթարթում վրեժխնդրության դաժան ու անզսպելի ցանկություն բռնկվեց Ռոբերտայի հոր հոգում այն մարդու հանդեպ, որը կարողացել էր այդպիսի գարշելի ոճիր գործել իր աղջկա նկատմամբ: Անզգա՜մը: Բռնաբարո՜ղը: Մարդասպա՜նը…Նա կենդանի մարմնացումն էր ողբերգական անզորության մի մարդու, որը կանգնած էր կյանքի անողոք, անհասանելի ու անտարբեր ուժերի առաջ…Բարձրացրած ձեռքեր, կիսաբաց բերան, երկյուղալի, ակամա և անբնականորեն նեղացող և ապա նորից լայն բացվող կոպեր և, վերջապես, մի բառ՝
-Ռոբերտա՜ն…
Լռություն: Նորից բերանի, աչքի, ձեռքերի ջղաձգություններ…և ապա՝
-Մեռե՜լ է…Խեղդվել է:
Եվ նա ուժասպառ ընկավ այնտեղ, դռան առաջ գտնվող նստարանին...իր աղջիկն այլևս չկար...

► Քլայդը մի ակնթարթում քարացավ և քաթանի պես սպիտակեց: Նրա շրթունքները թվում էին անարյուն մի շերտ և մի կետի սևեռված աչքերը տեսնում էին ոչ այն, ինչ գտնվում էր իր առջև, այլ Բիգ-Բիտեռնի հեռավոր ափը, բարձրաբերձ եղևնիները, մուգ ջուրը, որ ծածկեց Ռոբերտային: ուրեմն նրա դիակն արդեն գտել են: Հիմա կհավատա՞ն, ինչպես ինքն էր ենթադրում, որ իր դիրակը նույնպես այնտեղ է, հատակում: Քլայդն անգիտակցաբար լեզուն քսեց չոր շրթունքներին և ջղաձգորեն թուքը կուլ տվեց՝ չորացած կոկորդը թրջելու համար…

► -Քլա՛յդ, ես աստծու ողորմությունն ու փրկությունն եմ բերել ձեզ,-ասաց քահանան բանտախցի ճաղերի ետևից Քլայդին,-ՆԱ կանչեց ինձ, և ահա ես այստեղ եմ: ՆԱ ինձ ուղարկել է ձեզ հաղորդելու, որ եթե ձեր մեղքերը բոսորագույն են, նրանք ձյունասպիտակ կդառնան: Եվ եթե նրանք ծիրանու պես ալ-կարմիր են, գեղմի նման կսպիտակեն: Հիմա խորհրդածենք տեր աստծու հզորության մասին: ԴՈՒՔ ԿԱՐԾՈՒՄ ԵՔ, որ աստված չկա՞, որ նա չի՞ պատասխանի ձեզ: Աղոթեցե՛ք: Դժբախտության մեջ դիմեցեք միայն նրան, ոչ ինձ, ոչ որևէ մեկ ուրիշի: Միայն ու միայն նրան: Աղոթեցե՛ք: Խոսեցե՛ք նրա հետ: Կոչ արեք նրան: Պատմեցեք նրան ճշմարտությունը, և խնդրեցեք նրան, որ օգնի: Եվ եթե միայն դուք ձեր հոգում իսկապես զղջում եք ձեր գործած չարիքի համար, դուք, ճշմարիտ եմ ասում, կլսեք ու կզգաք նրան. դա նույնքան ճիշտ է, որքան այն, որ ես այժմ կանգնած եմ ձեր առաջ: Նա կբռնի ձեռ ձեռքից: Նա կմտնի այս խուցն ու ձեր հոգու մեջ: Դուք նրան կճանաչեք այն լույսով ու անդորրությամբ, որով կհամակվեն ձեր բանականությունն ու սիրտը: Բացեք Հովհաննու ավետարանը, կարդացեք այն սկզբից մինչև վերջ: Խորհրդածեք ու աղոթեցեք, խորհրդածեցեք ձեզ շրջապատող ամեն ինչի՝ լուսնի, աստղերի և արևի մասին, ծառերի ու ծովի մասին, ձեր սեփական բաբախող սրտի, ձեր մարմնի, ձեր ուժի մասին, և հարց տվեք ձեզ. ո՞վ ստեղծեց այդ բոլորը: Որտեղի՞ց առաջացան դրանք: Եվ եթե բացատրություն չգտնեք, տվեք ձեզ նաև հետևյալ հարցը. մի՞թե այդ բոլորը, նրանց թվում եվ ձեզ ստեղծողը, ո՛վ էլ լինի, ու՛ր էլ գտնվի, բավական իմաստություն, գթասրտություն և ուժ չի ունենա ձեզ օգնելու այն ժամին, երբ դուք օգնության կարիք ունեք, լուսավորելու ձեզ, մխիթարելու և ձեզ ճանապարհ ցույց տալու: Միայն հարցրեք ձեզ. ո՞վ է այս տեսանելի աշխարհի արարիչը: Իսկ հետո դիմեցեք նրան, բոլոր գոյություն ունեցող բաների ստեղծողին, և նրա մոտ պատասխան փնտրեցեք, թե ի՛նչպես վարվել և ի՛նչ անել: Տարակույսների մի՛ մատնվեք: Հարցրեք և պատասխան կստանաք: Հարցրեք օր ու գիշեր: Խոնարհեցեք ձեր գլուխը, աղոթեցեք ու սպասեցեք: Հիրավի, նա չի լքի ձեզ: Ես այդ գիտեմ, որովհետև ինքս ունեմ հոգեկան այդ խաղաղությունը:...Մակ-Միլլան

► «Ամերիկյան Ողբերգություն» գրքի վերջաբանը, Քլայդի մահապատիժը...Յուրաքանչյուր ընթերցող Դրայզերի ցանկացած գրքի վերջաբանում կգտնի իրեն հուզող շատ հարցերի պատասխանները: ...Վերջապես հասավ վերջին օրը...վերջին ժամը...Քլայդին տեղափոխում են հին Մահվան տան մի խուց և ածիլվելուց ու լողանալուց հետո նրան տալիս են սև շալվար, սպիտակ շապիկ` առանց օձիքի (հետո պետք է բաց անեն այն վզից), թաղիքե նոր ոտնամաններ ու գորշ գուլպաներ: Նրան թույլատրվեց այս հագուստով մի անգամ էլ տեսակցել մոր և Մակ-Միլլանի հետ,-մահապատժի նախօրյակի երեկոյան ժամը վեցից մինչև վերջին օրվա առավոտյան ժամը չորսը նրանց թույլատրվեց մնալ Քլայդի մոտ` նրա հետ խոսակցելով աստվածային սիրո և գթության մասին: Իսկ ժամը չորսին եկավ բանտապետն ու հայտարարեց, որ միսիս Գրիֆիտսի հեռանալու ժամանակն է արդեն` Քլայդին թողնելով Մակ-Միլլանի հոգատարությանը: (Դա օրենքով պահանջվող ցավալի մի անհրաժեշտություն է,- ասաց նա): Ապա Քլայդի ու մոր վերջին հրաժեշտը. այդ րոպեներին, մերթ ընդ մերթ լռելով, իր սրտի սաստիկ ճմլոցը զգալով, նա այնուամենայնիվ կարողացավ ասել.
-Մայրիկ, դու պետք է հավատաս, որ ես մեռնում եմ խոնարհ ու հանգիստ: Մահը սոսկալի չէ ինձ համար: Աստված լսեց իմ աղոթքները: Նա ուժ և խաղաղություն շնորհեց իմ հոգուն: Բայց ինքնիրեն ավելացրեց. «Արդյոք այդպե՞ս է»: Միսիս Գրիֆիտսը բացականչեց. «Որդյակ, որդյակ, ես գիտեմ, գիտեմ, հավատում եմ դրան: Գիտեմ, որ իմ փրկիչը ողջ է և չի լքի քեզ: Թող մեռնենք, բայց կապրենք հավիտենական կյանքով:-Նա կանգնած էր` աչքերը դեպի երկինք բարձրացրած, վշտահար: Եվ հանկարծ ետ դարձավ, գրկեց Քլայդին և երկար ու պինդ սեղմեց նրան իր կրծքին` շշնջալով.- որդյա՜կս…տղա՜ս… Նրա ձայնը խզվեց, նա շնչահեղձ էր լինում…Թվում էր, թե նրա ամբողջ ուժը փոխադրվել է Քլայդին, և վերջապես նա զգաց, որ պետք է թողնի նրան, որպեսզի չընկնի… Երերալով նա արագ շուռ եկավ դեպոի բանտապետը, որ սպասում էր նրան տանելու Մակ-Միլլանի Օբեռնում բնակվող բարեկամների մոտ: Եվ հետո, այդ ձմեռային առավոտվա մթության մեջ, վերջին րոպեները. բանտապահներն եկան, կտրվածք արին նրա տաբատի աջ փողքին, որպեսզի կարելի լիներ մետաղյա շերտիկ դնել նրա ոտին, ապա գնացին խցերի առաջ վարագույրները ծածկելու: -Թվում է թե արդեն ժամանակն է: Համարձա՛կ եղիր, որդյակ,- դա ասաց արժանապատիվ Մակ-Միլլանը` տեսնելով մոտեցող հսկիչներին. նրա հետ հիմա Քլայդի մոտ էր և արժանապատիվ Հիլֆորդը: Եվ ահա Քլայդը վեր կացավ իր մահճից, որ նստած էր Մակ-Միլլանի կողքին` լսելով Հավհաննու ավետարանի 14,15 և 16-րդ գլուխների ընթերցումը. «Մի խռովեսցէք սիրտք ձեր, այլ հաւատացէք յաստուած և յիս հաւատացէք»: Եվ ապա վերջին ուղին. Արժանապատիվ Մակ-Միլլանը Քլայդի աջ կողմից, արժանապատիվ Հիլֆորդը ձախ կողմից, իսկ հսկիչները առջևից և հետևից: Բայց սովորական աղոթքների փոխարեն արժանապատիվ Մակ-Միլլանը հայտարարեց. -Խոնարհվեցեք աստծու ամենազոր աջի տակ, որպեսզի նա կարողանա ձեզ բարձրացնել, երբ կհասնի ժամը: Նրան հանձնեցեք ձեր բոլոր հոգսերը,որովհետև նա հոգում է ձեր մասին: Թող խաղաղություն տիրի ձեր հոգում: Իմաստուն և արդար են նրա ուղիները,որ իր որդի Հիսուս Քրիստոսի միջոցով, մեր կարճատև տառապանքներից հետո, մեզ կոչեց իր հավիտենական փառքին: « Ես եմ ճանապարհն և ճշմարտութիւն եվ կեանք. ոչ ոք գայ առ հայրն երկնաւոր, եթե ոչ ինեւ»: Բայց երբ Քլայդն անցնում էր Մահվան տան միջանցքով դեպի այն դուռը, որի հետևում էլեկտրական աթոռն էր սպասում իրեն, ձայներ լսվեցին.
-Գնաս բարո՜վ, Քլայդ: Եվ Քլայդը բավականաչափ երկրավոր միտք և ուժ ունեցավ նրանց պատասխանելու համար.
-Մնաք բարո՜վ բոլորդ: Բայց նրա ձայնն այնքան տարօրինակ ու թույլ, այնքան հեռվից հնչեց, որ իրեն` Քլայդին էլ թվաց, որ ոչ թե ինքը ճչաց այդ խոսքերը, այլ իր կողքից քայլող մեկ ուրիշը: Թվում էր,որ նրա ոտքերը ավտոմատիկ կերպով են քայլում: Եվ նա լսում էր փափուկ ոտնամանների ծանոթ քըստքըստոցը, երբ նրան տանում էին դեպի այն դուռը: Ահա նա հասավ այնտեղ...ահա դուռը բացվեց: Վերջապես ահա և էլեկտրական աթոռը, որ նա շատ հաճախ տեսել էր երազում...որից շատ էր վախենում...իսկ հիմա նրան ստիպում են գնալ դեպի այն: Նրան հրում են դեպի այն...այն դռնով, որ հիմա բաց է...նրան ընդունելու համար... Բայց շատ շուտով փակվում է...նրանից դուրս է մնում այն ամբողջ երկրավոր կյանքը, որ նա կարողացել էր ապրել: Կես ժամ անց արժանապատիվ Մակ-Միլլանը բոլորովին դժգույն, տանջված դեմքով, բարոյապես ու ֆիզիկապես ջարդված մարդու թույլ քայլվածքով դուրս եկավ բանտի սառը դռնից: Ի՜նչ կիսախավար, խղճուկ, տխուր ու մառախլապատ էր ձմեռային այդ օրը...Ճիշտ իրեն` Մակ-Միլլանի պես...Մեռա՜ծ: Նա` Քլայդը, որ միայն մի քանի րոպե առաջ այնքան լարված, բայց և այնպես միամիտ քայլում էր նրա կողքին, հիմա մեռած է: Օրե՛նք: Այսպիսի բանտեր: Ուժեղ և չար մարդիկ արդեն ծիծաղում են այնտեղ, ուր Քլայդն աղոթում էր: Իսկ այդ խոստովանա՞նքը: Արդյոք ճի՛շտ վճռեց ինքը Մակ-Միլլանը ` աստծու իմաստությամբ ղեկավարվելով, քանի որ աստված նրան հաղորդակից արեց իր իմաստությանը: Ճի՞շտ վճռեց: ՔԼԱՅԴԻ ԱՉՔԵ՜ՐԸ: Արժանապատիվ Մակ-Միլլանն ինքն էլ քիչ էր մնացել, որ անզգայացած ընկներ, երբ Քլայդի գլխին սաղավարտ անցկացրին...և էլեկտրական հոսանք տվեցին...նա ամբողջ մարմնով սարսռում էր, նրա սիրտն էր խառնում...մի կերպ, ինչ-որ մեկի օգնությամբ նա դուրս պրծավ այդ սենյակից- նա, որի վրա այնքան հույս էր դրել Քլայդը: Չէ՞ որ նա խնդրել էր աստծուն ուժ տալ իրեն, խնդրել էր... Նա քայլում էր լուռ փողոցով, բայց ստիպվեց կանգ առնել ու հենվել ձմեռվա այդ եղանակին մերկ ու տխուր մի ծառի...Քլայդի աչքե՜րը...Նրա հայացքն այն րոպեին, երբ անզոր ընկավ այդ սարսափելի աթոռին...տագնապալի հայացքը, աղաչական ու ապշած, ինչպես թվաց Մակ-Միլլանին, սևեռած իրեն ու բոլոր շրջապատող մարդկանց: Ճի՞շտ վարվեց ինքը` Մակ-Միլլանը: Նահանգապետ Ուոլտհեմի հետ խոսակցելիս իր ընդունած որոշումն իր՞ոք ողջամիտ էր, արդարացի ու գթասիրտ: Հարկավոր չէ՞ր այն ժամանակ պատասխանել նահանգապետին, որ թերևս… թերևս…Քլայդը խաղալիք էր այլ ազդեցությունների…Մի՞թե իր հոգին այլևս անդորրություն չի ունենալու: «Գիտեմ, զի փրկիչ իմ կենդանի է եւ պահպանէ զնա յաւուրն այնմիկ»: Եվ դեռ երկար ժամեր Մակ-Միլլանը թափառում էր քաղաքում` մինչև որ սիրտ արավ ներկայանալու Քլայդի մորը: Իսկ նա արժանապատիվ Ֆրենսիս Գոլտի և նրա տիկնոջ` Օբեռնում «Փրկության բանակի» գործիչների տանը առավոտյան ժամը չորս ու կեսից ծնկաչոք աղոթում էր իր որդու հոգու փրկության համար. Նա դեռ մտովի փորձում էր տեսնել նրան արարչի գրկում: « Գիտեմ, քո հավատացյալն եմ»,- աղոթում էր նա: ՀՈՒՇ Ամառային երեկո էր, աղջամուղջ... Եվ ահա երևում են բարձր պատեր Սան-Ֆրանցիսկոյի առևտրական կենտրոնում, բարձր և գորշ, երեկոյան կիսամթի մեջ...

Հ.Գ. Եթե դուք ունեք մեջբերումներ՝ դուրս բերված այս գրքից, ապա կարող եք ուղարկել մեզ հետադարձ կապով: