Ալբեր Կամյու «Անկում»

► Քանի որ չի հասկանում, թե ինչ են խոսում իր ներկայությամբ, նա ձեռք է բերել չվստահող բնավորություն։ Դրանից էլ՝ նրա այդ մռայլ, խոժոռ լրջությունը։

► Սեփական տրամադրությամբ առաջնորդվելը խոշոր կենդանիների մենաշնորհն է:

► Երբ քո կոչումի կամ արհեստի բերումով երկար ես խորհում մարդու մասին, պատահում է, որ նախնական տիպերի կարոտ ես զգում:

► Հասարակությունը մի քիչ փչացրել է նրա բնավորության նախնական պարզությունը։

► Պետք է պատշաճ հեռավորություն պահպանել մարդկանց հետ շփվելիս:

► Նուրբ սպիտակեղենի ճաշակը երբեք չի ենթադրում, որ պետք է կեղտոտ ոտքեր ունենալ:

► Սիրտը իր հիշողությունն ունի:

► …ովքեր աղճատում են լեզուն, նույնպես մաքուր չեն։

► Ինձ միշտ թվացել է, որ մեր հայրենակիցները երկու կիրք ունեն, գաղափարները և շնանալը։ Դրանցով նրանք զբաղվում են, այսպես ասած, որտեղ պատահի։ Բայց զգուշանանք նրանց դատապարտելուց, որովհետև նրանք մենակ չեն, ամբողջ Եվրոպան նրանց նման է։ Երբեմն մտածում եմ, թե ինչ են գրելու ապագա պատմաբանները մեր մասին։ Ժամանակակից մարդուն բնորոշելու համար մի նախադասությունը բավական է լինելու, նրանք շնանում էին և թերթեր կարդում։ Այս ուժեղ սահմանումից հետո, համարձակվում եմ ասել, առարկան սպառված կլիներ։

► Ամստերդամում երկա՞ր եք մնալու։ Գեղեցիկ քաղաք է, չէ՞։ Հմայիչ։ Ահա մի ածական, որ վաղուց չեմ լսել։ Այն օրվանից, ինչ թողել եմ Փարիզը, իսկ դա արդեն տարիներ առաջ էր։ Բայց սիրտը իր հիշողությունն ունի, և ես մեր գեղեցիկ մայրաքաղաքից, նրա գետափնյա փողոցներից ոչինչ չեմ մոռացել։ Փարիզը մի իսկական աչք խաբող նկար է, մի հրաշալի զարդանկար՝ չորս միլիոն դիմաստվերներով։

► Ժամանակ առ ժամանակ այս պարոնները դանակի կամ ատրճանակի հետ են խաղում, բայց մի հավատացեք, որ դրանում լրջություն կա։ Խաղացած դերն է ստիպում նրանց, և նրանք վախից մեռնում են վերջին փամփուշտը կրակելուց հետո։ Այս բոլորն ասելով հանդերձ, ես նրանց ավելի բարոյական եմ համարում, քան նրանց, ովքեր ընտանիքում հարազատին մաշեցնելով են սպանում։ Չե՞ք նկատել, որ մեր հասարակությունը կատարելագործված է այդ ձևի սպանության համար։ Բնականաբար դուք լսած կլինեք բրազիլական գետերի այն շատ փոքրիկ ձկնիկների մասին, որոնք հազարներով հարձակվում են անխոհեմ լողորդի վրա և իրենց փոքր ատամների արագ հարվածներով մի քանի վայրկյանում մաքրում-վերջացնում են նրան, թողնելով միայն կմախքը։ Ահա թե ինչպիսին է նրանց կազմակերպվածությունը։ Դուք, անշուշտ, մաքուր կյանքո՞վ եք ցանկանում ապրել, ինչպես բոլորը։ Դուք բնականաբար «այո» եք ասում։ Ինչպե՞ս «ոչ» ասել։ Համաձայն եմ։ Բայց ձեզ կխժռեն։ Այդպես է կազմակերպված մեր աշխատանքը, մեր ընտանիքը, այդպես են կազմակերպված մեր հաճույքները։ Եվ փոքրիկ ատամները խրվում են մսի մեջ մինչև ոսկորը։ Բայց ես անարդար եմ։ Պետք չէր խոսել նրանց մասին, որովհետև դա նույն ժամանակ մերն էլ է. հարց է, թե ով է ում առաջինը խժռում։

► Հոլանդացիները սիրում են մեծարել. նրանք այդ անում են բարությունից կամ համեստությունից։ Նրանց մոտ չարությունը առնվազն ազգային բնավորություն չէ։

► Երկակի է մարդկային էակը:

► Երբ մարդ բնավորության գիծ չունի, պիտի մեթոդ ունենա:

► Նկատե՞լ եք, որ Ամստերդամի համակենտրոն ջրանցքները նման են դժոխքի շրջանակների։ Բուրժուական դժոխքի, որ բնակեցված է վատ երազներով։ Երբ դրսից եք գալիս և անցնում եք այդ շրջանակները, կյանքը և, հետևաբար, նրա ոճիրները ավելի ընդգծված, ավելի մութ են դառնում։

► Ես կարող եմ պայքարել իմ բնական հակման դեմ, որն ինձ անդիմադրելիորեն մղում է դեպի համակրանքը։ Երբ մի նոր դեմք եմ տեսնում, իմ մեջ մեկը ահազանգ է հնչեցնում. «Ետ դարձիր։ Վտանգ»։ Նույնիսկ, եթե համակրանքը շատ ուժեղ է, ես զգուշանում եմ։

► Սիրում եմ քայլել քաղաքի միջով, երեկոյան, գիհօղու ջերմության տակ։ Ամբողջ գիշերներ քայլում եմ, երազում կամ անվերջ խոսում։ Մյուս կողմից, այս երկիրը ինձ ներշնչում է։ Սիրում եմ այս ժողովրդին, այս մարդկանց, որոնք խռնվում են մայթերին, տների և ծովի արանքում սեղմված այս փոքր տարածության վրա, շրջապատված մառախուղով սառած ցամաքով և լվացքաջրի նման ծխացող ծովով։ Այս մարդկանց ես սիրում եմ իրենց երկակիության համար։ Նրանք այստեղ են և միաժամանակ ինչ-որ շատ հեռու մի ուրիշ տեղ։

► Հոլանդիան մի երազ է, պարոն, ոսկու և ծխի երազ, առավել տխուր՝ ցերեկը, առավել ոսկեզօծ՝ գիշերը։

► …Այս կամրջի մոտ ես բաժանվում եմ ձեզնից։ Ես երբեք գիշերով կամրջով չեմ անցնում։ Երդվել եմ։ Ենթադրենք, որ մեկը իրեն ջուրն է գցում։ Վարվելու երկու ձև կա. կամ հետևում եք նրա օրինակին՝ ազատելու համար, և ցուրտ եղանակին դուք ձեզ ավելի մեծ վտանգի եք ենթարկում, կամ լքում եք նրան և չիրականացված լողը երբեմն ծանր վիշտ է պատճառում։ Բարի գիշեր։

► Օրենքի զգացողությունը, իրավունք ունենալու բավականությունը, ինքն իրեն հարգելու հաճույքը ուժեղ հենակներ են առաջ գնալու համար:

► Բայց ուշադրություն դարձրեք իմ բավականությանը։ Ես վայելում էի իմ հանդեպ եղած բարեսրտությունը, իսկ մենք բոլորս գիտենք, որ հենց դա է երջանկությունը, թեև մենք մեզ հանգստացնելու համար երբեմն ձևացնում ենք, թե իբր դատապարտում ենք այդ թուլությունները՝ դրանք եսասիրություն անվանելով:

► Այո, ես ինձ հանգիստ եմ զգացել միայն բարձր դիրքերում։ Ի վերջո բարձրում ապրելը միակ ձևն է, որտեղ ուրիշները կարող են նկատել քեզ և ողջունել։

► Ոճիրը աշխատում է միշտ մնալ բեմի առաջամասում, բայց ոճրագործները այնտեղ անցողիկ հայտնվում են, որպեսզի անմիջապես փոխարինվեն ուրիշով։

► Չի կարելի ժխտել, որ մեր կյանքում դատավորներ դեռևս անհրաժեշտ են. այդպես չէ՞, թեև չեմ հասկանում, թե ինչպես որևէ մարդ մի այդպիսի զարմանալի զբաղմունք կարող է ընտրել։

► Որքան ոճիրներ են գործվել պարզապես նրա համար, որ նրանց հեղինակները չեն կարողացել ընդունել իրենց սխալված լինելը։ Ժամանակին մի արդյունաբերողի էի ճանաչում, որ կատարյալ, բոլորի հիացմունքին արժանացած կին ուներ, որին սակայն դավաճանում էր։ Այս մարդը տառացիորեն կատաղում էր իր հանցանքի գիտակցությունից և այն անկարողությունից, որ ոչ մեկին, ոչ իսկ ինքն իրեն չէր կարողանում համոզել իր բարի և բարոյական մարդ լինելը։ Որքան ակնհայտ էր դառնում նրա կնոջ անթերիությունն ու անմեղությունը, այնքան նա կատաղում էր։ Անիրավացի լինելը նրա համար ի վերջո անտանելի դարձավ։ Ի՞նչ եք կարծում, նա ի՞նչ արեց։ Դադարե՞ց կնոջը դավաճանելուց։ Ոչ։ Սպանեց նրան։ Այդ գործով էլ ես առնչվեցի նրան։

► Ի վերջո, բարձրում ապրելը միակ ձևն է, երբ շատերը կարող են նկատել քեզ և ողջունել։

► Ոճիրը աշխատում է միշտ մնալ բեմի առաջամասում, բայց ոճրագործները այնտեղ անցողիկ հայտնվում են, որպեսզի անմիջապես փոխարինվեն ուրիշով։

► Ես երբեք կարիքը չունեցա ապրել սովորելու։ Այս հարցում ես ամեն ինչ գիտեի արդեն ծնվելիս։ Կան մարդիկ, որոնց խնդիրը մարդկանց պատսպարելը կամ առնվազն նրանցով զբաղվելն է։ Ինձ համար կարգադրությունը եղել էր։ Մտերիմ էի, երբ անհրաժեշտ էր, լուռ՝ եթե պետք էր, ազատ և հեշտ ձևեր գործադրելու կարողությամբ, արժանապատվությամբ և լրջությամբ։ Իմ ժողովրդականությունը այնքան մեծ էր, որ իմ հաջողությունները այս աշխարհում այլևս չէի հաշվում։ Իմ արտաքինը վատ չէր ստեղծված, ես անդադրում պարող էի և միևնույն ժամանակ խորագիտակությամբ փայլող, ինձ հաջողվում էր միաժամանակ սիրել կանանց ու արդարությունը, որ այնքան էլ հեշտ չէ մեր ժամանակներում, զբաղվում էի սպորտով և արվեստով, կարճ ասած կանգ եմ առնում, որպեսզի դուք ինձ չկասկածեք ինքնագովության մեջ։ Բայց, խնդրում եմ, պատկերացրեք մի մարդ իր ծաղկուն տարիքի մեջ, կատարյալ առողջությամբ, առատաձեռնորեն օժտված կարողություններով, վարժ ինչպես մարմնական, այնպես էլ մտավոր գործունեության, ոչ աղքատ և ոչ էլ հարուստ, որ լավ է քնում և խորապես գոհ է իրենից, և որը այս ամենը ցույց է տալիս միայն երջանիկ և ընկերական պարզությամբ։ Այս բոլորից հետո մի՞թե իրավունք չունեի համեստաբար խոսելու իմ հաջողված կյանքի մասին։
Այո, քիչ էակներ են ավելի բնական եղել, քան ես։ Իմ հարաբերությունը կյանքի հետ ամբողջական էր, ես ընդունում էի այն, ինչպես նա կար, չմերժելով նրա թերի կողմերը, նրա ծաղրը, տեսնելով նրա մեծությունը, օգտվելով նրա ծառայություններից։ Հատկապես չէի մերժում միսը, նյութը, կարճ ասած՝ ֆիզիկականը, որ այնքան մարդկանց անհանգստացնում կամ հուսահատեցնում է սիրո մեջ կամ մենության պահին՝ ինձ բերում էր, առանց ստրկացնելու, հավասար հաճույքներ։ Ես ստեղծվել էի մի մարմին ունենալու համար։ Այստեղից էլ այդ ներդաշնակությունը իմ մեջ, և թույլ իշխանությունը, որ մարդիկ զգում էին և երբեմն էլ խոստովանում, որ այն իրենց օգնում է ապրել։ Հետևաբար փնտրում էին իմ ընկերությունը։ Հաճախ նրանց թվում էր, որ ինձ արդեն հանդիպել էին։ Կյանքը, մարդիկ և նվերները ինձ ընդառաջ էին գալիս։ Ես այդ պատվերները ընդունում էի մեծահոգի հպարտությամբ։ Իրականում, այդքան լիքը և պարզ մարդ լինելով, ես ինձ մի քիչ գերմարդ էի զգում։
Ես ինձ ընտրված, նախասահմանված մարդ էի համարում։ Բոլորի միջից հատկապես ընտրված այս երկար և հարատև հաջողության համար։ Դա նույնպես իմ համեստության արդյունքն էր։ Այս բոլոր հաջողությունները ես մերժում էի վերագրել միայն իմ հատկություններին, ես չէի կարող հավատալ, որ մի մարդու մեջ այդքան տարբեր և ծայրահեղ հատկությունների միասնությունը արդյունք լիներ պարզ պատահականության։ Ահա թե ինչու, երջանիկ ապրելով հանդերձ, ես հավատում էի, որ այդ երջանկությունը ինձ տրվում էր մի գերագույն ուժի հրամանով։ Երբ ձեզ ասում եմ՝ ոչ մի կրոնի չէի հավատում, դուք ավելի լավ կհասկանաք, թե ինչ տարօրինակ բան կար այս խոստովանության մեջ։ Սովորական կամ ոչ՝ այն ինձ երկար ժամանակ ամենօրյա ընթացքից դուրս է հանել, և ես տարիներ ամբողջ տառացիորեն գեղեցիկ ծրագրեր եմ կազմել և որոնց համար, ճիշտն ասած, մինչև այժմ սրտանց ափսոսում եմ։ Ամեն ինչում ես հանգիստ էի զգում, ճիշտ է, բայց նույն ժամանակ ոչ մի բանից չէի բավարարվում։ Յուրաքանչյուր հաճույք ինձ մղում էր դեպի մի ուրիշը։ Ես մի տոնակատարությունից մի ուրիշին էի գնում։ Պատահում էր, որ ամբողջ գիշերները պարում էի և մարդկանց ու կյանքի նկատմամբ ավելի կրքոտ դառնում։ Երբեմն, ուշ գիշերին, երբ պարը, թեթև հարբածությունը, իմ շղթայազերծումը, ներկաների բուռն ինքնամոռացումը ինձ գցում էր մի հափշտակության մեջ, երբ հոգնած ու մինչև ափը լցված էի զգում, հոգնության գագաթնակետին, ակնթարթի ընթացքում ինձ թվում էր, որ ի վերջո կհասկանամ էակների ու աշխարհի գաղտնիքը։ Բայց հաջորդ օրը հոգնությունս անհետանում էր, և նրա հետ էլ գաղտնիքը, ես նորից էի խոյանում նրա հետևից։ Այսպես ես վազում էի, միշտ լեցուն, երբեք բավարարված, առանց իմանալու՝ որտեղ պետք է կանգ առնել, մինչև այն օրը, ավելի շուտ մինչև այն երեկոն, երբ նվագը դադարեց, լույսերը մարեցին։ Այն տոնակատարությունը, ուր ես երջանիկ էի...

► Երբեք հանկարծակիորեն համակրանքի, օգնության կամ բարեկամության կարիք չե՞ք ունեցել։ Այո, անշուշտ։ Ես, ես սովորեցի բավարարվել համակրանքով։ Դա գտնելը ավելի հեշտ է, որովհետև ոչնչի չի պարտավորեցնում։ «Հավատացեք իմ համակրանքին» բարձրաձայն ասված խոսքին անմիջապես հաջորդում է «Իսկ այժմ ուրիշ գործով զբաղվենք» մտքում ասված անլսելի խոսքը։ Սա դատական խորհրդի նախագահի զգացում է, որը, աղետից հետո, այնքան էլ դժվար չէ ձեռք բերելը։ Բարեկամությունը ավելի պարզ է։ Երկար ու ծանր ժամանակ է պետք ստանալու համար, բայց երբ ունենում ես, այլևս դրանից գլուխդ ազատել չես կարող, պետք է դիմանաս։ Չկարծեք, թե ձեր բարեկամները ձեզ զանգ կտան ամեն երեկո, ինչպես պարտավոր էին, իմանալու համար, թե արդյոք ճիշտ այդ երեկոյան չէ՞, որ դուք որոշում եք ինքնասպան լինել կամ պարզապես ընկերակցության կարիք չունե՞ք, դուրս գալու տրամադրություն չունե՞ք։ Բայց՝ ոչ, եթե զանգահարեն, հանգիստ եղեք, դա կլինի այն օրը, երբ դուք մենակ չեք, երբ կյանքը գեղեցիկ է։ Ավելի շուտ նրանք ձեզ կմղեն ինքնասպանության, թելադրելով, որ դա միակ ելքն է ձեր դրության մեջ։ Աստված տա, սիրելի պարոն, որ մեր բարեկամներից ավելի բարձր լինենք։ Նրանք գիտեն ճիշտ բառը, բայց դա հենց այն բառն է, որ կրակոց է ենթադրում. նրանք զանգահարում են, ինչպես կրակում են հրացանից, և ճիշտ են նշան բռնում։ Ահ, հուդաներ։

► Ինձ պատմել են մի մարդու մասին, որի բարեկամը բանտարկված էր. այդ մարդը ամեն գիշեր քնում էր իր սենյակի հատակին, որպեսզի չօգտվի այն հարմարավետությունից, որից զրկված էր իր սիրած անձը։ Ո՞վ, սիրելի պարոն, ո՞վ հատակին պիտի քնի մեզ համար։ Ես ինքս ընդունա՞կ եմ դրան։ Այո, կուզենայի լինել, մի օր կլինեմ։ Ճիշտ է, մի օր բոլորս էլ ընդունակ կդառնանք, և դա էլ մեր փրկությունը կլինի։ Բայց դա հեշտ չէ, որովհետև բարեկամությունը անուշադիր է կամ, առնվազն, անկարող։ Այն, ինչ ցանկանում է, չի կարողանում։ Գուցե ի վերջո բավարար չափո՞վ չի ցանկանում։ Գուցե բավարար չափով չե՞նք սիրում կյանքը։ Նկատե՞լ եք, մահը միայն արթնացնում է մեր զգացմունքները։ Որքա՜ն ենք սիրում մեր հենց նոր մեկնած բարեկամներին, այնպես չէ՞։ Ինչպես ենք հիանում մեր այն ուսուցիչներով, որոնք, բերանները հողով լցված, այլևս չեն խոսում։ Այդ ժամանակ հարգանքը տրվում է շատ բնականորեն, այն հարգանքը, որին գուցե մեզնից սպասել են ամբողջ կյանքում։ Բայց գիտե՞ք ինչու ենք մենք միշտ ավելի արդար և ավելի առատաձեռն մահացածների նկատմամբ։ Պատճառը պարզ է։ Նրանց նկատմամբ պարտավորություն չունենք։ Նրանք մեզ ազատ են թողնում, կարող են երկար սպասել։ Մենք կարող ենք չշտապել, մեր պատիվը դնել կոկտեյլի և սիրուհու միջև վերջին հաշվով կորած ժամանակի ընթացքում։ Եթե նրանք որևէ բանով մեզ պարտավորեցնում են, այդ էլ հիշողությունն է, իսկ մենք կարճ հիշողություն ունենք։ Ոչ, մենք մեր բարեկամների նոր մեռած լինելն ենք սիրում, նրանց վշտալի մահը, նրանց նկատմամբ մեր հուզումները, կարճ ասած, մենք մեզ ենք սիրում։
Ես մի բարեկամ ունեի, որից հաճախ խուսափում էի։ Նա մի քիչ ձանձրացնում էր և, հետո, սիրում էր բարոյախոսել։ Բայց մահամերձ վիճակում ինձ կանչեց, հավատացեք։ Ես ոչ մի օր չբացակայեցի։ Նա մահացավ ինձնից գոհ, ձեռքերս սեղմելով։ Մի ուրիշը, այս դեպքում՝ կին, որ ժամանակին ինձ ապարդյուն կերպով հալածում էր, շուտ մեռնելու խելացիությունը ունեցավ։ Եվ անմիջապես ի՜նչ տեղ գրավեց սրտումս։ Իսկ որքան հրաշալի է ինքնասպանությունը։ Աստված իմ, ի՜նչ հրաշալի իրարանցում։ Հեռախոսը զանգում է, սիրտդ պայթում, և՝ գիտակցորեն ընտրված կարճ, բայց տողատակով ասված նախադասություններ, որոնց մեջ կա վշտի տիրապետում և նույնիսկ, այո, մի քիչ էլ ինքնադատապարտում։
Մարդը այսպես է, սիրելի պարոն, երկու երես ունի, չի կարող սիրել առանց ինքն իրեն սիրելու։ Դիտեցեք ձեր հարևաններին, եթե պատահաբար շենքում մարդ է մահացել։ Իրենց փոքրիկ կյանքերից գոհ՝ նրանք քնում էին, և, ահա, օրինակի համար, դռնապանը մեռնում է։ Անմիջապես արթնանում են, կայտառանում, իրարից տեղեկություններ են ստանում, իրար կարեկցում են։ Դիակը դեռ չի հանված, բայց ներկայացումը սկսված է։ Նրանք ողբերգության կարիք ունեն, ի՞նչ եք ուզում, դա նրանց փոքրիկ գերակայության արտահայտությունն է, նրանց ապերատիվը։ Կարծում եք պատահաբա՞ր եմ դռնապանի մասին խոսում։ Ես մեկն ունեի, բոլորի հարգանքը կորցրած մեկը, չոր, աննշան և ոխակալ մի հրեշ, որ կարող էր հուսահատեցնել նույնիսկ ֆրանցիսկյան մի կրոնավորի։ Ես նրա հետ չէի էլ խոսում, բայց իր գոյությամբ իսկ խանգարում էր գոհունակության իմ զգացողությունը։ Մահացավ, և ես գնացի նրա թաղմանը։

► Իմ աշխատանքի վայրում ես բոլորի ձեռքն էլ համենայն դեպս սեղմում էի, և հաճախ մեկի փոխարեն երկու անգամ։ Այս մտերիմ պարզությունը, քիչ ծախսով, ինձ բերում էր բոլորի համակրանքը, որ պետք էր իմ առաջխաղացման համար։

► Ես ճանաչում եմ մի մարդու, որ իր կյանքի քսան տարին տվեց մի թեթևամիտ կնոջ, որի համար զոհաբերեց իր բարեկամներին, աշխատանքը, նույնիսկ իր արժանապատվությունը և մի օր հայտնաբերեց, որ երբեք չի սիրել նրան։ Ձանձրանում էր, ահա ամենը, ձանձրանում էր, ինչպես մարդկանց մեծամասնությունը։ Ուրեմն նա ստեղծել էր բարդություններով լեցուն դրամատիկ մի կյանք։ Պետք է ինչ-որ մի բան պատահի. ահա մարդկային հարաբերությունների մեծամասնության բացատրությունը։ Պետք է մի բան լինի, նույնիսկ ստրկություն առանց սիրո, նույնիսկ պատերազմ կամ մահ։

► Ես շատ լավ գիտեմ, որ հնարավոր չէ չիշխել կամ չսպասարկվել։ Յուրաքանչյուր մարդ մաքուր օդի պես կարիք ունի ստրուկի։ Հրամայել, նշանակում է շնչել:

► «Հորը չեն պատասխանի» ձևակերպումը գիտեք, չէ՞։ Որոշ իմաստով դա շատ եզակի է։ Ու՞մ պիտի պատասխանես այս աշխարհում, եթե ոչ նրան, ում սիրում ես։ Ուրիշ իմաստով դա համոզիչ է։ Պետք է որ մեկը վերջին խոսքը ունենա։ Եթե ոչ, յուրաքանչյուր տրամաբանության կարող է հակառակվել մեկ ուրիշը, և վերջը չես գտնի։ Իշխանությունը, ընդհակառակը, ամեն ինչի վերջ է տալիս։ Մենք երկար ժամանակ ենք վատնել այս ճշմարտությանը հասնելու համար, բայց այս մեկը հասկացել ենք։

► Եթե բոլոր մարդիկ բացվեին, ասեին իրենց իսկական արհեստը, իրենց ինքնությունը, այլևս չէինք իմանա, թե որ կողմը պետք է շուռ գալ։ Պատկերացրեք այցետոմսերը. Դյուբոն - վախկոտ փիլիսոփա, կամ քրիստոնյա-կալվածատեր, կամ շնացող-հումանիստ. կարելի է ընտրել։ Բայց դա դժոխք կլիներ։ Այո, պետք է, որ դժոխքը այդպիսին լինի. ցուցանակներով փողոցներ և ուղղելու ոչ մի միջոց։ Մեկընդմիշտ դասակարգված ես։ Դուք, օրինակի համար, սիրելի հայրենակից, մտածո՞ւմ եք, թե ինչ է լինելու ձեր ցուցանակը։ Լռո՞ւմ եք։ Ոչինչ, հետագայում կպատասխանեք։ Իսկ իմը, համենայն դեպս, գիտեմ, երկերեսանի մի դեմք, մի գրավիչ Յանուս, և վրան՝ իմ տան դևիզը. «Մի վստահեք»։ Իմ այցետոմսի վրա գրված կլինի. «Ժան-Բատիստ Քլամանս, ծաղրածու»։

► Պետք է համեստորեն ընդունել, սիրելի հայրենակից, ես միշտ հպարտությունից պայթել եմ։ Ե՛ս, ե՛ս, ե՛ս, ահա իմ սիրելի կյանքի կրկներգը, որ լսվում էր իմ բոլոր ասածների մեջ։ Ես երբեք ուրիշ ձևով խոսել չեմ կարողացել, բացի ինձ գովելուց, մանավանդ, երբ այն անում էի ջախջախիչ զգուշավորությամբ, որի գաղտնիքը ես գիտեի։ Ճիշտ է, միշտ ազատ և ուժեղ եմ ապրել։ Պարզապես ինձ ազատագրված էի զգում բոլորից, այն հրաշալի պատճառաբանությամբ, որ ոչ ոքի ինձ հավասար չէի համարում։ Ինչպես ասել եմ ձեզ, ես ինձ ամբողջ աշխարհից ոչ միայն խելացի էի համարում միշտ, այլ նաև ավելի զգայուն և ավելի համարձակ, ընտրյալ կրակող էի, անմրցելի վարորդ, լավագույն սիրող։ Նույնիսկ այնպիսի բնագավառներում, ուր հեշտ էր ստուգել իմ ստորակայությունը, օրինակի համար՝ թենիսը, որտեղ ես միջակ խաղընկեր էի, ինձ համար դժվար էր չհավատալ, որ եթե մարզվելու ժամանակ ունենայի, լավագույններին կանցնեի։ Ես իմ մեջ միշտ գերակայության զգացում էի տեսնում, մի բան, որով բացատրվում էր իմ ինքնագոհությունն ու հանդարտությունը։ Երբ ուրիշով էի զբաղվում, դա պարզապես ազատ կամքով արված զիջողություն էր, որի ամբողջ օգուտը ինձ էր գալիս, իմ ինքնասիրությունը մի աստիճանով բարձրանում էր։
Ուրիշ ճշմարտությունների կողքին այս փաստերը ես աստիճանաբար հայտնագործեցի այդ գիշերվան հաջորդող շրջանում, որի մասին խոսել եմ։ Ոչ անմիջապես, ոչ էլ շատ հստակորեն։ Անհրաժեշտ եղավ, որ նախ վերագտնեմ հիշողությունս։ Աստիճանաբար ավելի հստակ տեսա, սկսեցի սովորել մի բան, որ արդեն գիտեի։ Մինչ այդ ինձ միշտ օգնել էր մոռանալու զարմանալի մի ուժ։ Ես ամեն ինչ մոռանում էի և հատկապես իմ որոշումները։ Իրականում ինձ համար ոչ մի բան նշանակություն չուներ։ Անշուշտ, երբ դեպքերը ինձ ստիպում էին, ես ուշադրություն էի դարձնում պատերազմի, ինքնասպանության, թշվառության վրա։ Թեև մի տեսակ քաղաքավարի և մակերեսային ձևով։ Երբեմն ձևացնում էի, թե հուզվում եմ իմ առօրյա օտար մի գործի համար։ Խորքում, սակայն, ես դրան չէի մասնակցում, բացի այն պահից, երբ իմ ազատությունն էր վտանգի տակ. ինչպե՞ս բացատրել ձեզ։ Ամեն ինչ սահում-անցնում էր, այո, ամեն ինչ իմ վրայով սահում-անցնում էր։
Արդար լինենք. պատահում էր, որ իմ մոռացումները գովասանքի արժանի լինեին։ Դուք նկատած կլինեք. մարդիկ կան, որոնց կրոնը բոլոր վիրավորանքները ներելն է. նրանք իսկապես ներում են, բայց երբեք չեն մոռանում։ Ես այնքան լավ կտորից չէի ստեղծված, որ վիրավորանքները ներեի, պարզապես մոռանում էի։ Եվ նա, ով կարծում էր, թե իրեն ատում եմ, ապշում էր՝ տեսնելով, որ ես մեծ ժպիտով եմ դիմավորում իրեն։ Ըստ իր բնավորության՝ նա հիանում էր իմ մեծահոգությամբ կամ արհամարհում էր իմ վախկոտությունը, առանց մտածելու, որ իմ տրամաբանությունը ավելի պարզ էր. ես նույնիսկ իր անունը մոռացած էի լինում։ Այն անկարողությունը, որ ինձ անտարբեր էր դարձնում կամ ապաշնորհ, ինձ տալիս էր մեծահոգի տեսք։
Հետևաբար՝ ես շարունակում էի ապրել օր-օրին, իմ սեփական աշխարհում։ Ես, ես, ես։ Օրը-օրին կանայք, օրը-օրին առաքինություն կամ մոլություն, առանց վաղվա մասին մտածելու, ինչպես շները, բայց միշտ իմ դիրքի վրա հաստատ կանգնած։ Այդպես առաջ էի գնում կյանքի մակերեսով, կարծես բառերի մեջ, երբեք՝ իրականության։ Բոլոր գրքերը՝ հազիվ կարդացված, բոլոր այս բարեկամները՝ հազիվ սիրված, բոլոր այս քաղաքները՝ հազիվ այցելված, բոլոր այս կանայք՝ հազիվ ունեցած, այդ են ապացուցում։ Ձանձրույթից կամ անուշադրությունից հազիվ շարժումներ էի անում։ Մարդիկ իրար էին հաջորդում, ուզում էին կպչել ինձ, բայց կպչելու ոչինչ չկար, և դա նրանց համար դժբախտություն էր։ Որովհետև ես պարզապես մոռանում էի նրանց։ Ինձնից բացի ես ուրիշ բան չեմ հիշել։

► Յուրաքանչյուր մտավորական մարդ երազում է գանգստեր լինել և իշխել հասարակության վրա միայն բռնի ուժով։ Եվ որովհետև այդ այնքան էլ հեշտ չի ձեռք բերվում, ինչպես հավաստում է մասնագիտացված վեպերի ընթերցումը, մարդիկ սկսում են ընդհանրապես քաղաքականությամբ զբաղվել և վազում են դեպի ամենավայրագ կուսակցությունը։

► Որոշ տարիքից հետո ամեն մարդ պատասխանատու է իր դեմքի համար։

► Անշուշտ, իսկական սերը բացառիկ երևույթ է, յուրաքանչյուր դարում մոտավորապես երկուսը կամ երեքն են լինում։ Մնացած ժամանակ սիրուն փոխարինում է սնափառությունը կամ ձանձրույթը։

► Ի վերջո սխալ է, թե ես երբեք չեմ սիրել։ Իմ կյանքում ես մի մեծ սեր ունեցա, և այդ սիրո առարկան միշտ ես եղա:

► Ամեն մի հասարակություն, նույնիսկ փայլունը, ինձ արագորեն ձանձրացնում էր, մինչդեռ ինձ դուր եկող կանանց հետ ես երբեք չէի ձանձրանում։

► Կարճ ասած, ես մեծ հարցերի մասին մտածել եմ միայն փոքր վայելքների արանքում։

► Ուրեմն, ես խաղում էի։ Ես գիտեի, որ կանայք սիրում են, երբ դեպի նպատակը շատ արագ չես գնում։ Նախ պետք է հետները զրուցել, շոյել, ինչպես ասում են նրանք։

► Ոմանք բղավում են. «Սիրիր ինձ»։ Ուրիշները. «Ինձ մի սիրիր»։ Բայց մի ուրիշ դասակարգ էլ կա՝ վատթարագույնը և ամենադժբախտը, որ ասում է. «Ինձ մի սիրիր, բայց ինձ հավատարիմ եղիր»։

► Հավատացեք ինձ, ոմանց համար աշխարհի ամենադժվար բանը ունենալն է, երբ չեն ցանկանում։

► Եթե կա մի բնագավառ, ուր գաղտնապահությունը օրենք պետք է լինի, սեռական հարաբերությունները չե՞ն, իրենց բոլոր աննախատեսելի մասերով։

► Կանայք նույնպես չեն սիրում, երբ խաղը պարտությունով է վերջանում։

► Կանանց, առնվազն, ես քիչ էի ստում։ Իմ վերաբերմունքի մեջ ավելի շուտ խոսում էր բնազդը, առանց կեղծ ու գողունի խոսքերի։ Սիրո ակտը, օրինակի համար, խոստովանություն է։ Եսասիրությունը այնտեղ բարձրաձայն ինքնիրեն է հայտարարում, սնափառությունը իրեն ցույց է տալիս, և կամ ի հայտ է գալիս իսկական վեհանձնությունը։

► Ոչ մի մարդ կեղծավոր չէ իր հաճույքների ժամանակ։

► Դուք ինքնասպանություն եք գործել, և մի՞թե կարևոր է՝ ձեզ հավատո՞ւմ են, թե ոչ. դուք այլևս չեք կարող նրանց՝ թեկուզ ակնթարթային զարմանքին և զղջմանը ներկա լինել, չեք կարող մասնակցել, ինչպես երազում է յուրաքանչյուր մարդ, սեփական հուղարկավորությանը։ Կասկածելի չլինելու համար անհրաժեշտ է պարզապես դադարել գոյություն ունենալուց։ Հետո, ավելի լավ չէ՞ այդպես լինելը։ Մենք շատ ենք տառապում նրանց անտարբերությունից։ «Դրա համար դու թանկ կվճարես»,- ասում էր մի աղջիկ հորը, որ արգելել էր նրան ամուսնանալ մի շատ կոկիկ հագնված փեսացուի հետ։ Աղջիկը ինքնասպան եղավ։ Բայց հայրը բոլորովին ոչինչ չվճարեց։ Նա սիրում էր ձկնորսությամբ զբաղվել։ Երեք կիրակի հետո նա գետափ վերադարձավ, ինչպես ինքն էր ասում, մոռանալու համար։ Հաշվարկը ճիշտ էր, նա մոռացավ։ Ճիշտն ասած, հակառակը պիտի ինձ զարմացներ։ Երբեմն կարծում են, թե մեռնում են կնոջը պատժելու համար, մինչդեռ նրան ազատություն են պարգևում։

► «Նա ինքնասպան եղավ, որովհետև չկարողացավ տանել, որ...»։ Ահ, սիրելի բարեկամ, մարդիկ որքան աղքատ երևակայություն ունեն որևէ բան հնարելու համար։ Միշտ կարծում են, թե ինքնասպան են լինում մի որևէ պատճառի համար։ Բայց կարելի է շատ լավ ինքնասպան լինել նաև երկու պատճառի համար։ Ոչ, այդ մեկը նրանց գլուխը չի մտնում։ Ուրեմն ինչո՞ւ մահանալ կամավոր կերպով, զոհվել, որպեսզի մարդիկ բարձր կարծիք ունենան քո մասին։ Երբ մահանաք, նրանք առիթից պիտի օգտվեն և ձեր այդ արարքին վերագրեն հիմար կամ գռեհիկ պատճառաբանություն։ Մարտիրոսները, սիրելի բարեկամ, պետք է ընտրություն կատարեն մոռացվելու, ծաղրվելու կամ շահագործվելու միջև։ Իսկ հասկացվելու մասին թող երբեք չմտածեն։
Հետևաբար դիմենք ուղիղ նպատակին. ես սիրում եմ ապրել, ահա իմ իսկական թուլությունը։ Ես կյանքը այնքան եմ սիրում, որ անկարող եմ կյանքից դուրս որևէ բան երևակայել։ Այդպիսի ագահությունը ինչ-որ պլեբեյական բան ունի իր մեջ, այդպես չէ՞։ Ազնվականությունը ինքն իրեն չի կարող պատկերացնել առանց մի փոքր հեռանալու իրենից և իր կյանքից։ Մահանում են, եթե անհարժեշտ է, կոտրվում են, բայց չեն ծռվում։ Բայց ես ծռվում եմ, որովհետև շարունակում եմ ինքս ինձ սիրել։

► Պատիժը առանց վճռի տանելի է։

► Այսօր, դատավճռի համար, ինչպես շնության, մենք միշտ պատրաստ ենք։ Այն տարբերությամբ, որ նվաղելուց վախենալու պատճառ չկա։ Սիրելի բարեկամ, պարզապես առիթ չտաք, որ նրանք մեզ դատեն, որքան էլ որ այն փոքր լինի։ Ապա թե ոչ մեզ կտոր-կտոր կանեն։ Մենք պարտավոր ենք պահպանել նույն զգուշավորությունը, ինչ գազան զսպողը։ Եթե նա դժբախտություն ունենա վանդակ մտնելուց առաջ ածելիով իրեն կտրելու, ի՜նչ խնջույք գազանների համար։ Ես այս ամենը հասկացել եմ միանգամից, այն օրը, երբ կասկածեցի, թե այնքան էլ հիանալի չեմ։ Այդ օրվանից չվստահող դարձա։ Քանի որ ինձնից մի քիչ արյուն էր կաթում՝ ինձ համար խուսափել չկար, նրանք ինձ հոշոտելու էին։

► Իմ հարաբերությունները մարդկանց հետ երևութապես նույնն էին, բայց նրբորեն անհամաձայնեցված էին դառնում։ Իմ բարեկամները չէին փոխվում։ Նրանք միշտ, առիթը եկած ժամանակ, դրվատում էին այն հավասարակշռությունն ու ապահովությունը, որ գտնում էին ինձ մոտ։ Բայց ես զգայուն էի ինձ լցնող անկանոնության, աններդաշնակության նկատմամբ միայն։ Ես խոցելի և հանրության դատապարտմանը թողնված էի զգում։ Իմ նմանները իմ աչքում դադարում էին լինել հարգելի ունկնդիրներ, ինչին սովոր էի։ Այն շրջանակը, որի կենտրոնն էի, ջարդվում էր, և նրանք մի շարքի վրա էին շարվում, ինչպես դատարանում։ Այն պահից, երբ հասկացա, որ իմ մեջ դատապարտելու բան կա, հասկացա նաև, որ նրանց մեջ անդիմադրելի ցանկություն կա դատապարտելու։

► Նրանց թվում էր, որ ես ապրում էի ազատ, առատության և ինքնամոռաց երջանկության մեջ. այդ չեն ներում։ Հաջողության հովը, երբ որոշակի ձևով է ցուցադրվում, կատաղեցնում է էշին։ Իմ կյանքը, մյուս կողմից, պայթելու չափ լեցուն էր, և ժամանակի պակասից ես շատ առաջարկներ մերժում էի։ Հետո, նույն պատճառով մոռանում էի իմ մերժումները։ Բայց այդ առաջարկները ինձ արվում էին այնպիսի մարդկանց կողմից, որոնց կյանքը լեցուն չէր, և որոնք, ճիշտ նույն պատճառով, հիշում էին իմ մերժումները։

► Քեզ չեն ների քո երջանկությունը և հաջողությունը, եթե չես համաձայնվում առատաձեռնորեն բաժանել նրանց հետ։ Բայց երջանիկ լինելու համար ուրիշներով շատ զբաղվել պետք չէ։ Այդ պահից ելքերը փակվում են։ Երջանիկ և՝ դատապարտված, կամ թողություն ստացած և՝ թշվառ։ Գալով ինձ, անարդարությունը ավելի մեծ էր, ես դատապարտվում էի իմ անցյալ երջանկության համար։ Երկար ժամանակ ապրել էի այն խաբկանքի մեջ, որ ընդհանուրի հետ համաձայնության մեջ եմ, մինչդեռ անուշադիր և ժպտուն դատապարտությունները, նետերն ու ծաղրանքները բոլոր կողմերից ինձ վրա էին ուղղվում։ Այն օրվանից, որ զգուշացվեցի, ավելի զգոն դարձա։ Ես միաժամանակ բազմաթիվ վերքեր ստացա և միանգամից ուժերս կորցրի։ Այդ ժամանակ իմ շուրջ ամբողջ աշխարհը սկսեց ծիծաղել։

► Պաշտպանվելու միակ ձևը չարությունն է։ Մարդիկ շտապում են դատել, որպեսզի իրենք չենթարկվեն դրան։ Ի՞նչ եք ուզում։ Մարդու համար ամենաբնական գաղափարը, որը ծնվում է ակամա, իր բնավորության խորքից, անմեղ լինելու գաղափարն է։

► Սիրտը չէր, որ ինձ գործել էր տալիս, երբ իմ բարեկամուհիներից մեկը հոգնում էր մեր կրքի Աուստերլիցին սպասելուց և խոսում էր բաժանվելու մասին։ Անմիջապես ես էի, որ մի քայլ առաջ էի անում. պերճախոս կերպով տեղի էի տալիս։ Ես նրանց մեջ սրտի փափկություն և թուլություն էի արթնացնում, ինքս զգալով միայն դրա երևութականը, պարզապես մի քիչ հուզվելով այդ մերժումից, ահաբեկվելով նրանց սիրո հնարավոր կորստից։ Երբեմն ինձ թվում էր, որ իսկապես տառապում եմ. դա ճիշտ է։ Բայց բավական էր, որ ապստամբուհին իսկապես մեկներ, ես նրան առանց ճիգի մոռանում էի, ինչպես մոռանում էի, երբ որոշած էր լինում, ընդհակառակը, վերադառնալ։ Ոչ, դա սեր չէր, ոչ էլ վեհանձնություն, որ արթնանում էր մեջս, երբ լքվելու վտանգի տակ էի, այլ միայն սիրվելու և ստանալու ցանկությունը, այն, ինչ ինձ պարտական էին։ Սիրվելուց անմիջապես հետո, երբ իմ ընկերուհին նորից էր մոռացվում, ես փայլում էի, ինձ հրաշալի էի զգում, համակրելի դառնում։
Նկատի ունեցեք, վերանվաճելուց անմիջապես հետո զգում էի դրա ծանրությունը։ Իմ ջղագրգռության պահերին ես ինձ ասում էի, որ իդեալական լուծումը կլիներ ինձ հետաքրքող կնոջ մահը։ Այդ մահը մի կողմից վերջնականորեն կարգավորած կլիներ մեր հարաբերությունը, իսկ մյուս կողմից նրան ազատած կլիներ դժգոհությունից։ Բայց հնարավոր չէ ցանկանալ ամբողջ աշխարհի մահը, ոչ էլ մոլորակը զրկել իր բնակչությունից, վայելելու համար այլևս աներևակայելի ազատությունը։ Իմ զգայնությունը և մարդկանց նկատմամբ իմ սերը հակառակ էին դրան։

► Ինչ էլ լիներ իմ զգացումների երևութական շփոթ վիճակը, իմ ստացած արդյունքը պարզ էր. ես իմ բոլոր սերերին պահում էի իմ շուրջը, որպեսզի դրանցից օգտվեի, երբ ցանկանայի։ Ուրեմն, իմ խոստովանությամբ իսկ, կարող էի ապրել այն պայմանով, եթե ամբողջ երկրի բոլոր էակները կամ հնարավոր ամենամեծ թիվը դարձած լինեին դեպի ինձ, հավերժորեն դատարկ լինեին, զրկված անկախ կյանքից, պատրաստ ուզածս պահին պատասխանելու իմ կանչին, այսինքն՝ լինեին անպտղության դատապարտված մինչև այն օրը, երբ պիտի բարեհաճեի նրանց նպաստավորել իմ լույսով։ Կարճ ասած, որպեսզի ես երջանիկ ապրեի, իմ ընտրած էակները պետք է բոլորովին չապրեին։ Նրանք իրենց կյանքը ժամանակ առ ժամանակ պետք է ստանային միայն իմ հաճույքից։

► Որտեղից գիտեմ, թե բարեկամ չունե՞մ։ Շատ պարզ է։ Ես այդ հայտնագործել եմ այն օրը, երբ մտածեցի ինքնասպան լինել, նրանց խաղի բերելու համար, ինչ-որ ձևով նրանց պատմելու համար։ Բայց ո՞ւմ պատժել։ Մի քանիսը պիտի անակնկալի գային, ոչ ոք պատժված չէր զգալու։ Ես հասկացա, որ բարեկամներ չունեի։ Թեև, եթե նույնիսկ ունենայի, ոչ մի բան փոխված չէր լինելու։ Եթե կարողանայի ինքնասպան լինել և հետո տեսնել նրանց գլուխները, այդ ժամանակ խաղը կարժենար։ Բայց հողը մութ է, սիրելի բարեկամ, փայտը՝ պինդ, պատանքը հաստ է և անթափանց։ Հոգու աչքերը կան, այո, անկասկած, եթե որևէ հոգի կա և այն էլ՝ եթե աչքեր ունի։ Բայց ահա վստահ չես, երբեք վստահ լինել չես կարող։ Մարդիկ համոզվում են ձեր իրավացիության, ձեր անկեղծության և ձեր վշտերի լրջությանը միայն ձեր մահով։ Քանի դեռ ապրում եք, ձեր պարագան կասկածելի է, դուք իրավունք ունեք հուսալ միայն նրանց կասկածամտությունը։ Ուրեմն, եթե թեկուզ մի երաշխիք լիներ, որ կարող եք վայելել ներկայացումը, արժեր նրանց ապացուցել այն, ինչին նրանք հավատալ չեն ուզում, և նրանց զարմացնել։ Բայց այս խաբեբաները թողություն են խնդրում, այսինքն՝ անպատասխանատվություն. նրանք առանց ամոթի բնությունից ու շրջապատից արդարացումներ են պահանջում, նույնիսկ՝ եթե դրանք չհակադրվեն։

► Նրանք ձգտում են հարստության։ Ինչո՞ւ։ Մի՞թե պարզ չէ։ Ուժի համար։ Մասնավորապես այն բանի համար, որ հարստությունը պաշտպանում է անմիջական դատապարտությունից, ձեզ անջատում է մետրոյի ամբոխից, դնում նիկելապատ մի ավտոմեքենայի մեջ, ձեզ բաժանում է պարսպապատ մեծ այգիներով, փափուկ վագոնների լյուքս խցիկներով։ Հարստությունը, սիրելի բարեկամ, դեռևս արդարացումը չէ, այլ դատի հետաձգումը, բայց բոլոր դեպքերում արժե ունենալ...

► Ձեր բարեկամներին մի հավատացեք, մանավանդ, երբ նրանք ուզում են, որ իրենց հետ անկեղծ լինեք։ Նրանք հույս ունեն միայն, որ դուք պիտի քաջալերեք իրենց իսկ մասին ունեցած լավ կարծիքը, նրանց տալով հավելյալ վստահություն՝ ձեր անկեղծության խոստովանությամբ։ Ինչպե՞ս կարող է անկեղծությունը բարեկամության պայման լինել։ Ճշմարտասիրությունը մի կիրք է, որ ոչինչ չի խնայում, և որին ոչինչ չի կարող դիմադրել։ Դա ախտ է, երբեմն հանգստավետություն կամ եսասիրություն։ Եթե, ուրեմն, դուք այդ վիճակում եք, մի տատանվեք. խոստացեք ճշմարիտ լինել և ստեք, որքան կարող եք։ Դուք պատասխանած կլինեք նրանց խորունկ ցանկությանը և կրկնակիորեն ապացուցած ձեր համակրանքը։

► Անկեղծության մասին խոսելիս պետք է ընդունեք, որ մենք բացառիկ դեպքում ենք միայն վստահում մեզնից լավ մարդկանց։ Ավելի շուտ փախչում ենք նրանց ընկերությունից։ Հաճախ, ընդհակառակը, մենք խոստովանում ենք նրանց, ովքեր մեզ նման են և ովքեր բաժանում են մեր թուլությունները։ Ուրեմն՝ չենք ուզում մենք մեզ սրբագրել, ոչ էլ բարելավել. անհրաժեշտ կլիներ, որ մենք դատվեինք մեր թերություններով հանդերձ։ Մենք ցանկանում ենք միայն, որ մեզ խղճան և քաջալերեն մեր ճանապարհին։ Կարճ ասած, մենք ցանկանում ենք հանցավոր չլինել և միաժամանակ մաքրվելու ճիգ չանել։ Ոչ բավարար չափով ցինիզմ ունենք, ոչ էլ բավականաչափ առաքինություն։ Մենք ո՛չ չարի ուժը ունենք, ո՛չ էլ բարու ուժը։ Ճանաչո՞ւմ եք Դանտեին։ Իսկապե՞ս։ Սատանան տանի։ Ուրեմն դուք գիտեք, որ Դանտեն ընդունում է չեզոք հրեշտակների գոյությունը Աստծո և Սատանայի վեճի մեջ։ Եվ նրանց տեղավորում է մի նեղ եզրաշերտում, դժոխքի մի տեսակ, միջանցքում։ Մենք միջանցքում ենք, սիրելի բարեկամ։

► Հասարակ, տարրական են կոչվում այն ճշմարտությունները, որոնք բոլորից հետո են հայտնագործվում։

► Եես ինձ կարծր էի ցույց տալիս, մինչդեռ երբեք չեմ կարողացել մերժել ոչ մի բաժակ, ոչ էլ մի կնոջ։ Ինձ համարում էի ակտիվ, կորովի, իմ թագավորությունն անկողինն էր։ Ես իմ հավատարմությունը բղավում էի, և կարծես չկա իմ սիրած էակներից որևէ մեկը, որին ի վերջո դավաճանած չլինեմ։ Անշուշտ, իմ դավաճանությունները իմ հավատարմությանը չէին խանգարում, կուտակված մի հսկա գործ ես ներողամտությամբ գետին էի տապալում:

► Ես երբեք չեմ կարողացել խորապես հավատալ, որ մարդկային գործերը լուրջ գործեր լինեն։ Ու՞ր էր լրջությունը, չգիտեի. իմ բոլոր տեսածները ինձ թվում էին պարզապես զվարճալի կամ ձանձրալի խաղ։ Անշուշտ կան ճիգեր և գաղափարներ, որոնք երբեք չեմ հասկացել։ Ես միշտ զարմացած և մի քիչ էլ կասկածոտ նայում էի այն տարօրինակ էակներին, որոնք մեռնում էին փողի համար և հուսահատվում մի «պաշտոնի» կորստով և կամ մեծ հովերով զոհաբերվում էին իրենց ընտանիքի բարգավաճման համար։ Ես ավելի լավ հասկանում էի այն բարեկամին, որ որոշել էր ծխելը թողնել, և կամքի ուժով հաջողվել էր։ Մի առավոտ նա բացեց օրվա թերթը և կարդաց, որ առաջին ջերմամիջուկային ռումբը արդեն պայթեցվել է, տեղեկություններ ստացավ դրա հրաշալի արդյունքների մասին և, առանց ուշանալու, ծխախոտի մի խանութ մտավ։
Անկասկած, երբեմն ցույց էի տալիս, որ կյանքին լուրջ եմ վերաբերվում։ Բայց շատ արագ երևում էր լրջության ունայնությունը, և ես պարզապես շարունակում էի իմ դերը խաղալ, որքան հնարավոր է լավ։ Ես ինձ ցույց էի տալիս ազդեցիկ, խելոք, առաքինի, լավ քաղաքացի, վիրավորված, ներողամիտ, պատասխանատու, լրջախոհ... Կարճ ասած, ես կանգ եմ առնում, դուք արդեն հասկացեք, որ ես հոլանդացիների նման էի, որոնք այստեղ են առանց այստեղ լինելու. ես բացակա էի այն պահին, երբ բոլորից շատ տեղ էի գրավում։

► Իմ ամբողջ կյանքը ես ապրեցի կրկնակի խորհրդանիշի տակ, իմ ամենալուրջ արարքները կատարելիս ես շատ սառն էի։ Ի հավելումն իմ հիմարություններին, ի վերջո երկվությունն էր, որ ես չկարողացա ներել ինքս ինձ, որ ինձ ավելի բուռն կերպով ոտքի հանեց դատապարտվածության դեմ, որը զգում էի իմ մեջ և իմ շուրջը, և որը ինձ ստիպեց մի ելք փնտրել։

► Ես տակնուվրա էի լինում այն գաղափարից, որ իմ գործը վերջացնելու ժամանակ չեմ ունենա։ Ին՞չ գործ։ Չգիտեի։ Անկեղծորեն ասած, այն, ինչ անում էի, արժեր շարունակել։ Բայց հարցը այդ չէր։ Ծիծաղելի մի վախ հետապնդում էր ինձ, իսկապես, չի կարելի մեռնել առանց սեփական բոլոր ստախոսությունները խոստովանելու։ Ոչ Աստծուն, ոչ էլ նրա ներկայացուցիչներից որևէ մեկին. ես դրանից բարձր էի, հուսով եմ, որ հավատում եք դրան։ Ոչ, խոսքը մարդկանց խոստովանելու մասին էր, մի բարեկամի կամ սիրած մի կնոջ, օրինակ։ Հակառակ դեպքում, եթե կյանքում մի սուտ իսկ պահված լիներ, մահը այն վերջնական կդարձներ։ Այլևս ոչ ոք չէր իմանա ճշմարտությունը այս հարցում, քանի որ միակ մարդը, որ այն գիտեր, հենց ինքը, մահացածն էր, որ հետը գերեզման էր տարել։ Ճշմարտության այս բացարձակ մարդասպանը ինձ դող էր պատճառում։

► Ինքն իրեն մեղադրելը բավական չէ չքմեղանալու համար. այդպես լինելու դեպքում ես վաղուց մի անմեղ գառ դարձած կլինեի։ Պետք էր այնպիսի ձևով ինքնիրեն մեղադրել, մի բան, որը հասկանալու և կարողանալու համար բավական ժամանակ պետք եղավ, և որը չգտա, մինչև ինքս ինձ գտնեի ամենակատարյալ լքումի մեջ։

► Կանայք ոչ մի թուլություն իրապես չեն դատապարտում. նրանք ավելի շուտ կփորձեն խոնարհեցնել կամ անզեն դարձնել մեր ուժերը։ Ահա թե ինչու կինը պարգև է ոչ թե ռազմիկի, այլ հանցագործի համար։ Կինը նրա նավահանգիստն է, նրա վերջին հանգրվանը կնոջ անկողնում է, ուր նրան սովորաբար ձերբակալում են։ Մի՞թե միայն նա չէ, որ մեզ մնում է երկրային դրախտից։

► Սիրո մասին գրված գրքերը, որոնք սովորեցնում են խոսել սիրո մասին, սիրել չեն սովորեցնում։ Մի թութակ սիրելուց հետո, ես ստիպված եղա օձի հետ պառկել։ Հետևաբար, սկսեցի ուրիշ տեղ փնտրել գրքերի խոստացած սերը, բայց որին երբեք կյանքում չհանդիպեցի։

► Սիրո հարցում ես փորձ չունեի։ Ավելի քան երեսուն տարի ես բացառապես ինքս ինձ էի սիրել։ Ինչպե՞ս հուսալ, որ կարելի է կորցնել նման մի սովորույթ։ Ես այն երբեք չկորցրի և կրքի հարցում մնացի կամայական։ Ես կրկնապատկում էի իմ խոստումները։ Զուգահեռ սերեր էի կնքում՝ ինչպես անցյալում, բազմաթիվ կապեր էի ունենում։ Հետևաբար՝ ուրիշների համար ավելի շատ դժբախտություն էի կուտակում, քան իմ հրաշալի անտարբերության ժամանակ։

► Փորձեցի ինչ-որ ձևով հրաժարվել կանանցից և ապրել ժուժկալ կյանքով, ի վերջո նրանց բարեկամությունից պետք է բավարարված զգայի։ Բայց այդպիսով դուրս էր գալիս, որ խաղից էի հրաժարվում։ Ցանկությունից դուրս կանայք ինձ չափազանց ձանձրացնում էին, և, նկատելիորեն, ես էլ նրանց էի ձանձրացնում։ Առանց խաղի, առանց թատրոնի, ես անկասկած ճշմարտության մեջ էի։ Բայց ճշմարտությունը, սիրելի բարեկամ, ձանձրալի էր։

► Հարբեցողության բարձր աստիճանին, ուշ գիշերին, երբ պառկում ես երկու պոռնիկների արանքում, շատ բաներ հստականում են, դատարկվում ես ամեն տեսակ ցանկությունից, հույսը դադարում է տանջանք լինելուց, ուղեղը իշխում է բոլոր ժամանակների վրա, բայց ապրելու ցավը երբեք չի անցնում

► Այո, ես մահանում էի անմահ լինելու ցանկությունից։ Ես ինձ չափազանց շատ էի սիրում, որպեսզի չցանկանայի, որ իմ սիրո թանկագին առարկան երբեք չանհետանար։

► Ալկոհոլն ու կանայք ինձ տվեցին, խոստովանում եմ, միակ թեթևությունը, որին արժանի էի։ Իմ այս հայտնագործությունը ձեզ եմ թողնում, սիրելի բարեկամ, և մի վախեցեք այն օգտագործելուց։ Այդ ժամանակ դուք կտեսնեք, որ իսկական շվայտությունը փրկարար է, որովհետև ոչ մի պարտավորվածություն չի դնում։ Այնտեղ դու քո տերն ես, հետևաբար այն կմնա իրենց սեփական անձին խորապես սիրահարվածների նախընտրած զբաղմունքը։ Դա մի ջունգլի է առանց ապագայի և անցյալի, մանավանդ առանց խոստումի և առանց անմիջական դատավճռի։ Նրա տեղը աշխարհից անջատված է։ Այնտեղ մտնելիս դրսում ես թողնում և՛ վախը, և՛ հույսը։ Զրույցը այնտեղ պարտադիր չէ. այն, ինչ փնտրում ես այնտեղ, կարելի է ստանալ առանց խոսքերի և հաճախ նույնիսկ առանց դրամի։

► Մարդիկ անմահություն են խաղում, մինչդեռ նույնիսկ չգիտեն՝ մի քանի շաբաթ հետո կամ թեկուզ հաջորդ առավոտը կարո՞ղ են ոտքի կանգնել։

► Իսկապես խանդից տառապող տղամարդիկ շտապում են պառկել այն կնոջ հետ, ով դավաճանում է իրենց։ Դրանով նրանք մի անգամ ևս ուզում են իրենք իրենց համոզել, որ այդ թանկագին գանձը իրենց է պատկանում։ Ինչպես ասում են, ուզում են նրան սեփականացնել։ Եվ ճիշտ է նաև, որ անմիջապես հետո դառնում են նվազ խանդոտ։ Ֆիզիկական խանդը երևակայության և սեփական անձի մասին նրանց ունեցած մեծ կարծիքի արդյունքն է։ Նրանք մրցակցին մտածել են տալիս այնպիսի հիմարություններ, որ իրենք պիտի ունենային միևնույն պայմաններում։ Բարեբախտաբար սեռական բավարարումը թուլացնում է և երևակայությունը, և դատողությունը։ Այդ ժամանակ տառապանքը առնականության հետ երկար քնում է։ Նույն պատճառներով երիտասարդները իրենց առաջին սիրուհիների հետ պառկելուց հետո կորցնում են փիլիսոփայական անհանգստությունը, և որոշ ամուսնություններ, որոնք պարզապես ձևակերպված շվայտություններ են, դառնում են համարձակության և հնարամտության միապաղաղ դագաղակիրներ։ Այո, սիրելի բարեկամ, քաղքենիական ամուսնությունը մեր երկիրը դրել է հողաթափերի մեջ և շուտով կհասցնի մահվան դուռը։

► Մենք չենք կարող որևէ մեկի անմեղությունը հաստատել, մինչդեռ մի հարվածով կարող ենք հաստատել բոլորի հանցավոր լինելը։ Յուրաքանչյուր մարդ ուրիշների հանցանքի համար վկա է. ահա թե ինչի վրա է հիմնվում իմ հավատը և իմ հույսը։

► Կրոնները սխալվում են այն պահից, երբ սկսում են բարոյախոսել և շանթահարող հրամանաներ արձակել։ Աստված անհրաժեշտ չէ հանցանքը ստեղծելու և ոչ էլ պատժելու համար։ Մեր նմանները, մեր օգնությամբ բավական են այդ գործի համար։ Խոսում էինք վերջին դատաստանի մասին։ Թույլ տվեք դրա վրա հարգանքով ծիծաղել։ Ես դրան սպասելու եմ վճռական, որովհետև ճանաչել եմ ավելի վատթարը, այսինքն՝ մարդկանց դատաստանը։ Նրանց համար մեղմացուցիչ հանգամանքներ չկան, նույնիսկ լավ ցանկությունը հանցանք է համարվում։ Թուքի խուցերի մասին առնվազն լսած պետք է լինեք։ Այն հնարեց մի ժողովուրդ ապացուցելու համար, որ աշխարհի ամենամեծն է։ Դա քարե մի տոպրակ է, ուր բանտարկյալը ամբողջ հասակով կանգնում է բայց չի կարող շարժվել։ Ամուր, հաստատուն դուռը, որ նրան անշարժացնում է այդ ցեմենտե կեղևի մեջ, կոկորդի բարձրության վրա է։ Ուրեմն միայն նրա գլուխն է երևում, որի վրա յուրաքանչյուր անցնող պահակ առատորեն թքում է։ Խուցի մեջ սեղմված բանտարկյալը չի կարող երեսը սրբել, թեև դա թույլ է տրվում, բայց կարող է աչքերը փակել։ Այս մեկը, սիրելիս, մարդկանց հնարանքն է։ Նրանք Աստծո կարիքը չեն ունեցել այս փոքրիկ գլուխգործոցը հնարելու համար։
Ուրեմն՝ ի՞նչ։ Աստծո միակ օգտակարությունը կայանում է անմեղությունը ապահովելու՞ մեջ, այդ դեպքում ես կրոնը ավելի շուտ կհամարեմ մաքրման մի ձեռնարկություն, ինչպես եղել է անցյալում, կարճ ժամանակի համար, ուղիղ երեք տարի, և կրոն չէր կոչվում։ Այն օրվանից, ինչ օճառը պակասել է, մեր քթերը կեղտոտվել են, և մենք փոխադարձաբար իրար ենք մաքրում։ Բոլորը ագահ են ու ծույլ, բոլորը պատժված են, թքենք վրաները և շտապենք դեպի անմահություն։ Ո՞վ է առաջինը թքելու, ահա ամբողջ հարցը։ Ես ձեզ մի գաղտնիք եմ հայտնելու, սիրելիս։ Վերջին դատաստանին մի սպասեք։ Այն ամեն օր տեղի է ունենում։

► Շարունակել, ահա թե ինչն է դժվար։ Լսեցեք, գիտե՞ք ինչու խաչեցին այն մյուսին, որի մասին հավանաբար մտածում եք այս պահին։ Լավ, բազմաթիվ պատճառներ կային դրա համար։ Մարդուն սպանելու համար միշտ պատճառներ լինում են։ Ընդհակառակը՝ անկարելի է արդարացնել մարդուն, որ նա ապրի։ Դրա համար էլ հանցանքը միշտ պաշտպան փաստաբաններ է գտնում, իսկ անմեղությունը՝ երբեմն միայն։ Բայց այն պատճառների կողքին, որ մեզ երկու հազար տարի շատ լավ բացատրել են, կար մի մեծը այս սոսկալի վշտի համար, և ես չգիտեմ, թե ինչու՞ այդքան խնամքով այն պահում են։ Իսկական պատճառն այն էր, որ նա գիտեր իր բոլորովին անմեղ չլինելը։ Եթե չէր կրում հանցանքի ծանրությունը, որով մեղադրում էին, դրա փոխարեն գործել էր ուրիշները, նույնիսկ եթե չգիտեր դրանք։ Արդյո՞ք չգիտեր։ Ի վերջո, չէ՞ որ սկզբնաղբյուրի մոտ էր, նա պետք է լսած լիներ անմեղ երեխաների մի ջարդի մասին։ Հուդայի զավակների ջարդը, երբ իր ծնողները իրեն ապահով վայր էին տանում, ինչու՞ համար էր։ Ինչու՞ էին մահացել երեխաները, եթե ոչ իր պատճառով։ Անշուշտ, ինքը չէր ցանկանում նրանց մահը։ Սակայն այդ արյունոտ զինվորները, երկուսի կիսված այդ երեխաները նրան սարսափ էին պատճառում։ Բայց ինչպես էլ որ եղած լիներ, ես վստահ եմ, որ նրանց մոռանալ չէր կարող։ Եվ այն տխրությունը, որ երևում է նրա բոլոր գործերում, անբուժելի տխրությունը չէ՞ այն մարդու, որ ամբողջ գիշերներ լսում էր իր փոքրի վրա ողբացող ու ամեն սփոփանք մերժող Ռաքելի ձայնը։ Ողբը բարձրանում էր գիշերները, Ռաքելը կանչում էր իր պատճառով սպանված զավակներին, մինչ ինքը՝ պատճառը, դեռ ողջ էր։
Իմանալով այն, ինչ գիտեր, ճանաչելով ամեն ինչ մարդու մեջ, ա՛հ, ո՞վ պիտի հավատար, որ ուրիշներին մահացնելը պակաս հանցանք է, քան չմեռնելը։ Օր ու գիշեր երես-երեսի հանդիպելով իր անմեղ ոճրի հետ, նրա համար շատ դժվար էր իր կյանքը պահելն ու ապրել շարունակելը։ Պետք էր այն ավարտել, չպաշտպանվել, մեռնել, որպեսզի այլևս ապրողների մեջ մենակ չլիներ, որպեսզի մի ուրիշ աշխարհ գնար, ուր գուցե պաշտպանված լիներ։ Այստեղ, երկրի վրա նրան ոչ ոք չպաշտպանեց, և նա դառնորեն լաց եղավ, և որի համար, վերջին հաշվով, ենթարկվեց խիստ գրաքննության։ Այո, կարծեմ երրորդ ավետարանիչն էր, որ սկսեց նրա գանգատները ջնջել։ «Աստված իմ, ինչու՞ ինձ լքեցիր»։ Մի՞թե այդ ճիչում ինչ-որ ապստամբություն չկար։ Ճիչ էր, չէ՞։ Ուրեմն, մկրատները։ Նշեցեք նաև, որ եթե Ղուկասը ոչինչ ջնջած չլիներ, մենք հազիվ թե ուշադրություն դարձրած կլինեինք դրան։ Բոլոր դեպքերում, ավետարանում այդքան տեղ գրաված չէր լինի։ Այսպես, գրաքննիչը բարձր բղավում է այն, ինչ մերժում է։ Աշխարհը նույնպես երկդիմի է։
Դա չխանգարեց, սակայն, որ գրաքննվողն ինքը չկարողացավ շարունակել։ Եվ ես, սիրելիս, գիտեմ այն, ինչի մասին խոսում եմ։ Կար ժամանակ, որ ամեն վայրկյան անգիտանում էի, թե ինչպես կարող եմ հաջորդ վայրկյանին հասնել։ Այո, կարելի է պատերազմ անել այս աշխարհում, կապկել սերը, չարչարել իր նմանին, թերթերում փայլել և կամ պարզապես հյուսք անելիս իր հարևանին չարախոսել։ Բոլոր դեպքերում շարունակել, միայն շարունակել, ահա թե ինչն է գերմարդկային։ Եվ նա գերմարդ չէր, կարող եք ինձ հավատալ։ Մահվանից առաջ նա իր տառապանքը բղավել է, և դրա համար էլ ես սիրում եմ նրան, այդ մահացածին, որ այդպես էլ չիմացավ, թե ինչու՞ է մահանում։ Դժբախտությունն այն է, որ մեզ մենակ թողեց, որպեսզի շարունակենք ապրել ինչ էլ պատահի, նույնիսկ եթե ապրենք անհարմարավետի մեջ, մեր հերթին իմանալով ինչ նա գիտեր, բայց չկարողանալով անել այն, ինչ նա էր արել և չկարողանալով նրա նման մեռնել։ Բնականաբար, շատ հաճախ իր օրինակը փորձեցին օգտագործել։ Ի վերջո, հանճարեղ բան էր մեզ ասելը. «Դուք այնքան էլ փայլուն տեսք չունեք, դա փաստ է, բայց մանրամասնությունների մեջ մի մտեք, այն մի հարվածով կարելի է վերացնել խաչի վրա»։ Բայց մեր ժամանակներում շատ մարդիկ մագլցում են խաչի վրա, որպեսզի ավելի հեռվից երևան, այդ ճանապարհին կոխկրտելով նույնիսկ նրան, ով այդքան երկար այդտեղ էր գտնվում։ Շատ մարդիկ որոշել են հրաժարվել վեհանձնությունից, որպեսզի բարություն անեն։ Օ, այդ անարդարությունը, այդ ցածր անարդարությունը, որ ցույց են տալիս նրա նկատմամբ։ Այդ մասին մտածելիս սիրտս սեղմվում է։

► Նրանք Տիրոջը այժմ բարձրացրել են դատարանի ամբիոնից վերև, իրենց սրտից հեռու մի տեղ, և նրա անունով մեխում են մարդկանց, նրա անունով մանավանդ դատում են։ Տերը մեղավորների հետ ցածր ձայնով էր խոսում։ «Ես ինքս քեզ չեմ դատապարտում», ասում էր, սակայն այդ չի խանգարում, որ այժմ նրանք դատապարտեն, նրանք ոչ ոքի թողություն չեն շնորհում։ Տիրոջ անունով ահա քո հաշիվը, ստացիր։ Աստվա՞ծ։ Նա այդքան չէր պահանջում, բարեկամս։ Անշուշտ կան մարդիկ, որ սիրում են նրան, նույնիսկ քրիստոնյաների մեջ։ Բայց նրանց մատների վրա կարելի է հաշվել։ Թեև Քրիստոսը այդ կանխատեսել էր, նա հումորի զգացում ուներ։ Պետրոսին, այդ վախկոտին, ճանաչում էր։ Պետրոսը ուրանում է նրան. «Ես այդ մարդուն չեմ ճանաչում, չգիտեմ ինչ եք ուզում ասել...» և այլն։ Իսկապես, Քրիստոսը չափազանցում էր։ Եվ նա, ցույց տալով Պետրոսին, բառախաղ է անում. «Այս անկյունաքարի վրա ես կառուցելու եմ իմ եկեղեցին»։ Երգիծանքը ավելի հեռուն տանել հնարավոր չէր, այդպես չե՞ք կարծում։ Բայց ոչ, նրա հաջորդները շարունակում են հաղթանակել։ «Տեսնում եք, նա շատ լավ հասկանում էր, բայց այդպես ասաց»։ Եվ հետո նա ընդմիշտ գնաց, նրանց թողնելով դատել և դատապարտել՝ ներողամտությունը բերանում և դատավճիռը՝ սրտում։

► Քանի որ մենք բոլորս դատավորներ ենք, բոլորս մեղավոր ենք մեկս մյուսիս առջև, բոլորս քրիստոնյաներ ենք մեր էժան ու հասարակ ձևով, մեկ առ մեկ խաչված և միշտ առանց գիտակցելու։

► Մենակության մեջ և հոգնած, ի՞նչ եք ուզում, մարդ կամավոր մարգարե է դառնում։

► Մարդիկ ոչ մի դատապարտության չեն կարող դիմանալ, որովհետև ընդհանրապես չեն կարող դիմանալ, սիրելիս, և ամբողջ ցավն այդ է։ Նա, ով հարում է մի օրենքի, դատավճռից չի վախենում, որովհետև այդ դատավճիռը նրան իր տեղն է դնում, իր իսկ հավատացած օրենքի տրամադրությամբ։ Բայց մարդկային տառապանքներից ամենաանտանելին առանց օրենքի դատվելն է։ Իսկ մենք այդ տառապանքի մեջ ենք։ Զրկված իրենց պահող արգելակներից, շղթաներից, պատահաբար ազատված դատավորները մեծ եռանդով իրենց գործն են անում։ Այդ դեպքում պետք է փորձել նրանցից արագ քայլել։ Եվ դա իսկական գժանոց է։ Ամեն օր ի հայտ են գալիս և բազմանում են մարգարեներ ու բուժող-փրկիչներ, որոնք շտապում են գտնել մի լավ օրենք կամ ստեղծել մի անխորտակելի կազմակերպություն, նախքան երկրի անապատ դառնալը։

► Ահ, բարեկամս, գիտե՞ք, թե ինչ է նշանակում մենակ էակը, որ թափառում է մեծ քաղաքներում...

► Երբեմն ավելի հստակ ես տեսնում նրա մեջ, ով ստում է, քան նրա՝ ով ճշմարիտն է ասում։ Ճշմարտությունը լույսի նման կուրացնում է։ Սուտը, ընդհակառակը, գեղեցիկ կիսամութ է, որը յուրաքանչյուր առարկա արժեքավորում է։

► Ժամանակին իմ տունը լիքն էր կիսատ կարդացված գրքերով։ Եվ դա զզվելի էր, ինչպես այն մարդիկ, որոնք չաղ լյարդից մի կտոր ուտում են, իսկ մնացածը նետել տալիս։

► Ես շներին սիրում եմ հնուց եկող շատ նուրբ զգացումով։ Սիրում եմ, որովհետև նրանք միշտ ներում են։

► Փիլիսոփայության մեջ, ինչպես քաղաքականության, ես կողմ եմ ամեն մի տեսության, որ մարդուն մերժում է անմեղություն, կողմ եմ ամեն մի գործնական միջոցառման, որ նրան հանցավոր է համարում։

► Անցյալում ազատության մասին միայն խոսում էի։ Առավոտյան նախաճաշին ես այն դնում էի իմ հացի շերտի վրա, ամբողջ օրը ծամում և աշխարհ տանում ազատությամբ հրաշալիորեն թարմացած մի շունչ։ Տիրական այս բառով հարվածում էի, ով ինձ հակաճառում էր. ես այն դրել էի իմ ցանկությունների և իմ հզորության ծառայության տակ։ Ես այն շշնջում էի անկողնում, իմ քնած ընկերուհիների ականջին, և այն ինձ օգնում էր՝ երբ ցանկանում էի հեռանալ նրանցից։ Ես այն սահեցնում էի...

► Պետք է ինձ ներել անզգուշությունների համար. չէի հասկանում, թե ինչ եմ անում։ Չէի հասկանում, որ ազատությունը վարձատրություն չէ, ոչ էլ շքանշան, որ շամպայն-գինիով են նշում։ Ոչ էլ, անշուշտ, մի նվեր, քաղցրավենիքի մի տուփ, որ երեխայի նման ձեր մատները լիզեք։ Օ՜հ, ո՛չ, ընդհակառակը, ազատությունը տառապարհակ աշխատանք է և երկար տարածության միայնակ և շատ հոգնեցուցիչ վազք։ Բոլոր ազատությունները վերջանում են դատապարտումով, ահա թե ինչու ազատությունը շատ ծանր է տանելու համար, մանավանդ երբ ոչ ոքի չես սիրում։

► Ես, որ սենտիմենտալ չեմ, գիտե՞ք, թե ինչ եմ երազում, մի իդեալական սեր, որ լցնում է ամբողջ հոգին և մարմինը ցերեկ թե գիշեր, անդադրում գրկախառնումների մեջ, մարմնական վայելքներով և մտային հուզումով լեցուն, և այս թող իրականանար հինգ տարի անընդհատ և թող մահվամբ վերջանար։ Ավա՜ղ։

► Երբ մենք բոլորս ընդունենք մեր հանցավոր լինելը, այդ ժամանակ դեմոկրատիա կլինի։ Պետք է հաշտվել, սիրելի բարեկամ, որ պարտավոր ենք վրեժ լուծել մենակ մեռնելու ստիպված լինելու համար։ Մահը մենակ է, մինչ ստրկությունը հավաքական է։ Ամեն մարդ իր բաժինը կստանա, բայց ամենակարևորն այն է, որ կստանա ուրիշների հետ։ Եվ այսպես, բոլորս ի վերջո միացած ենք, բայց ծնկի եկած, գլուխներս խոնարհած։
Ավելի լավ չէ՞, իսկապես, ապրել հասարակության նմանողությամբ, և դրա համար անհրաժեշտ չէ՞, որ հասարակությունը ինձ նմանվի։

► Ինձ պետք եղավ մի միջոց գտնել դատապարտությունը բոլորի վրա տարածելու համար, որպեսզի այն ավելի թեթև դարձնեմ իմ սեփական ուսերին։ Ես գտա այդ միջոցը: Ինչպե՞ս անել, որ ամբողջ աշխարհը բաղնիք մտնի, որպեսզի ես իրավունք ունենամ ինքս ինձ արևի տակ չորացնել։ Ինչպես իմ բազմաթիվ նշանավոր ժամանակակիցները, պիտի ես էլ բարձրանամ քարոզիչի ամբիոն և անիծեմ մարդկությանը։ Ոչ, դա շատ վտանգավոր է։ Մի օր կամ մի գիշեր ծիծաղը կպայթի առանց զգուշացնելու։ Ուրիշների վրա արձակված վճռի նետը կշրջվի ուղիղ դեպի ձեզ և այնտեղ վերադառնալով ավերներ կգործի։ Ինչ անել այդ ժամանակ։ Ասացեք։ Եվ ահա իմ հանճարի հարվածը։ Ես հայտնաբերեցի, որ տերերի և նրանց մտրակների գալստյանը սպասելիս մենք պարտավոր էինք, հանուն վերջնական հաղթանակի, Կոպեռնիկոսի նման, շուռ տալ տրամաբանությունը։ Քանի որ հնարավոր չէր մյուսներին դատապարտել, առանց անմիջապես ինքն իրեն դատելու, պետք էր մենք մեզ դատապարտեինք ամենախիստ կերպով, ուրիշներին դատելու իրավունք ունենալու համար։ Քանի որ յուրաքանչյուր դատավոր ավարտում է մի օր խոստովանեցնող դառնալով, պետք է հակառակ ուղղությամբ ճանապարհ ելնել և սկզբում խոստովանեցնող լինել որպես դատավոր ավարտելու համար։

► Որքան ես դատապարտում եմ ինձ, այնքան իրավունք եմ ունենում դատելու ձեզ։

► Վատ մարդիկ պարզապես չեն լինում, այլ՝ մարդիկ, որ լույսը կորցրած են լինում։ Այո, մենք մեր լուսատու աստղն ենք կորցրել, մեր առավոտները, մեր սուրբ անմեղությունը, որ ինքն իրեն ներում է։

Հ.Գ. Եթե դուք ունեք մեջբերումներ` դուրս բերված այս գրքից, ապա կարող եք ուղարկել մեզ հետադարձ կապով: