ԲԱՆ✎ Դավիթ Սամվելյան

Գրականությունը

Գրականությունը մարդկության կենսագրությունն ու անհատի ինքնահայեցման հայելին է բոլոր ժամանակներում: Գրողը, լինելով ժամանակաշրջանի, հասարակության ցցուն արատների, թերացումների ու առավելությունների կրողը, իր ստեղծագործություններով սառը, երբեմն էլ չոր ապտակ է հասցնում անհատին, որն ամենաքիչը մինչև ստեղծագործության ավարտը առերեսվում է կա՛մ իր ներսի, կա՛մ իր ժամանակի ու տարածության հետ:

Մի պահ պատկերացնենք, որ գրքերը վերացել են երկրի երեսից կամ, ենթադրենք, մինչ այժմ գրականություն չստեղծվեր. մարդիկ, վստահաբար, սկսելու էին գրել: նորից համմուրաբներ, սաֆոններ ու հոմերոսներ են ի հայտ գալու, որովհետև որքան էլ բանավոր խոսքը անաղարտորեն, ճշտորեն փոխանցվի, բերնեբերան պատմվի, միևնույնն է, մարդը սիրում է սեփական աչքով տեսնել, հարաբերվել:

Եթե սնունդ ընդունելու միայն մեկ միջոց ունես՝ բերանով ես ներս անում, ապա հոգուդ ու մտքիդ անհրաժեշտն ընկալվելու երկու միջոց ունի՝ աչք ու ականջ, որոնցից աչքն է ամենավստահելին: Հիշի՛ր Թովմաս առաքյալի պատասխանը, երբ մյուս առաքյալները հայտնեցին, որ Հիսուսը հարություն է առել…

Անորակ գրականություն

Ըստ իս անորակ գրականություն չկա: Կա գրականություն և ոչ գրականություն, այն է՝ ուղղակի տեքստ: Հետո ամեն մի շրջափուլ ունի իր մոտեցումները, ճաշակը, ճաշակ թելադրողները: Բայց կան նաև ժամանակ չճանաչող գրական գործեր, որոնց դեմ ճաշակ թելադրողներն անզոր են: Գրականությունը սնունդ է՝ հոգևոր սնունդ, հետևաբար պետք է կարդալ այնպիսի գրականություն, որը նախ կշարժի ուղեղիդ բջիջները՝ կսկսես մտորել, ներսումդ կյանքի և աշխարհի մասին հարցեր կառաջանան, կլայնացնեն մտահորիզոնդ, քեզ տակով կտան՝ կտապալեն, կոչնչացնեն մինչ այդ ունեցածդ պատկերացումները ու կմղեն առաջ, դեպի նոր հորիզոններ: Այդ ամենը, սակայն, պետք է վեր հանի կամ սերմանի բարին, դրականը և սերը քեզնից դուրս գոյություն ունեցողի նկատմամբ, քանզի, գրականությունը ոչ միայն արհեստավարժ կամ ինչ-ինչ սկզբունքների կամ հնարքների միջոցով գրված լավ, արհեստավարժ տեքստն է, այլ նաև դրա միջոցով փոխանցվող ասելիքը:

Ժամանակակից գրականությունը

Կա ժամանակակից գրականություն, որը շարունակողն է կամ կրողն է իրեն նախորդած գրականության կառույց-կառուցվածքին, կա նաև ժամանակակից գրականություն, որը նպատակ է դրել նորարարության կամ նախորդ կառուցվածքները կոտրելու միջոցով տեղ հասցնել իր ասելիքը: Երկու դեպքում էլ նպատակը մեկը պետք է լինի՝ վեր հանել իր ժամանակի հուզող խնդիրները, լուծման տարբերակներ առաջարկել ու, ամենակարևորը, պետք է սեփական անձից վեր լինի կամ գոնե փորձի սեփական զգացողությունները, ապրումներն ու եսասիրական ցանկություններն ու աշխարհընկալումը ներկայացնի ավելի լայն, համընդհանուր խնդիրների ու կացութակերպերի լույսի ներքո՝ դրանով վեր հանելով անհատի խնդիրները հասարակության ու ժամանակի մեջ:

Սիրել կարդալ

Նախ պետք է սիրես լեզուն ու խոսքը, լինես որոշակի լեզվամտածողության կրողը: Մարդուն պետք է սովորեցնել կարդալ. իսկ որևէ բան անելու կամ սովորելու համար պետք է սիրել: Պետք է նախ գրականության և ընթերցանության հանդեպ սեր սերմանել: Սկսել հեքիաթներից, երբ դեռ մանուկ է մարդը, ապա ծնողը սեփական օրինակով պետք է իր զավակի մեջ գրքի ու ընթերցանության հանդեպ սեր առաջացնի:

Անպայման պետք է կարդալ...

Ես մշակույթում կամ արվեստում ամենաներ չունեմ: Անգամ նույն գրողի մի գործը կարող եմ հավանել, մյուսը՝ ոչ: Փորձում եմ չսահմանել ամենաներ, որպեսզի զարմանալուս, հիանալուս և տարվելուս սահմաններ ու չափանիշներ չսահմանեմ:

Դրանով հանդերձ ամեն տարիքում եղել են գրքեր, որոնք խոր ու տևական ազդեցություն են թողել վրաս: Զորօրինակ՝ մանուկ հասակում զարմացրել է ‹‹Ծերունի Խոտտաբիչը››, պատանի տարիքում գերել է ու այլընտրանքային իրականություն է ստեղծել Ժյուլ Վեռնի ‹‹Խորհրդավոր կղզին››, ավելի երիտասարդ, ուսանող տարիներին մասնագիտական գրքերով եմ տարված եղել, թեպետ տպավորել է հին հունական, դասական եվրոպական գրականությունը: Ի դեպ, իմ դպրոցական տարիներին գրադարաններն անկում էին ապրում, գիրքն էլ իր հիմնական գործառույթին ավելացրել էր ևս մեկը, ավելի կենսականը՝ փայտի կպչան էր դարձել:

Հիմա, երբ ետ եմ նայում, սիրելի գրքերը շատ են, ավելի լավ է չթվարկեմ: Եթե սիրելիին հոմանիշ ընտրենք ‹‹սեղանի գիրքը››, ապա մի քանիսն են՝ ‹‹Մատյան ողբերգության››, ‹‹Բարոյական նամակներ Լուցիլիոսին››, Լեռ Կամսարի ‹‹Մահապուրծի օրագիրը››, Մարկուս Ավրելիուսի ‹‹Խորհրդածությունները›› և էլի ու էլի գրքեր:

Երբեք չկարդաք

Չեմ հիշում այնպիսի գիրք․ որը խորհուրդ կտամ չկարդալ, քանզի անիմաստ ամեն բան մտքիցս արագ դուրս է պրծնում ու կորում:

5 գիրք, որոնք կօգնեն մուտք գործել գրականության աշխարհ:

Թումանյանի ու Անդերսենի հեքիաթները, որպեսզի ժողովրդական բանահյուսության ու հեքիաթների մասին առհասարակ ընկալում ունենաս:

Հոմերոսի «Իլիականն» ու անտիկ առասպելներն ու ողբեգությունները (սրանք այդ հինգից զատ), Շեքսպիրի «Մակբեթը›› կամ մեկ այլ գործ՝ «Համլետը», ‹‹Լիր արքան», Ջեյմս Ջոյսի «Ուլիսեսը», Հեսսեի «Տափաստանի գայլը», Դոստոևսկու «Կարամազով եղբայրները», Հաքսլիի «Չքնաղ նոր աշպարհը»: Բայց եթե ժանրային առումով ամենաամփոփ գիրքն եք ուզում, որն իր մեջ պարունակում է գրեթե բոլոր գեղարվեստական ժանրերը, ապա՝ Աստվածաշունչ: Եվ կա ևս մեկ գիրք, որը սովորեցնում է ընթերցել ու հասկանալ տողատակերը՝ Թոմաս Ֆոսթերի «Ինչպես կարդալ գրականություն պրոֆեսորի պես» գիրքը: