Էդվարդ Փոլ Ջոնս «Հայտնի աշխարհը»

2024-03-29

Էդվարդ Փոլ Ջոնսը ամերիկացի վիպասան և կարճ պատմվածքների հեղինակ է, որի ստեղծագործությունները պատկերում են ստրկության ազդեցությունը նախապատերազմյան (Antebellum South[1]) Ամերիկայում, ինչպես նաև աֆրոամերիկացի բանվոր դասակարգի կյանքը։ Ջոնսը սովորել է Մասաչուսեթսի Holy Cross քոլեջում, այնուհետև Վիրջինիայի համալսարանում և տասը տարի շարունակ աշխատել է որպես սրբագրիչ։ Իր առաջին՝ «Քաղաքում կորածը» (1993 թ․) դեբյուտային պատմվածքների ժողովածուն հրապարակելուց և սրբագրիչի աշխատանքը կորցնելուց հետո միայն 2003թ․-ին ընթերցողի դատին է հանձնել գրաքննադատների կողմից գլուխգործոց համարվող վեպը՝ «Հայտնի աշխարհը», որն արժանացել է բազմաթիվ՝ այդ թվում Պուլիցերյան մրցանակի: Ստեղծագործությունը գրելու շարժառիթը Holy Cross համալսարան հաճախելիս է առաջացել, երբ Ջոնսն իմացել է, որ մի քանի ազատ սևամորթներ մինչև Ամերիկայի քաղաքացիական պատերազմը սեփական ստրուկներ են ունեցել։ Վեպը գրվել է ստրկության վերաբերյալ տարիներ տևած հետազոտությունների արդյունքում։

Սյուժեն պտտվում է Հենրի Թաունսենդի՝ ազատ սևամորթ տղամարդու կյանքի և մահվան շուրջ, որը ժամանակին ստրուկ է եղել և հասուն տարիքում դարձել է ստրկատեր։ Չնայած նրան, որ վեպը սկսվում է Հենրի Թաունդենի մահվան պատկերով, պատմության ընթացքը լի է դեպքերի հաջորդականության ժամանակավոր ընդհատմամբ (ֆլեշբեք)։

Հենրի Թաունսենդն ունի 33 ստրուկ մտացածին Մանչեսթեր կոմսությունում: Նա ծնվել է ստրկության մեջ, հայրը՝ Օգյուստ Թաունսենդը, կարողացել է գնել իր սեփական, իսկ ավելի ուշ՝ կնոջ ազատությունը. ի վերջո կարողացել է նաև գնել Հենրիի ազատությունը, որն իր մանկության մեծ մասն արդեն անց էր կացրել Ուիլյամ Ռոբինսի պլանտացիայում՝ որպես ստրուկ։ Հենրին հիանում էր Ուիլյամով՝ նրան համարելով իր վարպետը ու հետագայում կյանքի ցանկացած դժվարության ժամանակ դիմում էր ոչ թե հորը, այլ՝ Ուիլյամին։ Ուիլյամն էլ, իր հերթին, հաճույքով ուղղորդում էր Հենրիին՝ հատկապես ստրկատիրական հարցերով։ Հենրիի ստրուկը՝ Մովսեսը, ներկա է վեպի սկզբի և վերջի տեսարաններում: Երբ Հենրին առաջին անգամ գնում է Մովսեսին, նրանց հարաբերություններն ավելի շատ նման են լինում ընկերական, քան տիրոջ և ստրուկի հարաբերությունների, սակայն նրանց շփման ձևը փոխվում է այն բանից հետո, երբ Ուիլյամը Հենրիին կարգադրում է լինել տիրոջ, այլ ոչ ընկերոջ դերում։ Հենրիի ծնողները, սակայն, չեն կարողանում հասկանալ, թե ինչպես կարող էր իրենց որդին ընտրել ստրկատեր դառնալու ուղին և այդ պատճառով նրան արգելում են երբևէ այցելել հայրական տուն:

Հենրիի մահից հետո Մովսեսը հարաբերությունների մեջ է մտնում նրա կնոջ՝ Կալդոնիայի հետ, հույս փայփայելով, որ ինքը կլինի պլանտացիայի տերը։ Բայց երբ Մովսեսը հասկանում է, որ պլանտացիայի տերը լինելու իր երազանքը երբեք չի իրականանա, փախչում է, սակայն ստրուկ պարեկների կողմից վերադարձվում է պլանտացիա՝ գերու կարգավիճակով ու հաշմանդամ դարձած։

Թեև Ջոնսը շեշտում է, թե որքան կործանարար է ստրկությունը և՛ ստրուկի, և՛ սեփականատիրոջ համար, նա նաև ընդգծում է ներքին ուժի և ընտանեկան հարաբերությունների կարևորությունը: Պարբերականներից մեկին տված հարցազրույցում հեղինակը նշում է․ «Իմ նպատակը օբյեկտիվ լինելն է․ էմոցիաներ առաջացնելու փոխարեն ամեն ինչ ցույց տալ այնպես, ինչպես որ կա… Նման դեպքում ձայնդ բարձրացնելու կարիք չի լինում, ուղղակի ներկայացնում ես իրողությունը և դա ավելի քան բավարար է»։


[1] Ընդգրկում է 1812-1861 թթ․՝ մինչև Ամերիկայի քաղաքացիական պատերազմի սկիզբը։ Բնութագրվում է ստրկության կիրառմամբ և դրան խթանող մշակույթով:

© Նյութը պատրաստեց՝ Հենրիետա Ավագյանը

մեկնաբանություններ