Անտոն Չեխով «Պատյանով մարդը»

► - Այդտեղ ինչ զարմանալի բան կա,— ասաց Բուրկինը։— Բնավորությամբ մենասեր մարդիկ, որոնք մենակյաց խեցգետնի կամ խխունջի նման աշխատում են իրենց կեղևի մեջ քաշվել, քիչ չեն այս աշխարհում։ Գուցե ատավիզմի մի երևույթ է այդ, վերադարձ դեպի այն ժամանակները, երբ մարդու նախահայրը դեռևս հանրակյաց կենդանի չէր և միայնակ էր ապրում իր որջի մեջ, կամ գուցե պարզապես մարդկային բնավորության բազմատեսակ երևույթներից մեկն է այդ, ի՜նչ իմանաս։ Ես բնագետ չեմ և իմ գործը չէ այդ կարգի խնդիրներ շոշափելը, ես ուզում եմ միայն ասել, որ այդպիսի մարդիկ, ինչպես Մավրան է, հազվագյուտ երևույթ չեն։ Ա՛յ, հեռու չգնանք, մի երկու ամիս առաջ մեր քաղաքում մեռավ մի ոմն Բելիկով, որը հունարենի ուսուցիչ էր, իմ ընկերը։ Դուք, իհարկե, նրա մասին լսած կլինեք։ Նա նշանավոր էր այն բանով, որ միշտ, նույնիսկ շատ լավ եղանակին էլ կրկնակոշիկներով ու հովանոցով էր տնից դուրս գալիս և անպատճառ բամբակած տաք վերարկու էր հագնում։ Նրա հովանոցն էլ պատյանի մեջ էր պահվում, ժամացույցն էլ մոխրագույն զամշից կարված պատյանում էր և երբ դանակը հանում էր մատիտ սրելու, դանակն էլ փոքրիկ պատյանի մեջ էր լինում։ Նրա երեսն էլ կարծես նույնպես պատյանի մեջ էր, որովհետև միշտ վերարկուի բարձրացրած օձիքի մեջ էր թաքցնում։ Նա մուգ ակնոց էր դնում, միշտ հագնում էր ֆուֆայկա, ականջները բամբակ խրում և երբ նստում էր կառք, հրամայում էր վերևը ծածկել։ Մի խոսքով այդ մարդու մեջ մի մշտական ու անհաղթելի ձգտում էր նկատվում՝ պատել իրեն կեղևով, մի այնպիսի, այսպես ասած, պատյան ստեղծել իր համար, որն առանձնացներ նրան, պաշտպաներ դրսի ազդեցությունից։ Իրականությունը նրան գրգռում, վախեցնում, մշտական անհանգստության մեջ էր պահում, և շատ հավանական է, հենց այն բանի համար, որ կարողանա արդարացնել իր այդ վախկոտությունը, իր զզվանքը դեպի իրականը, նա շարունակ գովում էր անցյալը և այնպիսի բաներ, որ երբեք չեն եղել։ Հին լեզուներն էլ, որոնք նա ավանդում էր, նրա համար էապես նույն կրկնակոշիկներն ու հովանոցն էին, ուր նա թաքնվում էր իրական կյանքից։

► Բելիկովն իր միտքն էլ աշխատում էր պատյանի մեջ պահել։ Նրա համար պարզ էին միայն այն շրջաբերականներն ու լրագրական հոդվածները, որոնց մեջ մի որևէ բան էր արգելվում։ Երբ շրջաբերականում արգելում էին աշակերտներին երեկոյան ժամը իննից հետո դուրս գալ տնից կամ մի որևէ հոդվածում արգելվում էր մարմնային սերը, այդ նրա համար միանգամայն պարզ և հասկանալի էր․ արգելված է և վե՛րջ։ Իսկ այն բոլորի մեջ, ինչ չէր արգելվում և թույլատրելի էր, նրա կարծիքով, միշտ մի որևէ կասկածելի, մութ ու անորոշ տարր էր թաքնված։ Երբ թույլատրվում էր քաղաքում դրամատիկական խմբակ, կամ ընթերցարան և կամ թե թեյարան հիմնել, նա միշտ շարժում էր գլուխը և ասում կամաց․
-Այդ, իհարկե, այդպես է, այդ բոլորը հրաշալի է, բայց չլինի՞ թե հանկարծ մի բան դուրս գա։

► Ձանձրույթից ինչե՜ր ասես չեն անում մեր գավառներում, ինչքա՜ն ավելորդ, հիմար բաներ են կատարվում։ Եվ դա նրանից է, որ երբեք այն չի արվում, ինչ հարկավոր է։

► Սիրային գործերում, մանավանդ ամուսնության մեջ, ներշնչումը մեծ դեր է կատարում։

► Ես ոչ մի առիթ չեմ տվել այդպիսի ծաղրի համար, ընդհակառակը՝ ես ամբողջ ժամանակ ինձ պահել եմ միանգամայն կարգին մարդու պես։

► Խոստովանում եմ, այնպիսի մարդկանց թաղելը, ինչպես Բելիկովն է, մեծ հաճույք է։ Երբ գերեզմանոցից վերադառնում էինք, բոլորս էլ կեղծ պարկեշտ ու թթված դեմք ունեինք, ոչ ոք չէր ուզում մեր այդ գոհունակության զգացմունքն արտահայտել, մի զգացմունք, որ նման է վաղուց, շատ վաղո՜ւց, դեռ մանկության ժամանակ ունեցած այն զգացմունքին, երբ տան մեծերը գնում էին մի որևէ տեղ, և մենք մի երկու ժամ վազվզում էինք այգում, կատարյալ ազատություն վայելելով։ Ախ, ազատությո՜ւն, ազատությո՜ւն։ Նույնիսկ ակնարկը, նույնիսկ թույլ հույսը նրան հասնելու մարդու հոգուն թևեր է տալիս, այնպես չէ՞։

► -Բանն էլ հենց այդ է, է՜,— կրկնեց Իվան Իվանիչը։— Իսկ այն, որ մենք ապրում ենք նեղ ու խեղդուկ քաղաքում, անպետք թղթեր ենք մրոտում, վինտ ենք խաղում— մի՞թե դա պատյան չէ։ Իսկ այն, որ մեր ամբողջ կյանքն անց ենք կացնում անգործների, կռվարարների, հիմարների ու անբան կանանց շրջանամ, խոսում ու լսում ենք ամեն տեսակ անմտություններ, մի՞թե դա պատյան չէ։ Ա՛յ թե ցանկանամ եք, ես մի շատ խրատական պատմություն կանեմ ձեզ։

► -Բավական չէ, որ տեսնում ու լսում ես, թե ինչպես են ստում,— սկսեց Իվան Իվանիչը, մյուս կողքի վրա շուռ գալով,— դեռ էլի քեզ են հիմար անվանում, որ այդ սուտը համբերում ես, մարսում ամեն տեսակ վիրավորանք ու ստորացում․ ոչ միայն պահանջվում է, որ չհամարձակվես բացարձակ ասել, թե դու ազնիվ ու ազատ մարդկանց կողմն ես, այլև՝ ինքդ էլ սուտ խոսես, Ժպտաս, և այդ բոլորը մի կտոր հացի, մի տաք անկյունի, մի ինչ-որ գրոշանոց ողորմելի չինի համար է։ Չէ՛, այլևս այսպես ապրել անհնար է։

Հ.Գ. Եթե դուք ունեք մեջբերումներ` դուրս բերված այս գրքից, ապա կարող եք ուղարկել մեզ հետադարձ կապով: