Ստեֆան Ցվայգ «Ամոկ» | ՎԵՐԼՈՒԾՈՒԹՅՈՒՆ

Շատ կարելի է խոսել Ցվայգ ֆենոմենի մասին. ամեն անգամ իր նովելները կարդալուց ես հիանում եմ գրողի բառերի յուրահատուկ ընտրությամբ և այդ բառերը միմյանց ետևից ճիշտ դասավորելու անտանելի տաղանդի հատկությամբ: Ցվայգ ընթերցելիս ամեն անգամ հրապուրվում եմ իր արվեստով, իր սիրունությունը նկարագրելու անասելի շնորհքով: Թե ինչպես է կարողանում մինչև հատակն ընկղմվել թե՛ կնոջ հույզերի մեջ, թե՛ ամուսնու ապրումների մեջ, թե՛ սիրեկանի ներաշխարհի մեջ, և թե իր՝ որպես այդ պատմությունը կողքից լսող երրորդ անձի մեջ: Եվ ամեն անգամ ապշում եմ, թե ինչպես է սիրելի գրողը կարողանում հոգեբանական ապրումների ու մարդկային զգացմունքների նկարագրությունը, որոնք շա՜տ խորը ողբերգություններ են իրենց մեջ պարունակում, այդքա՜ն սիրուն փոխանցել ընթերցողին... Ինչքա՜ն նրբազգաց ես դու, Ցվայգ, ու ինչքա՜ն ոչ անտարբեր մարդկանց հոգիներում կատարվող փոթորիկների նկատմամբ: Փոթորիկներ, որոնց գաղտնիքներին հասու է միայն քո խորաթափանց էությունը:

Երբ կարդում էի «Ամոկը», էմոցիոնալ զգացողություններս չափազանց սրվել էին: Նախ ամբողջովին կլանում էի Ցվայգի՝ որպես պատմությունը ներկայացնող անձի տանջանքները, այնուհետև տեղափոխվում էի պատմության հերոսների ու նրանց դժբախտ ճակատագրերի մեջ: Կարդում էի, տեսնում թե ինչ է կատարվում, ցավում էի, երբեմն սառում, փշաքաղվում, դարձյալ հիանում Ցվայգով, ու ընթերցելու ժամանակ, երբ հասել էի հետևյալ հատվածին, որտեղ կնոջ շուրթերից հնչում են այս տողերը՝

«Ոչ ոք չի՞ իմանա... Ոչ ո՞ք», գիրքն արդեն դրել էի մի կողմ, ու ուզում էի հասկանալ, կարո՞ղ եմ խաղաղ սրտով շարունակել կարդալ այն, թե ոչ:

«- Երդվեք... որ ոչ ոք չի իմանա... երդվեք...​»: Ինչքա՜ն նվիրվածություն, ինչքա՜ն խնդրանք, ինչքա՜ն մի վերջին հույս կային այս բառերի մեջ... Ոչ ո՜ք չի իմանա... Ոչ ո՜ք...

Այնուհանդերձ մի կողմ թողնելով իմ զգացմունքներն առ Ցվայգ, մի փոքր վերլուծություն կուզենամ անել տեքստի վերաբերյալ: Սակայն չեմ սիրում, որ գրականությանը վերաբերվում են որպես տեքստի՝ դասական իմաստով, հետևաբար սա միայն "տեքստ" չէ, սա նովել է՝ իր ամբողջ հմայքով, ուստի ոչ թե "տեքստի", այլ նովելի վերլուծությունը կներկայացնեմ մեր սիրելի ընթերցողին:

Առհասարակ, ես սիրում եմ համեմատել ստեղծագործություններն իրար հետ, ու էստեղ նկատեցի անուղղակի կապ Բերնհարդ Շլինկի «Ընթերցողի» հետ: Հիմա մի փոքր հատված մեջբերեմ այդ գրքից, և դարձյալ վերադառնանք «Ամոկին»:

"Ես այն ժամանակ մի քանի անգամ փորձեցի այդ խնդրի մասին խոսել ընկերներիս հետ։ Պատկերացրու, որ ինչ֊որ մեկը գիտակցաբար դեպի կործանում է գնում, և դու կարող ես փրկել նրան, կփրկե՞ս։ Պատկերացրու, որ հիվանդին վիրահատություն է սպասվում, բայց նա թմրանյութ է օգտագոր­ծում, որի հետ անզգայացումը անհամատեղելի է. հիվանդն ամաչում է, որ թմրանյութ է ընդունում, և անզգայացնող բժշկին ոչինչ չի ասում այդ մասին, դու կխոսե՞ս անզգայացնող բժշկի հետ։ Պատկերացրու, որ դատարանում անողոք դատավճիռ է սպասվում մի մարդու, եթե նա չխոստովանի, որ ձախլիկ է. քանի որ հանցագործությունը կատարվել է աջ ձեռքով, նա չէր կարող դա կատարել։ Բայց նա ամաչում է խոստովանելուց, որ ձախլիկ է. դու կասե՞ս դատավորին գործի իսկությունը։ Պատկերացրու, որ նա համասեռամոլ է, հանցանքը որպես համասեռամոլ չի կարող կատարած լի­նել, բայց ամաչում է, որ համասեռամոլ է։ Խոսքն այն մասին չէ, թե պետք է ամաչել նրանից, որ ձախլիկ ես կամ համասեռամոլ. պարզապես պատկերացրու, որ մեղադրյալն ինչ֊որ բանից սաստիկ ամաչում է։" (Բ.Շ. - Ընթերցողը):

Այսինքն, Հաննան ամաչում էր թաքցնել իր կարդալ չիմանալը, Հաննան որոշեց նստել բանտ, միայն թե ոչ մեկ գլխի չընկնի, որ նա կարդալ չգիտի, որ նա անգրագետ է: Իսկ այստեղ էլ Ցվայգի հերոսուհին էր տառապում նույնն խնդրով. նա գերադասեց մեռնել, միայն թե ամուսինը չիմանա, որ սիրեկանից երեխայի է սպասում:

Հաննան և Ամոկի հերոսուհին թույլ հերոսներ չեն, ընդհակառակը, նրանք այն շտրիխային կերպարներն են, որոնք հայտնվելով տղամարդու կյանքում փոխում են նրանց ճակատագրի հետագա ընթացքը: Ինչպես «Ընթերցողի» մեջ Միխայելն այլևս չկարողացավ առանց Հաննայի մասին հիշողություններին հրաժեշտ տալով ապրել, այնպես էլ այստեղ բժիշկը, չկարողանալով մարսել մեծատոհմիկ կնոջ անձնական խնդիրը, այլևս ուժ չունեցավ իր մեջ հանգիստ խղճով շարունակելու զբաղվել իր առօրյա բժշկությամբ և ամբողջ կյանքով մեկ նետվեց նրան մահվան ճիրաններից փրկելու փորձերին: «Ամոկի» բժիշկը և «Ընթերցողի» Միխայելը՝ համեմատած "նրանց" կանանց, ավելի թույլ են, ավելի տրագեդիկ, քան կյանքին դեմ հանդիման կանգնող և սեփական կյանքը զոհել ցանկացող հերոսուհիները, ովքեր գերադասում են մեռնել, միայն թե իրենց անունն ու պատիվը բարձր մնա, ովքեր կյանքի և մահվան միջև կանգնում են մահվան ընտրության վրա, միայն թե իրենց անունը չպախարակվի: Այս երկու հերոսուհիներն էլ զոհ են մի անպատմելի հպարտության և անասելի համառության, որը հասու չէ շատերին, և որոշ ընթերցողների մոտ շարունակում է դեռ չլուծված հարց մնալ, թե, ամեն դեպքում՝ «ինչու՞»: Պատասխանը հետևյալն է՝ նրանք չափից դուրս շատ էին սիրում իրենց, քան մարդկանց, որոնք նրանց շրջապատոողներն էին, և ավելի շուտ զոհ կգնային ճակատագրին, քան թե կթողնեին, որ իրենց ինքնասիրության վրա մի չնչին բիծ քաշվեր: Հերոսուհիներ, որոնց համար իրենց անունն ավելի պատկառելի գտնվեց՝ թեկուզ կյանքի գնով, քան մյուսների հասարակ գոյությունը:

Ինչքա՜ն դժբախտ էին «Ամոկի» բոլոր հերոսները...
Դժբախտ էր կինը, որը չէր սիրում ամուսնուն, սիրով էր զբաղվել երիտասարդ զինվորականի հետ և հղիացել էր վերջինից:
Դժբախտ էր ամուսինը, ով անգամ մինչև վերջ չկարողացավ իմանալ, թե ով էր իր կինը և ինչ էր արել իրենից թաքուն. ամուսնու դժբախտության ահագնացած չափը՝ երբ նույնիսկ չիմացավ կնոջ մահվան իրական պատճառը, շնորհիվ բժշկի՝ տղամարդուն վայել գաղտնապահության:
Դժբախտ էր բժիշկը, ով աշխատանքի բերումով հայտնվեց բոլորովին ոչ այնտեղ, որտեղ կպատկերացներ, դարձավ դժբախտ մոլագար, դարձավ ամոկ ու դժբախտացրեց շատերին և առաջին հերթին, ինքն իրեն և ստիպված պատասխան տվեց իր կյանքով:
Դժբախտ էր սպան, ումից հղիացել էր կինը, և ով հավանաբար մաքուր սիրով էր սիրում կնոջը:
Դժբախտ էր մանկիկը, ով խեղվեց 3 ամսեկան վիճակում:
Եվ ինչքա՜ն, ինչքա՜ն դժբախտ էր Ցվայգը, պատմությունը լսողը և մեզ փոխանցողը, որովհետև բնավ հեշտ չէ այսպիսի պատմություններ իմանալուց հետո հանգիստ խղճով ապրել:

Եվ թե ինչպես այս անըմբռնելի, անասելի ողբերգությունը հնարավոր է վերածել գրականության, հրապուրել ընթերցողին ու շշմեցնել դեպքերի արագ ընթացքով, դրա համար ամենաքիչը, որը ես կարող եմ անել, միայն խոնարհվել Ցվայգի տաղանդի առջև ու շնորհակալություն հայտնել նրան իր հիասքանչ ժառանության համար:

Թերևս այսքանը:

Հեղինակ՝ © Համլետ Մուրադյան