Դոննա Տարտ «Կարմրակատարը»

2024-04-19

«Կարմրակատարը» Պուլիցերյան մրցանակի կոմիտեն որակել է որպես մեծ էներգիա հաղորդող վեպ, որն ընթերցողին անընդհատ սպասումի մեջ է պահում և այն փիլիսոփայորեն զուգակցում է սիրո, ինքնության և արվեստի ամենախոր առեղծվածների հետ: Գեղեցիկ շարադրված վեպը կորստի և մոլության, գոյատևման և ինքնագործունեության, ճակատագրի անողոք մեքենայությունների մի դասական պատում է:

«Կարմրակատարի» իրադարձություններով հագեցած սյուժեն լրիվ համեմատական է գրքի 784 էջերին: Վեպի հերոսը՝ տասներեքամյա Թեո Դեքերը և նրա մայրը այցելում են թանգարան, բայց հայտնվում են ահաբեկչական հարձակման թիրախում: Թեոյի մայրը սպանվում է, և մինչ Թեոն փորձում է դուրս գալ շենքից, մահամերձ մի ծերունի հորդորում է նրան վերցնել մի փոքրիկ գլուխգործոց` կարմրակատարի նկարը[1]: Թեոն նկարը իր հետ տանում է Արևմուտք, երբ գնում է Լաս Վեգասում հոր հետ ապրելու:

Տարիներ անց, երբ Թեոն արդեն չափահաս է, թանգարանի կողմից կարմրակատարի նկարի որոնումների ժամանակ դառնում է կասկածյալ: Բայց շրջադարձ է տեղի ունենում, երբ Թեոն հանկարծ պարզում է, որ իր ընկեր Բորիսը վաղուց գողացել է այդ նկարն իրենից՝ իբր փրկելով Թեոյին քրեական պատժից, սակայն միաժամանակ թողնելով նրան տարօրինակ իրավիճակում, քանի որ վերջինս բացահայտում է, որ փաստորեն տարիներ շարունակ պաշտպանել է ընդամենը թղթերի մի կապոց:

«Կարմրակատարը» շատ ընդհանրություններ ունի Դոննա Տարտի առաջին՝ «Գաղտնի պատմություն» վեպի հետ, որը պատմում է քոլեջի մի խումբ ուսանողների մասին, ովքեր սպանում են մի մարդու, իսկ հետո իրենց ընկերներից մեկին՝ գործած հանցանքը քողարկելու համար: Երկու վեպերն էլ պտտվում են մի հսկայական օրինազանցության շուրջ, որը հայտնի է ընթերցողներին ի սկզբանե:

Թեոն վեպի վերջում եզրակացնում է, որ թանգարանից նկարի գողությունը եղել է ծառայություն ինչ-որ մեծ և կարևոր բանի: «Քանի որ նկարն անմահ է (և այդպես էլ կա), ես փոքր, լուսավոր, անհերքելի ներդրում ունեմ դրա անմահության գործում։ Այն գոյություն ունի և շարունակում է գոյություն ունենալ: Եվ ես իմ սերն ավելացնում եմ այն ​​մարդկանց պատմությանը, որոնք սիրել են գեղեցիկ իրեր, նայել են դրանց, հանել կրակից, փնտրել, երբ կորել են, փորձել են պահպանել ու փրկել»,- գրում է Թեոն։ Բայց բոլորովին պարզ չէ, արդյոք Թեոն փրկե՞լ է նկարը. նա վերցրել է այն մահամերձ տղամարդու անհասկանալի հրահանգով, ով կարծում էր, թե այն վտանգի մեջ է: Արվեստի որոշ գործեր ոչնչացվել և վնասվել են վերոնշյալ ահաբեկչական հարձակման պատճառով տեղի ունեցած ռմբակոծության ժամանակ, սակայն Թեոն հարձակումից հետո այդ նկարը գտել է անվնաս: Բացի այդ, նկարին կառչելու Թեոյի որոշումը, փոխանակ այն վերադարձնելու թանգարանին, գլուխգործոցն ավելի մեծ վտանգի է ենթարկել՝ երկրով մեկ շրջագայությունների, նրա ընտանեկան անհանգիստ իրավիճակի և Բորիսի ագահության պայմաններում:

Թեոն նույնքան հաճույք է ստանում կեղծ, նույն չափի թղթերի կապոցից, որքան իրական նկարից: Եվ երբ որոշ չափով ուշքի է գալիս այն նորությունից հետո, որ իր ընկերը գողացել է իր մոտ պահվող նկարը, հասկանում է, որ ինքը սկսել է կախում ունենալ այն համոզմունքից, որ «իմ ամբողջ կյանքը հիմնված էր գաղտնիքի վրա, որը կարող էր ինձ կործանել. ցանկացած պահի այն կարող էին գտնել ինձ մոտ և ձերբակալել»։

Այսպիսով, «Կարմրակատարը» լայնածավալ, դիկենսյան վեպ է՝ կենդանի կերպարներով, մութ գործերով, զարմանալի շրջադարձերով հագեցած: Սթիվեն Քինգն այն անվանել է «խելացիորեն գրված գեղարվեստական վեպ, որը կապված է և՛ սրտի, և՛ մտքի հետ»:


[1] Կարել Ֆաբրիցիուսի «Կարմրակատարիկը» նկարը:

© Նյութը պատրաստեց՝ Անի Գասպարյանը:

մեկնաբանություններ