Էդգար Ալան Պո «Սպանություն Մորգ Փողոցում»

► Մտքի այսպես կոչված վերլուծական կարողություններն ինքնին վերլուծության համարյա թե չեն ենթարկվում: Մենք այդ կարողությունները գնահատում ենք միայն ըստ նրանց արդյունքի: Հայտնի է նաև, որ վերլուծական արտակարգ ընդունակությունների տեր մարդիկ խորին բավականություն են ստանում իրենց այդ շնորհից: Նման այն մարզիկին, որը զմայլվում է իր մկանների վարժությամբ, վերլուծող մարդն անկեղծորեն վայելում է որևէ բան պարզելու կամ լուսաբանելու ամեն մի հնարավորություն: Նա առիթը բաց չի թողնում զբաղվելու ցանկացած, նույնիսկ ամենաչնչին գործով, որը կարող է ի հայտ բերել իր օժտվածությունը: Նա շատ է սիրում տարբեր հանելուկներ, առեղծվածներ ու գաղտնագրեր լուծել, դրսևորելով մտքի այնպիսի սրություն, որը բանից անտեղյակ մարդուն գրեթե գերբնական է թվում: Այն արդյունքները, որոնց նա այդպիսով հասնում է, հիրավի ներհայեցողության կատարյալ օրինակներ են թվում, թեև միշտ հիմնված են սթափ մեթոդի էության ու ոգու վրա: Ցանկացած հարց լուծելու այդ կարողությանը մեծապես նպաստում է մաթեմատիկայով, և մանավանդ նրա այն բարձրագույն ճյուղով զբաղվելը, որն իր գործողությունների հետադարձ բնույթի շնորհիվ, թերևս par excellence (առավելապես) կոչվում է անալիզ: Ընդ որում, հաշվարկել դեռ բնավ չի նշանակում վերլուծել: Շախմատ խաղացողն, օրինակ, ավելի շուտ հաշվում է, քան վերլուծում, և հարկ է նշել, որ այղ խաղի՝ որպես մտածելակերպը զարգացնող զբաղմունքի վայելած համբավը սոսկ թյուրիմացություն է: Ի դեպ ասեմ, որ ես այստեղ բնավ քննախոսություն չեմ սկսում, այլ պարզապես փորձում եմ իմ հատուկենտ դիտարկումներով ներածել այս յուրօրինակ պատմությունը: Առիթից օգտվելով պիտի ավելացնեմ, որ բոլորին ծանոթ հասարակ տամախաղը (շաշկի) խորհելու ունակությունների շատ ավելի մեծ լարում է պահանջում, քան խրթին և նրբախնդիր շախմատը: Վերջինիս քարերը տարարժեք են և բոլորովին տարբեր ու քմահաճ քայլեր ունեն, և բարդությունը տվյալ դեպքում թյուրիմացաբար (սա բավական տարածված մոլորություն է) ընկալվում է որպես խորություն: Այնինչ այստեղ ամեն ինչ վճռում է ուշադրությունը, և ցանկացած անփութություն կարող է մեծ կորուստների և նույնիսկ պարտության հասցնել: Քանի որ շախմատի քայլերը ոչ միայն բազմազան են, այլև տարարժեք, նման վրիպումների հավանականությունը մեծապես աճում է, և տասից ինը դեպքում հաղթում է ոչ թե ավելի ընդունակ, այլ ավելի ուշադիր և կենտրոնացած խաղացողը: Այլ բան է տամախաղը, ուր, աննշան շեղումներով, միայն մեկ քայլ կա, և ուշադրությունն այնքան մեծ դեր չի խաղում: Այստեղ վրիպելու հավանականությունը նվազագույն է, և առավելությունը ստանում է նա, ով ավելի նրբամիտ է: Պարզության համար պատկերացնենք մի խաղ, ուր միայն չորս տամա է մնացել և ոչ մի վրիպման մասին արդեն խոսք լինել չի կարող: Ակնհայտ է, որ հավասար ուժերի դեպքում այստեղ կհաղթի այն խաղացողը, որը մի նոր, անակնկալ ու սրամիտ քայլ կգտնի: Ուրիշ ելք չունենալով, վերլուծող մարդն աշխատում է իրեն նույնացնել հակառակորդի հետ, թափանցել նրա հոգու խորքը, և այսպիսով հաճախ մի հայացքից գուշակում է այն միակ և երբեմն անհեթեթության չափ պարզ քայլը, որով թակարդն է զցում իր ախոյանին:

► Ով ընդունակ է ուշադիր հետևել, կարող է նաև լավ հիշել:

► Վերլուծման շնորհը պետք չէ շփոթել սովորական հնարամտության հետ, վերլուծող մարդը չի կարող հնարամիտ չլինել, այնինչ հնարամիտը մեծ մասամբ ընդունակ չէ վերլուծել: Հորինելու և բաղադրելու ձիրքը, որը կազմում է հնարամտության հիմքը և որին գանգաբանները (ըստ իս` բոլորովին անհիմն) հատուկ օրգան են հատկացրել, երբեմն նկատվում է նաև այնպիսի մարդկանց մոտ, ում բանականությունը մնացած բոլոր ոլորտներում սահմանակից է բթությանը:

► Հնարամիտ և վերլուծող կերպարների տարբերությունը նույնիսկ ավելի խորն է, քան այն, որն անջատում է երևակայությունը ցնորաբանությունից, չնայած այդ տարբերությունները նույն բնույթն ունեն: Փաստորեն դժվար չէ նկատել, որ հնարամիտ մարդիկ մեծ մասամբ հակված են երագել, մինչդեռ իսկապես վառ երևակայությամբ օժտվածները միշտ էլ վերլուծական նկարագիր ունեն:

► Հազիվ թե գտնվի մի մարդ, որը երբևէ հենց այնպես փորձած չլինի հակառակ հերթականությամբ գտնել իրեն այս կամ այն հետևությանը հասցրած զուգորդությունների շղթան: Բավական հաճախ այդ զբաղմունքը մեծ հաճույք է պատճառում փնտրողին, և ապշեցնում է նրան ելակետի և եզրահանգման անկապությամբ ու դրանց միջև ընկած ահռելի տարածությամբ:

► Չափից դուրս խորամուխ լինելը միշտ չէ, որ նպատակահարմար է լինում: ճշմարտությունն ամեն անգամ չէ, որ խորքում է թաղված: Ես նույնիսկ համոզված եմ, որ ամենից էական հարցերում այն ավելի շուտ մակերեսին է գտնվում: Մենք նրան փնտրում ենք ձորերում, իսկ նա մեզ սպասում է լեռան գագաթին: Այդ տարածված մոլորության բնույթը կարելի է հեշտությամբ լուսաբանել երկնային մարմինների օրինակով: Թռուցիկ մի հայացքով նայելով աստղին` մենք այն ավելի հստակ ու պարզ կտեսնենք, քան ուշադիր ու երկար նայելու դեպքում: Պատճառն այն է, որ անցողիկ, աչքի ծայրով նայելիս, մենք գործածում ենք ցանցաթաղանթի դրսի եզրը, որն ավելի զգայուն է լույսի հանդեպ, քան կենտրոնը, իսկ ուղիղ նայելու դեպքում այղ առավելությունը կորչում է, ինչպես կորչում է նաև աստղի փայլը: Վերջին դեպքում աչքն ավելի շատ լույս է ստանում, քան առաջ, բայց նրա ընկալունակությունը նույնքան անգամ պակասում է: Խորանալու մղումը ծայրահեղության հասցնելով` մենք կորցնում ենք մտքի պարզությունը, այնպես որ, չափից դուրս ուշիմ հայացքը կարող է երկնքից ջնջել նույնիսկ Վեներան:

► Նրանք շատ տարածված մի մոլորության մեջ են ընկել, անսովորը շփոթելով անկարելիի հետ: Մինչդեռ հենց այդ, սովորականից շեղվող փաստերն են, որ մեր բանականությանն օգնում են գտնել ճշմարտությունը: Այսօրվա մեզ վիճակված հետաքննության դեպքում նպատակահարմար է հարցնել ոչ թե` «Ի՞նչ է պատահել», այլ՝ «Եղածներից ի՞նչը դեռ երբեք չի պատահել»:

► Ընդհանրապես զուգադիպությունները հաճախ անհաղթահարելի խոչընդոտ են դառնում մտածողների որոշակի տեսակի համար, որոնք ծանոթ չեն հավանականության տեսությանը: Այնինչ, պետք է նշել, որ այդ տեսությունը հաճախ անգնահատելի օգնական է հանդիսացել շատ ու շատ պանծալի մտախույզների համար:

► Հերքում այն, ինչ գոյություն ունի, և հաստատում այն, ինչ գոյություն չունի (ֆր.):... n'est pas – ժան-ժակ Ռուսսոյի «Նոր էլոիզ»-ի (1761) նախաբանից:հայացքից գուշակում է այն միակ և երբեմն անհեթեթության չափ պարզ քայլը, որով թակարդն է զցում իր ախոյանին:

Հ.Գ. Եթե դուք ունեք մեջբերումներ` դուրս բերված այս գրքից, ապա կարող եք ուղարկել մեզ հետադարձ կապով:

Կարդալ գիրքը առցանց: