Ռեյ Բրեդբերի «Խատուտիկի գինի» | ԳՐԱԽՈՍԱԿԱՆ

Հեղինակ՝ Սմբատ Բունիաթյան

Ռեյ Բրեդբերիի «Խատուտիկի գինի»-ն

(գրախոսական)

«Խատուտիկի գինի»: Մենք գործ ունենք իր տեսակով թերևս եզակի ստեղծագործության հետ, և այս գիրքը հասկանալու համար մենք նախ պետք է կանոնակարգենք մեր մոտեցումներն ու ընկալումը։

Կան գրքեր, երբ գրողն ինքը տանում է քեզ իր ետևից՝ առաջնորդի դերն իր վրա վերցնելով, և կան գրքեր, երբ դու մենակ ես մնում ընթերցելիս։ Գրողը չի պարտադրում իր ներկայությունը։ Այստեղ գործ ունենք հենց ա՛յս դեպքի հետ։ Այս գրքում ճանապարհն ի՛նքդ պիտի հաղթահարես։ Ընթերցանությունը անօգուտ կլինի, քանի դեռ չես գտել ստեղծագործության ենթատեքստը բացելու բանալիները։ Ի՞նչ ենք հասկանում սա ասելով։ Ողջ ստեղծագործությունը այլաբանություն է՝ հմտորեն փոխկապակցված սիմվոլներով, կամ՝ խորհրդանիշներով։ Քանի դեռ փակ են սիմվոլները, չեն բացվի միտքն ու ասելիքը, իսկ գիրքը ծածուկ կպահի իր հմայքն ու մոգական խորհուրդը։

Եվ այսպես։ Գործողությունները ծավալվում են Գրինթաուն մտացածին գավառական քաղաքում։ Հենց առաջին էջից իսկ Բրեդբերին ընթերցողին է նվիրում անզուգական նկարագրություններ։ Գիրքը գրված է բանաստեղծական ոգով, լեզուն շռայլ է, հարուստ։ Մենք փոքր ինչ տարակուսում ենք մի քանի էջ ընթերցելիս. ինչի՞ մասին է առաջին հայացքից շարքային այս պատմությունը, որն ընդամենը պատանիների կյանքն է նկարագրում։ Հարցին մոտենանք այլ տեսանկյունից։ Բրեդբերին մեծ վարպետությամբ է կառուցել գործողությունների համակարգը։ Գավառական քաղաք, որտեղ տները կառուցված են բնության գրկում։ Կա անտառ, արև և ամառ։ Մենք զգում ենք բնության զարթոնքը։ Ամենուրեք բույր է, մեղեդի, քամի և կաթիլներ։ Բայց Պատանիների կյանքը, կենսակերպն ու խոհերը չեն հասկացվում, քանի դեռ դիտորդի դերում ենք, նայում ենք նրանց կողքից։ Հիշո՞ւմ եք. գրողը չի առաջնորդում։ Մենք ինքներս պետք է պատանիների հե՛տ լինենք՝ ապրելով բոլոր այն հոգեվիճակները, որոնք անխուսափելիորեն կապված են աշխարհընկալման հետ։ Գիրքը ներկայանում է իբրև նովելների հավաքածու։ Սա ինքնանպատակ չի։ Ենթատեքստում առկա նյարդերի վրա հավաքված այս նովելները ներկայանում են իբրև համամարդկային ճշմարտությունների ամբողջականություն։ Այլ խոսքով, մենք թերթում ենք մարդկային բարդ ճակատագրեր, որոնք բոլորը պայմանական իրավիճակում են։ Ամա՛ռ։ Տա՛պ։ Դաշտերում դեղնում են ցորենհասկեր, անձրևը ոռոգում է՝ շեշտելով կյանքի բնականոն ընթացքը։ Սակայն մահկանացու է մարդը, իսկ նրան տրված ժամանակը՝ սահմանափակ։ Բրեդբերին զարգացնում է հավիտենական բնության և մահկանացու մարդու հակադրությունը շատ մանրակրկիտ՝ խոհափիլիսոփայական շերտեր բացելով։

Հիմնական և ամենաառաջնային գաղափարն այս ստեղծագործության մեջ սերունդների հակասությունն ու համատեղ կենսակերպն է։ Պատանի Դուգլասը արթնանում է պապիկի աշտարակում։ Առջևում ամռան երկարատև օրերն են, իսկ կյանքը հավիտենական հեքիաթ է թվում։ Աշտարակն այստեղ խորհրդանշում է ավագ սերնդի բարձունքն ու կարևորությունը, նրանց բազմաթիվ գործերն ու ձեռքբերումները այս արևի ներքո։  Նահապետների սերունդը հոգևոր և նյութական կառույցներ ունի, սա բացարձակ ճշմարտություն է, իսկ պապիկը ավագ՝ ծերացող սերնդի խորհրդանիշն է։  Դուգլասը հետևում է, թե ինչպես է արթնանում քաղաքը։ Մարդկանց կյանքն է շարունակվում համատեղ գոյակցության մեջ։

Սրան հաջորդում է հոր հետ անտառ գնալու տեսարանը։ Դուգլասն ու նրա եղբայր Թոմը կյանք են մտնում բազմաթիվ բացահայտումներով։ Սա չի լինում առանց պատանեկան ֆանտազիաների, այդ իսկ պատճառով Թոմը խիստ չափազանցություններով է բացահայտում իր հաշվարկները՝ կապված առօրեական մեծ ու փոքր մանրուքների հետ. թե քանի անգամ է բեյսբոլ խաղացել, թե քանի անգամ է մաքրել ատամները և այլն։ Անշուշտ, բոլոր այս հաշվարկները ցուցանում են պարզ մի ճշմարտություն։ Պատանիները իմաստության առաջին սերմերն են հավաքում իրենց կյանքի փորձառության դաշտերից։ Հայրը ավագ սերնդի ներկայացուցիչն է, սակայն Բրեդբերին շատ ավելի մեծ իմաստով է մատուցում հոր կերպարը։ Տղաների պատկերացմամբ՝ նա ամեն բան գիտի։ Այդպես, անթերի իմաստություն ունի տիեզերքի Արարիչը, մարդկության հայրը, և նա՛ է մարդկանց դուրս բերում գոյության անտառներից, որպեսզի չմոլորվեն իր որդիները, որոնք անփորձ պատանիների պես են և չեն փայլում իմաստությամբ։ Դուգլասը իր մեծամեծ հայտնագործությունն է անում հենց անտառում։ Նա հասկանում է, որ ապրում է, այլ խոսքով՝ մոտենում է իր գոյության իմաստն ըմբռնելու մակարդակին։  Սկսվում է գիտակցական տարիք մտնելու փուլը։

Ողջ ընթերցանության ընթացքում չենք ազատագրվում ամռան ներկայությունից, որովհետև ամառը առանձնահատուկ կարևորություն ունի։ Գրքում՝ ամառը կյանքի տևողության խորհրդանիշն է։ Ինչպես կյանքն է բաղկացած փուլերից, այնպես էլ ամառը. հունիս, այսինքն՝ պատանեկություն, հուլիս՝ միջին տարիք, և օգոստոս. ծերությունը։ Ամառը կյանքի պայմանական ժամանակահատված է, որտեղ համախմբված են տարիքային տարբեր խմբերում գտնվող և տարբեր սերունդներ ներկայացնող մարդկիկ։

Յուրաքանչյուր մարդու գոյությունը սկզբնավորվում է երազներով։ Այստեղ, այս պարագայում, դրանք Դուգլասի սպորտային կոշիկները կարող են լինել։ Հունիս ամսվա սկզբում դրանք անթերի զսպանակների պես էին, և նա վազում էր՝ դաշտ ու հանդեր ոտատակ տալով։ Օգոստոսի վերջին, սակայն, կոշիկներն այլևս մաշված են, քայլքը՝ դժվար։ Սա ապագա ծերությունն է խորհրդանշում։ Դեռ կխոսենք այս թեմայով առավել հանգամանալից, իսկ հիմա անդրադառնանք խատուտիկի գինուն։

Խատուտիկի գինի։ Չափազանց օրիգինալ խորհրդանիշ։ Գինին հյութն է ամռան։ Եթե ամառը կյանքն է խորհրդանշում, ապա գինին անզուգական բացահայտում է։ Գինին, ամռան հյո՛ւթը, նույն ինքը կյանքի՛ հյութն է, կյանքի իմաստը՝ շշերի մեջ պարփակված։ Շշերն իբրև խորհրդանիշ օգտագործելով՝ Բրեդբերին շեշտում է ամենաթանկն ու ամենանվիրականը հնարավորինս երկար պահպանելու վիճակ, ցանկություն, ջանք… Ո՞վ է նկուղից բերում խատուտիկի գինին։ 15-րդ էջում հրաշալի բացահայտում կա սրա հետ կապված։ «Եվ այդժամ, հանց ամռան աստվածուհի, նկուղից բարձրանում է տատիկը՝ ձեռագործ շալի տակ ինչ որ բան թաքցնելով։ Նա հիվանդներից յուրաքանչյուրի սենյակը կբերի այդ ինչ որ բանը, բաժակների մեջ կլցնի բուրավետը, թափանցիկը և բաժակները կդատարկվեն մի շնչով»։ Անցնող սերունդը բերում է ամռան գինին։ Բերում է ձմռանը, որ մարդկանց հիվանդությունն է խորհրդանշում, այլ խոսքով՝ նրանց ներքին վիճակը՝ կապված կորուստների և կենաց օրեր պարպելու հետ։ Ավագ սերնդի կյանքն ավարտին է մոտենում, իսկ գինին նկուղում է. վերջին ուժերի շտեմարանում։ Բայց կախարդական այս հեղուկի յուրաքանչյուր կումը ամռան՝ կյանքի  համն է թողնում շուրթերի վրա… Թողնում է անցած օրերի հուշն ու անցած օրերում կորսվածը։ Եղել է ժամանակ, երբ ծաղիկների, այսինքն՝ կյանքի գեղեցկության հյութն ունենալու համար, և ապա՝ գինի ունենալու համար,     մամլիչով են ճզմել խատուտիկները, որ Թոմն ու Դուգլասն էին հավաքում։ Մատաղ սերունդն է պահպանում կյանքի մայրամուտին մոտեցողների ամառը, նրանց ծերության զորությունը։ Իսկ պապիկը վարձատրում է խատուտիկներ հավաքող Թոմին ու Դուգլասին։ Այստեղ, անշուշտ, կարևորվում է տատ ու պապերից՝ ամենաիմաստուն շերտից եկող պատրաստակամության և ապիմաստուն պատանիներին դեպի կյանք առաջնորդելու մասին։  Սակայն որտեղի՞ց գինու բաղադրատոմսը։ Պապիկն այն գտել է հին թերթերից մեկում։ Սա նշանակում է՝  նախորդների իմաստությունն ու փորձը չեն կորսվում, այլ անցնում են սերնդեսերունդ, որովհետև ամառները հաջորդում են միմյանց, իսկ ամառներից ոչ մեկը չի կրկնում մյուսին։ Դրանք կյանքի փուլերն են, սերնդափոխության հավիտենական տխրությունը։ Սակայն յուրաքանչյուր սերունդ իր առաջընթացն ունի, ունի կյանքի մասին իր պատկերացումները։ Գրքում կա մի երիտասարդ՝ Բիլ Ֆոսթերը, որն այլևս խուսափում է գերանդիով խոտ հնձելու չարչարանքից։ Գիտությունը նոր տեսակի խոտ է մոգոնել։ Այս խոտը չի բարձրանում, հնձելու կարիք չկա, աճում է  չափազանց խիտ՝ խեղդելով որևէ բուսականություն։ Ֆոսթերը նվեր ունի պապիկի համար։ Նա ցանկանում է պապիկի մարգագետնում ցանել այս խոտը, որպեսզի ծերուկին ազատի գերանդի գործածելու գլխացավանքից։ Այս միտքը խելացնորության է հասցնում պապիկին։ Ինչպե՞ս։ Չէ՞ որ մարգագետնում են աճում խատուտիկները, որոնցից սերունդների գինին է պատրաստվում։ Այս գինին սկզբնավորվում է խոտին քսվող գերանդու շեղբից։ Սրա մեջ մեղեդի կա և կա մեծագույն հաճույք, քանզի ծեր մարդը գիտի, որ իր գինին խոսելու է նաև խոտ կտրող գերանդու երգով։ Բրեդբերին մարգարեաբար կանխատեսել է այսօր ակնհայտ մի ճշմարտություն։ Կյանքի հարմարավետություն բերող գիտական առաջընթացը շատ կարևոր և շատ մարդկային զգացողություններ է խլում կյանքից։

Գրքում բազմիցս հասունանում է սերունդների անհամաձայնության խնդիրը, նրանց հավիտենական տարաձայնությունը։

Իսկ կյանքը շարունակվում է։ Դուգլասը, հետևելով եղբոր օրինակին, սկսում է գրառումներ կատարել նոթատետրում։ Նա սկսում է կռահել, որ կյանքում կան բաներ, որոնք լինում են առաջին անգամ, իսկ մեծահասակները ամեն բան չի, որ գիտեն։ Այլ խոսքով, կյանք մտնողներն անխուսափելիորեն ունեն իրենց սեփական մտքերն ու մտահղացումները, և հենց սրանով է բացահայտվում սերունդների տարբերված լինելն ու հակասությունները։ Բրեդբերին այս միտքը առաջ է տանում սկզբից մինչև վերջ։ 39-րդ էջում Դուգլասն իր եղբորն ասում է. «Մեծահասակներն ու երեխաները տարբեր մարդիկ են։ Ահա հենց այս պատճառով նրանք շարունակ հակամարտում են։ Հապա նայիր. նրանք մեզ նման չեն բնավ։ Տարբեր մարդիկ, որոնք իրար չեն հասկանա երբեք։ Այս ճշմարտությունը ականջիդ օղ արա, Թոմ»։

Բայց Դուգլասն ու պապիկը անխուսափելիորեն միակամ  են ինչ-ինչ հարցերում։ Նրանք կրկին կախում են ճոճանակները ծածկապատշգամբում և օրորվում են հաճույքով։ Սա նշանակում է՝ յուրաքանչյուր սերունդ իր կյանքն է ապրում և յուրաքանչյուր սերունդ ճոճվում է կյանքի ճոճանակով յուրովի, բայց նրանք, այնուամենայնիվ, մեկ ամբողջականություն են իրենց անվերջանալի տարաձայնությունների մեջ։

Պապիկի աշտարակը, որտեղ ծածկապատշգամբն է, խորհրդանշում է այն հարթակը, որտեղ մարդկային փոխհարաբերություններ և շփումներ պիտի լինեն։ Բրեդբերին չէր ընդունում ինտերնետային սառնությունը և առանձնահատուկ կարևորում էր պարզ ու ջերմ  փոխհարաբերություններ, որոնք միավորում են մարդկանց։ Ահա հենց այս պատճառով գործողությունները ծավալվում են հեռավոր 1928 թվականին։ Մինչ տարբեր տարիքի և մասնագիտության տեր մարդիկ շփվում, կերակուր և խմիչք են վայելում ծածկապատշգամբում, երեխաները խաղում են բնության մեջ։ Նկատե՛ք. երեխաները դրսում են։ Քաղաքը դեռ չի խլել նրանց և նրանք պարպում են պատանեկան իրենց էներգիան ընդհուպ մինչև մութն ընկնելը։ Նրանք դեռևս կյանքի այն փուլում են, երբ չկան հոգսեր, որոնք շարունակ հետապնդում են հասունացած մարդուն։ Ընդհակառակը. նրանց պարզությունն ու անմեղությունը ներդաշնակ է բնության հետ, այդ իսկ պատճառով նրանք նախընտրում են դաշտերի ազատությունն ու անտառում խորհրդավոր բացահայտումներ։ Սա հունիս ամիսն է. կյանքի առաջին փուլը։ Գրքի այս հատվածը և կյանքի այս հատվածը մի տեսակ վերացական հեքիաթ է հիշեցնում։ Բայց գալիս է անխուսափելին։ Մա՛հը։ Բրեդբերին վարպետ է պատանիների հոգեբանության մեջ, տարիքով մարդկանց ներաշխարհում և իր սեփական խորհրդածությունների մեջ։ Քաղաքը բաժանված է ձորակով։ Անդունդ կա մարդկանց միջև, չնայած նրանք ապրում են համատեղ։  Անդունդում են բնակվում երկյուղն ու անճանաչելին։ Դուգլասն իր ընկերների հետ հաճախ է լինում ձորակում։ Պատանեկան անհոգության տիպիկ դրսևորում։ Անհոգություն, որ գալիս է իմացության պակասից։ Բայց կա մեկ այլ ճշմարտություն։ Աստղազարդ երկնքի մութը կարող է և ծանր լինել, երբ տասնամյա Թոմը կանգնած է անհայտի՝ ձորակի առջև։ Պատկերը հետևյալն է։ Թոմն ու մայրիկը փնտրում են Դուգլասին, որ դուրս է եկել տնից առանց զգուշացնելու։ Նրանք հասել են ձորակին։ Այնտեղ՝ հատակում, հարատև են խորհրդավորն ու անհասկանալին, իսկ երկինքը ծանր նստվածք է պատանու ուսերին։ Դողում են մինչ իսկ մոր ձեռքերը, և Թոմը սկսում է հասկանալ, որ կյանքում լինում են պահեր, երբ մեզանից յուրաքանչյուրը մնում է մեն-մենակ՝ կյանքի անդունդին դեմհանդիման։ Գիտակցության մեջ սկսում է ձևավորվել մահվան ըմբռնումը։ Բրեդբերին փայլուն համեմատություններով է բացահայտում մահը՝ երևույթին նայելով տասնամյա պատանու աչքերով։ Մահը «….մոմե տիկնիկ է՝ արկղում դրված», մահը մարդու բացակայությունն է, քանզի Թոմի քույրը չկա այլևս, չի խաղում իր տիկնիկներով, չի լցնում սենյակի դատարկությունը։ Այս ընտանիքում դժբախտութունն է բնավորվել երբևէ։ Թերևս հենց այս ենթատեքստում է երջանկության մեքենա ստեղծելու գաղափարը, որ հանկարծ հասունանում է պատանի Դուգլասի մտքում։ Նա գիտի, որ հետայսու անխուսափելիորեն կբախվի մահվան մերկապարանոց ճշմարտությանը, իսկ ընթերցողն ինքը, այս պահից սկսած, երբեք չի կորցնում մահվան շունչը ամռան երկարատև օրերից և ոչ մեկում։  Մեկ այլ, անթերի ճշմարտություն կա, ընդ որում՝ սա տասնամյա Թոմի    բացահայտումն է։ Մարդը մենակ է կյանքում։ Գիշեր, զարհուրելի մտապատկերներ, որ ծնվում են ձորակի մութ անդունդից։ Կանգնած են մայրն ու որդին ձորակի պռնկին մերձ, և նրանցից յուրաքանչյուրը մենության իր չափն ունի կյանքում։ Այսպես, Բրեդբերին մերկացնում է մեզ բոլորիս վիճակված իրականությունը։ Այս իրականությունը չի կարող իմաստավորվել երջանկության մեքենայի շնորհիվ, որովհետև արհեստական երջանկություն չի կարող լինել։

Շատ հետաքրքիր զուգահեռներ կան երջանկության մեքենա ստեղծողի՝ Լեո Աուֆմանի և նրա կնոջ՝ Լինայի հետ կապված։ Նրանք ևս օրորվում են այն ճոճանակներով, որոնք Դուգլասն ու նրա պապն էին կախել։ Օրորվում են կողք-կողքի, բայց՝ միմյաց չհասկանալով։ Մարդիկ բոլորը նույն հոգսերի, նույն խնդիրների մեջ են։ Կենցաղը խլում է երջանկություն տեսնելու կարողությունը։  Հետո Կինն արտասվում է երջանկության    մեքենայի մեջ, փորձարկման ժամանակ, այսինքն նա արտասվում է հենց այնտեղ, ուր երևակայականը երջանկություն չի կառուցում, այլ խլում է։   Ի՞նչ ընդհանուր բան ունեն ամուսինները. սեր, ընտանիք, երեխաներ։ Դարձյալ ու դարձյալ Բրեդբերին մեր ուշադրությունը բևեռում է իրականության գեղեցիկ կողմերի վրա՝ սովորեցնելով արժևորել այն ամենը, ինչը մարդը չի կարողանում կամ չի ուզում նկատել։

   Մեկ այլ ենթաշերտ, որ ամռան հրաշագեղ գեղեցկության ստվերում է։ Բրեդբերին բազմիցս անդրադառնում է մարդու անխուսափելի կորուստներին, իսկ հուշերը կարող են և բեռ լինել մարդու համար։ Գրքի հերթական նովելը հենց այս ճշմարտությունն է շոշափում։ Միսիս Բենթլիին ամեն օր զրուցում էր հանգուցյալ իր ամուսնու գլխարկի ու ձեռնափայտի հետ։ Ժամանակի հոսքը կյանքեր է ավերում։ Այս ծեր կինը ամբողջ մի կյանք ապրել էր հուշերի բեռով, իսկ նրան այցելող մանկահասակ աղջնակները ոչ մի կերպ չէին հավատում, թե նա երբևէ եղել է երեխա, եղել է իրենց տարեկից մեկը։ Այդպես է։ Կյանք մտնող պատանիները գիտեն, որ մարդիկ ծերանում են, բայց լիարժեք չեն հավատում, թե իրենք ևս օրերից մի օր կտանեն ծերության բեռը… Նրանք իհարկե  գիտեն, որ մահ կա աշխարհում, բայց լիարժեք չեն հավատում, թե մեռնելու են երբևէ։  Այլ է պարագան միսիս Բենթլիի դեպքում։ Նա հազար ու մի հնոտի ունի, ամեն տեսակ հագուստներ ու իրեր, որոնք գրքում ներկայացված են իբրև հուշերի խորհրդանիշ։ Այստեղ Բրեդբերին առաջարկում է հակասական մի խնդիր, որ ինքներս պիտի լուծենք։ Միսիս Բենթլին ի վերջո  այրում է իր անցյալի բոլոր իրերը հետնաբակում։ Նա ազատվում է հուշերից։ Եվ ահա խնդիրը. Մարդը չի կարողանում ապրել հուշերի բեռով, բայց նա հետո ինչպե՞ս է ապրելու առանց հուշերի։ Ըստ էության, այստեղ նույն մարդու՝  միսիս Բենթլիի մեկ կյանքը ներկայացված է իբրև երկու առանձին, միմյանց հետ թերևս կապ չունեցող կյանքեր։ Առաջին կյանքը լուսանկարի աղջիկն է, ծեր կնոջ՝ միսիս Բենթլիի մանկությունը, իսկ երկրորդ կյանքը հենց ինքն է՝  անճանաչելիորեն փոխված և կնճիռների մեջ կորած դեմքով  միսիս Բենթլիին։ Նա մանկահասակ աղջնակների հայելին է։ Եվ իհարկե՝ մեր, ընթերցողի հայելին է նույնպես։ Գալիս է ժամը, երբ մարդը պիտի հաշվի նստի այն բանի հետ, որ իր մանկությունը չկա։ Նա չի ուզում հավատալ դրան, որովհետև այն պահից ի վեր, երբ կընդունի իր մանկության չլինելը՝ անխուսափելիորեն պետք է ընդունի իր ծերության բեռը՝ իբրև կյանքի վերջին մնացորդ։ «Այսուհետև ես կլինեմ հենց այն, ինչը որ այսօր եմ»,- ասում է միսս Բենթլին։ Այս նախադասությունը նա ասում է իր հուշերը այրելուց հետո։ Ապա ո՞վ է միսիս Բենթլին  հետո…

Այստեղ ևս մի անգամ հիշում ենք ժամանակի մեքենա ստեղծելու անհաջող փորձն ու հասկանում ենք, որ յուրաքանչյուր մարդ ինքը ժամանակի մեքենա է։ Սրա հետ է կապված Դուգլաս պատանու երազանքը։ Նա ճանապարհորդում էր ոչ միայն տրամվայով ու կանաչ ավտոմեքենայով, այլև՝ մտովի։ Սա մարդու հավիտենական փնտրտուքն է խորհրդանշում։ Այս փնտրտուքից է գալիս մեզ բոլորիս ծանոթ ցանկությունը. լինել այնտեղ, ուր սպասելիքներ կան։ Դա կարող է լինել քաղաք, մայրցամաք կամ ընդամենը երկու քայլի վրա գտնվող ինչ-որ տուն։ Միևնույն է, մարդը իր տեղն է որոնում շարունակ, ինչպես այս գրքի պատանի հերոսները՝ Թոմն ու Դուգլասը։ Ընդ որում, նրանք որոնում էին իրենց տեղն ու գոյության իմաստը ավագ սերնդի և հասակակից սերնդակիցների հետ  բարդ փոխհարաբերություներում։ Այս պրոցեսը անխուսափելի կորուստներ ունի։ Գրքում տրամվայն ու կանաչ ավտոմեքենան խորհրդանշում են պատանեկության այն փուլը, երբ երազներն են առատ, իսկ առօրյան հաճելի է կարճատև ճամփորդություններով։ Տրամվայը պետությունն է վերցնում, իսկ կանաչ ավտոմեքենայի տերերը ծերանում են։ Հիմա  հասունացող պատանիները պիտի հաշվի նստեն միջավայրում կատարվող փոփոխությունների հետ՝ քաջ գիտակցելով, որ մարդն ինքը չի ընտրում կորուստներ, բայց կյանքը, հանգամանքներն ու նույն ժամանակի մեջ ապրող մարդիկ երբեմն կորուստ են պարադրում՝ քո սեփականությունը դարձնելով հենց այն, ինչը չես ընտրել ու չես ցանկացել։ Այդ կորուստների մեջ ընդմիշտ առկա է մահը, քանի որ գրքի տարբեր հատվածներում մահանում են տարբեր մարդիկ։ Կա մեկ այլ երեսակ։ Մեկ այլ քաղաք տեղափոխվելու նպատակով իր ընտանիքի հետ հեռանում է Դուգլասի մանկության ընկերներից մեկը՝ Ջոն։ «Դուգլասը լսում էր, թե ինչպես են իրենց երգը երգում գնացքները, տեսնում էր ընկերների դեմքերը։ Նրանք, որ հպվել էին լուսամուտների ապակիներին, դանդաղ տարալուծվում էին՝ վագոնների հետ հեռանալով։ Նրանք սպրդում էին մեկը մյուսի ետևից… Հողը փախչում էր Դուգլասի ոտքերի տակից, տղերքի ստվերներն էին սահում խոտերի վրայով, և մթագնում էր շուրջբոլոր տարածությունը»։

Գրքում խոսվում է ժամացույցի, սլաքների ընթացքը կասեցնելու կամ կանգնեցնելու մասին։ Բրեդբերին շեշտում է ժամանակի բեռն ու դրա անխուսափելի զգացողությունը՝ տարիքային տարբեր խմբերում գտնվող մարդկանց տեսանկյունից մոտենալով։ Տվյալ դեպքում, Դուգլասը մտովի տեսնում էր, թե ժամանակի գնացքն ինչպես է հեռացնելու իր բոլոր ընկերներին հետո։ Նրանք բոլորը ամռան, այսինքն՝ կյանքի արևի տակ են, բայց նրանցից յուրաքանչյուրին հետապնդում է սեփական ստվերը։ Կգա ժամանկ, և նրանցից յուրաքանչյուրը անխուսափելիորեն ոտք կդնի ստվերների աշխարհ, որտեղ ժամացույցի սլաքներն այլևս չեն շարժվում։ Բայց հիմա վազելու ժամանակն է։ Հրաշալի, անզուգական հակադրություն է սա։ Գրքում շատ-շատ են վազելու տեսարանները։ Այո, պատանիները վազում են։ Վազքը կյանք մտնողի շտապողականության և անհոգության խորհրդանիշն է, որ լավագույնս բնորոշում է տարիքը։  

Իսկ հետո՞…

Բրեդբերին պարպում է այս հարցը գնդապետ Ֆրիլեյի երազով։ «Իսկ հետո կգա օրը, երբ դու կլսես, թե ինչպես են մեկը մյուսի ետևից խնձորներ ընկնում՝ խնձորենու շուրջբոլորը հավաքվելով։ Սկզբում՝ մեկը, հետո՝ երկրորդը քիչ հեռվում, ապա՝ երեքը միաժամանակ, հետո՝ չորսը, ինը, քսանը, և, ի վերջո, խնձորներ են թափվում անձրևի պես, թրփփում են խոնավ, արդեն իսկ մգացող խոտերին՝ ձիու սմբակների դոփյուն հիշեցնելով, և դու…. դու վերջին խնձորն ես ճյուղի վրա ու սպասում ես, թե քամին երբ կճոճի քեզ ու թե երբ կպոկի քեզ քո հենման կետից, որ երկնքում է»։ Եթե ապագայի առջև կանգնած Դուգլասը գալիքի խորհուրդն է տեսնում արթմնի երազով, ապա իր կյանքի վերջին օրն ապրող գնդապետ Ֆրիլեյը երազով է տեսնում ապագան։ Գնդապետ Ֆրիլեյի հրաժեշտը նոր էջ է գրքում, մեկ այլ նովել, որն անխուսափելիորեն ավարտվում է այս պածառ, ամառային օրերից մեկում։ Գնդապետ Ֆրիլեյը մահանում է։ Սա պատկեր է այն մասին, թե կյանքն ինչպես է հեռանում մարդուց, թեև մարդը մնում է կյանքին կառչած։ Այլևս չի լինելու երիտասարդության շունչը։ Բժիշկն այցելում է գնդապետ Ֆրիլեյին ամեն օր, Բժիշկը լոկ ծերության կայծն է պահպանում, իսկ գնդապետի՝ «դոդոշի պես թպրտացող սիրտը» ցանկանում է կյանքի եռուզեռը, որ հազարավոր կիլոմետրեր հեռվում է՝ Մեխիկոյի անցյալում։ Հեռախոսը գնդապետի վերջին կապն է կյանքի հետ, որովհետև չկա մեկ այլ եղելություն։ Բոլոր եղելությունները տարածության մեջ են տարրալուծված, իսկ գնդապետ Ֆրիլեյը կանխավ գիտի իր մոտալուտ վախճանը։ Սա այն պահն է, երբ մարդն իր հավիտենական ճամփորդությունը պիտի սկսի։ Տարածություն, մտքեր, երազներ, հուշեր, ցանկություններ… Չկա ուրիշ բան։ Ավարտվում է մարդու գերության շրջանը։ Խորխե անունով մի բարեկամ կա, գնդապետ Ֆրիլեյի համադասարանցին Մեխիկո քաղաքում։ Գնդապետը ժամանակ առ խոսում է նրա հետ հեռախոսով։ Բայց ընկնում է վերջին խնձորը. երազը իրականություն պիտի դառնա, և գնդապետը սա գիտի։ «Վաղը հեռախոսս կտանեն»,- ասում է գնդապետը՝ վերջին իր հեռախոսազրույցն ընկերոջ հետ  հնարավորինս ձգձգելով։ «Ծեր գնդապետը նստած էր հատակին»։ Հեղինակը երկու անգամ կրկնում է այս նախադասությունը։ Հատակի՛ն։ Մարդու ամենացածր անհուսությունն է նկարագրվում անշուշտ։ Նա լսում էր, թե տրամվայն ինչպես է զրնգում Մեխիկոյում՝ երջանիկ դեմքեր տեղափոխելով։ Իսկ այստեղ՝  Գրինթաունում տրամվայ չի լինելու այլևս, որովհետև տրամվայը փոխարինել են ավտոբուսով։ Պատանի Դուգլասը խոնարհվել է արծաթափայլ գծերի վրա։ Սրանց տեղը վաղը սև ասֆալտ է լինելու։ Իհարկե, գալիս է պահը և մենք հասկանում ենք, որ ինչ-որ շատ կարևոր մի բան հանել են մեր կյանքից։ Տրամվայը զրնգում է, շարժվում է՝ կայծեր սփռելով։ Սա խորհրդանշում է կյանքի այն շրջանը, տվյալ դեպքում՝ պատանեկան կյանքի այն շրջանը, երբ շարժումը շարմ ունի և հետաքրքրություն ունի։ Բայց հետո գալիս է ավտոբուսի՝ միօրինակության, շարունակ նույն բանով զբաղված լինելու և շարունակ նույն տեղերը գնալու ժամանակաշրջանը, որտեղ շարժումն արդեն զուրկ է նախկին փայլից և հետաքրքրությունից։  «Ծեր գնդապետը նստած է հատակին, պատին մերձ»,- երրորդ անգամ կրկնում է Բրեդբերին։ Պատը, իհարկե, կյանքի այն անջրպետն է, որ փախուստ է բացառում։ Հակառակ բոլոր նախազգուշացումների՝ երեք պատանի հանկարծ այցելում են գնդապետին։ Սա գնդապետի վերջին հանդիպումն է մանկության հետ։ Եվ երեք պատանիների վերջին հանդիպումն է ժամանակի մեքենայի հետ։ Մահացող ծերուկի ձեռքից լսափողը վերցնելով՝ Դուգլասը լսում է, թե հեռավոր Մեխիկոյում ինչպես են փակում պատուհանը։ Այլևս չկան տեսարաններ, չկա շնչառություն, որովհետև օդ չկա։ Այս տեսարանին այլ տեսանկյունից նայելով, մենք հասկանում ենք, որ պատանին չի կարող ճանաչել կյանքն իր այլևայլ դրսևորումներով, եթե չի ճանաչում մահը։  Սա հուլիսն է։ Ահա երկրորդ անգամ պապը խատուտիկի գինի է քաշում։ Գրինթաուն քաղաքում Յուրաքանչյուր ոք կյանքի հյութ է կորզում հուլիսին, և կյանքի շարունակությունն է պահպանում յուրովի։ «Առջևում օգոստոս ունենք»,- ասում է Դուգլասը։ Խատուտիկների երկրորդ բերքահավաքից պատրաստված գինին զարմանալի զուլալ է։ Այլ խոսքով՝ այս գինին իսկապես ցանկալի և համեղ կարող է լինել իր դրական դրսևորման մեջ։ Գինին ամառ ունի իր  մեջ, այսինքն՝ կյանքի բույրերն ու գեղեցկությունը, վայելքն ու ցանկալին։ Գինու մեջ չկա   գնդապետ Ֆրիլեյի մահը, որովհետև գինին չունի նստվածք։ Բայց չէ՞ որ ծեր գնդապետը ժամանակի մեքենան էր խորհրդանշում։ Գրքում Հենց նա՛ է ժամանակի մեքենան։ Որովհետև նրա պատմությունները՝ ջլապինդ ցլերի և կովբոյների մասին, ճանաչողության շերտեր էին կյանք մտնող պատանիների կյանքում։ Միևնույն է։ Խատուտիկը, որից գինի են քաշում, գեղեցկության խորհրդանիշ է անշուշտ, իսկ գեղեցկության մեջ մահվան տհաճությունը չի կարող պարփակվել։

Գրքում շարունակ պսպղում է ամռան արևը, իսկ գրողի վարպետությունը տանում է նրան, որ ընթերցողը չկորցնի ամռան արևը բոլոր այն տեսարաններում, որտեղ մթնշաղ ու գիշեր կա։ Արևն է կորզում խատուտիկը հողից։ Արևը կյանքի հույսն է։ Այս հույսը չի լինի, եթե նստվածք լինի խատուտիկի գինու մեջ, այս հույսը  չի լինի, եթե ծեր գնդապետի ստվերը հայտնվի այնտեղ, ուր խատուտիկներն են շողում։ Կյանքը շարունակվում է, շարունակվում է յուրովի, որովհետև սա պատանեկության այն շրջանն է, երբ կյանք մտնողը գիտի, թե ինչ է մահը, բայց երբեք և ոչ մի կերպ չի հավատում սեփական մահվանը։ Այս գաղափարը չի ընդունվում բանականությամբ։ Ամառ։ Հուլիս ամիսն է։ Սպորտային կոշիկները դեռ թարմ են, շարունակվում է պատանիների վազքը իբրև կյանքի առօրյա։ 

Գիրքը գրված է հետաքրքիր օրինաչափությամբ։ Թվում է՝ հաջորդ նովելը կապ չունի նախորդի հետ։ Իրականում, սակայն, բոլոր պատկերները, պատմություններն ու սիմվոլները ագուցված են թերևս անտեսանելի նյարդաթելերով։ Ահա ավարտվում է հուլիսը, իսկ օգոստոսը բերում է չկայացած սեր, ափսոսանք, հանդիպում։ Այս նովելում յոթանասունամյա Բիլ Ֆոսթերը հանդիպում է երիտասարդ օրերի իր գեղեցկուհուն՝ միսս Լումիսին, և խոստովանում իր սերը։ Այն չի մարել. միսս Լումիսը ցանկալի կին է առաջվա պես։ Բրեդբերին կարողանում է իրականություն դարձնել հեքիաթը. սա մեծագույն վարպետություն է։ Այս վարպետության շնորհիվ մենք տեսնում ենք միսս Լումիսին, երբ նա ընդամենը երեսուն տարեկան էր։ Տեսնում ենք 70-ամյա Բիլ Ֆոսթերի աչքերով։ Անցյալը ներկայի մեջ է, իսկ  նրանք երիտասարդ են, ճակատագրական սխալ գործելու շեմին։ Կինը կսպասի իր սիրեցյալին, բայց ճանապարհները չեն միավորվի ոչ մի խաչմերուկում։ Տեսնո՞ւմ եք Բրեդբերիի ակնթարթային ճանապարհորդությունը ժամանակի միջով։ Իսկ կյանքը հենց ճանապարհորդություն է որ կա։ Պատանի Դուգլասը իր սեփական ճանապարհորդություններն էր երազում ապագայում, երբ տրամվայն ու կանաչ ավտոմեքենան չկային այլևս։ Ո՞ւր կտանեն Դուգլասին ապագայի ուղիները, մենք կարո՛ղ ենք կռահել։ Սակայն որտե՞ղ է ավարտվել 70-ամյա Բիլ Ֆոսթերի և միսս Լումիսի ճանապարհորդությունը։  Նրանք ոչ մի կերպ չեն ազատագրվում անցյալի սխալն ուղղելու գայթակղությունից՝ քաջ գիտենալով, որ ներկա փոխհարաբերություններն ընդամենը խաղեր են, ո՛չ ավելին։

«Անցեք իմ տան մոտով երեկոյան ժամը 11-ին,- ասում է միսս Լումիսն իր երբեմնի սիրեցյալին՝ Բիլ Ֆոսթերին,- իսկ ես կկրակեմ քաղաքացիական պատերազմի ժամանակներից մնացած իմ հրացանով»։ Ողջ խոսակցությունը պայմանականության խաղ է։ Կինը ճամփորդել է ամբողջ կյանքում՝ իր մենությունը լցնելու փորձեր կատարելով, տղամարդը ապրել է հոգսերով շղթայված։ Կինը չի գտել ազատության իմաստը, իսկ տղամարդուն թվում է, թե կգտներ ազատության իմաստը, եթե ճամփորդեր։ Նրանցից յուրաքանչյուրին պակասում է այն վճիռը, որ չեն կայացրել անցյալում։ Դա պիտի լիներ ընդամենը մեկ կրակոց, որից երջանկություն կարող էր հորդել։ Հրացանն այստեղ սոսկ երևակայություն է։ Նրանք ընդամենը խաղում են իրենց չստացված կյանքերի դերերը, իրենց զգացմունքների պոռթկումը, որ հրաշալի տրված է հրացանի մեջ պարփակված վառոդով՝ իբրև խորհրդանիշ։ Բայց հրացանի մեջ վառոդ չկա իրականում։

Սա օգոստոսն է, ամռան վերջին ամիսը։ 70-ամյա Բիլ Ֆոսթերի երիտասարդության ամառը  ներկայացված է իբրև երազանք։ Նա հիշում է, որ այնտեղ,  ուր  Նեղոսն է հոսում, կա եգիպական բուրգ, և բուրգի կատարից կանչող իր գեղեցկուհին է այնտեղ։ Հեռվո՛ւմ… Անհասանելի՛…

Գրքի հավաքական կերպար կարող ենք համարել նաև ժամանակը, որ մի քանի սերունդներ ունի, ունի նրանց պատմությունները, երազներն ու գործունեությունը։ Ժամանակը իրականության տարածքն է։ Ծեր մարդիկ յուրօրինակ ժամացույցներ են և նրանք բոլորը մտածում են մահվան մասին։ Բուռն հակադրության մեջ է սերունդների կենսակերպը։ Բրեդբերին խոսում է երկու տեսանկյունից.

1. Պատանիների հոգեբանության տեսանկյունից։

2. Սերնդափոխության մեջ սեփական տեղն ու դերակատարումն ունեցող մարդկանց տեսանկյունից։

Այս ամենին գումարվում են բանաստեղծական պատկերներ, որոնք խոհափիլիսոփայական շերտեր են ներառում։

Օգոստոսը դեռ չի ավարտվել, բայց արդեն իսկ կա նախապաշարմունք՝ կապված կյանքի սառնության հետ։ Միսս Լումիսի մահը մեկ այլ բացահայտում է կյանք մտնող պատանիների համար։ Չկա իրականությունը փոխելու հրաշքը, և հիմա նրանք մեկ այլ ճշմարտություն գիտեն։ «Ինձ դուր է գալիս արտասվելը»,- խոստովանում է Թոմը։ Նրանք կամաց-կամաց ճանաչում են վիշտ հաղթահարելու քաջությունը։ Սրան հաջորդում է ավարտվող ամռան հավանական ապագան։ Այդ ապագան  հսկայական քարանձավի խորքում է, որտեղ «ամռան սառույց»-ն է հավիտենական։ Ի՞նչ են խորհրդանշում քարանձավն ու ամռան սառույցը գրքում։ Իհարկե՝ կյանքի հակառակ կողմը, ուր պաղ կաթիլների ցողն է իջնում պատանիների երեսներին։ Եվ՝ էլի մի բան։ Եթե մինչև հիմա մահն ընդամենը նրանց գիտակցության մեջ էր ի սպառ չհասկացված, ապա այս պահից սկսած նրանք ճանաչում են մահը սրտով։ Քարանձավ և սառույց։ Այսինքն՝Մարդն ու իր սիրտը։ Եվ նրանք արդեն սիրում են արտասվելու մխիթարությունը։

Օգոստոսի երկրորդ կեսն է, ամառը կավարտվի շուտով։ Բրեդբերին մեզ պարզապես պարգևել է ամռան հաճույքը։ Տարատեսակ ծաղիկների բույրեր, ջրի կթիլներ արևախանձ մաշկի վրա, մեղուներ, նեկտար, միմյանց չկրկնող մայրամուտներ, ճռիկների երգ, բնության զարթոնքն ու դայլայլը երգեցիկ թռչունների… Կատարյալ այս ներդաշնակությունը պատահական չի։ Սա խորհրդանշում է պատանեկան հոգու գեղեցկությունը։ Ամառն ափսոսանք է, իսկ մարդ արարածը միշտ էլ այրվել է անցողիկ իր ափսոսանքն ինչ-որ կերպ պահպանելու ցանկությամբ։ Ա՛յլ է ծեր մարդու՝ պապիկի վերաբերմունքը սրան, և ա՛յլ է պատանիների հասկացողությունը։  Ի՞նչն է միավորում կյանքի երկու բևեռներում կանգնած մարդկանց։ Յուրաքանչյուր ոք իր սեփական կաթիլն ունի խատուտիկի գինու մեջ, ունի այն եզակի կաթիլը, որ մարդը չի կարող կորցնել և ցանկանում է պահպանել հնարավորինս երկար։ Բայց երիտասարդներն ու ծերերը, միևնույն է, կյանքի հակընդդեմ բևեռներում են, և հենց այս պատճառով նրանց քաղաքը՝    Գրինլենդ քաղաքը բաժանված է ձորակով։ Դուգլասն ու իր ընկերները անհոգ խաղում են ձորակում անգամ ուշ գիշերով, իսկ ծեր Լավինյա Նեբսը սարսափում է այստեղով անցնելիս, երբ ուշ գիշեր է արդեն։ Նրան հետապնդում են սեփական վախերը, որ իր երկար կյանքում է վաստակել։ Կողք-կողքի են պատանեկան անհոգությունը, որ իմացության, կյանքի փորձ չունենալուց է գալիս, և ծերունական երկյուղը, որ կյանքից վերցված զգուշավորությունն է շեշտում։ Եվս մի բան։ Ծեր մարդը անպաշտպան է, նախ և առաջ՝ իր ծերության մեջ։ Ձորակը կամուրջ ունի։ Սա խորհրդանշում է ամենատարբեր մարդկանց կյանքի ամբողջականությունը, նրանց կենսակերպի փոխկապակցված լինելը։ Ծեր կինը անցնում է ձորակում խաղացող պատանիների ոտնահետքերով, իսկ պատանին չի կարողանում հասկանալ ծեր կնոջ երկյուղը։ Մեզանից յուրաքանչյուրը անխուսափելիորեն անցնում է կյանքի անդունդներով, ուր այլ մարդիկ են եղել ու կան։ Գրքում այս անդունդի խորհրդանիշը  քաղաքը բաժանող ձորակն է։

Բրեդբերին մեծագույն վարպետությամբ և մեծագույն իմաստությամբ է բացահայտել կանգառների գաղափարը, որն առկա է գրքի առաջին իսկ էջերից մինչև վերջ։ Ամառ։ Կյանքը հոսում է կանգառներով։ Թոմը, մայրիկը,   ծեր Լավինյա Նեբսը… նրանց սրտերը համրանում են վախից, երբ տեսնում և ճանաչում են կյանքի հատակը, որ ձորակում է։ Յուրաքանչյուր ոք ըմբռնում է այս ճշմարտությունը յուրովի, յուրաքանչյուր սիրտ մի պահ չի բաբախում յուրովի, բայց նրանք շարունակում են կենաց ճանապարհը, իսկ ակնթարթի կանգառը անցյալն ու ապագան է միավորում։

Ապա վախճանվում է Դուգլասի նախատատը։ Այստեղ ամենաավագ սերնդի կանգառն է։

«Վաղը առավոտյան ես վեր կկենամ- ասում է նախատատը մեռնելուց առաջ,- եկեղեցի կգնամ Չարլի Վուդմենի հետ… Վաղը կարտասվեմ միգուցե, կվազվզեմ բոկոտն, ծառ կբարձրանամ, անանուխի մաստակ կծամեմ…»։ Բրեդբերին խոսում է հավիտենական կյանքի մասին՝ կրկին կարևորելով իր գաղափարը. ԿՅԱՆՔԸ ՀՈՍՈՒՄ Է ԿԱՆԳԱՌՆԵՐՈՎ։ ՎԵՐՋԻՆ ԿԱՆԳԱՌԻՑ ԿՅԱՆՔ Է ՍԿԶԲՆԱՎՈՐՎՈՒՄ։

Թերևս…

Օգոստոսը կավարտվի շուտով։ Սակայն երեք ամսում չեն կարող այսքան մահեր լինել։ Սա իհարկե գրոտեսկ է և գալիս է ապացուցելու այն ճշմարտությունը, որ ամառն այստեղ խորհրդանշում է մարդկային կյանքի համապարփակ ժամանակաշրջան։ Ինչպես կյանքն է բաղկացած փուլերից, այնպես էլ ամառը. հունիս, այսինքն՝ պատանեկություն, հուլիս՝ միջին տարիք, և օգոստոս. ծերությունը։ Հենց օգոստոս ամսում է ի հայտ գալիս պատանի Դուգլասի հետևյալ եզրահանգումը.

1. «Չի կարելի վստահել իրերին, որովհետև դրանք մաշվում են և կորսվում»։

Այո։ Ամռան վերջում կանաչ ավտոմեքենան փակված էր ավտոտնակում, իսկ տրամվայը չկար այլևս։ Այստեղ իրերի բացակայությամբ է շեշտում անհրաժեշտ ինչ-ինչ իրադարձությունների բացակայությունը կյանքում։ Սպորտային կոշիկները ճկուն չէին առաջվա պես։ Դուգլասն այլևս չէր վազում առաջվա պես։ Նա արագավազ չէր առաջվա պես։

2.  «Չի կարելի վստահել մարդկանց, որովհետև նրանք բոլորը մահանում են»։

«Ես էլ կմահանամ երբևէ»- եզրակացնում է Դուգլասը։ Սա պատանու խոհ չի այլևս։ Սա հոգով ծերացողի խոստովանություն է։

Մենք բոլորս հրաշք ենք ակնկալում մեր անելանելիության մեջ, մեր անհուսության և իրականության հետ անհաշտ լինելու մեջ։ Բայց հրաշք կոչվածը չի այցելում մարդուն։ Մարդն ինքն է հրաշքներ արարում այնտեղ, ուր իրականությունը մերկ է անվիճարկելի իր ճշմարտությամբ։ Ահա այսպես, Բրեդբերին անդրադառնում է մարդու հավատին, իսկ ավելի ճիշտ՝ հավատի զորությանը։ Այո. մեզ բոլորիս անհրաժեշտ է հրաշքը, որովհետև կյանքը վերցնում, խլում և տանում է՝ թողնելով դատարկության զարմանալի զգացողություն, որն աճում է տարիքի հետ։  Հենց այս զգացողությունն էր կրում իր մեջ Դուգլասը, երբ  օգոստոս ամիսն էր։ Մեզ բոլորիս անհրաժեշտ է հրաշքը, քանզի երբևէ մի անգամ մարդը հայտնաբերում է ինքն իրեն խաբելու մեխանիզմը՝ անուրջներ և հուշեր կենդանացնելով։ Կախարդ տիկնիկը՝ Տարոն, գրքում հենց սա է խորհրդանշում։ Մարդիկ փող են գցում նրա բյուրեղապակյա դագաղի մեջ, որպեսզի լսեն, թե անկենդան մեխանիզմն ինչպես է շշնջում կենդանի սրտին անհրաժեշտ խաբկանքը։ Բայց խաբկանքը ևս կյանքի հատակում է։ Թոմն ու Դուգլասը հասկանում են, որ անկենդան մեխանիզմը չի կարող մարգարեանալ ու չի կարող փոխել իրականությունը։ Բայց նրանք, այնուամենայնիվ, գողանում են տիկնիկը, գողանում են հրաշք ունենալու հույսը, որն ի վերջո հայտնվում է մեզ քաջածանոթ ձորակում, այսինքն՝ հատակում։ Գիշերն է կախվել ձորակի վրա, իսկ կախարդ տիկնիկը ձորակի հատակում է, և նրան պետք է փրկել։ Այս հոգեվիճակը ծանոթ է ավագ սերնդին, Թոմ և Դուգլաս տղաների հորը։ Նա էլ իր ժամանակն է ունեցել ու վազել է քաղաքից հեռացող կրկեսի ետևից։ Անշուշտ, կրկեսը մեկ այլ խորհրդանիշ է։ Կրկեսը ևս կարճատև իլուզիա է, մեկ այլ խաբկանք, որին հետամտում է մարդը։ Ահա հենց այս պատճառով տղաների հայրը վազել է հեռացող կրկեսի ետևից, երբ ի՛ր պատանեկության ժամանակն էր, և աֆիշներ է հավաքել։ Աֆիշներ… Շատ հետաքրքիր մեկ այլ խորհրդանիշ։  Չկա հույսը, որովհետև կրկեսը հեռացել է քաղաքից, բայց մարդը դեռ կառչում է հույսից։   

Այս ամենը, իհարկե, պիտի ունենա կուլմինացիա, պիտի ունենա ելակետ և հանգուցալուծում։ Եզրահանգման ո՞ր ճանապարհով կտանի մեզ Բրեդբերին։

Կյանքը նաև հիվանդություն է՝ ֆիզիկական և հոգևոր։ Ցնցումներ, որոնք անկողնային օրեր են բերում։ Հանգուցալուծումը սկսվում է Դուգլասի հիվանդությամբ։ Գրքում կա ևս մի կերպար՝ Ջոնաս անունով տարօրինակ մի մարդ։ Նա հին, բայց պիտանի իրեր է հավաքում մարդկանցից և նվիրում այլոց, ովքեր ունեն դրա կարիքը։ Անշուշտ, մարդիկ նրան նվիրում են նաև իրենց մահացած հարազատների իրերը, բայց գրքում չի խոսվում սրա  մասին։ Միտքը ենթատեքստում է։ Իրերն իբրև խորհրդանիշ օգտագործելով՝ Բրեդբերին շեշտում է անցավոր մարդկանց և գոյատևող մարդկանց կենդանի կապը։  Ո՞վ է միսթր Ջոնասը, որ իրերն է բաժանում, այլ խոսքով՝ հանդես է գալիս իբրև այս կապը պահպանող կամակատար ու երաշխավոր։ Կասկած չի կարող լինել։ Իր բեռնասայլակով գիշերն ի լույս շրջող այս մարդը, տարօրինակ վարքագծով այս մարդը ՍԵՐՆ է։ Սիրո շնորհիվ են ապրում անցավոր մարդիկ մեր հուշերում։ Եվ մենք բոլորս գոյատևում ենք սիրո առատաձեռնության շնորհիվ։ Ինչ խոսք, սերը անշահախնդիր է։ Հենց այս պատճառով՝ միսթր Ջոնասը փող չի վերցնում, այլ բաժանում է իրերը ձրի։ Ընդ որում, սերը հիշեցնում է իր գոյությունը գրքի վերջում, երբ Դուգլասը մահվան շեմին է, իսկ բժիշկը՝ անզոր։  Նա պառկած է՝ «ԱՄՌԱՆ ԱՆՍԱՀՄԱՆ ԾԱՆՐ ՀԱՐՎԱԾԻՑ ՈՒԺԱՍՊԱՌ»։ Ամառ։ Ամբողջ մի կյանք, որ իր հարվածներն ունի։ Ի՞նչ կար միսթր Ջոնասի շշերի մեջ։ Ի՞նչ բալասան էր պատրաստել նա մահամերձ պատանու՝ Դուգլասի համար։ Պարունակությունը տեսնելու համար այդ շշերին պետք է նայել սիրո՛ աչքերով։ Հասարակ մահկանացուների համար սրանք դատարկ էին, որովհետև մենք դատարկություն ենք համարում օդը։ Եվ դարձյալ՝ տեսնում ենք հրաշալի համեմատություն, որ մատուցում է հեղինակը։ Խատուտիկի գինին ևս շշերի մեջ էին լցնում, բայց այլ էր սիրո՛ բալասանը։ Սա պատանու մեջ մեռնող պատանո՛ւ համար էր, նրա փխրուն էությունը պահպանելու համար։ Սա քթով պետք է խմեր Դուգլասը, այլ խոսքով՝ պիտի ներծծեր ողջ էությամբ։ Շշերը լեփլեցուն էին բնության բույրերով։ Ի՞նչ է սա նշանակում։ Մահվան տանող հիվանդությունն այստեղ խորհրդանշում է կյանքի բույրերը կորցնելու վիճակ, այլ խոսքով՝ կյանքն այլևս այն չէ, ինչ ամռան սկզբում էր, երբ Դուգլասը հայտնաբերեց իր գոյության իմաստն այս աշխարհի վրա։ Հիմա բոլորովին այլ վիճակ է, ներանձնական մի ճգնաժամ, որն առանձնապես սուր կարող է լինել Պատանո՛ւ պարագայում։ Այստեղ միակ անհրաժեշտը հույսն է, ապագայի հանդեպ լավատեսությունը, կյանքի բույրերին իսկապես հավատալու հավատը։ Սերը միակ հրաշագործն է այս գրքում, որովհետև Դուգլասին է վերադարձնում հենց այն, ինչը նա չէր տեսնում իր էության խորքում և չէր գտնում կյանքի շարունակության մեջ։ Ո՛չ Ժամանակի մեքենա, ո՛չ Երջանկության մեքենա, և ո՛չ էլ մեկ այլ մեքենա։ Սերն է հրաշագործը։ Օգոստոս։ Ամռան հոգեվարքն այստեղ արտացոլված է անսովոր տապով։  Սա հասկանում ենք սիրո բալասանն օգտագործելու հրահանգից. «Օգտագործել, երբ ջերմաստիճանը բարձր է 90 աստիճանց՝ ըստ ֆարենհայթի»։ Ողջ տեսարանը հանգուցալուծվում է միսթր Ջոնասի վերջին հրահանգով՝ ուղղված ուշակորույս Դուգլասին. «Հիշի՛ր։ Նա, ով հավաքել է բոլոր այս բույրերը քեզ համար, քո ընկերն է»։ Եվս մի բացահայտում։ Սրանից դեռ շատ առաջ Դուգլասը տեսնում էր արթմնի իր երազում, թե գնացքն ինչպես է տանում իր ընկերներին։ Այլևս չեն լինելու ամռան խաղերն ու անհոգ առօրյան։ Կյանքում մենակ մնալու սուր հոգեվիճակը դեռևս հուլիսին էր։ Իսկ հիմա նա կարթնանա մեկ այլ երազից։ Կարթնանա հույսով, որպեսզի շարունակվեն օգոստոսյան վերջին օրերը։ Որպեսզի սերն ունենա կյանքում՝ իբրև միակ և անդավաճան ընկեր։

Օգոստոսյան հենց այս օրերում են հավաքում  խատուտիկների վերջին բերքն ու ամառը հեռանում է հանկարծ, անսպասելի՛։ Դուգլասն ու պապիկը հանում են ճոճանակները առաստաղին ագուցված օղակներից, իսկ աշնան քամին առաջին տերևն է պոկում։ Ամռան արևն է պսպղում խատուտիկի գինով լեցուն շշերի մեջ։ Վաղը այլ կլինի ամառը։ Սա ճշմարտություն է, որ գիտեն Դուգլասն ու նրա ընտանիքի անդամները։ Գիտենք մենք բոլորս։

Եվ չենք կարող խուսափել այս ճմարտությունից։